1. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
97
Chuyeân ñeà 3: ÑAÏI SOÁ
Vaán ñeà 1: PHÖÔNG TRÌNH CHÖÙA CAÊN
A. PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI
1.
2n
2n
B 0
A B
A B
(vôùi n
*
)
2. 2n 2n
B 0 (hayA 0)
A B
A B
(vôùi n
*
)
3.
2n 1 2n 1
A B A B (vôùi n
*
)
4.
2
A 0
B 0
A B C
A B C
5.
2
2
A 0
B 0
A B C
C 0
A B C
B. ÑEÀ THI
Baøi 1: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2011
Giaûi phöông trình:
2
3 2 x 6 2 x 4 4 x 10 3x (x R).
Giaûi
Ñieàu kieän: –2 x 2.
Ñaët t = 3 2 x 6 2 x
t
2
= 9(2 + x) – 36 2 x2 x + 36(2 – x) = 9(10 – 3x –
2
4 4 x )
Phöông trình ñaõ cho trôû thaønh t –
2
t
9
= 0 t = 0 hoaëc t = 9.
Vôùi t = 0: 3 2 x 6 2 x 0 3 2 x 6 2 x
9((2 + x) = 36(2 – x)
6
x
5
(Thoûa ñieàu kieän–2 x 2) .
Vôùi t = 9: 3 2 x 6 2 x 9 3 2 x 6 2 x 9 (*).
Do –2 x 2 neân
3 2 x 6
6 2 x 9 9
. Suy ra phöông trình (*) voâ nghieäm.
2. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
98
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù moät nghieäm
6
x
5
.
Caùch khaùc:
Ñaët u = 2 x vaø v = 2 x (u 0, v 0) thì :
u.v =
2
4 x
2
2
u 2 x
v 2 x
u
2
+ 4v
2
= 10 – 3x vaø u
2
+ v
2
= 4
Do ñoù phöông trình ñaõ cho trôû thaønh
2 2
2 2
3u 6v 4uv u 4v (1)
u v 4 (2)
(1) 3u – 6v = u
2
+ 4v
2
– 4uv 3(u – 2v) = (u – 2v)
2
u – 2v = 0 hoaëc 3 = u – 2v
ª Vôùi u = 2v theá vaøo (2) ta ñöôïc
2
4
v
5
2
v
5
4
u
5
Suy ra:
4
2 x
5
2
2 x
5
16
2 x
5
4
2 x
5
6
x
5
ª Vôùi u = 3 + 2v theá vaøo (2) ta ñöôïc (3 + 2v)
2
+ v
2
= 4 5v
2
+12v +5 = 0
Phöông trình naøy voâ nghieäm vì v 0 .
Baøi 2: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2010
Giaûi phöông trình
2
3x 1 6 x 3x 14x 8 0 (x ).
Giaûi
Ñieàu kieän:
1
x 6
3
Vôùi ñieàu kieän
1
x 6,
3
phöông trình ñaõ cho töông ñöông:
2
3x 1 4 1 6 x 3x 14x 5 0
3x 15 x 5
(x 5)(3x 1) 0
3x 1 4 1 6 x
x – 5 = 0 hay
3 1
(3x 1) 0
3x 1 4 1 6 x
Nhaän xeùt:
1
x
3
neân 3x + 1 0
Do ñoù
3 1
(3x 1) 0
3x 1 4 1 6 x
voâ nghieäm
Vaäy phöông trình ñaõ cho chæ coù moät nghieäm x = 5.
3. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
99
Baøi 3: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2009
Giaûi phöông trình: 3
2 3x 2 3 6 5x 8 0 x .
Giaûi
Ñieàu kieän x
6
5
. Khi ñoù ñaët
3
u 3x 2 vaø v 6 5x, v 0 (*)
Ta coù
3
2
u 3x 2
v 6 5x
3 2
5u 3v 8
Phöông trình ñaõ cho trôû thaønh heä:
3 2
2u 3v 8
5u 3v 8
2
3
8 2u
v
3
8 2u
5u 3 8
3
3 2
8 2u
v
3
15u 4u 32u 40 0
2
8 2u
v
3
u 2 15u 26u 20 0
u = 2 vaø v = 4 (nhaän)
Theá u = 2 vaø v = 4 vaøo (*), ta ñöôïc:
3
3x 2 2
6 5x 4
3x 2 8
6 5x 16
x = 2 (nhaän)
Vaäy phöông trình coù nghieäm x = 2
Baøi 4: ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN KHOÁI D NAÊM 2007
Giaûi phöông trình:
2 2
3 x 5x 10 5x x
Giaûi
Ñaët t =
2
x 5x 10 (vôùi t 0 ) suy ra t
2
= x
2
– 5x + 10 5x – x
2
= 10 t
2
Phöông trình ñaõ cho trôû thaønh: 3t = 10 t
2
t 5 loaïi
t 2
Vaäy
2
x 5x 10 = 2 x
2
5x + 10 = 4
x 3
x 2
.
Baøi 5: CAO ÑAÚNG TAØI CHÍNH – HAÛI QUAN NAÊM 2007
Giaûi phöông trình: 3x 7 x 1= 2.
