1. Ewa Lara
Kierunek: Pedagogika specjalna
Rehabilitacja społeczna i zawodowa z doradztwem
MSU II rok
„ SEKSUALNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE”
Tabu? Zakazy?
Potrzeby seksualne osób niepełnosprawnych intelektualnie do dnia dzisiejszego są
tematem tabu. Panuje przekonanie, iż rozmowa na tego typu tematy wzbudzi zainteresowanie
osób niepełnosprawnych jeszcze bardziej. Jednym z głównych problemów jest to, że osoby
niepełnosprawne intelektualnie, obojętnie czy mają 16 czy 40 lat, traktowane są jak dzieci.
A dzieci są aseksualne, więc osobowa niepełnosprawna nie jest seksualna.
Podczas przygotowania osób niepełnosprawnych intelektualnie w zakresie
samodzielności oraz aktywności zawodowej należy zwracać uwagę na naturalny pragmatyzm
jak i również otwartość. Cechy te również są ważne w kwestiach związanych z seksualnością
człowieka taką jak napięcie seksualne, związki jak i również małżeństwa pomiędzy osobami
niepełnosprawnymi intelektualnie. Dzięki praktycznemu podejściu oraz spełnieniu
określonych warunków osoby niepełnosprawne intelektualnie mają możliwość zamieszkania
ze sobą na terenie ośrodka oraz możliwość usamodzielnienia się.1
Biorąc pod uwagę biologiczną cechę dojrzałości seksualnej, należy uwzględnić
zdolność do zdobywania partnera seksualnego, zdolność do prokreacji oraz opieki nad
potomstwem. U osób niepełnosprawnych intelektualnie zdolności rozrodcze są generalnie
tym słabsze im jest głębszy stopień niepełnosprawności. Natomiast w sferze
psychospołecznej, dojrzałość seksualna rozumiana jako świadome zaspokajanie potrzeb
seksualnych za którą idzie odpowiedzialność za jej skutki dla partnera, dla siebie oraz
ewentualnie za pojawienie się potomstwa. Należałoby również zwrócić uwagę na świadomy
wybór celibatu. Niektóre osoby niepełnosprawne intelektualnie mają pełną świadomość
swoich ograniczeń. Dla większości z nich jest to spore źródło cierpienia przez co
uruchamiane są rozmaite mechanizmy obronne w celu podwyższenia poczucia własnej
wartości oraz sensu życia.2
1
I.Wojtczak-Grzesińska, A.Malinowska, Wieczne dzieci czy dorośli[w:] Wieczne dzieci czy dorośli.Problem
seksualności osób z niepełnosprawnością intelektualną, Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem
Downa, Warszawa 2002, s. 31
2
M.Kościelska, Niechciana seksualność. O ludzkich potrzebach osób niepełnosprawnych intelektualnie,
Wydawnictwo Jacek Santorski & Co, Warszawa 2004, s.39 -40

2. McCabe twierdzi, iż osoby niepełnosprawne intelektualnie zaspokajają swoje potrzeby
głównie poprzez masturbację natomiast rzadziej przez dotyk czy stosunek seksualny. Sam akt
masturbacji wśród osób niepełnosprawnych jest rodzajem doświadczenia seksualnego i nie
tylko w zakresie towarzyszących przeżyć, ale również w zakresie marzeń erotycznych.
