Ο Λεωνίδας Βατικιώτης, στην εισήγηση με τίτλο: «Τρόποι Διαγραφής του Ελληνικού Δημόσιου Χρέους», αφού πρώτα αποτίμησε την εφαρμοσθείσα αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους (PSI), εξέθεσε κριτικά τις κυριότερες εναλλακτικές, συστημικές, λύσεις, οι οποίες έχουν προταθεί από διάφορους διεθνείς οργανισμούς και μελετητές, και έχουν ως ακολούθως: (i) Μηχανισμός Αναδιάρθρωσης Δημόσιου Χρέους (SDRM), (ii) Δικαστική Επίλυση, (iii) Συλλογικές Διαγραφές, και (iv) Σχέδιο PADRE. Συμπέρανε, βάσει θεωρητικών και εμπειρικών-ιστορικών επιχειρημάτων, ότι η ενδεδειγμένη για την ελληνική περίπτωση λύση, η οποία μπορεί να θωρακιστεί (και) με ανεξάρτητο λογιστικό έλεγχο, συνίσταται στην μονομερή παύση και αθέτηση πληρωμών. Αυτή η λύση κρίθηκε, επίσης, ως κοινωνικo-οικονομικά αναγκαία και θεμιτή.
1. Τρόποι διαγραφής
του ελληνικού
δημόσιου χρέους
Λεωνίδας Βατικιώτης
Ημερίδα «Χρέος και τράπεζες», Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
1
2. 1. Αποτίμηση αναδιάρθρωσης 2.2012
Ολέθρια κοινωνικά
Λόγω των όρων που την συνόδευσαν (2ο μνημόνιο: μείωση μισθών, κατάργηση συλλογικών συμβάσεων,
ιδιωτικοποιήσεις, κ.λπ.).
Ουδέτερη για το δημόσιο χρέος
Παρότι καθαρή διαγραφή 105 δισ. ευρώ (μεγαλύτερη από Αργεντινής, 80 δισ. δολ. 2001), το δημόσιο χρέος
έμεινε σχεδόν απαράλλαχτο.
Μόνο όφελος στους τόκους 2012-2020: γύρω στα 6 δισ., έως 2011: 12 δισ. ετησίως. Δεν επήλθε ωστόσο
χαλάρωση λιτότητας.
Καταστροφική οικονομικά
Ενέτεινε την ύφεση που προϋπήρχε για να φτάσουμε σήμερα σε μια σωρευτική ύφεση 25% από το 2008.
Απέτυχε να αντιμετωπίσει κερδοσκόπους που δεν εντάχθηκαν σε κούρεμα (hold outs) απαιτώντας να
πληρωθούν 7,6 δισ. ευρώ (κέρδη έως 400%).
Επιζήμια κυριαρχικά
Παραίτηση από ασυλία σε δημόσια περιουσία (αναβίωση αποικιοκρατικών ηθών).
Έκδοση νέων ομολόγων σε ξένο δίκαιο (κράτος περιορισμένης κυριαρχίας και αξιοπιστίας).
Εδραίωση Task Force, διεθνούς επιτήρησης.
Συμπερασματικά,
ΠΑΣΟΚ-ΝΔ, ΕΕ-ΔΝΤ χρεώνονται την μεγαλύτερη κοινωνική οπισθοδρόμηση, με όχημα την δημοσιονομική
κρίση.
Η λύση που διερευνάται για τη νέα αναδιάρθρωση, μετά από ολοκλήρωση τρέχουσας αξιολόγησης, εξ ίσου
επιζήμια.
Ζητούνται εναλλακτικές!
2
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
3. 2. Αιτίες και πλαίσιο επίλυσης δημοσιονομικών κρίσεων
Απώτερη αιτία της δημοσιονομικής κρίσης που ξέσπασε στην Ελλάδα και την ευρωζώνη το 2010 η κρίση
στην αμερικανική στεγαστική αγορά το 2008-2009.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η δημοσιονομική ισορροπία συνθλίβεται στις συμπληγάδες της κρίσης. Το
ίδιο συνέβη και στην Λατινική Αμερική την δεκαετία του ‘80.
