laudato si

1. May 24, 2015

2. Kining pangutanaha ang naa sa kasingkasing sa
Laudato si’ (Pagadaygon ikaw), ang bag-ong Encyclical
ni Pope Francis bahin sa pag-atiman sa atong kumon
nga pinuy-anan.
“Unsang klaseha sa
kalibutan ang gusto
natong ibilin sa mga
nagsunod nato, sa
kabataan nga nagtubo
karon?”

3. Kini maggiya kanato sa
pagpangutana sa atong
kaugalingon mahitungod
sa kahulogan sa atong
pagka-ania dinhi ug sa bili
niini binasi sa
katilingbanong kinabuhi:
 Unsay katuyo-an sa atong kinabuhi ning
kalibutana?
 Unsa ang tumong sa atong trabaho ug sa
tanang natong paningkamot?
 Unsa ang gikinahanglan sa kalibutan nganhi
nato?

4. “Gawas kon
makigbisog kita
niining lawom nga
mga isyu, dili ako
makatuo nga ang
atong pagpakabana
sa ekolohiya
makamugna og mga
dagkong resulta.”
(#160)

5. Kini nagpahinumdom sa
tanan nga ang kalibutan,
atong kumon nga pinuy-
anan “sama sa igsoong
babaye nga nakaambit
kita sa atong kinabuhi, ug
usa ka matahom nga
inahan nga mi-bukas sa
iyang mga bukton aron
paggakos nato.”
Ang Encyclical mikuha sa iyang ngalan
gikan sa awit ni San Francisco
“Pagadaygon ikaw, akong Ginoo (Praise
be to you, my Lord)”, sa iyang Canticle
of the Creatures.

6. Nalimot ang katawhan
“nga kita mismo mga
abog sa kalibutan (cf. Gen
2:7); ang atong mga
lawas mismo gilangkoban
sa iyang mga elemento,
nagginhawa kita sa iyang
hangin ug midawat sa
kinabuhi ug kabag-o
gikan sa iyang katubigan.”
Ang Encyclical mikuha sa iyang ngalan
gikan sa awit ni San Francisco
“Pagadaygon ikaw, akong Ginoo (Praise
be to you, my Lord)”, sa iyang Canticle
of the Creatures.

7. Karon, kining kalibutan, gipanamastamasan ug
giabusahan, nagbangutan ug ang iyang mga agulo
mikuyog sa tanan nga mga gipasagdan ning
kalibutana. Si Papa Francisco nagdapit kanato sa
pagpaminaw kanila, nag-aghat sa usag-usa, sa mga
pamilya, lokal nga komunidad, mga nasud – ngadto
sa ekolohikanhon kausaban.
Gidapit kita sa pag-usab sa direksyon pinaagi sa
pagdawat sa katahom ug responsibilidad sa
gimbuhaton sa “pag-atiman sa atong
komun nga pinuy-anan”.

8. Usa ka bidlisiw sa paglaum ang misidlak diha
sa tibuok encyclical nga naghatag og klaro
nga mensahe:
“Ang katawhan aduna pa gihapoy abilidad sa
hiniusang pagtrabaho diha sa pagtukod sa
atong komun nga pinuy-anan” (#13). “Ang
mga tawo makahimo pa gihapon sa positibong
pagpanginlabot” (#58). “Ang tanan wala
mahanaw. Bisan nakahimo ang mga tawo og
dautan makahimo pa gihapon pagbangon,
pagpili pag-usab sa unsay maayo, ug
maghimog bag-ong sinugdanan” (#205).

9. Si Papa Fancisco mikutlo usab sa
giingon ni San Juan Pablo II:
“Ang mga Kristiyanos sa ilang bahin
nakaamgo nga ang ilang
responsibilidad sa kamugnaan
(creation), ug ang ilang
katungdanan sa kinaiyahan, mga
gikinahanglang kabahin sa ilang
pagtuo” (#64).

