653

1. บทที่ 1
ความเข้าใจในเครื่องปั้นดินเผา

2. • เครื่องปั้นดินเผาเป็นภาชนะที่เกิดจากการสร้างสรรค์ด้วยฝีมือและสมองของมนุษย์มาตั้งแต่อดีตสืบเนื่องถึงปัจจุบัน จะเห็น
ว่าเราใช้ภาชนะเครื่องปั้นดินเผากันในทุกครัวเรือน ด้วยคุณสมบัติในด้านความคงทน แม้จะผ่านกาลเวลาอย่างยาวนาน มนุษย์
ได้เรียนรู้การผลิตเครื่องปั้นดินเผาให้เหมาะสมกับการดาเนินชีวิต มีการดัดแปลง ปรับปรุง และพัฒนาขั้นตอนกระบวนการผลิต
เครื่องปั้นดินเผาให้เหมาะสมตามสภาพท้องถิ่นอาศัย และในแต่ละยุคสมัยก็มีความแตกต่างกันทั้งด้านการออกแบบ กรรมวิธี
การผลิต การขึ้นรูปและการนาไปใช้ประโยชน์ ดังนั้น เพื่อสร้างพื้นฐานความเข้าใจอันดีในเนื้อหาการขึ้นรูปด้วยแป้นหมุน
เบื้องต้นซึ่งเป็นวิธีการสร้างสรรค์รูปทรงของเครื่องปั้นดินเผาวิธีการหนึ่งที่สาคัญ ในบทนี้ จะนาเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับ
ความหมาย ความเป็นมาเครื่องปั้นดินเผาไทย ความสาคัญ การผลิตเครื่องปั้นดินเผา เพื่อเป็นพื้นฐานความรู้นาสู่เนื้อหา การขึ้น
รูปด้วยแป้นหมุนเบื้องต้น
ความเข้าใจในเครื่องปั้นดินเผา

3. ความหมายและความเป็นมาของเครื่องปั้นดินเผา
• 1. ความหมาย
เครื่องปั้นดินเผา ตรงกับภาษาอังกฤษว่า เซรามิกส์ มีรากศัพท์มาจากภาษากรีกว่า เครามอส ถูกนามาเป็นภาชนะชุด
แรกของมนุษย์โดยการขึ้นรูปด้วยดินเหนียวเป็นรูปทรงภาชนะต่างๆ แล้วนาไปตากให้แห้งจากนั้นนาไปเผาไฟทาให้
เนื้อวัสดุหลังเผาคงทนถาวรคงรูปอยู่ได้ดังนั้นเครื่องปั้นดินเผาหมายถึง การนาเอาอนินทรีย์สาร ได้แก่ แร่ ดิน หิน มา
ผ่านกรรมวิธีการผลิตขึ้นรูปจนได้ผลิตภัณฑ์ จากนั้นนาไปผ่านความร้อนโดยการเผา เพื่อให้เกิดความแข็งแกร่งอย่าง
ถาวร จะมีการเคลือบหรือไม่เคลือบก็ได้สามารถทนต่อการขีดข่วน ความร้อน และการกัดกร่อนของสารเคมีและไม่
เป็นสนิม

4. ความหมายและความเป็นมาของเครื่องปั้นดินเผา
• 2. เครื่องปั้นดินเผาไทย
ภาชนะดินเผาไทยได้มีบทบาทในการดารงชีวิตของมนุษย์ในสังคม วัฒนธรรมไทย เครื่องปั้นดินเผาได้มีการพัฒนาแต่ละ
วัฒนธรรมท้องถิ่นไทย โดยสาเหตุของการพัฒนามาจากการค้าขายจากถิ่นหนึ่งไปยังอีกถิ่นหนึ่งรวมถึงการสงคราม การเผยแพร่
รูปแบบต่างๆ การพัฒนาของเครื่องปั้นดินเผาที่เห็นได้เด่นชัด ได้แก่ การพัฒนาของการเผาโดยการสร้างเตาเผาที่ละเอียดซับซ้อน
ขึ้น การค้นพบดินทนไฟสูง ความรู้ในเทคนิคการเผา การใช้แป้นหมุนและการพัฒนาแป้นหมุน อย่างไรก็ตาม บางวัฒนธรรมของ
ไทยก็แทบจะไม่มีการพัฒนาเทคนิคการทาเครื่องปั้นดินไปมากกว่าการขึ้นรูปด้วยมือ ในหัวข้อนี้จะกล่าวถึงเครื่องปั้นดินเผาของ
ไทยในแต่ละท้องถิ่นว่ามีลักษณะของเครื่องปั้นดินเผา ดังนี้