Giaûi
Ñieàu kieän: x 1
Vôùi ñieàu kieän x 1, phöông trình ñaõ cho töông ñöông:
4. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
100
3x 7 x 1 + 2 3x + 7 = x + 5 + 4 x 1
x + 1 = 2 x 1 (x + 1)
2
= 4(x + 1)
x 1
x 3
(thoûa x 1)
Baøi 6: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2006
Giaûi phöông trình:
2
2x 1 x 3x 1 0 (x ).
Giaûi
Ñaët t =
2
2
t 1
2x 1 (t 0) t = 2x 1 x =
2
.
Phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:
4 2
t 4t 4t 1 0
2 2
(t 1) (t 2t 1) 0 t 1, t 2 1 (nhaän)
Vôùi t = 1 ta coù x = 1. Vôùi t = 2 1, ta coù x = 2 2
Vaäy phöông trình coù nghieäm: x = 1; x = 2 2
Baøi 7: ÑEÀ DÖÏ BÒ 1 - ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2006
Giaûi phöông trình:
2
3x 2 x 1 4x 9 2 3x 5x 2 (1)
Giaûi
Ñatë t = 3x 2 x 1 t 0 suy ra
2 2
t 4x 3 2 3x 5x 2
2 2
4x 2 3x 5x 2 t 3. Khi ñoù:
(1) trôû thaønh: t = t
2
– 6 t
2
– t – 6 = 0
t 2 loaïi
t 3 nhaän
Khi ñoù: (1) 3x 2 x 1 3 (*)
Ñieàu kieän:
3x 2 0
x 1
x 1 0
(a)
Vôùi ñieàu kieän x 1, phöông trình (*) töông ñöông:
3x – 2 + x – 1 + 2 3x 2 x 1 9 3x 2 x 1 6 2x
2 2
6 2x 0 x 3
3x 2 x 1 6 2x x 19x 34 0
x 3
x 2 x 2
x 17
thoaû ñieàu kieän (a)
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø x = 2.
5. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
101
Baøi 8: ÑEÀ DÖÏ BÒ 2 - ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2006
Giaûi phöông trình: x + 2 7 x = 2
2
x 1 x 8x 7 1 (x )
Giaûi
Ñieàu kieän
2
7 x 0
x 1 0
x 8x 7 0
1 x 7
Vôùi ñieàu kieän 1 x 7, phöông trình ñaõ cho töông ñöông:
x – 1 – 2 x 1 2 7 x x 17 x = 0
x 1 x 1 2 7 x x 1 2 = 0
x 1 2 x 1 7 x = 0
x 1 2 x 5
x 1 7 x x 4
Baøi 9: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2005
Giaûi phöông trình sau: 2 x 2 2 x 1 x 1 4
Giaûi
Ñieàu kieän: x 1
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi
2
2 x 1 1 x 1 4 2 x 1 1 x 1 4
x 1 2 x 3 nhaän
Baøi 10: ÑEÀ DÖÏ BÒ 1 ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2005
Giaûi phöông trình: 3x 3 5 x 2x 4 . (1)
Giaûi
Ñieàu kieän:
3x 3 0
5 x 0 2 x 5
2x 4 0
(a)
Vôùi ñieàu kieän 2 x 5, phöông trình (1) töông ñöông:
3x 3 2x 4 5 x
2
3x 3 2x 4 5 x 2 (2x 4)(5 x)
(2x 4)(5 x) x 2 (2x 4)(5 x) (x 2)
(x 2) 2(5 x) (x 2) 0
x 2 x 4 thoûa ñieàu kieän (a)
6. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
102
Baøi 11:
Chöùng minh raèng phöông trình sau coù ñuùng moät nghieäm: x
5
x
2
2x 1 = 0.
Giaûi
Ta coù x
5
x
2
2x 1 = 0 (1)
(1) x
5
= (x + 1)
2
ñieàu kieän x 0
Vôùi 0 x < 1 thì VT < 1 vaø VP 1 (1) voâ nghieäm
Do ñoù chæ xeùt x 1
Xeùt f(x) = x
5
x
2
2x 1, x 1
f'(x) = 5x
4
2x 2 = 2x (x
3
1) + 2(x
4
1) + x
4
> 0, x 1
Do ñoù f(x) taêng treân [1; +), f lieân tuïc
Vaø f(1); f(2) < 0 neân f(x) = 0 luoân coù nghieäm duy nhaát.
Baøi 12:
Giaûi phöông trình:
2
x 4 x 4 2x 12 2 x 16 .
Giaûi
Ñieàu kieän:
x 4 0
x 4
x 4 0
Ñaët t = x 4 x 4 t 0 t
2
= 2x +
2
2 x 16
Phöông trình (1) trôû thaønh: t
2
– t – 12 = 0
t 4
t 3 (loaïi)
Vôùi t = 4: x 4 x 4 4 2x +
2
2 x 16 16 vaø x 4
2
x 16 8 x vaø x 4
2 2
4 x 8 4 x 8
x 5
x 16 8 x x 5
.
Vaán ñeà 2: BAÁT PHÖÔNG TRÌNH CHÖÙA CAÊN
A. PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI
1.
2
B 0
A B A 0
A B
2.
2
B 0 B 0
A B hay
A 0 A B
3.