Από τότε μέχρι σήμερα η συχνότητα κι η σφοδρότητα των κρίσεων δημόσιου χρέους έχουν προκαλέσει
έντονες συζητήσεις για την καταλληλότητα του πλαισίου επίλυσής τους. Κατά γενική ομολογία το
σημερινό πλαίσιο είναι ακατάλληλο: Μάρτυρας η αποτυχία της λύσης που δόθηκε στην Ελλάδα και η
πρόσφατη περιπέτεια της Αργεντινής (δικαστής Γκριέζα).
3. Εναλλακτικές λύσεις
Σε αυτό το έδαφος συζητιούνται, έχουν προταθεί λύσεις κι υπάρχουν αποφάσεις διεθνών οργανισμών
που βρίσκονται στον αντίποδα του PSI κι εμφανίζονται ως εναλλακτικό σχέδιο τόσο απέναντι στην
κυρίαρχη επιλογή, όσο και απέναντι στην μονομερή στάση πληρωμών (Αργεντινή 2001-2005, Ρωσία
2008, Ισημερινός 2008). Όλες είναι συστημικές λύσεις. Ξεχωρίζουμε τέσσερις:
1. Μηχανισμός Αναδιάρθρωσης Δημόσιου Χρέους (SDRM)
2. Δικαστική επίλυση
3. Συλλογικές διαγραφές
4. Σχέδιο PADRE
3
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
4. 3. Εναλλακτικές λύσεις
1. Μηχανισμός Αναδιάρθρωσης Δημόσιου Χρέους (SDRM)
Προτάθηκε το 2001, από το ΔΝΤ.
Πρότεινε τον ορισμό μιας αυξημένης πλειοψηφίας (75%) μεταξύ των πιστωτών που θα
αποφασίζουν από κοινού με το κράτος για τους όρους της αναδιάρθρωσης.
Κυρίως αποσκοπούσε στην αντιμετώπιση κερδοσκόπων που δεν δέχονταν αναδιαρθρώσεις (hold
outs). Έκτοτε το συγκεκριμένο κενό έχει εν πολλοίς καλυφθεί με την θωράκιση των ομολόγων
με Ρήτρες Συλλογικής Δράσης (CAC). Το 2003 το Μεξικό ήταν η πρώτη χώρα που τις εισήγαγε.
Το 2005 το 95% των νέων ομολόγων εκδόθηκαν με ΡΣΔ.
Επεδίωκε να επιλύσει το εξής πρόβλημα: οι χώρες να προχωρούν σε αναδιαρθρώσεις πολύ αργά
και πολύ λίγο, επιτρέποντας στην κρίση να εξαπλωθεί (π.χ. Ελλάδα). Ζητούμενο η μεγαλύτερη
προβλεψιμότητα κι η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας των πιστωτικών αγορών.
Ορθολογικοποιούσε την διαδικασία των αξιώσεων, αναγνωρίζοντας την ασυλία των κρατικών
περιουσιακών στοιχείων. Θωράκιζε επίσης από αξιώσεις πιστωτών συντάξεις, μισθών και
ημερομισθίων.
Πρόβλεπε την δημιουργία επίσης ενός δικαστηρίου (Φόρουμ Επίλυσης Διαφορών, Dispute
Resolution Forum) που θα χαρακτηρίζεται από ανεξαρτησία και αμεροληψία για να επιλύει τις
διαφορές.
Για να γίνει δεκτή η πρόταση απαιτούταν η τροποποίηση του καταστατικού του ΔΝΤ, που
χρειαζόταν 3/5 μελών που διαθέτουν 85% ψήφων.
Απορρίφθηκε το 2003 μετά από βέτο ΗΠΑ (κοινή εαρινή σύνοδος ΔΝΤ/ΠΤ). Έκτοτε επανέρχεται
σε διάφορες μορφές.
4
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
5. 3. Εναλλακτικές λύσεις
2. Δικαστική Επίλυση
Μέχρι το 1982 θεωρούταν αδιανόητο για τα κράτη να κηρύξουν στάση πληρωμών. Walter Wriston
(CEO Citibank): «Τα κράτη δεν χρεοκοπούν».
Ζητούμενο να καλυφθεί ένα κενό καθώς σήμερα δεν υφίσταται προκαθορισμένο πλαίσιο επίλυσης
δημοσιονομικής κρίσης κι αντιμετώπισης της αδυναμίας πληρωμών, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στον
ιδιωτικό τομέα.
