1999 Frissen Paradoxen van de digitale gemeenschap (IOB)

DE PARADOXEN VAN DE
DIGITALE GEMEENSCHAP
KARAKTERISTIEKEN VAN HET INTERNET VANUIT
SOCIAAL-CULTUREEL PERSPECTIEF
Analytische verkenning
in het kader van het VROM-Project ‘Internet en Openbaar Bestuur’
APRIL 1999
Valerie Frissen
ASCoR (Amsterdam School of Communications Research)
Universiteit van Amsterdam

1 INLEIDING
2 HET INTERNET ALS (NIEUWE?) SOCIAAL-CULTURELE CONFIGURATIE: METAFOREN
3 HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALE RUIMTE: VIR TUELE GEMEENSCHAPPEN
4 HET INTERNET ALS NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VIR TUELE IDENTITEITEN
5 SYNTHESE: HET INTERNET AL S NIE UWE PUBLI EKE RUIMT E: VIRTUEEL BURGE RSCHAP
LITERATUUR/NOTEN/COLOFON
INHOUDSOPGAVE
DEPARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEE NSCHAP / PAGINA 2
6
10
16
36
44
52

INLEIDING 1
DEPARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP/ PAGINA 3

Een bijzonder salonfähige stelling in de moderne politieke verhoudingen is dat in nieuwe
technologische ontwikkelingen een oplossing gevonden zou kunnen worden voor het
‘democratisch tekort’ (Peeters e.a., 1997). In het terugkerend debat over de crisis van de
politiek – die zich bijvoorbeeld zou uiten in het onvermogen burgers nog te bereiken of in
ondoorzichtigheid en gebrek aan daadkracht van de gebureaucratiseerde overheid – geven
nieuwe instrumenten als digitale discussieplatforms vermoeide politici en ambtenaren weer
nieuwe hoop. Digitale discussieplatforms worden als een belofte voor de toekomst gezien,
vooral omdat verwacht wordt dat ze een innovatieve rol zullen gaan spelen in veranderende
bestuurlijk-organisatorische verhoudingen. Vooralsnog is er geen duidelijk antwoord te
geven op de vraag of die verwachtingen reëel zijn, omdat er nog veel open vragen zijn over
de mogelijke betekenis en toekomst van het Internet als omgeving waarin die platforms een
plaats moeten krijgen. Gedraagt de digitale burger, als lid van een ‘virtuele gemeenschap’,
zich wezenlijk anders dan IRL (in real life)? In hoeverre biedt het Internet mensen een nieu-
we en betere mogelijkheid om gestalte te geven aan hun dromen, ambities of maatschap-
pelijk engagement? Is het Internet niet veel meer een plek om geheime fantasieën en duis-
tere driften uit te leven? Hoe zien nieuwe discussievormen op het Internet er eigenlijk uit, en
wat zou dat kunnen betekenen voor de inrichting van toekomstige discussieplatforms en
voor degenen die daarvan gebruik zouden willen maken, bijvoorbeeld om dat democratisch
tekort op te heffen?
Wat inmiddels al meer dan duidelijk is, is dat het Internet als nieuwe informatie- en commu-
nicatie-omgeving veel meer is dan een plek voor discussies die vanuit een politiek-bestuur-
lijke optiek interessant kan zijn. Opvallende karakteristieken van het Internet zijn bijvoorbeeld
dat het zich bepaald niet alleen voor serieuze doelgerichte discussies leent, maar ook voor
intieme gesprekken, hechte vriendschappen en zelfs hartstochtelijke liefdes; voor politieke
propaganda tot activisme van tamelijk obscure signatuur maar ook voor triviale grappen en
plat vermaak; voor het ontsluiten van belangrijke informatie maar ook als platform voor een
overvloed aan overbodige informatie; voor hooggestemde maatschappelijke idealen en voor
gewoon geld verdienen. Daar komt nog eens bij dat die ‘functies’ niet netjes van elkaar
gescheiden zijn, maar op een min of meer vanzelfsprekende manier door elkaar lijken te
lopen. Bovendien is het initiatief meer bij gebruikers dan bij aanbieders van informatie komen
te liggen, waardoor die vermenging in de toekomst waarschijnlijk alleen nog maar versterkt
zal worden. Het ligt voor de hand dat dit alles belangrijke implicaties zal hebben voor de
inrichting, kwaliteit en betekenis van digitale discussieplatforms.
De vra ag hoe de ‘eigenheid’ van het Internet kan worden gekara kteriseerd, is dan ook een
belangrijkevraag die vooraf gaat aan devraag naar de mogelijke beteke nis van digitale dis-
cussieplatforms. In dit essay wordt die eigenheid van he t Interne t nader verkend vanuit een
aantal relevante socia al-c ulturele invalshoeken.
INLEIDING1
DEPARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP / PAGINA 6

INLEIDING 1
DEPARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEE NSCHAP/ PAGINA 7

HET INTERNET ALS (NIEUWE? ) SOCIAAL-CULTURELE CONFIGURATIE: METAFOREN

HET INTERNET ALS (NIEUWE?) SOCIAAL-CULTURELECONFIGURATIE: METAFOREN2
Een eerste verkenning van discussies rond de sociaal-cultureledimensies van ontwikkelingen in
ICT (informatie- e n communicatietechnologie) in het algeme en en het Internet in het bijzonder,
laat een a antal terugkerende the ma’s zien, die zeker voor een toekomstgerichte analyse inte-
ressa nt kunnen zijn. Het is verhelderend om die thema’s eerst eens te bekijken aan de hand van
de metaforen die in zowel de academische als de me er populaire deba tten over de sociaal-cul-
turele betekenis van het Internet steeds weer de kop opsteken. Die beelden ma ke n vooral dui-
delijk dat utopische (en daartegenover ook de onvermijdelijk dystopische) visies op deze nieu-
we werkelijkheid in eerste instantie detoon aangeve n.
Zo is daar het beeld van de digitale snelweg, e en metafoor dienaadloos aansluit bij een la nge
traditie van communicatiewetenschappelijke benaderinge n die communicatie bezien als een
lineair proces. In het verleden werden al vaker beelden ontle end aan de wereld van transport,
verkeer e n ruimtelijke ordening. Carey (1989) vat deze benaderingen van het c ommunicatiepro-
ces samen onder de noemer ‘transmissiemodellen’: communic atie is overdracht van informatie
van A naa r B. Tot op zekere hoogte ligt deze beeldvorming in termen van ve rkeer en transmis-
sie voor de hand. De geschiedenis van communicatie-innovaties lijkt immers soms wel een road
movie. Zo ging de aanleg van spoorwegen en snelwegen gepaard met het uit de grond stam-
pen van telefoon- en tele graafverbindingen langs diezelfde wegen, deels boven en deels onder
de grond. Met de opkomst van het vliegverkeer werden ook communicatieprocessen tec hnolo-
gisch van de grond getild: ze we rden steeds minde r duidelijk zichtba ar in het landschap, door-
dat de infrastructuur zich meer en meer naar een globale en meer abstracte ruimte verplaatste.
De snelweg-metafoor past in een modernistische visie op de ontwikkeling van de samenleving,
waarin telke ns weer nieuwestappen vooruit worden gezet en communicatiemiddelen vaak wor-
den gezie n als het perfecte gereedschap voor het bereiken van weer een new frontier.
Transportmetaforen zijn da arbij vooral bruikbaar om veranderingen in deorganisatie van tijd en
ruimte te laten zien. Overigens is het aardig teconstateren dat dergelijke me taforen niet per se
wijzen op volstrekt nieuwe verschijnselen. Sommige van die beelden kennen al een la nge
geschiedenis: zo werd het beeld van de ‘communicatiesnelweg’ e n van een ‘wereldwijd web’
van communicatieverbindingen al opgeroepen in het tijdperk van de opkomst van de telefoon
(Fischer, 1992). Hoe inspirerend ook, toch is deze visualisering va n communicatieprocessen als
een transmissie van informatie via wisselende kanalen tamelijk beperkt. Carey stelt met nadruk
dat communicatie vooral een ritueel proces is: een ‘sacred ceremony that draws persons
together in fellowship and commonality’ (Carey, 1989: 7). Bijuitste k als gevolg van communica-
tieprocessen ontstaan gedeelde patronen van taa l, zingeving en cultuur, diehet weefsel vormen
waaruit zich sociale gemeenschappen kunnen ontwikkelen en handhaven. Communicatie- en
informatietechnologie is in dat proces van rituele binding en ge meenschapsvorming een nood-
zakelijk en soms ook vernieuwe nd hulpmiddel.
Dit brengt me bij een tweede beeld dat in de navolgende analyse een centraal begrip zal zijn:
het beeld va n het Interne t als virtuele gemeenschap. Een van de meest bekende verkondigers
van de virtuele gemeenschap, Howard Rheingold, roept het volgende beeld van die nieuwe
gemeenschap op:
‘SOCIAL AGGREGATIONS THAT EMERGE FROM [THE INTERNET] WHEN ENOUGH PEOPLE CARR Y ON
THOSE PUBLIC DISCUSSIONS LONG ENOUGH, WITH SUFFICIENT HUMAN FEELING, TO FORM WEBS OF
PERSONAL RELATIONSHIPS IN CYBERSPACE’ (1993: 5).