B 0
A B
A B
7. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
103
B. ÑEÀ THI
Baøi 1: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2010
Giaûi baát phöông trình:
2
x x
1
1 2(x x 1)
Giaûi
Ñieàu kieän x 0. Khi ñoù:
2
x x
1
1 2(x x 1)
2
2
x x 1 2(x x 1)
0
1 2(x x 1)
(*)
Nhaän xeùt:
Maãu soá:
2
2
1 3 3
1 2(x x 1) 1 2 x 1 0
2 4 2
Do ñoù baát phöông trình (*) trôû thaønh:
2 x x 1 2(x x 1) ≤ 0
2 2(x x 1) x x 1
2
2
x x 1 0
2(x x 1) x x 1
2 2
x x 1 0
2(x x 1) x x 1 2x x 2x 2 x
2
x x 1 0
x x 1 2x x 2 x 0
2
x x 1 0
(x 1) 2 x(x 1) x 0
2
x x 1 0
(x 1 x) 0
x x 1 0
x 1 x 0
x (1 x) 1 0
x 1 x
2
0 x 1
x (1 x)
2
0 x 1
x 3x 1 0
0 x 1
3 5
x
2
3 5
x
2
Caùch khaùc:
Ñieàu kieän: x 0. Vì
2 1 2(x x 1) 0 neân
8. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
104
2
x x
1
1 2(x x 1)
2 x x 1 2(x x 1) (1)
• x = 0: (1) khoâng thoûa.
• x > 0: Chia hai veá cuûa baát phöông trình (1) cho x ta ñöôïc
(1)
1 1
x 1 2 x 1
x x
1 1
2 x 1 x 1
x x
Ñaët
2
1 1
t x x t 2
x x
(1) trôû thaønh:
2
2 2
t 1
2(t 1) t 1
2t 2 t 2t 1 (*)
(*)
2
t 1
t 2t 1 0
2
t 1
t 1 0
t = 1
Do ñoù:
1
x 1 x x 1 0
x
1 5
x
2 6 2 5 3 5
x
1 5 4 2
x (loaïi)
2
.
Baøi 2: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2009
Giaûi baát phöông trình: x 1 2 x 2 5x 1 x
Giaûi
x 1 2 x 2 5x 1
2
x 2 x 2 x 2
x 1 x 2 2 x x 6 0 2 x 3
2 x 3.
Baøi 3: CAO ÑAÚNG KYÕ THUAÄT CAO THAÉNG NAÊM 2007
Giaûi baát phöông trình:
2 2
5x 10x 1 7 2x x . (1)
Giaûi
2 2
5x 10x 1 7 2x x
Ñieàu kieän ñeå caên baäc hai coù nghóa laø:
5x
2
+ 10x + 1 0
5 2 5 5 2 5
x hoaëc x
5 5
(*)
Vôùi ñieàu kieän ñoù ta coù: (1)
9. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
105
2 2
5 5x 10x 1 36 5x 10x 1 (*)
Ñaët
2
t 5x 10x 1, t 0
(*) trôû thaønh t
2
+ 5t – 36 0 t 4 (nhaän) t 9 (loaïi)
Vôùi t 4, ta coù:
2
5x 10x 1 4 x
2
+ 2x – 3 0
x 3 x 1 (nhöõng giaù trò naøy ñeàu thoûa ñieàu kieän (*)).
Baøi 4: CAO ÑAÚNG BAÙN COÂNG HOA SEN NAÊM 2007
Giaûi baát phöông trình:
2
x 4x > x – 3. (1)
Giaûi
Ñieàu kieän: x
2
– 4x 0 x 0 x 4
Tröôøng hôïp 1: x – 3 < 0 x < 3: (1) ñuùng so saùnh vôùi ñieàu kieän ñöôïc x 0
Tröôøng hôïp 2: x 3
(1) x
2
– 4x > x
2
– 6x + 9 x >
9
2
So vôùi ñieàu kieän x 3 ta nhaän x >
9
2
Keát luaän: nghieäm x 0; x >
9
2
Baøi 5: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2005
Giaûi baát phöông trình: 5x 1 x 1 2x 4
Giaûi
Ñieàu kieän:
5x 1 0
x 1 0 x 2
2x 4 0
Khi ñoù baát phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi
5x 1 2x 4 x 15x 1 2x 4 x 1 2 (2x 4)(x 1)
x + 2 >
2 2
(2x 4)(x 1) x 4x 4 2x 6x 4
2
x 10x 0 0 x 10
Keát hôïp vôùi ñieàu kieän ta coù:
2 x < 10 laø nghieäm cuûa baát phöông trình ñaõ cho.
Baøi 6: ÑEÀ DÖÏ BÒ 2
Giaûi baát phöông trình:
2
8x 6x 1 4x 1 0
Giaûi
2
8x 6x 1 4x 1 0
2
8x 6x 1 4x 1
10. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
106
2
2 2
2
1 1
x x
4 2
8x 6x 1 0
1
4x 1 0 x
4
8x 6x 1 (4x 1)
8x 2x 0
1 1
x x
4 2 1 1
x x .