5. เครื่องปั้นดินเผาก่อนประวัติศาสตร์
• เครื่องปั้นดินเผาของประเทศไทยได้มีการผลิตเครื่องปั้นดินเผามาอย่างต่อเนื่องหลายพันปี ในสมัยเริ่มแรกเครื่องปั้นดินเผามีลักษณะเป็น
เครื่องปั้นดินเผาไม่เคลือบเผาไฟต่า ขึ้นรูปด้วยมือ ตกแต่งลวดลายอย่างง่ายๆโดยมีประโยชน์ต่อการใช้สอยในครัวเรือน และพิธีกรรม
ความเชื่อ เครื่องปั้นดินเผาก่อนประวัติศาสตร์ได้มีการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาตัวอย่างเช่นเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียง ที่มีเอกลักษณ์และ
เป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายเครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียงตั้งอยู่ใน ตาบลบ้านเชียง อาเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี มีลักษณะเครื่องปั้นดินเผา
ใช้เนื้อดินปั้นที่มีส่วนผสมของทราย ข้าว แกลบ และฟาง การขึ้นรูปด้วยมือโดยใช้ไม้ตีผิวให้ได้รูปและทาให้ผิวเนียน ขูดขีดลวดลาย ทาบ
ด้วยเชือกหรือเขียนลายด้วยสีแดง เผาโดยการสุมไฟกลางแจ้งไม่เคลือบ และอึกหนึ่งตังอย่างดัแก่เครื่องปั้นดินเผาบ้านปราสาท โดยบ้าน
ปราสาทตั้งอยู่ตาบลปราสาท อาเภอโนนสูง จังหวัดนครราชสีมา ลักษณะเครื่องปั้นดินเผาเป็นไหปากแตรเผาไฟต่า มีสีแดงและดามีทั้ง
ชนิดที่ตกแต่งและไม่ตกแต่งลวดลายโดยการตกแต่งอาจจะเป็นลายเชือกทาบผิวด้านนอกและด้านในเคลือบด้วยน้าดินสีแดงส่วนรูปทรง
ที่พบเป็นจานหรือคนโท ปากแตร คอแคบสูง ปากกว้างบาน ลาตัวกลมแป้น

6. เครื่องปั้นดินเผาในประวัติศาสตร์
• การทาเครื่องปั้นดินเผาของประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ประเทศใกล้เคียงได้
อพยพย้ายถิ่นเข้ามาประเทศไทย และจีนก็เป็นชนชาติหนึ่งที่ได้อพยพเข้ามาพร้อมกับความเชียวชาญในการทา
เครื่องปั้นดินเผา ได้นาเทคนิคการทาเครื่องปั้นดินเผาเนื้อแกร่งและมีการเคลือบ ซึ่งทาให้เครื่องปั้นดินเผาของไทย
ได้เกิดการพัฒนาอย่างมาก ในที่นี้จะขอกล่าวถึงพัฒนาการของเครื่องปั้นดินเผาไทยที่สาคัญๆ ดังต่อไปนี้