HET INTER NET ALS(NIEUWE?) SOCIAAL-CULTURELE CONFIGURATIE: METAFOREN 2
DE PARADOXEN VAN DE DIGITALEGEMEENSCHAP / PAGINA 11
Karakteristiek element in deze beschrijving is de positieve toon en het accent op warme en
persoonlijke interacties tussen mensen: een welhaast romantische toonzetting, die overigens
veel discussies over het Internet als virtuele gemeenschap kenmerkt. We zien hier een opval-
lende parallel met het vorige fin de siècle, toen sociale wetenschappers als Tönnies en
Simmel de sociale veranderingen die zich destijds voltrokken, analyseerden in termen van
een overgang van Gemeinschaft naar Gesellschaft. Het begrip Gemeinschaft stond daarbij
voor een organisch en idyllisch netwerk van sociale relaties, waarbij mensen streefden naar
consensus, harmonie, onderlinge solidariteit en kameraadschap. Ook Rheingold – en vele
Internetprofeten met hem – schilderen de virtuele gemeenschap in deze nostalgische en
tegelijk utopische termen, met als enige verschil het feit dat die gemeenschap nu minder aan
plaats en aan direct face to face contact gebonden is dan aan het einde van de vorige eeuw.
Dit beeld van de virtuele gemeenschap roept een aantal vragen op die in de navolgende ana-
lyse uitgebreider aan de orde zullen komen. In hoeverre is het Internet inderdaad te karakte-
riseren als een gemeenschap? In hoeverre wijkt die virtuele gemeenschap af van real life
communities, met andere woorden, zijn er inherente karakteristieken van het Internet die ons
dwingen om het begrip gemeenschap opnieuw gestalte te geven? Hoe krijgt het Internet als
(nieuwe) gemeenschap gestalte in verschillende vormen van discussieplatforms op dat
Internet? Wat zijn de implicaties van het Internet als gemeenschap voor het inrichten en
benutten van dergelijke platforms? In hoeverre gedragen mensen zich anders in hun inter-
acties en discussies in de virtuele gemeenschap dan IRL, en welke implicaties zou dat kun-
nen hebben voor hun rol als burger in de democratische samenleving?
Een van de aspecten van de virtuele gemeenschap die veel aandacht hebben gekregen, is
de mogelijkheid die het Internet mensen biedt om te spelen met hun identiteit en met repre-
sentaties van zichzelf. Omdat het Internet mensen in staat stelt te communiceren met ande-
ren waar ook ter wereld, zouden mensen hun sociale en culturele identiteit meer dan ooit zelf
kunnen construeren. Zo kunnen ze deel uitmaken van groepen waar ze op grond van
afkomst of fysieke kenmerken normaal gesproken nooit bij zouden horen: dat je zwart bent
hoeft niemand te zien, vrouwen kunnen zich als man voordoen en omgekeerd, je kunt ano-
niem blijven en toch deelnemen, je kunt heel iemand anders zijn dan je werkelijke zelf of ver-
schillende identiteiten tegelijkertijd aannemen. De reacties op de welhaast onbegrensde
mogelijkheden die het Internet in dit opzicht biedt, variëren van zeer negatief (die mogelijk-
heden zouden leiden tot individualisering, vrijblijvendheid en het wegvallen van sociale ver-
antwoordelijkheid) tot uiterst positief (ze zouden bevrijdend zijn voor bijvoorbeeld vrouwen
of allochtonen, omdat ze niet langer op hun door lichamelijke karakteristieken begrensde
identiteit beoordeeld zouden worden). De utopische metafoor die hierbij past, is ontleend
aan de science fiction: de ‘Cyborg’ (Haraway, 1991; Stone, 1995; Turkle, 1995), een samen-
smelting van technologische en menselijke eigenschappen in een virtuele persona, die leden
van de virtuele gemeenschap ultieme (politieke) handelingsvrijheid (‘empowerment’) biedt.
Een cyborg als een soort lichaamloze (‘disembodied’) verbeelding van het zelf: een beeld dat
voortdurend kan worden bijgesteld en een min of meer eigen leven kan leiden. Het gaat hier
in zekere zin om de ultieme verwerkelijking van wat door Baudrillard wordt aangeduid als het
loslaten van het verband tussen een beeld of symbool en de min of meer tastbare werkelijk-
heid waarnaar dat beeld verwijst. In Baudrillards visie is er in het postmoderne, door media
gedomineerde tijdperk waarin wij leven, geen enkel onderscheid meer tussen werkelijkheid
en beelden van die werkelijkheid; in termen van Baudrillard zou het Internet wel eens het
verst ontwikkelde stadium van deze hyper-reality kunnen zijn.