1 4 2
x 0 x
4
Baøi 7: ÑEÀ DÖÏ BÒ 1
Giaûi baát phöông trình: 2x 7 5 x 3x 2 (1)
Giaûi
Ñieàu kieän
2x 7 0
5 x 0
3x 2 0
2
x 5
3
(a)
(1) 2x 7 3x 2 5 x
2x 7 3x 2 5 x 2 3x 2 5 x
3x 2 5 x 2 (3x – 2)(5 – x) 4
3x
2
– 17x + 14 0 x 1 x
14
3
So vôùi ñieàu kieän (a) ta coù nghieäm
2 14
x 1 hay x 5
3 3
Baøi 8:
Giaûi baát phöông trình:
2
2 x 16
7 x
x 3
x 3 x 3
Giaûi
Ñieàu kieän
2
x 3
x 3 0
x 4 x 4
x 16 0
x 4
Baát phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi
2 2
2 x 16 x 3 7 x 2 x 16 10 2x
2 2 2
10 2x 0 10 2x 0
V
x 16 0 2 x 16 10 2x
11. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
107
x 5
4 x 5
10 34 x 10 34
x 10 34
Baøi 9:
Giaûi baát phöông trình
2 2
x 3x 2x 3x 2 0
Giaûi
2 2
x 3x 2x 3x 2 0
2
2
2
2x 3x 2 0
2x 3x 2 0
x 3x 0
1
1 x < V x > 2
x x = 2 2
2
x 0 x 3
x
1
2
x 3 x = 2.
Baøi 10: CAO ÑAÚNG KINH TEÁ TP. HCM
Giaûi baát phöông trình: x 1 x 1 4
Giaûi
2 2
x 1 x 1
x 1 x 1 4
2x 2 x 1 16 x 1 8 x
2 2
x 1
1 x 8
65
8 x 0 1 x 65
x 16
x 1 x 16x 64 16
Vaán ñeà 3: HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
A. PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI
Daïng 1:
1 1 1 2 2 2 2
1 2 1 2
2 2 2
A x B y C
, Vôùi A A B B 0
A x B y C
Laäp:
1 1
1 2 2 1
2 2
A B
D A B A B
A B
1 1
x 1 2 2 1
2 2
C B
D C B C B
C B
;
1 1
y 1 2 2 1
2 2
A C
D A C A C
A C
12. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
108
Neáu D 0: heä coù duy nhaát nghieäm:
Dx
x
D
Dy
y
D
Neáu
D 0
Dx 0 (hoaëc Dy 0)
: heä voâ nghieäm.
Neáu: D = Dx = Dy = 0: heä coù voâ soá nghieäm
Daïng 2: Ñoái xöùng loaïi 1:
f(x, y) 0 f(x, y) f(y, x)
vôùi
g(x, y) 0 g(x, y) g(y, x)
Ñaët:
2
S x y
(ñieàu kieän S 4P)
P x.y
Ta ñöôïc heä:
F(S, P) 0
ta tìm ñöôïc S, P
E(S, P) 0
Khi ñoù x,y laø nghieäm cuûa phöông trình:
2
X SX P 0
Daïng 3: Ñoái xöùng loaïi 2:
f(x, y) 0 (1)
f(y, x) 0 (2)
Laáy (1) tröø (2) veá theo veá ta ñöôïc : (y x). h(x, y) = 0
y x (a)
h(x, y) 0 (b)
Keát hôïp:
(a) vaø (1)
(b) vaø (1)
Daïng 4: Heä toång quaùt: Thöôøng bieán ñoåi ñeå nhaän ra aån soá phuï, sau ñoù duøng
phöông phaùp theá ñeå giaûi tieáp.
B. ÑEÀ THI
Baøi 1: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2011
Giaûi heä phöông trình:
2 2 3
2 2 2
5x y 4xy 3y 2 x y 0 (1)
xy x y 2 x y (2)
(x, y R).
Giaûi
Ta coù : (2) 2 2 2 2
xy x y 2 x y 2xy
2 2
x y xy 1 2 xy 1 0
2 2
xy 1 x y 2 0
2 2
xy 1 x y 2 .
Tröôøng hôïp 1: 2 2 3
5x y 4xy 3y 2 x y 0 (1)
xy 1 (3)
13. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
109
Ta coù: (3)
1
y
x
(Vì x = 0 khoâng laø nghieäm) theá vaøo (1) ta ñöôïc:
(1)
2 3
2
1 1 1 1
5x 4x 3 2 x 0
x x x x
3
4 3 2
5x 2x 0
x x x
3
6 3
3x 0
x x
4 2
3x 6x 3 0
2
2
3 x 1 0
x 1 y 1
x 1 y 1
.
Tröôøng hôïp 2: 2 2 3
2 2
5x y 4xy 3y 2 x y 0 (1)
x y 2 (4)
Theá (4) vaøo (1) ta ñöôïc:
(1) 2 2 3 2 2
5x y 4xy 3y x y x y 0
2 2 3 3
4x y 5xy 2y x 0
2 3
x x x
4 5 2 0
y y y
(*) (Chia hai veá cho y
3
0)
Ñaët t =
x
y
. Phöông trình (*) trôû thaønh:
2 3
4t 5t 2 t 0
3 2
t 4t 5t 2 0
2
t 1 t 2 0
t = 1 hay t = 2.
Vaäy (*)
x
y
= 1 hay
x
y
= 2
Vôùi
x
y
= 1 ñaõ xeùt ôû tröôøng hôïp 1.
Vôùi
x
y
= 2 x = 2y theá vaøo
2 2
x y 2 ta ñöôïc:
2
2
2y y 2
2
2
y
5
10 2 10
y x
5 5
10 2 10
y x
5 5
Vaäy heä phöông trình ñaõ cho coù 4 nghieäm:
x 1
y 1
x 1
y 1
2 10
x
5
10
y
5
2 10
x
5
10
y
5
.
14. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
110
Baøi 2: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2010
Giaûi heä phöông trình:
2
2 2
(4x 1)x (y 3) 5 2y 0 (1)
4x y 2 3 4x 7 (2)
(x, y ).