Masturbacja jest naturalną możliwością odkrywania swoich własnych potrzeb. Sama w sobie
może być wstępem przed rozpoczęciem stosunku płciowego. Masturbacja zachodzi głównie
w środowisku domowym. Im głębszy jest stopień niepełnosprawności tym częściej
masturbacja staje się czynnością ekshibicjonistyczną przy członkach rodziny, w miejscach
publicznych bądź w towarzystwie swoich znajomych. Może być również formą zaspokojenia
potrzeb samorealizacji, akceptacji otoczenia, miłości, czułości, przyjaźni.3
M. Kościelska twierdzi, że masturbacja pełni również inne funkcje, a są nimi:
• Masturbacja nerwicowa – występuje u osób o bardzo wysokim poziomie lęku, gdzie
może wytworzyć się nawyk dotykania oraz drażnienia narządów płciowych w celu
zmniejszenia napięcia;
• Masturbacja jako forma wyładowania epileptycznego – występuje u osób z
uszkodzonym układem nerwowym; można zaobserwować u osób zjawisko nagłego
kładzenia się i wykonywania ruchów kopulacyjnych z ewentualnym drażnieniem
okolicy erogennej; cechą, która może stać się pomocna w zidentyfikowaniu
epileptycznego charakteru tego typu pobudzenia, nieprawidłowym zapisem EEG jest
aseksualność takiego zachowania;
• Masturbacja z nudów- występuje u dorosłych jak i u dzieci w celu zaspokojenia
niedoboru bodźców oraz aktywności; forma tej masturbacji często pojawiała się u
osób przebywających w zakładach, w warunkach odosobnienia;
• Masturbacja jako sposób obniżenia napięcia mięśniowego – występuje u osób, które
przeżywają lęk typu nerwicowego jaki również lęk psychotyczny. Osoby z autyzmem,
mutyzmem mające ograniczony repertuar okazywania emocji, pomagają sobie poprzez
podskakiwanie, machanie rękami jak i również wykonywanie ruchów kopulacyjnych i
onanizacji w celu obniżenia napięcia mięśniowego;
• Masturbacja z wycofania się – występuje u osób, które wycofały się z kontaktu ze
społeczeństwem i uciekli w autoerotyzm ( przyjemność, która można doświadczać w
3
R.J.Kijak, Seks i niepełnosprawność. Doświadczenia seksualne osób z niepełnosprawnością
intelektualną,Impuls, Kraków 2010, s.107 - 109

3. kontakcie ze swoim własnym ciałem) jako formę mechanizmu obronnego przed
lękami i urojeniami;4
Osoba niepełnosprawna intelektualnie z napięciem epileptycznym wymaga
farmakoterapii. Dzięki leczeniu objawów padaczkowych, zachowania te powinny zniknąć.
Natomiast osoba, która onanizuje się z nudów jest przykładem zaniedbania
pedagogicznego oraz źle dobranego środowiska, w którym przebywa.5
Zanim mężczyzna i kobieta przejdą do inicjacji seksualnej, zazwyczaj rozpoczynają
petting, który według Obuchowskiej i Jaczewskiego ma pozytywne znaczenie dla uczenia
się partnerstwa seksualnego. Jednak mimo pozytywnego znaczenia, petting w grupie osób
niepełnosprawnych intelektualnie jest rzadkim zjawiskiem.6
W przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną występuje większa podatność
na wykorzystywanie seksualne. Głównym takim czynnikiem kierującym ku molestowaniu
jest niedostateczne rozeznanie i brak edukacji na ten temat. Brak kontaktów z osobami
bliskimi dającymi wsparcie oraz wzór zachowań w kontaktach damsko – męskich oraz
częsty głód uczuciowy, który popycha do kontaktów seksualnych oraz zależność od
innych osób prowadząca często do zachowań uległych to kolejne czynniki wspomagające
możliwość wykorzystywania.7
Często przez stereotypowe myślenie społeczeństwa o tym,
że osoby upośledzone są aseksualne, nieatrakcyjne, które wzbudzają litość skłaniają do
wniosku, iż osoby niepełnosprawne intelektualnie nie powinny znaleźć się w grupie
ryzyka. Czynniki tego typu, jak i również niski status społeczny zmniejsza hamulce
potencjalnego przestępcy, który widzi takie osoby jako łatwe ofiary. Badania dowodzą, iż
przemocą seksualną na równi są dotknięci mężczyźni jak i kobiety oraz fakt, że
mieszkanie w ośrodkach stwarza większe prawdopodobieństwo doznania przemocy
seksualnej.8
Zachowania seksualne są naturalnymi zachowaniami człowieka. Osoby
niepełnosprawne intelektualnie również tak jak osoby pełnosprawne zauważają zmiany
fizyczne swojego ciała. Nie potrafią zrozumieć tych zmian i poprzez ograniczone
kontakty z otoczeniem nie są w stanie zdobyć odpowiednich informacji na ten temat.
Według badań około 2/5 populacji osób niepełnosprawnych intelektualnie ujawnia
następujące formy aktywności seksualnej:
4
M.Kościelska, Niechciana… op.cit., s. 44 - 46
5
Ibidem
6
R.J.Kijak, Seks i niepełnosprawność…op.cit., s.110
7
M.Kościelska, Niechciana…op.cit., s. 57
8
D.Mejnartowicz, Seksualność osób z Zespołem Downa[w:] Wieczne dzieci czy dorośli.Problem… op.cit., s.19

4. 77% ( mężczyzn) petting
71% pobudzanie narządów płciowych
6% oralizm
65% stosunki płciowe
41% wprowadzanie palca do pochwy
57% homoseksualność
94% aktywność masturbacyjna jest większa niż w grupie kontrolnej
22% sny o treści homoseksualnej
61% Kontakty seksualne w okresie młodzieńczym
Tabela 1 Formy aktywności seksualnej9
Zachowania seksualne dób niepełnosprawnych intelektualnie różni się ze względu na
stopień niepełnosprawności. Według R. Kramer można wyróżnić:
1. Seksualność osób ze stopniem lekkim
• Rozumieją i potrafią wykorzystywać informacje przekazane w procesie
edukacji
• Działają instynktownie
• Działając pod przymusem mają kontakty seksualne kazirodcze
• W podobny sposób do osób pełnosprawnych kontrolują swoje popędy
seksualne
2. Seksualność osób ze stopniem umiarkowanym
• Częściowo rozumieją informacje przekazane w procesie edukacji
• Wymagają zastosowania technik behawioralnych
• Może być opóźniony rozwój drugorzędowych cech płciowych
3. Seksualność osób ze stopniem znacznym
• Słaba kontrola popędów seksualnych
• Nie rozumieją obowiązujących zasad: rozbierają się, masturbują w miejscach
publicznych itp.