HET INTERNET ALS (NIEUWE?) SOCIAAL-CULTURE LECONFIGUR ATIE: METAFOREN2
DEPARADOXEN VAN DE DIGITALE GEME ENSCHAP / PAGINA 12
Ook deze beeldspraken roepen weer allerle i vragen op. Behalve dat het de vraag oproept of
het Internet inderdaad als een broedplaats voor nieuwe identiteiten kan worden gezien en wat
daarvan de implicaties zouden kunnen zijn, prikkelt het beeld van de Cyborg ook onze nieuws-
gierigheid: hoe gaat zo’n constructie in zijn werk? Hoezien die virtuele personae er uit en wa ar
op het Internet kom je zetegen?Welke rol spelen cyborgs in de virtuele gemeenschap?
Op grond van deze eerste verkenning van beelden die voor een sociaal-culturele analyse van
het Internet relevant zouden kunnen zijn, kan de analyse in de volgende paragrafen worden
teruggebracht tot drie hoofdthema’s c.q. drie hoofdvragen. De keuze voor die drie thema’s
vloeit voort uit de veronderstelling dat recente technologische ontwikkelingen niet alleen
geleid hebben tot een aardverschuiving in de manier waarop informatie- en communicatie-
processen zijn georganiseerd, maar ons ook dwingen om de grenzen van een aantal beken-
de sociaal-culturele concepties opnieuw te verkennen, te weten ‘gemeenschap’, ‘identiteit’
en ‘burgerschap’. Bij de verkenning van deze hoofdthema’s wordt gebruik gemaakt van illu-
straties ontleend aan verschillende vormen van digitale discussieplatforms zoals die te vin-
den zijn op het WWW, Usenet, in MUD’s en IRC’s [1 ] en in de dwarsverbindingen daartus-
sen, en aan interviews met actoren die op die platforms actief zijn. De analyse spitst zich toe
op de betekenis van het Internet voor de vorming van gemeenschappen en de constructie
van identiteit. Vervolgens zal deze – in een afrondende paragraaf – nader worden beoordeeld
op de implicaties die ze zou kunnen hebben voor ‘burgerschap’.

HET INTERNE T ALS(NIEUWE?) SOCIAAL-CULTURELE CONFIGURATIE : METAFOREN 2
DE PARADOXEN VAN DE DIGITALEGEMEE NSCHAP / PAGINA 13

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALE RUIMTE: VIRTUELE GEMEENSCHAPP EN

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALERUIMTE: VIRT UE LEGEMEENSCHAPPE N3
‘COMPUTER MEDIATED COMMUNICATION, IT SEEMS, WILL DO BY WAY OF ELECTR ONIC PATHWAYS WHAT
CEMENT ROADS WERE UNABLE TO DO, NAMELYCONNECT US RATHER THAN ATOMIZE US, PUT AS AT THE
CONTROLS OF A “VEHICLE”, AND YET NOT DETACH US FROM THE REST OF THE WORLD’ (JONES, 19 9 5 : 1 1 ).
De vraag die in dit deel centraal staat is welke rol ‘computer mediated communication’ en in
het bijzonder het Internet speelt in die ‘sacred ceremony that draws people together in fel-
lowship and commonality’ (Carey, 1989). Nieuwe informatie- en communicatie-instrumenten
stellen ons in principe in staat om op ieder wenselijk moment waar ook ter wereld in te log-
gen op allerlei varianten van nieuwe elektronische netwerken. De vraag die we ons moeten
stellen is echter vooral of die netwerken, waarbij naar believen kan worden aangehaakt,
samen of afzonderlijk ook een gemeenschap vormen, en wat die gemeenschap(pen) dan
onderscheidt van de reeds bestaande. Bovendien zijn hier vragen aan de orde als: wie heeft
toegang tot deze gemeenschappen en wie zijn hier de nieuwe gevestigden en buitenstaan-
ders? Hoe wordt omgegaan met andersdenkenden dan wel gelijkgestemden? Welke mecha-
nismen van in- of uitsluiting zijn hier werkzaam en hoe anders zijn die dan in meer traditio-
nele sociale verbanden? In hoeverre overstijgen digitale gemeenschappen de grenzen van
traditionele gemeenschappen of verengen ze die juist tot een gefragmenteerde lappendeken
van kleinschalige collectieven? Zijn nieuwe gemeenschappen zoals we die bijvoorbeeld op
Usenet of in MUD’s aantreffen, ook van betekenis als discussieplatform? Welke rol spelen
‘politiek-relevante’ digitale discussies in dergelijke nieuwe platforms?
SOCIALE VERSCHEIDENHEID
Feit is dat er op het Internet een grote versche idenheid aa n sociale relaties te vinden is, die voor
een aa nzienlijk deel voortvloeit uit het kra chtige potentie el van dit medium om interacties tus-
sen mensen te ondersteunen.[2 ] Je kunt het Internet gebruiken in plaats van de telefoon, in
plaats van een briefwisseling of in plaats van een forumdiscussie in e en zaaltje, waarin ver-
schillende standpunten voor het voetlic ht gebracht en bediscussieerd kunnen worden. Ma ar
het Internet is ook meer dan dat: het gevaar bestaat immers om een nieuw medium vooral te
schilderen in terme n van dat wat we al kennen. Dit werd door McLuhan al treffend aangeduid
als het ‘horsele ss carriage syndrome’: ee n beschrijving van e en innovatie in te rmen van wat we
alkennen (de auto als wage n zonder paard). Zo stelt het Internet ons – me er dan ooit via ande-
re media mogelijk was – in staat om de grenzen van tijd en ruimtete overstijgen. Bovendien is
het ook meer dan anderecommunicatie-instrumente n een medium voor anonieme interacties.
We kunnen het Internet gebruike n om met elkaar te babbelen (via bijvoorbeeld IRC), om
informatie van a ndere n op te vrage n of voor anderen besc hikbaar te maken (via bijvoor-
bee ld het WWW), om in ee n nieuwsgroe p, mailing list of e-mail ge dac hten met elkaa r uit te
wisselen, om met elkaar te spelen in e en MUD, of om slechts als toeschouwer (of in
Internet-jargon a ls ‘lurker’) aa nwezig te zijn bij de inte rac ties en praktijken va n anderen in
die netwerken. Een wezenlijke en onde rsc heidende karakte ristie k van het Internet lijkt met
name dat al die a ctiviteiten ook met elkaar gecombinee rd kunne n worden. De grenzen tus-
se n de ve rsc hillende informatie - e n communicatie functies zijn vage r dan bij welk medium
dan ook, en het lijkt erop da t juist deze ve rmenging van mogelijkheden en functie s een bij-
drage levert aan het community-aspect van het Internet. Zo zijn de mee st populaire en
krac htige sites op het WWW juist die sites die verschillende functies in zich vere nigen en
optimaal gebruik ma ken van de veelgela agdhe id e n communicatie- en informatierijkdom