Giaûi
Ñieàu kieän:
3
x
4
. Ñaët u = 2x; v 5 2y
Phöông trình (1) trôû thaønh
u(u
2
+ 1) = v(v
2
+1) (u v)(u
2
+ uv + v
2
+ 1) = 0 u = v
Nghóa laø:
2
3
0 x
4
2x 5 2y
5 4x
y
2
Phöông trình (2) trôû thaønh
2 4
25
6x 4x 2 3 4x 7 (*)
4
Xeùt haøm soá
4 2
25
f(x) 4x 6x 2 3 4x
4
treân
3
0;
4
2
4
f '(x) 4x(4x 3)
3x 4
< 0
Maët khaùc:
1
f 7
2
neân (*) coù nghieäm duy nhaát x =
1
2
vaø y = 2.
Vaäy heä coù nghieäm duy nhaát x =
1
2
vaø y = 2.
Baøi 3: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2010
Giaûi heä phöông trình:
2 2
2 2x y 3 2x y
x 2xy y 2
(x, y ).
Giaûi
2 2
2 2x y 3 2x y (1)
x 2xy y 2 (2)
. Ñieàu kieän : 2x + y 0 (*)
(1) (2x y) 2 2x y 3 0 2x y 1 hay 2x y 3 (loaïi)
2x + y = 1 y = 1 – 2x (3)
Thay (3) vaøo (2) ta coù: x
2
– 2x(1 – 2x) – (1 – 2x)
2
= 2
x
2
+ 2x – 3 = 0 x = 1 hay x = –3
Khi x = 1 thì y = –1 thoûa maõn (*); khi x = –3 thì y = 7 (thoûa maõn (*))
15. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
111
Vaäy nghieäm cuûa heä phöông trình laø
x 1
y 1
hay
x 3
y 7
Baøi 4: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2009
Giaûi heä phöông trình: 2 2 2
xy x 1 7y
x, y
x y xy 1 13y
.
Giaûi
Vì y = 0 khoâng thoûa maõn heä ñaõ cho, neân
Heä ñaõ cho töông ñöông:
2 2
2
x 1
x 7 (chia 2 veá cho y)
y y
x 1
x 13 (chia 2 veá cho y )
y y
Ñaët a =
1
x
y
; b =
x
y
Ta coù a =
1
x
y
2 2
2
1 x
a x 2
y y
2 2
2
1
x a 2b
y
Heä trôû thaønh
2
a b 7
a 2b b 13
2
a b 7
a b 13
2
a b 7
a a 20 0
a 4
b 3
hay
a 5
b 12
.
Vaäy
1
x 4
y
x
3
y
hay
1
x 5
y
x
12
y
2 x 4x 3 0
x 3y
hay
2 x 5x 12 0
x 12y
(VN)
x 1
1
y
3
hay
x 3
y 1
Heä coù 2 nghieäm (x; y) =
1
(1; )
3
; (x; y) = (3; 1).
Baøi 5: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2009
Giaûi heä phöông trình
2
2
x x y 1 3 0
5 x, y
x y 1 0
x
.
16. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
112
Giaûi
Ñieàu kieän x 0
Heä ñaõ cho töông ñöông:
2 2 2
x(x y) x 3
x (x y) x 5
(*)
Ñaët t = x(x + y). Heä (*) trôû thaønh:
2 2 2
t x 3 t x 3 t x 3 x 2 x 1
t x 5 (t x) 2tx 5 tx 2 t 1 t 2
Vaäy
x 2
x 2 x 1 x 1
3
x(x y) 1 x(x y) 2 y y 1
2
Baøi 6: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2008
Giaûi heä phöông trình:
2 3 2
4 2
5
x y x y xy xy
4
5
x y xy(1 2x)
4
Giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi :
2 2
2 2
5
x y xy(x y) xy
4
5
(x y) xy
4
Ñaët u = x
2
+ y, v = xy ta coù heä:
2
5
u u.v v (1)
4
5
u v (2)
4
Laáy (2) tröø (1) veá theo veá ta ñöôïc:
u
2
– u – uv = 0 u(u – 1 – v) = 0
u 0
v u 1
Tröôøng hôïp 1: u = 0 thay vaøo (2)
5
v
4
Vaäy
2 2 3
3
3
5
x y 0 y x x
4
5 5
xy x 25
4 4 y
16
Tröôøng hôïp 2: v = u – 1 thay vaøo (2) ta ñöôïc:
2
5 1 3
u u 1 u v
4 2 2
17. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
113
Vaäy:
2 2
1 3 1
x y x x 1
2 2x 2
3
3 3 y
xy y 2
2 2x
Heä phöông trình coù 2 nghieäm laø: 3 3
5 25
;
4 16
vaø
3
1;
2
.
Baøi 7: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2008
Giaûi heä phöông trình:
4 3 2 2
2
x 2x y x y 2x 9
(x, y )
x 2xy 6x 6
Giaûi
Giaûi heä phöông trình:
4 3 2 2
2
x 2x y x y 2x 9
(x, y )
x 2xy 6x 6
2 2
2
2
2
2
(x xy) 2x 9
x
x 3x 3 2x 9
x
3
xy 3x 3
2
x
4
+ 12x
2
+48x
2
+ 64x = 0 x(x + 4)
3
= 0
x 0
x 4
x = 0 khoâng thoûa maõn heä phöông trình
x = 4
17
y
4
Nghieäm cuûa heä phöông trình laø:
17
4;
4
.