Ανάγκη επίλυσης μιας θεμελιώδους αντίθεσης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χρέους: Το δημόσιο
χρέος λόγω ασυλίας της δημόσιας περιουσίας δεν είναι αναγκαστικά εκτελεστό (προς όφελος
οφειλέτη) ενώ το χρέος διαρκεί για πάντα (συνθήκη προς όφελος πιστωτή). Εξαίρεση μπορεί να
αποτελέσει η συντακτική συνέλευση.
Προτάσεις από: Christoph Paulus & Stephen Kargman για Δικαστήριο Δημόσιου Χρέους (Sovereign
Debt Tribunal), Alberto Acosta & Oscar Ugarteche για Διαιτητικό Δικαστήριο Δημόσιου Χρέους
(Tribunal de Arbitraje sobre Deuda Soberana), κ.α.
3. Συλλογικές Διαγραφές
Δύο είναι τα σημαντικότερα παραδείγματα: Πρωτοβουλία για Βαριά Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες
(HIPC), 1999 και Πολυμερής Πρωτοβουλία Ανακούφισης από το Χρέος (MDRI), 2005.
Η διαγραφή χρέους επιβλήθηκε κάτω από την πίεση ενός διεθνούς κινήματος και υπό την ομπρέλα
του Ιωβηλαίου 2000.
Κατάφερε να μειώσει το ύψος του χρέους, αντίθετα με ό,τι συνέβη στην Ελλάδα.
Παρόλα αυτά η διαγραφή συνοδευόταν από αυστηρούς όρους (conditionality) απελευθέρωσης των
αγορών, ιδιωτικοποιήσεων, κατάργησης κρατικών επιδοτήσεων, κ.λπ.
5
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
6. 3. Εναλλακτικές λύσεις
4. Σχέδιο PADRE (Politically Acceptable Debt Restructuring in the Eurozone)
Κατατέθηκε τον Ιανουάριο του 2014 από τους οικονομολόγους Πιέρ Παρί και Σαρλ Βιπλόζ.
Στην Ελλάδα προτάθηκε από τον Φίλιππο Σαχινίδη, (ΠΑΣΟΚ, υπ. Οικονομικών 2012). Έκτοτε
έχει προταθεί από τον Γ. Δραγασάκη (9.2014) και, πιο πρόσφατα, τροποποιημένο από τους
Μηλιό, Λαπατσιώρα, Σωτηρόπουλο (περιοδικό Θέσεις, Οκτώβριος–Δεκέμβριος 2014).
Εν ολίγοις: Δεν προτείνει την διαγραφή αλλά την μετάθεση της αποπληρωμής του δημόσιου
χρέους στο μακρινό μέλλον (εξ ου και «πάγωμα»).
Αναφέρεται σε ομολογιακό χρέος. Μη εφαρμόσιμο για τις χώρες του Μνημονίου, όπου
μεγάλο μέρος αν όχι πλειοψηφία δημόσιου χρέους οφείλεται σε «επίσημο τομέα».
Προβλέποντας συμμετρικό «πάγωμα» του χρέους, οδηγεί το χρέος σε αρνητικά επίπεδα σε
ορισμένες χώρες (Εσθονία, Λετονία, κ.α.), ενώ σε άλλες παραμένει σε μη βιώσιμα επίπεδα
(Ελλάδα, Ιταλία, κ.α.). Εδώ το μαθηματικό παράδοξο εκφράζει τον πολιτικά προβληματικό
χαρακτήρα της συμμετρικής λύσης, που προκρίνεται για να μην υπάρχει υποψία για
μεταφορά πόρων.
Προϋποθέτει την λιτότητα. Π.χ. επικρίνει το Δημοσιονομικό Σύμφωνο από δεξιά ως πολύ
χαλαρό, ζητώντας αυστηροποίησή του.
Δεν απαντάει πειστικά για τον τρόπο χρηματοδότησής του κόστους του, που αφορά τους
τόκους των ομολόγων που θα εκδίδονται σε αντικατάσταση του «παγωμένου» χρέους.