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALERUIM TE: VIRTUELEGEMEE NSCHAPPEN 3
van dit nieuwe medium; de betrokkenheid bij zo’n site neemt toe na armate je meer moge-
lijkhe den hebt om je ermee te be moeien, om je nieuwsgierigheid naar a ndere bezoekers te
bevredigen, met hen contacten te leggen e n je gedac hten te ventileren en te delen of con-
fronteren met anderen. Bovendien hebben WWW-sites een drempe lverlagende functie
doordat ze te chnisc he en inhoudelijke toe gang biede n tot ande re toepassingen a ls MUD,
IRC, nieuwsgroepe n of mailinglijsten.
Als illustratie hie rvan kan bijvoorbe eld een MUD als KOBRA dienen (te vinden op
http://kobra.et.tudelft.nl), die behalve de mogelijkheid om te spelen in een StarWars-achtige
omgeving ook een intensieve mogelijkheid tot sociale interacties tussen de deelnemers
biedt. Deze interactiemogelijkheden leiden tot allerlei varianten van sociale relaties tussen de
leden van de Kobra-gemeenschap. Het gaat hier om zowel virtuele als echte relaties, waar-
bij ook romantische betrekkingen tussen deelnemers regelmatig voorkomen. De harde kern
van deelnemers aan Kobra kent elkaar behalve via het spel vooral ook door te chatten, en
niet in de laatste plaats door elkaar af en toe ook in real life te ontmoeten. In een MUD als
deze, maar ook in netwerken die bijvoorbeeld via IRC worden onderhouden, zien we dat
typische aspecten van elektronisch sociaal contact gebruikt worden om aan ‘gewone socia-
le relaties’ iets toe te voegen, waardoor die netwerken door deelnemers vaak zeer positief
beoordeeld worden. Ter illustratie daarvan en van het tegelijk anonieme en intieme karakter
dat het Internet voor gebruikers kan hebben, het volgende citaat uit een interview met
‘Berend’[3 ], een deelnemer aan Kobra:
<BEREND> IK BEN ER VOORAL MEE BEGONNEN OM TE VLUCHTEN UIT DE NORMALE OMGEVING DENK
IK, EEN MUD IS HEEL ANDERS, ANONIEM EN TOCH WEER ECHT, ZEG MAAR. JE WORDT WEER OP EEN
HEEL ANDERE MANIER B EOORDEELD, EN KAN OPNIEUW WERKEN AAN JE EIGENWAARDE DENK IK.
(...) IK HEB ER WEL HEEL VEEL AAN GEHAD, HET IS NIET ZO MOEILIJK OM EEN PAAR GOEIE VRIENDEN
TE VINDEN WAAR JE HET UITEINDELIJK TOCH WEER OVER JE ‘ECHTE’ PROBLEMEN KAN HEBBEN. OP
ZO’N MUD ZIJN ER OOK NAUWELIJKS MENSEN DIE NIET ZELF OOK IETS MOEILIJKS HEBBEN OP DAT
MOMENT, ANDERS BESTEED JE NOOIT ZOVEEL TIJD AAN EEN VIR TUELE OMGEVING. IK DAT DAT WEL
ERG WAARDEVOL KAN ZIJN. (...) JE KRIJGT ER NATUURLIJK HEEL MOOI DE RUIMTE OM EERST EEN
NIEUW KARAKTER UIT TE BOUWEN EN DAN DAARMEE WEER VERDER TE GAAN. HET MOOIE IS JUIST
DAT HET HELEMAAL NIET PRIMAIR IS, MAAR EEN SOORT NEVENEFFECT. JE BEGINT ERMEE ALS AFLEI-
DING UIT EEN OMGEVING DIE JE NIET HELEMAAL AAN KAN OFZO.
(...) EN ACHTERAF LIJKT HET GROOTSTE EFFECT, DE NIEUWE EIGENWAARDE, OOK VEEL BELANGRIJKER
DAN DIE VELE UREN SPEL, MAAR HET EEN MAAKTE HET ANDERE MOGELIJK. MENSEN ZOUDEN NAU-
WELIJKS GAAN SPELEN OM EENS EVEN AAN HUN ZELFBEELD TE WERKEN DENK IK.
(…) IK DENK DAT DAT INDERDAAD HEEL BELANGRIJK IS, DE VRIJBLIJVENDHEID ERVAN EN DE TIJD DIE J E
KRIJGT, HET KOMT ALLEMAAL VANZELF EN ONGEDWONGEN, IK DENK DAT DAT DE KRACHT ERVAN IS.
Gezie n de vee lheid aa n en diversiteit va n inte rac tiemogelijkheden is het nie t verwonderlijk
da t het Inte rnet een groot aantal uiteenlopende sociale groeperingen herbergt. Deaard van
de sociale intera cties varie ert van ee n-op-een contac ten tot netwerken die de klassieke
ruimtelijke of orga nisatorische grenzen van de locale gemeenschap of de natiesta at ove r-
stijgen en voor een dee l misschien ze lfs vervangen. Als we de een-op-een contacten even
buiten beschouwing laten, kunne n we op het Inte rnet bijvoorbeeld een groot a antal groe-
peringen aa ntreffen die levendige discussie s voere n op basis van een gedeelde interesse,
variërend van rece pten voor Indiase curries tot disc ussies over Aristoteles of over oude r-
schap (bijvoorbee ld www.parentsplace .com of www.ouders.nl). Zeke r Usenet laat ee n dui-

HET INTERNE T ALS NIEUWE SOCIALE RUIMTE: VIRT UELEGEMEENSCHAPPEN3
DE PARADOXE N VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP / P AGINA 18
ze lingwekke nde va riëteit aan (nie uws)groe pe n zien die met e lka ar van gedachten wisselen
over de mee st uiteenlopende onderwerpen. Die sociale en inhoude lijke versc heidenheid
maakt het Inte rnet enerzijds aantrekkelijk maar anderzijds ook nogal onbe heersbaar a ls
proeftuin voor experimenten die zijn ge richt op bestuurlijke vernieuwing of innovatie s in de
overheidscommunicatie. Dit heeft tot er tot nu toe toe geleid dat de rgelijke experimenten
nog tame lijk behoudend zijn e n dat de dynamiek en mogelijkheden van het Internet nog
nauwelijks goed benut worden.
ONTWIKKELING VAN SOCIALE VERBANDEN
Hoe ontstaan dergelijke digitale sociale verbanden eigenlijk? Deelname is in principe simpel;
soms volstaat inloggen en soms moet je je ‘abonneren’: door middel van een technisch vrij
eenvoudige handeling ben je vaak al deelnemer. Deze relatief simpele handelingen implice-
ren echter niet dat je daarmee ook onmiddellijk een volwaardig lid bent van een ‘gemeen-
schap’. Duidelijk lijkt dat de technologie het vormen van een dergelijke groep vergemakke-
lijkt en ook een aantal nieuwe elementen – zoals het anonieme karakter – met zich meebrengt
die op dit sociale proces van invloed zijn. Niettemin lijken de meeste onderzoekers op dit ter-
rein het erover eens te zijn dat het ontstaan van een sociaal verband van meer dan nieuwe
technieken alleen afhankelijk is (zie bijvoorbeeld Jones, 1995, 1997; Baym, 1995). Zo wijst
Baym erop dat Internet-interacties altijd geworteld zijn in een externe context, zoals de
speech community of de sociaal-culturele context waarvan je normaal gesproken ook deel
uitmaakt. Als we kijken naar de sociale samenstelling van de Internet-bevolking dan is die
context onmiskenbaar vaak het relatief jonge, goedopgeleide, goedverdienende deel van de
bevolking, dat toegang tot en kennis over computers heeft. De manier waarop de relaties en
cultuur van die sociale groep vorm hebben gekregen, bepaalt uiteraard ook hoe zo’n
Internet-netwerk wordt ingericht en filtert tegelijk wie er aan zal deelnemen. Het is immers
makkelijker om je te bewegen in een groep die je tot op zekere hoogte vertrouwd is dan in
een omgeving waarin de codes en het gedrag je volstrekt vreemd zijn. Die vertrouwdheid en
elementaire overeenkomsten tussen deelnemers maken dat ook de verschillen – die er wel
degelijk zijn – juist als plezierig en verrijkend ervaren worden: je gesprekspartners zijn geluk-
kig ook weer niet zó anders. Ter illustratie twee passages uit interviews met vaste deelne-
mers aan de IRC Freetalk (homepage: http://www.geocities.com/SoHo/Studios/5086/),
‘Jonas’ en ‘Mandy’:
1
<INTER V> YOU THINK IRC HAS A UNIQUE STYLE/FORM?
<JONAS> I THINK THAT IRC IS A UNIQUE FORUM, YES.
<INTERV> CAN YOU GIVE SOME EXAMPLES OF THAT?
<JONAS> SURE, WHERE ELSE CAN A CONSERVATIVE VIRGINIAN, AND A LIBERAL DUTCHMAN CONDUCT
AN INTERVIEW SUCH AS THIS? IS THAT NOT UNIQUE?
2
<INTERV> WHAT DO YOU FEEL IS MOST IMPORTANT FOR FREETALK AS IT IS NOW:
THE SIMILARITIES OR THE DIFFERENCES BETWEEN THE REGULARS?
<MANDY> I ENJOY BOTH. WE ALL TEND TO ENJOY BEING WITH SOMEONE WHERE YOU CAN FIND
COMMON GROUND WITH THEM... BUT DIFFERENCES ARE WHAT MAKES LIFE FUN
Ook uit een interview met ‘Gerard’, actieve deelnemer aan de MUD Kobra, blijkt dat juist die
combinatie van overeenkomsten en verschillen als positief gewaardeerd wordt:

HET INTERNE T ALS NIEUWE SOCIALE RUIMTE: VIRTUELEGEMEENSCHAPPEN 3
<INTERV> ZIJN IN KOBRA VOLGENS JOU DE VERSCHILLEN OF JUIST DE OVEREENKOMSTEN TUSSEN
DEELNEMERS VAN BELANG? WAAR BLIJKT DAT UIT?
<GERARD> IK DENK DAT DE AANTREKKELIJKHEID DE VERSCHILLEN ZIJN .. HET ELKE KEER WEER VER-
BAASD ZIJN, OVER DIE VERSCHILLENDE MENSEN, DIE DATZELFDE SPEL SPELEN. EN OP DIE MANIER
GEWOON LOL TE HEBBEN, EN TOCH EEN GEVOEL TE HEBBEN VAN : ‘IK HEB VANDAAG VAN ALLES
GELEERD, EN LEUKE MENSEN ONTMOET’.
<INTER V> EN DE OVEREENKOMSTEN?
<GERARD> DE BELANGRIJKE OVEREENKOMST IS DENK IK DAT MENSEN OPENSTAAN VOOR DIE VER-
SCHILLEN. IK MERK DA T MENSEN DIE NIET “OPEN” STAAN VOOR NIEUWE IDEEEN, HET MINDER LEUK
HEBBEN.
<INTERV> WAAR MERK JE AAN DAT ZE HET MINDER LEUK VINDEN?
<GERARD> ZE WORDEN MINDER SNEL GEACCEPTEERD IN CONVERSATIES, EN ER WORDT MINDER
NAAR ZE GELUISTERD
In het verleden is al vaak geconstateerd dat vrouwen en ouderen een zekere weerstand heb-
ben tegen nieuwe technologieën als het Internet (bijv. Ebben & Kramarae, 1993). Je kunt je
afvragen of dat vooral te maken heeft met het technologische of meer met het sociaal-cul-
turele karakter van die nieuwe omgeving. Het Internet wordt immers (nog) sterk gedomineerd
door jonge mannen en daardoor ook onvermijdelijk door hun sociaal-culturele praktijken en
referentiekaders (zoals een overmatig en bijna ritueel ontzag voor de technologische moge-
lijkheden van het Internet). Zo geeft ‘Suzan’, een van de weinige vrouwelijke regulars in de
Nederlandse nieuwsgroepen nl.politiek en nl.burger rechten, een illustratieve sfeertekening
van deze nieuwsgroepen:
<SUZAN> TJA, HET KAN ALLEMAAL ANONIEM, HÈ? EN VAAK LIJKT HET WEL OF IK MET GEFRUS-
TREERDE MENSEN TE DOEN HEB....DAAR ZIT JE DAN, ALS EEN VAN DE WEINIGE VROUWEN TUSSEN ;)
D’R ZIJN SOWIESO NIET VEEL VROUWEN OP HET INTERNET. EN DE VROUWEN DIE DAAR ZIJN, ZULLEN
WEL GEEN ZIN HEBBEN OM ZICH IN OEVERLOZE DISCUSSIES TE MENGEN. W AS ER NIET LAATST EEN
ONDERZOEK GEDAAN NAAR HET GEDRAG VAN VROUW EN MAN OMTRENT INTERNET? DAARUIT BLEEK
DAT VROUWEN VAKER GERICHT GAAN SURFEN OP HET INTERNET EN MANNEN GAAN MEER “SPELEN”
OP HET INTERNET. (..) DEELNEMEN AAN NL-POLITIEK NEEMT NATUURLIJK BEHOORLIJK VEEL TIJD IN
BESLAG
<INTER V> HEB JE HET GEVOEL DA T HET FEIT DAT JE EEN VROUW EN RELATIEF JONG [SUZAN IS 18, VF]
BENT, INVLOED HEEFT OP DE WIJZE WAAROP JE AAN DE DISCUSSIES DEELNEEMT?
<SUZAN> GISTEREN HAD NOG IEMAND IETS GEPOST MET DAARIN “OF PROBEER JE
SUUSJE TE VERSCHALKEN”,....TJA.. (..) EN SOMS VRAGEN ZE WEL EENS HOE OUD JE ONGEVEER BENT
EN DAAR DOE IK ECHT NIET GEHEIM OVER,.....VAAK HEBBEN ZE DAN DE NEIGING OM TE ZEGGEN DAT
IK NAIEF BEN :(
<SUZAN> EEN KEER DACHT IEMAND DAT IK “POT” WAS, OMDAT IK ZO “AFGAF” OP
MANNEN. EEN HELS KARWEI OM DIE STELLING DE GROND IN TE BOREN! HET VALT ME OP DAT IK NIET
GOED OVER DE EMANCIPATIE VAN DE VROUW KAN PRATEN.... WEL VALT HET ME OP DAT VELE MAN-
NEN DE ISLAMITISCHE VROUWEN ZO ZIELIG VINDEN, OMDAT DEZE DE VRIJHEID VAN DE VROUWEN IN
DE “WESTERSE WERELD” NIET KENNEN. MAAR ZE VERGETEN DAARBIJ DAT HET NOG NIET HELEMAAL
KOEK EN EI IS WAT BETREFT DE EMANCIPATIE VAN DE VROUW (IN NEDERLAND).
<INTER V> WAAROM KUN JE DAN NIET GOED OVER DE EMANCIP ATIE V/D VROUW PRATEN, DOOR DE
REACTIES OF DOORDAT JE HET ZELF MOEILIJK VINDT?
<SUZAN> DOOR DE REACTIES. ZE GAAN ER NOOIT SERIEUS OP IN.