Baøi 8: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2008
Giaûi heä phöông trình:
2 2
xy x y x 2y
(x, y )
x 2y y x 1 2x 2y
Giaûi
Heä phöông trình:
2 2
xy x y x 2y (1)
(x,y )
x 2y y x 1 2x 2y (2)
Ñieàu kieän:
x 1
y 0
(1) xy + y
2
+ x + y – (x
2
– y
2
) = 0
y(x + y) + x + y – (x + y)(x – y) = 0
18. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
114
(x + y)(2y – x + 1) = 0
y x
x 2y 1
* Tröôøng hôïp 1: y = x. Do ñieàu kieän y 0 x 0 loaïi
* Tröôøng hôïp 2: Thay x = 2y + 1 vaøo (2) ta ñöôïc:
(2y 1) 2y y 2y 2y 2
y 1
(y 1) 2y 2 0 y 2 y 2
y 0
Vaäy heä coù nghieäm x = 5; y = 2.
Baøi 9: ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN KHOÁI A NAÊM 2007
Giaûi heä phöông trình:
3
3
x 2y x 2
y 2x y 2
Giaûi
3
3
x 2y x 2
y 2x y 2
3
2 2
x 2y x 2
x y x xy y x y
3
3
2 2
x 2y x 2
I
x y
x 2y x 2
II
x xy y 1
(I)
x 1 x 2
y 1 y 2
; (II) x
2
+ xy + y
2
+ 1 = 0
Do y
2
4(y
2
+ 1) < 0 neân (II) voâ nghieäm.
Vaäy heä coù nghieäm (1; 1); (2; 2)
Baøi 10: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2006
Giaûi heä phöông trình:
x y xy 3
(x, y )
x 1 y 1 4
Giaûi
Ñieàu kieän: x 1, y 1, xy 0. Ñaët t = xy (t 0).
Töø phöông trình thöù nhaát cuûa heä suy ra: x + y = 3 + t.
Bình phöông hai veá cuûa phöông trình thöù hai ta ñöôïc:
x y 2 2 xy x y 1 16 (1)
Thay xy = t
2
, x + y = 3 + t vaøo (1) ta ñöôïc:
2 2
3 t 2 2 t 3 t 1 16 2 t t 4 11 t
19. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
115
2 2 2
0 t 11 0 t 11
t 3
4(t t 4) (11 t) 3t 26t 105 0
Vôùi t = 3 ta coù x + y = 6, xy = 9.
Suy ra nghieäm cuûa heä laø: (x; y) = (3; 3).
Baøi 11: ÑEÀ DÖÏ BÒ 1 - ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2006
Giaûi heä phöông trình:
2
2
x 1 y(y x) 4y
(x 1)(y x 2) y
(x, y ).
Giaûi
Xeùt y = 0 heä phöông trình trôû thaønh
2
2
x 1 0
(x 1)(x 2) 0
voâ nghieäm
Xeùt y 0. Chia 2 veá cuûa hai phöông trình trong heä cho y ta ñöôïc:
2
2
x 1
y x 4
y
x 1
(y x 2) 1
y
(*)
Ñaët:
2
x 1
u
y
vaø v = y + x – 2 thì (*) trôû thaønh:
u v 2 u 1
u.v 1 v 1
Vaäy:
2
2 2
x 1
1 x 1 y x 1 3 x
y
y 3 x y 3 x
y x 2 1
x 1 x 2
hay
y 2 y 5
.
Baøi 12: ÑEÀ DÖÏ BÒ 2 - ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2006
Giaûi heä phöông trình:
2 2
2 2
(x y)(x y ) 13
(x y)(x y ) 25
(x, y )
Giaûi
2 2 2 2
2 2 2
(x y)(x y ) 13 (x y)(x y ) 13 (1)
(x y)(x y ) 25 (x y)(x y) 25 (2)
3
2
(x y) 1 x y 1
(x y) 25 x y 5
(3; 2) hoaëc (2; 3)
Baøi 13: ÑEÀ DÖÏ BÒ 1 - ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2006
Giaûi heä phöông trình:
2 2
2 2 2
x xy y 3(x y)
x xy y 7(x y)
(x, y ).
20. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
116
Giaûi
Ñaët u = x y, v = xy
Ta coù:
2
2
u 3u v 0 u 0 u 1
v 2u v 0 v 2
u 0 x 0
v 0 y 0
u 1 x 2 x 1
hoaëc
v 1 y 1 y 2
Baøi 14: DÖÏ BÒ 1 - ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2005
Giaûi heä phöông trình:
2 2
x y x y 4
x x y 1 y y 1 2
Giaûi
Heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông
2 2
2 2
x y x y 4 0
x y x y xy 2
2 2
x y x y 4 0
xy 2
(I)
Ñaët S = x + y, P = x.y
(I)
2
S 2P S 4 0
P 2
2
2
P 2
thoûa maõn S 4P
S 0
P 2
thoûa maõn S 4P
S 1
Vôùi S = 0, P = 2 thì x, y laø nghieäm cuûa phöông trình: X
2
– SX + P = 0
X
2
– 2 = 0
1
2
X 2
X 2
.