Πολιτικά αφελές σχέδιο, καθώς υποτιμάει την σημασία του δημόσιου χρέους ως εργαλείου
από την μεριά κεφαλαίου και Γερμανίας για την επίθεση σε εργατική τάξη και λαϊκά
στρώματα.
6
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
7. 4. Αποτίμηση εναλλακτικών
Καλούνται να αντιμετωπίσουν μια θεμελιώδη αλλαγή συνθηκών καθώς μέχρι και την δεκαετία του
’80 κάτοχοι ομολόγων ήταν οι τράπεζες. Μετά από το Μπρέιντι Πλαν και τη δημιουργία αγοράς
ομολόγων, με την εμφάνιση παραγώγων κ.α., η αγορά των πιστωτών κατακερματίστηκε κι η
συμφωνία επί αναδιάρθρωσης έγινε τεχνικά σύνθετη.
Κοινό τους χαρακτηριστικό: αποτελούν συναινετικές λύσεις. Αποφασίζονται από κοινού μεταξύ
πιστωτών-οφειλετών, προϋποθέτοντας κοινότητα συμφερόντων. Δεν δημιουργούν ρήξη.
Εντάσσονται στις προτάσεις ρύθμισης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (χίμαιρα,
καθώς υποτιμούν τον μη αντιστρεπτό χαρακτήρα αλλαγών).
Εξετάζοντας την ελληνική αναδιάρθρωση του 2012, υπό το πρίσμα αυτής της συζήτησης,
φαίνεται καλύτερα ο οπισθοδρομικός της χαρακτήρας.
Εν πολλοίς ανεφάρμοστες στην Ελλάδα, όπου μετά το PSI άλλαξε άρδην το προφίλ του δημόσιου
χρέους, με την πλειοψηφία να ανήκει στον λεγόμενο επίσημο (official) τομέα: ΔΝΤ, κράτη μέλη
ΕΕ, EFSF, ESM.
Παραμένουν σχέδια επί χάρτου, πουθενά δεν έχουν εφαρμοστεί.
7
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
8. 5. Μονομερής διαγραφή,
η μόνη λύση για το ελληνικό δημόσιο χρέος
Ο ατελέσφορος χαρακτήρας των παραπάνω λύσεων υπογραμμίζει την σημασία των μονομερών ενεργειών. Η εξέταση
των προτεινόμενων λύσεων επιβεβαιώνει ότι, στον πραγματικό κόσμο. οι λύσεις που έχουν εφαρμοστεί είναι
μονομερείς: είτε εκ μέρους οφειλετών, είτε εκ μέρους δανειστών.
Τα επιτυχημένα παραδείγματα, Αργεντινής (2001), Ρωσίας και Ισημερινού, επιβεβαιώνουν την δυνατότητα.
Κάθε λύση είναι αναπόσπαστο τμήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής. Δηλ. διαγραφή για ανατροπή της λιτότητας.
Η λύση της μονομερούς διαγραφής, συνοδεύεται από έξοδο από το ευρώ και, σε δεύτερο. στάδιο από την ΕΕ. Ως
αποτέλεσμα της σύγκρουσης που θα επέλθει, όταν θιγούν συμφέροντα άλλων χωρών.
Στο πλαίσιο της συνολικής λύσης θα προβλέπεται η πλήρης αποζημίωση των 15.000 ομολογιούχων φυσικών
προσώπων, τα ομόλογα των οποίων (2,3 δισ.) κουρεύτηκαν το 2012, και των ασφαλιστικών ταμείων (14 δισ. ευρώ).
Συνθήκη, η οποία – βραχυχρόνια – αυξάνει το δημόσιο χρέος! Ζητούμενα: Πρώτο, αποκατάσταση κοινωνικής αδικίας,
δεύτερο, επανασύσταση εσωτερικής αγοράς δανεισμού (προϋπόθεση στροφής σε εσωτερικό δανεισμό).