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALERUIMTE: VIRT UELEGEM EENSCHAPPEN3
<INTERV> IRRITEERT JE DAT?
<SUZAN> “JULLIE ZIJN TOCH AL GENOEG GEËMANCIPEERD”....TJA, NIET LETTERLIJK ZO DAN, MAAR
HET KOMT ER WEL OP NEER
<SUZAN> SOMS. IK IRRITEER ME NIET GAUW :)
<INTER V> ANDERS WAS JE DENK IK OOK AL AFGEHAAKT IN NL.POLITIEK :)
<SUZAN> JA, HET KAN ER SOMS ERG HARD AAN TOE GAAN.
Opvallend is dat de weerzin van vrouwen voor dit nieuwe medium vaak als sneeuw voor de
zon verdwijnt in netwerken die zich uitdrukkelijk richten op vrouwen (bijvoorbeeld het suc-
cesvolle Webgrrls (http://www.webgrrls.nl), dat in de VS is begonnen en zich daar en in de
rest van de wereld, waaronder ook Nederland, vervolgens als een inktvlek verspreid heeft).
Ook nieuwsgroepen/discussielijsten waarvan de toegankelijkheid enigszins beperkt wordt (door
het aanstellen van een poortwachter of moderator), worden vaak door vrouwen als positief
beoordeeld, omdat daarin de kans op seksuele intimidatie of ongewe nsteintimiteiten kleiner is.
Opvallend is overigens óók de wee rzin van de Internet-regulars tegen dit soort separatistisch
geacht gedrag, zoals onder meer bleek uit defelle reacties op een boek van Mariannevan den
Boomen (1996),dat als een Internet-handleiding voor vrouwen geschreven werd.‘Waarom moe-
ten dames nu weer zo nodig apa rt in een Internetclubje?’ vroeg ook het tijdschrift Tele PC (nr. 4,
1, 1998) zich af naar aanleiding van het succesvolle Webgrrls. Zich afscheiden in gesloten net-
werken of gemeenschappen wordt beschouwd als tege nstrijdig met de ope n sfeer van het
Internet, dat vaa k als een democratisch Walhalla wordt voorgesteld. Het lijkt echter evident dat
de nog tamelijk eenzijdigesociale samenstelling van het Internet een van de fac toren is die de
inrichting en openheid van discussiepla tforms als nie uwsgroepen beïnvloeden. En daarin wijkt
het Internet nauwe lijks af van de off-line wereld. In het kader van democratischevernieuwing is
dit een factor waar vooralsnog ernstig rekening mee moe t worden gehouden.
DYNAMIEK EN DISCIPLINERING
Het is bepaa ld niet eenvoudig om vast te stellen welke karake ristieken van het Ne t zo nieuw
zijn dat er door de technologie een gehee l eigen sociale dynamie k ontstaat. Wanneer zich
binne n een nieuwsgroep-gemeenschap bijvoorbeeld een eigen patroon van omgangsvormen,
taalgebruik en subculturele uitinge n ontwikkelt, is het moeilijk vast te stelle n wat daarvan aan
die externe c ulturele context dan we l aan de nieuwe technologische omgeving moet worden
toegeschreven. Zo is het tongue-in-c heek spelen met taal, zoals in uitdrukkingen als BTW (‘by
the way’), IMHO (‘in my humble opinion’) of het gebruik ma ken van symbolen a ls : ) , mis-
sc hien wel mee r een uiting van de taalvaardigheid en de behoefte a an ondersc heid van een
goe d opgeleide middenkla sse dan van het ontstaan van een nieuwe computer-mediated sub-
cultuur. Ook het ste rk tekstuele karakter van het Inte rnet ve reist een ze kere compe tentie om
jezelf uit te drukken die niet in alle lagen van de bevolking even sterk ontwikkeld is, om het
voorzichtig uit te drukken. In da t kader is ook het dédain illustratief waarmee de Internetters
va n he t ee rste uur soms pra ten over het WWW. Het World WideWeb, da t wel sterk beeldge-
richt is, past veel me er in de traditie van de populaire massacultuur wa ardoor het ook een
sterker potentie el heeft om het grote publiek te veroveren. Internetters van het eerste uur
bezien deze ontwikkeling met lede ogen, ee n houding die volledig in lijn is me t het kla ssieke
afgrijzen waarmee de elitein het verleden ook andere mediaontwikkelingen heeft benaderd.
Opvallend is dat omgangsvormen, taalgebruik en sociale regels die zich op het Internet ont-

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALERUIM TE: VIRTUELEGEMEE NSCHAPPEN 3
wikkelen, in de loop der tijd vaak meer en meer geformaliseerd worden in de vorm van een
etiquette die soms zelfs wordt neergelegd in een soort van protocol. Dergelijke protocollen
worden bijvoorbeeld in de FAQ (‘Frequently Asked Questions’) gedocumenteerd.
Als voorbeeld twee FAQ’s voor IRC’s:
(12) DO I HAVE TO GIVE MY REAL NAME?
NO, YOU DO NOT -HAVE- TO GIVE YOUR REAL NAME. HOWEVER, SIMPLY FILLING IN NONSENSE WILL
NOT MAKE YOU ANONYMOUS. IRC IS NOT INTENDED TO KEEP YOU HIDDEN FROM YOUR FRIENDS OR
ENEMIES. KEEP THIS IN MIND IF YOU ARE TEMPTED TO BEHAVE MALICIOUSLY. A FAKE “REAL NAME” CAN
BE A GOOD WAY TO MASK YOUR GENDER FROM ALL THE NERDS OUT HERE ;O) BUT THE PC YOU USE
CAN ALWAYS BE TRACED SO YOU WILL NEVER BE TRULY ANONYMOUS.
(29) WHAT LANGUAGE SHOULD I SPEAK? HOW DO I BEHAVE ON IRC?
THE MOST WIDELY UNDERSTOOD AND SPOKEN LANGUAGE ON IRC IS ENGLISH. HOWEVER, AS IRC IS
USED IN MANY DIFFERENT COUNTRIES, ENGLISH IS BY NO MEANS THE ONLY LANGUAGE. IF YOU WANT
TO SPEAK SOME LANGUAGE OTHER THAN ENGLISH, (FOR EXAMPLE WITH YOUR FRIENDS), GO TO A
SEPARATE CHANNEL AND SET THE TOPIC TO INDICATE THAT. SIMILARLY, YOU SHOULD CHECK THE TOPIC
WHEN YOU JOIN A CHANNEL TO SEE IF THERE ARE ANY RESTRICTIONS ABOUT LANGUAGE. ON A NON-
RESTRICTED CHANNEL, PLEASE SPEAK A LANGUAGE EVERYBODY CAN UNDERSTAND. IF YOU WANT TO
DO OTHERWISE, CHANGE CHANNELS AND SET THE TOPIC ACCORDINGLY.
IT IS NOT NECESSARY TO GREET EVERYBODY ON A CHANNEL PERSONALLY. USUALLY ONE “HELLO!” OR
EQUIVALENT IS ENOUGH. ALSO, DON’T EXPECT EVER YBODY TO GREET YOU BACK. ON A CHANNEL WITH
20 PEOPLE THAT WOULD MEAN ONE SCREENFUL OF HELLOS. IT MAKES SENSE NOT TO GREET EVER Y-
ONE, IN ORDER NOT TO BE RUDE TO THE REST OF THE CHANNEL. IF YOU MUST SAY HELLO TO SOME-
BODY YOU KNOW, DO IT WITH A PRIVATE MESSAGE. THE SAME APPLIES TO GOODBYES. ALSO NOTE
THAT USING YOUR CLIENT’S FACILITIES TO AUTOMATICALLY SAY HELLO OR GOODBYE TO PEOPLE IS
EXTREMELY POOR ETIQUETTE. NOBODY W ANTS TO RECEIVE AUTOGREETS. THEY ARE NOT ONLY
OBVIOUSLY AUTOMATIC, BUT WHILE YOU MAY THINK YOU ARE BEING POLITE, YOU ARE ACTUALLY CON-
VEYING YOURSELF AS INSINCERE. IF SOMEBODY W ANTS TO BE AUTOGREETED WHEN THEY JOIN A
CHANNEL, THEY WILL AUTOGREET THEMSELVES. REMEMBER, PEOPLE ON IRC FORM THEIR OPINIONS
ABOUT YOU ONLY BY YOUR ACTIONS, WRITINGS AND COMMENTS, SO THINK BEFORE YOU TYPE. IF YOU
USE OFFENSIVE WORDS, YOU’LL BE FROWNED UPON. DO NOT “DUMP” (SEND LARGE AMOUNTS OF
UNW ANTED INFORMATION) TO A CHANNEL OR USER. THIS IS LIKELY TO GET YOU KICKED OFF THE CHAN-
NEL OR KILLED OFF FROM IRC. DUMPING CAUSES NETWORK “BURPS”, CAUSING CONNECTIONS TO GO
DOWN BECAUSE SERVERS CANNOT HANDLE THE LARGE AMOUNT OF TRAFFIC.
OTHER PROHIBITED ACTIONS INCLUDE:
- HARASSING ANOTHER USER. HARASSMENT IS DEFINED AS BEHAVIOR TOWARDS ANOTHER USER
WITH THE PURPOSE OF ANNOYING THEM.
- ANNOYING A CHANNEL WITH CONSTANT BEEPING. (THEREFORE MOST CLIENTS CANNOT BEEP AT ALL)
- ANY BEHAVIOR REDUCING THE FUNCTIONALITY OF IRC AS A CHAT MEDIUM.
En ook een passage uit documentatie over VVV’s (Veel Voorkomende Vragen) voor