• Wymagają zastosowania technik behawioralnych
• Posiadają obniżoną zdolność przewidywania skutków zachowań seksualnych
4. Seksualność osób ze stopniem głębokim
• Zaspokojenie popędów poprzez onanizowanie się – często z uszkodzeniem
genitaliów
9
Ibidem, s. 11

5. • Prawie nie posiadają umiejętności przewidywania skutków zachowań
seksualnych
• Są impulsywni10
Jak już wcześniej zostało wspomniane, seksualność osób niepełnosprawnych
intelektualnie w społeczeństwie jest niepożądana. Rodzice bądź opiekunowie tych osób nie
dopuszczają nawet myśli o uprawianiu seksu przez swoje dzieci . Należy zwrócić uwagę na
mechanizmy powstawania postaw oraz ich następstwa:
• Seksualność ignorowana – zawsze gdy rodzi się dziecko pojawiają się pytania o płeć i
czy jest zdrowie. Kiedy okazuje się, że dziecko rodzi się z wadą rozwojową, sprawa
płci schodzi na dalszy, lekceważony plan, gdyż głównym zainteresowaniem rodziców
jest sprawa diagnozy upośledzenia oraz rehabilitacja. Wizja rodziców wobec
dorosłości i jej planów dla swojego dziecka jest nieokreślona, w związku z czym
można zauważyć zahamowania w kierunku seksualności swoich dzieci. Przecież
osoby niepełnosprawne nie maja takich potrzeb. Ignorowanie płci u dziewczynek
przejawia się poprzez zaniedbanie edukacyjne. Dziewczynki, kiedy dostają pierwszą
miesiączkę są nieprzygotowane do tego faktu, natomiast edukacja skierowana jest
tylko i wyłącznie do spraw higieny osobistej. Ignorowane potrzeb dzieci jak i również
dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie w zakresie edukacji seksualnej bierze się
z lęku rodziców aby nie rozbudzić ich erotycznie. Pragnienie to wśród rodziców
przejawia się aseksualnym traktowaniem swoich dzieci poprzez niedostosowanie
ubrań do wieku. Osoby dorosłe ubierane są jak dzieci aby nie ukazać ich
atrakcyjności. Niestety nie wszystkie placówki zwracają uwagę na edukację seksualną
przez co społeczne ignorowanie zjawiska seksualności jest coraz większe, natomiast
zainteresowanie problemem coraz mniejsze.
• Seksualność udaremniona – opiekunowie, rodzice zdają sobie sprawę z tego, że ich
dziecko nie jest aseksualne, celowo przeciwdziałają temu zjawisku. Wyraża się w
najostrzejszej formie niezgodne na jakiekolwiek kontakty osób niepełnosprawnych
intelektualnie różnych płci. Zapobieganie prokreacji wiąże się z możliwością przejęcie
genetycznych cech niepełnosprawności oraz wyobrażeniem o niewydolności
wychowawczej rodziców niepełnosprawnych.
10
Ibidem, s. 12

6. • Seksualność tolerowana – oznacza to, że rodzice bądź opiekunowie maja świadomość
potrzeb swojego dziecka i nie zwracają uwagi na jego popędy poprzez onanizowanie
się całymi godzinami. Może się zdarzyć również tak, że poprzez brak kontroli ze
strony opiekunów nad swoim podopiecznym, dochodzi do molestowania kobiet przez
mężczyzn niepełnosprawnych intelektualnie lub ucieczek kobiet w celu doznania
przygodnego seksu.