10. Mga Tema:
- Ang suod nga kalambigitan tali sa kabus ug sa kahuyang sa planeta,
- Ang pag-angkon nga ang tanang butang sa kalibutan dunay
kadugtungan,
- Ang pagsaway sa bag-ong panglantaw ug porma sa gahom nga
nagagikan sa teknolohiya,
- Ang tawag sa pagpangitag laing pamaagi sa pagsabut sa ekonomiya ug
kalambo-an,
- Ang bili nga angay sa matag binuhat,
- Ang tawhanong kahulogan sa ekolohiya,
- Ang seryosong responsibilidad sa international ug lokal nga palisiya,
- Ang kultura sa paglabay (throwaway) ug sa sugyot sa bag-ong paagi sa
kinabuhi (lifestyle) (16).

11. Chapter One
What is Happening to our Common Home
The environment is a common good that belongs to all
of us. All of hu-manity share a common home. But
studies indicate that “most global warming in recent
decades is due to the great concentration of green-
house gases … released mainly as a result of human
activity.” (#23)
Nagsulat si Papa Francisco nga ang climate change “usa
ka nag-unang hagit nga giatubang sa katawhan sa atong
panahon.” Sa kalima nga higayon siya mihingalan sa
“throwaway culture” nga maoy gamot nga hinungdan
sa krisis sa ekolohiya. Nag-atubang kita sa polusyon ug
basura, kanihit sa tubig, pagkahanaw sa biodiversity,
ang pag-ubos sa kalidad sa kinabuhi ug pagkahugno sa
katilingban, labihan nga konsumerismo ug global nga
inequality (kawalay kaangayan lukop sa kalibutan) ug
huyang nga pagtubag sa mga nasud sa kalibutan.

12. *Adunay tinuod nga “ekolohikanhong utang” (#51),
tali sa global north ug south, nga dunay koneksyon sa
“dili makiangayon nga paggamit sa natural
resources.” Dakong atensyon kinahanglang ihatag sa
“panginahanglan sa mga kabus, sa mga huyang” (#52).
*Sama ni San Juan Pablo II, si Papa Francisco
nanawagan kanato alang sa “global ecological
conversion”: “Kinahanglan lang nga duna kitay
prangka nga pagtan-aw sa mga kamatuoran nga ang
atong kumon nga pinuy-anan anaa sa seryosong
pagkaguba. Ang paglaum mao nga makaamgo kita nga
aduna pay solusyon kini, makahimo kita sa pag-usab
sa deriksyon sa atong mga lakang, nga kanunay duna
kitay mahimo sa pagsulbad sa atong mga problema.”
(#61)

13. Questions:
Unsay mga hulagway nga akong
mahunahunaan bahin sa “throwaway
culture”? Giunsa nako pagkaapil o pagsupak
sa throwaway culture? Unsaon nako
pagkatampo alang sa malungtaron
(sustainable) nga kaugmaon alang sa
kalibutan diha sa akong personal nga
kinabuhi, diha sa akong kumonidad, ug isip
lumulopyo sa kalibutan?

14. Chapter Two
The Gospel of Creation
Ang siyensiya ug relihiyon makahimo og dialogue
nga magmabungahon alang sa environment. Ang
pulong kamugnaan (creation) may mas lapad nga
kahulugan kay sa kinaiyahan (nature). Usa ka
mahigugmaong plano sa Dios nga ang “matag
binuhat adunay bili” ug ang mga tawo
“nadugtong pinaagi sa dili makitang bugkos ug
nakaporma og pamilya lukop kalibutan.”
*Ang kahayag sa atong pagtuo ug ang kaalam sa
mga saysay Bibliya, ug ang misteryo sa uniberso
nagdapit kanato ngadto sa mahigugmaong
pagpakighiusa (“communion”) sa Dios, uban sa
atong isigkatawo ug sa kalibutan mismo, apan
kining mga relasyon, kaniadto maayo, nabugto
gumikan sa sala. Kinahanglang atong
dugtongon ang atong pagpakapabana sa
environment uban sa “sinserong paghigugma sa
isigkatawo ug sa commitment pagsulbad sa mga
problema sa katilingban.” (#91)

15. Questions
Kumusta ang akong relasyon sa Dios, sa
akong isigkatawo, ug sa kalibutan? Maayo
ba ang akong mga relasyon o nabugto ba?
Basaha ang Mateo 6:26. Unsa ang akong
gibuhat sa pagpaambit sa gasa sa
kamugnaan ngadto sa uban, labina sa mga
kabus, ug sa umaabot nga mga henerasyon?