DE PARADOXE N VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP / PAGINA 22
Nieuwsgroepen [4 ] geeft aan hoe regels en gewoontes tot op zekere hoogte gestandaardi-
seerd worden:
SUBJECT: WAT MOET JE IN IEDER GEVAL NIET DOEN
1) BERICHTEN PLAATSEN WAARIN HULP W ORDT GEVRAAGD VOOR HET WERKE ND KRIJ GEN VAN JE
E IGEN MACHINE OF PROGRAMMATUUR
ALS JE BERICHTEN WIL PLAATSEN IN EEN NIEUWSGROEP, HOUD DAN DE VOLGENDE 2 DINGEN IN DE
GATEN: GEBRUIKERS VAN DEZELFDE MACHINE WETEN VAAK BETER HOE HET SYSTEEM W ERKT EN KUN-
NEN JE VAAK SNELLER HELPEN DAN MENSEN DIE MEESTAL NIET WETEN WAT VOOR HARDWARE EN SOFT-
WARE JE GEBRUIKT. HET IS ALTIJD BETER EVEN IN DE HELPFUNCTIE VAN HET SYSTEEM TE KIJKEN. VOOR
GEBRUIKERS DIE VAN EEN UNIX MACHINE GEBRUIKEN MAKEN: PROBEER HET ‘MAN’ COMMANDO EENS OF
‘MAN -K ZOEKTERM’ VOOR HET ZOEKEN VAN COMMANDO’S DIE BETREKKING HEBBEN OP ‘ZOEKTERM’.
VERDER ZIJN ER MEESTAL LOKALE SYSTEEMBEHEERDERS EN/OF HELPDESK MEDEWERKERS DIE SNELLER
SPECIFIEKE INFORMATIE KUNNEN GEVEN DAN DIE, SOMS WEL DUIZENDEN, MENSEN DIE HET BERICHT
LEZEN VANAF TIENTALLEN TYPEN SYSTEMEN ALS HET BERICHT IN EEN ALGEMENE NIEUWSGROEP WORDT
GEPLAATST. PROBEER DAAROM ALTIJD EERST DE HELPFUNCTIE OF DE HELPDESK (VAAK TE BEREIKEN ALS
DE LOKALE GEBRUIKER HELPDESK, BIJV OORBEELD HELPDESK@XS4 ALL.NL VOOR XS4 ALL GEBRUIKERS OF
HELPDESK@IAEHV.NL VOOR IAE)
MOCHT ER TOCH EEN BERICHT GEPLAATST MOETEN WORDEN, PROBEER DAN EERST DE LOKALE NIEUWS-
GROEPEN. DE MEESTE MACHINES WAAROP NIEUWSGROEPEN GELEZEN WORDEN KENNEN OOK GROEPEN
WAARIN IN PR INCIPE ALLEEN DOOR GEBRUIKERS VAN DAT SY STEEM GELEZEN EN GESCHREVEN KAN WOR-
DEN. ZO HEEFT XS4 ALL BIJV OOR BEELD EEN AANTAL NIEUW SGROEPEN DIE MET XS4 ALL BEGINNEN EN DE
KATHOLIEKE UNIVERSITEIT BRABANT EEN AANTAL GROEPEN MET KUB ALS EERSTE COMPONENT. DEZE
GROEPEN ZIJN BIJ UITSTEK GESCHIKT OM VRAGEN TE STELLEN OVER LOKALE SYSTEMEN OF PROGR AM-
MATUUR OF DISC USSIES TE VOEREN OV ER LOKALE ONDERWERPEN.
HOUD ER OOK R EKENING MEE DAT ARTIKELEN V ERSPREID WORDEN OVER DE WERELD DOOR ZE DOOR TE
GEV EN V AN SYSTEEM NAAR SYSTEEM. HET TEMPO WAARMEE DE ARTIKELEN VERSPREID W OR DEN KAN
ECHTER ENORM VARIER EN. EEN BERICHT DAT JE OP MAANDAG PLAATST, KAN BEST PAS OP VRIJDAG
ERGENS ANDERS TE LEZEN ZIJN.
2 ) EEN ADVERT ENTI E PLAATSE N IN EEN OF ME ER WILLE KE URIGE GROEPEN
IN HET ALGEMEEN GELDT, DAT JE VAN TEVOREN MOET KIJKEN OF EEN ADVERTENTIE RELEVANT IS VOOR DE
LEZERS VAN EEN GROEP. ALS JE NIET ZEKER WEET DAT DE INHOUD VAN DE ADVER TENTIE RELEVANT IS
VOOR DE LEZERS, PLAATS HEM DAN NIET.NEEM IN EERSTE INSTANTIE AAN DAT ADVERTENTIES OF ANDE-
RE COMMERCIELE UITINGEN NIET OP PRIJS WORDEN GESTELD IN DE GROEP. LEES DE BESCHRIJVING VAN
DE GR OEP (HET OPRICHTINGSBESLUIT OF ‘CHARTER’) OM TE ZIEN OF DE GROEP EXPLICIET BEPAALDE TYPEN
ADVERTENTIES TOESTAAT.
VEEL LEZERS VAN NIEUWSGROEPEN HEBB EN EEN V RESELIJKE HEKEL AAN COMMERCIELE ADV ERTENTIES
IN NIET TERZAKE DOENDE NIEUWSGROEPEN. IN HET BIJZONDER BERICHTEN DIE BETREKKING HEBBEN OP
PY RAMIDE SCHEMA’S (DE ZOGENAAMDE SNEL GELD/MAKE MONEY FAST OF VARIANTEN HIEROP) EN KET-
TINGBRIEVEN LEVEREN VAAK KLACHTEN OP. NIET ALLEEN IN DE EIGEN POSTBUS, MAAR MEESTAL OOK IN