Vaäy nghieäm cuûa heä
x 2 x 2
y 2 y 2
Vôùi S = 1, P = 2 thì x, y laø nghieäm cuûa phöông trình: X
2
– SX + P = 0
X
2
+ X – 2 = 0
1
2
X 1
X 2
Vaäy nghieäm cuûa heä
x 1 x 2
y 2 y 1
Toùm laïi: Heä coù 4 caëp nghiemä ( 2; 2), ( 2; 2), (1; 2), (2; 1) .
21. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
117
Baøi 15: ÑEÀ DÖÏ BÒ 2
Giaûi heä phöông trình:
2x y 1 x y 1
3x 2y 4
Giaûi
2x y 1 x y 1
(2x y 1) (x y) 5
. Ñieàu kieän: x + y 0; 2x + y + 1 0 (*)
Ñaët u = 2x y 1 0 ; v x y 0
Heä trôû thaønh:
1
2 2 1
2
u 2
u v 1 2x y 1 4 x 2
v 1
u v 5 x y 1 y 1
u 1 loaïi
(thoûa maõn (*) neân laø nghieäm)
Baøi 16:
Giaûi heä phöông trình
3
1 1
x y
x y
2y x 1
Giaûi
Ñieàu kieän: xy 0. Heä phöông trình töông ñöông vôùi:
3 4
3
y x
x y y x 0 xy 1
xy hoaëc
2y x 1 x x 2 0
2y x 1
2 2
3 2
xy 1
y x 0
hoaëc
1 1 3
x 2x 1 0 x x 0 voâ nghieäm
2 2 2
2
y x 0
x 1 x x 1 0
x = y = 1 x = y = 5 1.
Baøi 17:
Giaûi heä phöông trình
2
2
2
2
y 2
3y
x
x 2
3x
y
Giaûi
Nhaän xeùt: Vôùi xy 0 thaáy veá phaûi döông neân suy ra x > 0, y > 0 .
22. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
118
Ta coù heä phöông trình ñaõ cho töông ñöông
2 2
2 2
3yx y 2 1
3xy x 2 2
(1) (2) ta ñöôïc 3xy (x y) = (y x) (y + x)
(x y) (3xy + x + y) = 0
1
2
x 1
x 2 loaïi
y = x, theá vaøo (1) ta ñöôïc 3x
3
x
2
2 = 0
(x 1) (3x
2
+ 2x + 2) = 0 x = 1 y = 1 (thoûa maõn)
Vaäy heä phöông trình coù moät nghieäm
x 2 x 2
y 2 y 2
.
Baøi 18:
Giaûi heä phöông trình
3 x y x y
x y x y 2
Giaûi
Ñieàu kieän
x y 0
x y 0
Khi ñoù heä phöông trình
2 3
2
x y x y
x y x y 2
2
x y 0 x y = 1 x y 0 x y 1
x+y x y 2 0 x y 2 x + y = 1 (loaïi)
3
x =
x 1 2
y 1 1
y
2
.
Baøi 19: CAO ÑAÚNG BAÙN COÂNG HOA SEN
Giaûi heä phöông trình:
2 2
x y y x 6
x y y x 20
Giaûi
Ñieàu kieän: x 0; y 0 (*)
Ñaët u = x 0,v y 0
23. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
119
Ñöa veà heä:
2 2
4 2 2 4
u v uv 6
u v u v 20
Giaûi heä naøy ta ñöôïc
u 1 u 2
;
v 2 v 1
Nghieäm cuûa heä ñaõ cho (x; y) = (4; 1) hay (x; y) = (1; 4) .
Vaán ñeà 4: PHÖÔNG TRÌNH, HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
BAÁT PHÖÔNG TRÌNH COÙ CHÖÙA THAM SOÁ
A. ÑEÀ THI
Baøi 1: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2011
Tìm m ñeå heä phöông trình sau coù nghieäm.
3 2
2
2x y 2 x xy m
x x y 1 2m
(x, y R).
Giaûi
Ta coù: 3 2
2
2x y 2 x xy m
x x y 1 2m
3 2 2
2
2x x y 2x xy m
x x 2x y 1 2m
2
2
x 2x y x 2x y m
x x 2x y 1 2m
2
2
x x 2x y m
x x 2x y 1 2m
(*).
Ñaët: u = x
2
– x =
2
1 1
x
2 4
1
u
4
.
v = 2x – y v R .
Heä (*) trôû thaønh:
uv m
u v 1 2m
u1 2m u m
v 1 2m u
2
u u m 2u 1
v 1 2m u
2
u u
m (1)
2u 1
v 1 2m u
.
Ñaët:
2
u u
f(u)
2u 1
, vôùi
1
u
4
.
Ta coù:
2
2
2u 2u 1
f '(u)
2u 1
,
1 3
u (Loaïi)
2
f '(u) 0
1 3
u (Nhaän)
2
24. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
120
u 1
4
1 3
2
+
f'(u) + 0
f(u) 2 3
2
5
8
–
Döïa vaøo baûng bieán thieân ta coù:
Heä ñaõ cho coù nghieäm (1) coù nghieäâm u thuoäc 1
;
4
2 3
m
2
.
Baøi 2: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2011
Tìm caùc giaù trò cuûa tham soá thöïc m ñeå phöông trình sau coù nghieäm:
6 x 2 (4 x)(2x 2) m 4 4 x 2x 2 ( xR ).