16. Chapter Three
The Human Roots of the Ecological Crisis
Unsa ang mga gamot sa krisis sa ekolohiya? “Ang
sayop nga pagsabot sa tawhanong kinabuhi ug
kalihokan nakahatag og seryosong kadaut sa
atong kalibutan.” (#101) Nagkinahanglan kita og
kultura ug espiritualidad nga makahatag og
limitasyon ug klarong pagtulun-an sa pagpugong
sa kaugalingon labina sa teknolohiya ug sa
hustong dapit sa tawo diha sa plano sa Dios alang
sa kamugnaan.
Ang teknolohiya nakahatag sa dagkong mga
kalampusan sa kalibutan apan kon kini dili
tarongon paggamit makadala og ngilngig nga
kadaut sama sa kahimanan sa gubat ug
nakatampo sa climate change.

17. Ang modernong pagtuo nga labaw ang tawo kay
sa ubang mga binuhat nakapaubos sa bili sa
ubang butang nga raw material lamang ug
nagpasiugda sa teknolohiya labaw sa tanan. “Sa
higayon nga mapakyas kita sa pag-ila nga
kabahin sa realidad ang bili sa tawo, sa human
embryo, sa tawo nga dunay kakulian (disabilities)
– nga pipila ka ehemplo – mamahimong malisod
ang pagpamati sa hilak sa kinaiyahan; adunay
koneksyon ang tanan.” (#117)

18. Questions
Unsa ang akong pagsabot sa pag-atiman sa
kamugnaan ug pag-atiman sa mga kabus? Unsa man
ang mga pagpugong nga akong himoon sa akong
kaugalingong kinabuhi?

19. Chapter Four
Integral Ecology
Ang ekolohiya mao ang relasyon sa living
organisms ug sa environment:
“Everything is closely interrelated.” Ang
“environment,” nagpasabot sa relasyon
tali sa kinaiyahan ug sa katilingban. Kita
mismo kabahin sa kinaiyahan. Ang krisis
sa katilingban ug sa environment
nalambigit sa usag-usa: “Strategies for a
solution demand an integrated approach
to combatting poverty, restoring dignity
to the excluded, and at the same time
protecting nature.” (#139) Kini mao ang
integral ecology.

20. Dunay panginahanglan alang sa
“katilingbanon” ug
“ekonomikanhong ekolohiya” nga
naglakip sa pagpanalipod sa atong
environment. Kauban sa atong
nasudnong heritage, hatagan usab
natog bili ang atong kultura (cultural
heritage), uban sa “espesyal nga
pagpanalipod sa katilingbang lumad
(indigenous communities) ug sa
tradisyon sa ilang kultura” (#146) ug
paghatag kanilag luna, puluy-anan ug
transportasyon diha sa paaging
maghatag og kaayohan alang sa tanan
(common good).

21. Questions:
Unsa ang akong pagsabot sa “integral
ecology”? Unsa ang akong mga
responsibilidad sa kamugnaan? Unsa
ang akong mga responsibilidad alang
sa mga kabus, sa umaabot nga mga
henerasyon? Sa unsang paagi nga ang
kakabus usa ka isyu sa environment?