Η διαγραφή θα αφορά πρώτα και κύρια, αν όχι αποκλειστικά, το χρέος της Τρόικας. Πρώτο, γιατί αντιπροσωπεύει >
2/3 του χρέους (68,4% του συνόλου). Δεύτερο, γιατί το μίσος κατά της Τρόικας ενώνει σήμερα την συντριπτική
πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Τρίτο, γιατί είναι δύσκολη, αν κι όχι αδύνατη, η ανίχνευση της πορείας των ομολόγων
έτσι ώστε να είναι δύσκολο να βρεθεί ποια ανήκουν σε κερδοσκόπους και ποια σε ασφαλιστικά ταμεία. Τέταρτο, και
σημαντικότερο, επειδή πολύ εύκολα αποδεικνύεται ότι τα δάνεια της Τρόικας είναι απεχθή, παράνομα,
αντισυνταγματικά, ενάντια στο εληνικό και διεθνές δίκαιο.
Χρέος κεντρικής διοίκησης 322.398
(σε δισ. ευρώ, 30/6/2014)
Πηγή: Δελτίο δημόσιου χρέους,
Νο. 74, Ιούνιος 2014
Series1,
Δάνεια
μηχανισ
μού
στήριξ…
Series1,
Ομόλογ
α και
βραχυπρ
όθεσμ…
Series1,
Λοιπά
δάνεια
(5,9%),
19,559, …
Δάνεια
μηχανισμού
στήριξης
(68,4%)
Ομόλογα και
βραχυπρόθεσ
μοι τίτλοι
(25,7%)
8
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014
9. 6. Τεκμηριώνοντας την διαγραφή του χρέους
9
Η διαγραφή του ελληνικού χρέους πέρα από κοινωνικά αναγκαία (για να βρεθούν τα κονδύλια
που θα επιτρέψουν την χρηματοδότηση των κοινωνικών δαπανών) είναι και θεμιτή.
Μπορεί να αιτιολογηθεί με βάση τα ακόλουθα:
• Η πρώτη δανειακή σύμβαση (5.2010) δεν έχει επικυρωθεί από τη Βουλή.
• Η δεύτερη (2.2012) κρίθηκε από συνταγματολόγους, με κοινή τους ανακοίνωση, ως αντισυνταγματική,
αντιβαίνουσα σε διεθνές δίκαιο.
• Οι δόσεις της Τρόικας κατά συντριπτική πλειοψηφία (77% τον 8.2013) κατευθύνθηκαν σε πιστωτές, τράπεζες
άρα δεν εξυπηρέτησαν τον ελληνικό λαό (μελέτη Attac).
• Οι πιστωτές ήξεραν ότι τα χρήματά τους δεν χρηματοδοτούν κοινωνική πολιτική, αλλά σώζουν τις τράπεζες
τους (αποκάλυψη WSJ). Άρα το αίτημα διαγραφής δεν στρέφεται κατά ευρωπαϊκών λαών.
• Το αίτημα παύσης πληρωμών και μονομερούς αθέτησης πληρωμών μπορεί να αιτιολογηθεί αξιοποιώντας
τέσσερις ευνοϊκές για την Ελλάδα ρήτρες του διεθνούς δικαίου: τους απεχθούς χρέους, της κατάστασης
έκτακτης ανάγκης, της ανωτέρας βίας και της αλλαγής θεμελιωδών συνθηκών.
• Τέλος, στη βάση σειράς αποφάσεων του ΟΗΕ, με πιο πρόσφατη αυτή που ψηφίστηκε στις 9 Σεπτέμβρη 2014
(κατά πλειοψηφία), κατόπιν πρότασης της Αργεντινής, που προκρίνουν την εξυπηρέτηση εσωτερικών
αναγκών έναντι της εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους.
Μια μονομερής απόφαση διαγραφής του χρέους μπορεί να θωρακισθεί με ανεξάρτητο λογιστικό
έλεγχο που θα αποδείξει όλα τα παραπάνω.
Ο λογιστικός έλεγχος δεν είναι πανάκεια, αλλά εργαλείο, σε μια εποχή που το διεθνές περιβάλλον
είναι αρνητικό, ώστε να αποτραπούν πράξεις αντεκδίκησης. Καθόλου τυχαίο που τώρα η
Αργεντινή αποφάσισε να προχωρήσει σε λογιστικό έλεγχο.
Υπόθεση του λαϊκού κινήματος!
Ημερίδα: Χρέος και τράπεζες, Λεωνίδας Βατικιώτης: Τρόποι διαγραφής του ελληνικού χρέους Πάντειος, 9 Νοεμβρίου 2014