Giaûi
Ñieàu kieän: 1 x 4
Ñaët t = 4 x 2x 2 vôùi x [1; 4]
t' =
1 1
2 4 2 2
x x
=
2 4 2 2
2 4 2 2
x x
x x
t' = 0 2 4 x 2x 2 16 – 4x = 2x – 2 6x = 18 x = 3 t = 3
Ñieàu kieän: 3 t 3 x 1 3 4
Ta coù: t
2
= 2 + x + 2 (4 x)(2x 2) t' + 0
x + 2 (4 x)(2x 2) = t
2
2 t 3
(1) thaønh: 4 + t
2
= m + 4t
t
2
– 4t + 4 = m (2)
3 6
Xeùt f(t) = t
2
– 4t + 4 vôùi t [ 3 ; 3]
f'(t) = 2t – 4, f'(t) = 0 t = 2 f(t) = 0
t
3 2 3
f' 0 +
f
7 4 3 1
0
(1) coù nghieäm (2) coù nghieäm t [ 3 ; 3] 0 m 1.
Baøi 3: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2008
Tìm giaù trò cuûa tham soá m ñeå heä phöông trình
x my 1
mx y 3
coù nghieäm (x; y)
thoûa maõn xy < 0.
25. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
121
Giaûi
Ta coù:
x my 1
mx y 3
2
x y
1 m 1 m 1 1
D 1 m , D 1 3m, D 3 m
m 1 3 1 m 3
Ta thaáy: m, D = 1 + m
2
0 heä luoân coù nghieäm:
2
2
Dx 1 3m
x x
D 1 m
Dy 3 m
y y
D 1 m
Heä coù nghieäm (x; y) thoûa xy < 0
2 2
1 3m 3 m
. 0
m 1 m 1
(1 + 3m)(3 – m) < 0
1
m
3
hay m > 3
Baøi 4: CAO ÑAÚNG KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI
Ñònh m ñeå heä phöông trình sau voâ nghieäm:
2 2
x y xy m
x y xy m 1
Giaûi
S = x + y, P = xy
Heä trôû thaønh
2
S P m
S vaø P laø nghieäm phöông trình: X mX m 1 0
PS m 1
X = 1 hay X = m – 1
Vaäy (S = 1, P = m – 1) hay (S = m – 1, P = 1)
Heä voâ nghieäm S
2
– 4P < 0
2
1 4(m 1) 0
(m 1) 4 0
5
4
< m < 3.
Baøi 5: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2006
Tìm m ñeå phöông trình sau coù hai nghieäm thöïc phaân bieät:
2
x mx 2 2x 1
Giaûi
Tìm m ñeå phöông trình coù hai nghieäm phaân bieät:
2
x mx 2 2x 1 (1)
2 2
2
1
2x 1 0 x
2
x mx 2 (2x 1)
f x 3x (m 4)x 1 0 (2)
(1) coù 2 nghieäm phaân bieät (2) coù hai nghieäm x
1
, x
2
thoûa maõn:
1 2
1
x x
2
26. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
122
2
(m 4) 12 0
S m 4 1
2 6 2
1 3 m 4
f 1 0.
2 4 2
9
m
2
Baøi 6:
Tìm m ñeå heä phöông trình sau
x y 1
x x y y 1 3m
coù nghieäm
Giaûi
x y 1
x x y y 1 3m
(I)
Ñieàu kieän x 0, y 0
Ñaët
3
u x u x x, u 0
3
v = y v y y, v 0
(I)
3 3
u v 1
u v 1 3m
u
3
+ (1 u)
3
= 1 3m u
2
+ u = m (0 u 1)
Khaûo saùt f(u) = u
2
+ u; f'(u) = 2u + 1; f’(u) = 0 u =
1
2
Baûng bieán thieân
u 0
1
2
1
f'(u) + 0
f(u)
1
4
0 0
Nhôø baûng bieán thieân ta choïn 0 m
1
4
.
Baøi 7: ÑEÀ DÖÏ BÒ 2
Cho phöông trình
2 2 2 3
5
x m x 4 2 m 0
3
Chöùng minh raèng vôùi moïi m 0 phöông trình luoân coù nghieäm.
Giaûi
2 2 2 3
5
x m x 4 2 m 0
3
(1)
27. Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
123
Ñaët
2
t x 4 2 t
2
= x
2
+ 4 x
2
= t
2
– 4
(1) t
2
– 4 +
2
5
m t
3
+ 2 – m
3
= 0
f(t) = t
2
+
2
5
m t
3
2 – m
3
= 0 (2)
Xeùt 1.f(2) =
3 2 3 2
4 4
m 2m m 2m h(m)
3 3
h'(m) = 3m
2
+ 4m; h'(m) = 0 m = 0
4
m
3
Baûng bieán thieân:
x
0
4
3
+
h'(m) + 0
h (m)
4
27
4
3
Vaäy khi m 0 thì h(m) < 0 a.f(2) < 0 (2) coù nghieäm t
1
< 2 < t
2
(1) luoân coù nghieäm m
Baøi 8: CAO ÑAÚNG KINH TEÁ ÑOÁI NGOAÏI
Xaùc ñònh m ñeå phöông trình sau ñaây coù nghieäm:
2
x 2x 3 m = 0
Giaûi
Phöông trình
2
x 2x 3 = m, ñieàu kieän m 0
x
2
2x + 3 = m
2
(x – 1)
2
= m
2
– 2
YCBT m
2
– 2 0 m
2
2 m 2 (vì m 0)