22. Chapter Five:
Lines of Approach and Action
(1) Ang Interdependence nagkahulugan og
“usa ka kalibutan nga dunay kumon nga
plano.” (#164) Nagkinahanglan kita og
tinuod nga politikanhong autoridad sa
kalibutan nga manalipod sa environment.
(2) National ug lokal nga mga palisiya nga
kinahanglang magpasiugda sa labing
maayong mga kalihokan, magpalambo og
“usa ka ekonomikanhong pagpahigayon sa
mga basura ug pag-recycle,” pag-promote sa
“renewable energy,” ug pagpreserbar sa
“local ecosystems.“ (#180)

23. (3) Ang mga apektadong kumodidad
nagkinahanglang hatagan og espesyal nga lugar
diha sa lamesa. (#183) Ang paghimo og mga
desisyon kinahanglang mapaklaro o makita sa
tanan ug kinahanglan ang dialogue panahon sa
pagplano aron nga mapakita ang mga linugdangan
o epekto sa environment sa mga proyekto
(4) Ang politika ug ang ekonomiya kinahanglang
maghiusa, kay sa magbinasulay sa usag-usa, aron
nga masilbihan ang tawhanong kinabuhi. Atong
isalikway ang panglantaw nga atong masulbad ang
problema sa pagpadaghan sa ganansya sa mga
kompaniya ug sa mga tawo
(5) Ang Relihiyon ug siyensiya magtinabangay sa
usag-sa. Ang Relihiyon nagtanyag og ethical and
espirituwal nga resources nga maoy kulang sa
siyensiya sa pagpasabot sa realidad. “Ang kagrabe
sa krisis sa ekolohiya nagkinahanglang atong
lantawon ang kaayohan alang sa tanan (#201)

24. Questions:
Unsa sa lima ka mga paagi nga akong
matuman? Giunsa nako pagsalmot sa
dialogue aron masulbad ang krisis sa
ekolohiya? Unsa ang mga pamaagi nga
akong ikatampo niining dialogue?

25. Chapter Six:
Ecological Education and Spirituality
Daghang butang ang kinahanglang mausab,
apan“labaw sa tanan kitang nga tawo ang
kinahanglang mausab.” ug sa paghinumdom “sa
atong kumon nga gigikanan,” “ang atong
pagkalambigit,” ug “ang kaugmaon nga
giambitan sa tanan.” (#202) Ingon og ang mga
tawo mobati nga gawasnon kon sila gawasnon sa
pagkunsumo. Kini nagpasiugda og kahakog, ang
pagbaliwala sa kaayohan alang sa tanan, ug
pagdugang sa walay kaangayan nga magdala ug
kahigwaos sa katilingban ug pagkagun-ob. Apan
duna pay paglaom! Ang ekolohikanhong
edukasyon nagtawag kanato sa “bag-ong
pagpakabana sa ekolohiya” ug
“ekolohikanhong konbersyon” pinaagi sa usa ka
manggihatagong espiritu.” (#209)

26. Sama ni San Francisco, ang atong
“pakighibalag ni JesuCristo” mapakita sa
atong “relasyon sa kalibutan.” “Ang atong
bokasyon sa pagkatigpanalipod sa minugna
sa kamut sa Dios apil sa atong mahiyasnong
kinabuhi.” (#217) Ang Kristohanong kinabuhi
nagtawag kanato sa “usa ka propetanhon
ug mapamalandongong pamaagi sa
kinabuhi.” (#222) Ang paghigugma, “nga
miawas uban sa gagmayng lihok sa pag-
atiman sa usag-usa,” nagpahimutang sa usa
ka ideal nga “sibilisasyon sa gugma.”
“Nagkinahanglan kita sa usag-usa,” ug “nag-
ambit kita sa responsibilidad alang sa uban
ug alang sa kalibutan.” (#229) Ang Dios
nagtanyaw sa kahayag ug kalig-on “labaw sa
adlaw.” Uban sa Dios, makahimo kita pag-
atiman sa atong kumon nga pinuy-anan.

27. Questions:
Sa unsang paagi nga ako gawasnon? Sa
unsang paagi nga ako nagapos? Unsang mga
paagi nga akong mausab ang akong kinabuhi
nga magsalamin sa akong relasyon sa Dios?
Unsa ang mga lakang nga akong mahimo sa
pagpuyo sa tawag alang sa ekolohikanhong
konbersyon?