7. • 2.2.1 เครื่องปั้นดินเผาบุรีรัมย์
เครื่องปั้นดินเผาบุรีรัมย์หรือที่เรียกว่าเครื่องถ้วยเขมรหรือเครื่องถ้วยลพบุรี เป็นเครื่องถ้วยที่ขุดพบในบริเวณจังหวัด
บุรีรัมย์พบแหล่งเตาเผา เขตท้องที่อาเภอละหานทราย และอาเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์หลายร้อยแหล่ง ซึ่งเรียกกันว่าเครื่องเคลือบ
ดินเผาลพบุรี หรือเครื่องเคลือบดินเผาเตาบ้านกรวด โดยเครื่องเคลือบดินเผาบ้านกรวดที่โดดเด่นได้แก่ กลุ่มภาชนะดินเผาแบบเคลือบสี
เขียว สีน้าตาล สีดา ในรูปแบบต่างๆ ได้แก่ ไหเท้าช้าง คนโฑ ถ้วย ชาม กระปุก ตุ๊กตา เป็นต้น (ภรดี พันธุภากร 2550 : 37)
เครื่องปั้นดินเผาบุรีรัมย์มีลักษณะเด่นคือ หนาและหนัก เนื้อแกร่ง นิยมตกแต่งด้วยการ ขูดขีดเป็นลวดลายต่างๆ และปั้นเป็นรูปสัตว์
นิยมเคลือบด้วยสีน้าตาล
• 2.2.2 เครื่องปั้นดินเผาสุโขทัย
เครื่องปั้นดินเผาสุโขทัยบางครั้งเรียกว่าสังคโลก มีแหล่งเตาเผาที่พบแล้ว 2 แห่ง ได้แก่ แหล่งเตาเผาที่อาเภอเมืองสุโขทัย
ตั้งอยู่อยู่บริเวณใกล้ลาน้าโจน ผลิตเครื่องถ้วยชนิดที่มีการเขียนลายสีดาใต้เคลือบ และประเภทเคลือบสีขาว ลักษณะเฉพาะของ
ผลิตภัณฑ์ คือ มีเนื้อดินที่หยาบ สีเทาดา บางครั้ง ออกสีน้าตาล และ แหล่งเตาเผาที่อาเภอศรีสัชนาลัย ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ายม นอกเมือง
ศรีสัชนาลัย

8. • เครื่องปั้นดินเผาจากแหล่งนี้ มีทั้ง ชนิดเคลือบและไม่เคลือบ ชนิดที่เคลือบยังแยกได้เป็น เคลือบสีขาว เคลือบสีน้าตาล เคลือบสีเขียว เคลือบสองสี
และเขียนลายสีตาใต้เคลือบเครื่องเคลือบดินเผาสุโขทัยนั้น มีทั้งในส่วนที่เป็นภาชนะเพื่อการใช้สอยในครัวเรือน เครื่องเคลือบดินเผาที่ใช้ในพิธีกรรม
และของเล่น รวมทั้งเครื่องเคลือบดินเผาที่ใช้ประดับตกแต่งสถาปัตยกรรม
• 2.2.3 เครื่องปั้นดินเผาล้านนา
• อาณาจักรล้านนาได้แก่ เชียงราย เชียงใหม่ พะเยา ลาพูน และลาปาง รวมทั้ง ดินแดนบางส่วนใน พม่า จีน ลาว สาหรับแหล่งผลิตเครื่องปั้นดินเผาที่
สาคัญ ได้แก่ แหล่งเตาสันกาแพงลักษณะโดยทั่วไปมักมีเนื้อดินหยาบ และหนัก มีทั้งประเภทเคลือบสีน้าตาลหรือ เขียนลายสีดาใต้เคลือบ ลวดลายที่
นิยม คือ ลายปลาคู่ (แบบหยิน-หยาง)และลายพันธุ์พฤกษา
• แหล่งเตาเวียงกาหลงลักษณะเด่นคือมีน้าหนักเบา เนื้อดินละเอียด ลวดลายตกแต่งที่เป็นเอกลักษณ์ของของเครื่องถ้วยเวียงกาหลง คือลายกลีบดอกไม้
หรือใบไม้ที่เรียกกันว่า "ลายกา" โดยมักจะเขียนลายใต้เคลือบใส แหล่งผลิตของเครื่องปั้นดินเผาชนิดนี้ อยู่ที่บริเวณ ตาบลหัวฝาย อาเภอเวียงป่าเป้า
จังหวัด เชียงราย และแหล่งผลิตที่อาเภอพาน โดยแหล่งผลิตอยู่ที่บ้านโป่งแดง จังหวัดเชียงราย มีเนื้อดินละเอียด สีเทา ตกแต่งด้วยการขูดขีด ตัวภาชนะ
เป็นลายดอกไม้และลายเรขาคณิต
• จากที่กล่าวมาเครื่องปั้นดินเผาไทยแบ่งออกเป็น 2 ช่วงคือเครื่องปั้นดินเผาก่อนประวัติศาสตร์ซึ่งได้แก่ เครื่องปั้นดินเผาบ้านเชียงและ
เครื่องปั้นดินเผาบ้านปราสาท และเครื่องปั้นดินเผาในประวัติศาสตร์ได้แก่ เครื่องปั้นดินเผาบุรีรัมย์เครื่องปั้นดินเผาสุโขทัย เครื่องปั้นดินเผาล้านนา