• Seksualność akceptowana – opiekunowie oraz rodzice tolerują fakt popędów swoich
dzieci i akceptują ich zachowania w celu ukazania również „normalności” swojego
dziecka. Z doświadczeń wynika, iż w momencie dowiedzenia się przez rodziców o
niepełnosprawności swojego dziecka, zanika kontakt psychiczny pomiędzy rodzicami
a dzieckiem, natomiast następuje koncentracja na jego fizyczności. W ramach pomocy
swoim dzieciom, rodzice zdolni są nawet wynająć prostytutkę w celu ich
zaspokojenia. Najważniejsze aby nie wychodzili na zewnątrz i nie zaczepiali ludzi z
ulicy obnażając się lub namawiając do seksu. 11
Rozwój seksualny jest całościowym procesem. Należy zwrócić uwagę na to, iż
rozpoczęcie życia seksualnego nie kończy tego procesu lecz jest jednym z etapów, który
doprowadzi do prokreacji. Samo pojęcie życia seksualnego wymaga dojrzałości
psychoseksualnej, która jest wynikiem złożonej drogi rozwojowej. Rozwój biologiczny,
poznawczy, rozwój wrażeń, społeczny, uczuciowy oraz funkcji Ja są głównymi etapami do
osiągnięcia wcześniej wspomnianej dojrzałości.12
Do chwili obecnej, społeczeństwo nie miało wizji dorosłego życia osób
niepełnosprawnych intelektualnie, a tym bardziej odgrywanie przez nich określonych ról
społecznych: kobiety i mężczyzny. Tożsamość płciowa powinna rozwijać się bez względu na
stan umysłu wszystkich osób. Natomiast atrybuty męskości czy kobiecości od dziecka
powinny być akcentowane w sposób taktowny i adekwatny do wieku. Nie można zapominać,
że osoby niepełnosprawne to też ludzie mający te same potrzeby co osoby pełnosprawne.
Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu pedagogów, terapeutów do poruszania spraw
seksualności, temat tabu będzie tematem dostępnym, a potrzeby kompetentnie zaspokojone.
11
M.Kościelska, Niechciana seksualność… op.cit., s. 59 - 69
12
Ibidem, s.141 - 145

7. • Seksualność tolerowana – oznacza to, że rodzice bądź opiekunowie maja świadomość
potrzeb swojego dziecka i nie zwracają uwagi na jego popędy poprzez onanizowanie
się całymi godzinami. Może się zdarzyć również tak, że poprzez brak kontroli ze
strony opiekunów nad swoim podopiecznym, dochodzi do molestowania kobiet przez
mężczyzn niepełnosprawnych intelektualnie lub ucieczek kobiet w celu doznania
przygodnego seksu.
• Seksualność akceptowana – opiekunowie oraz rodzice tolerują fakt popędów swoich
dzieci i akceptują ich zachowania w celu ukazania również „normalności” swojego
dziecka. Z doświadczeń wynika, iż w momencie dowiedzenia się przez rodziców o
niepełnosprawności swojego dziecka, zanika kontakt psychiczny pomiędzy rodzicami
a dzieckiem, natomiast następuje koncentracja na jego fizyczności. W ramach pomocy
swoim dzieciom, rodzice zdolni są nawet wynająć prostytutkę w celu ich
zaspokojenia. Najważniejsze aby nie wychodzili na zewnątrz i nie zaczepiali ludzi z
ulicy obnażając się lub namawiając do seksu. 11
Rozwój seksualny jest całościowym procesem. Należy zwrócić uwagę na to, iż
rozpoczęcie życia seksualnego nie kończy tego procesu lecz jest jednym z etapów, który
doprowadzi do prokreacji. Samo pojęcie życia seksualnego wymaga dojrzałości
psychoseksualnej, która jest wynikiem złożonej drogi rozwojowej. Rozwój biologiczny,
poznawczy, rozwój wrażeń, społeczny, uczuciowy oraz funkcji Ja są głównymi etapami do
osiągnięcia wcześniej wspomnianej dojrzałości.12
Do chwili obecnej, społeczeństwo nie miało wizji dorosłego życia osób
niepełnosprawnych intelektualnie, a tym bardziej odgrywanie przez nich określonych ról
społecznych: kobiety i mężczyzny. Tożsamość płciowa powinna rozwijać się bez względu na
stan umysłu wszystkich osób. Natomiast atrybuty męskości czy kobiecości od dziecka
powinny być akcentowane w sposób taktowny i adekwatny do wieku. Nie można zapominać,
że osoby niepełnosprawne to też ludzie mający te same potrzeby co osoby pełnosprawne.
Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu pedagogów, terapeutów do poruszania spraw
seksualności, temat tabu będzie tematem dostępnym, a potrzeby kompetentnie zaspokojone.
11
M.Kościelska, Niechciana seksualność… op.cit., s. 59 - 69
12
Ibidem, s.141 - 145