DE POSTBUS VAN DE LOKALE SYSTEEMBEHEERDER DIE DAAROP KAN BESLUITEN DE BETREFFENDE GEBRUI-
KER HET GEBRUIK VAN NIEUW SGR OEPEN TE ONTZEGGEN.
ER ZIJN SPECIALE GROEPEN WAAR ADVER TENTIES TOEGESTAAN ZIJN (DE BIZ.* GROEPEN, MISC.FORSALE.*
EN NL.MARKT.* ). OP DE MEESTE GROEPEN ZAL OV ER EEN ENKELE ADVERTENTIE NIET WORDEN GEKLAAGD,
MAAR ALS DEZE ADVERTENTIE VAKER OPDUIKT OF WORDT GEPLAATST IN ETTELIJKE TIENTALLEN OF HON-
DERDEN GROEPEN WORDT ER SNEL TEGEN OPGETREDEN.
ZIE OOK DE ADVERTEREN OP USENET EN ADV ERTEREN OP USENET - PUNTENLIJST IN NL.INTERNET.WELKOM
EN DE USENET ADVERTISING FAQS IN NEWS.ANNOUNCE.NEWUSERS EN BIZ.MARKETPLACE.DISCUSSION
ALS BEDRIJF IS HET INTERESSANTER EEN EIGEN ‘SITE’ OP HET WORLD W IDE WEB TE MAKEN EN DIE AAN
TE KONDIGEN IN COMP.INFOSYSTEMS.WWW.ANNOUNCE EN OP DE DIVERSE ZOEK-DIENSTEN ZOALS
ALTAVISTA, YAHOO, LYCOS ETC.
3 ) BERICHTE N PLAATSEN IN GROEPEN DI E JE ZELF NIE T LEEST
ALS J E ZELF EEN GROEP NIET LEEST, KUN JE OOK NIET WETEN WAT ER IN DIE GROEP VOOR DISCUSSIES
GEVOERD W ORDEN, WAT DE GEDRAGSREGELS VOOR DIE GROEP ZIJN, OF HET ONDER WERP NIET AL TOT
IN DEN TREURE BEDISCUSSIEERD IS EN DAAROM IN EEN VEEL VOORKOMENDE VRAGEN LIJST IS OPGENO-
MEN ETC. USENET IS GEEN MANIER OM ‘HELP MIJ EENS’ TE ROEPEN NAAR DUIZENDEN ANDEREN. HET
WORDT ALS ONBELEEFD BESCHOUWD OM EEN V RAAG TE STELLEN IN EEN GROEP EN HET ANTW OOR D PER
E-MAIL TE VERWACHTEN, ZEKER ALS NIET W ORDT AANGEBODEN EEN SAMENVATTING VAN DIE GEMAILDE
ANTWOOR DEN TE POSTEN. HIERMEE LAAT JE ZIEN DAT JE WEL WIL DAT DE VRAAG BEANTWOORDT
WORDT, MAAR DAT DE R EST VAN DE ONDERWERPEN V AN DE GROEP J E GESTOLEN KAN WORDEN.
4) T EST BERICHTEN PLAATSEN IN NIET-TESTGROEPEN.
ER ZIJN SPECIALE GROEPEN OM JE SOFTWARETETESTEN. J EKUNT BIJVOO RBEELD DE GROEP NL.TEST GEBRUI-
KEN. VERDER HEBBEN VEEL BEDRIJVEN EN INSTELLINGEN HUN EIGEN TESTGROEP, ZOALS KUB.TEST, PI.TEST
ETC. BIJ VEEL VA N DEZE TESTGROEPEN KRIJG JE AUTOMATISCH EEN BERICHT DAT JE TEST GELUKT IS.
En dit is nog maar een heel kleine selectie uit de op schrift gestelde gedragsregels voor één
specifiek soort digitaal discussieplatform. Stilzwijgend wordt aangenomen dat ‘newbie s’ de
oude rotten niet lastig vallen met hun onervaren en onbeholpen Internetgedrag en eerst maar
eens grondig de ‘regels’ bestuderen. Dit kan op sommige potentiële dee lne mers, zeker als ze
onzeker zijn over hun ‘technologische ’ vaardigheden, ontmoedigend werken en op zijn minst
de lust tot spontaan reageren ontneme n. Tegelijk stroomlijnen dergelijke regels – noodzakelij-
kerwijs – de sociale interacties en praktijken in het platform, een onve rmijde lijk sociaal proces
als een groep groeit en onove rzic htelijker wordt. De deelnemers van het eerste uur vervullen
hierin natuurlijk een centralerol; niet alle en beïnvloeden zij sterk deroutinisering en ritualisering
va n de sociale verhoudingen, maar zij vormen ook vaak de harde kern va n het netwerk en
nemen daarin de invloedrijke sleutelposities in (zoals operators, modera tors of arches in een
MUD). Ter illustratie e en beschrijving van de hië rarchische verhoudingen in de MUD Kobra:
<INTERV> WAT IS PRECIES DE HIERARCHISCHE VERHOUDING TUSSEN SPELER, JEDI, LAW-GROUP,
ADMIN EN WAT ER MISSCHIEN NOG MEER AAN TYPEN ZIJN?
<GERARD> BOVENAAN STAAN DE ARCHES (4). ZIJ HEBBEN ASSISTENTEN, DIE HEN HELPEN IN HUN
TAKERN. LAW + ARCHES+ ASSISTENTEN == ADMIN. LAW WERKT VOOR DE ADMIN MAAR HEEFT GEEN

SPECIALE TAKEN, BEHALVE ERVOOR TE ZORGEN DAT DE REGELS WAARMEE KOBRA WERKT, GEHAND-
HAAFD WORDEN. JEDI IS DE GROTE GROEP AAN CODERS. EEN JEDI HOEFT NIET SPECIFIEK TO CODEREN,
HIJ KAN OOK ALLEEN INLOGGEN OM TE PRATEN. ARCHES, ADMIN, EN LAW, ZIJN UITERAARD ZELF OOK
JEDI. SPELERS IS DE “GEWONE MAN”, DIE INLOGT, EN DAADWERKELIJK VAN HET SPEL GEBRUIK MAAKT.
Hiermee wordt duidelijk dat – ondanks het imago van openheid, gelijkheid en anarchie dat
het Internet aankleeft – aloude patronen van meer of minder subtiele disciplinering en in- en
uitsluiting ook de Internetgemeenschap niet vreemd zijn. Zoals bekend, is er inmiddels een
min of meer algemeen geldende ‘netiquette’ ontstaan, die duidelijk maakt welk gedrag als
not done wordt beschouwd op het Internet (ongevraagde reclame bijvoorbeeld of ‘zinloos’
verbaal geweld), en daarnaast zijn er allerlei specifieke regeltjes, gewoontes en rituelen die
per platform en per groep zeer verschillend kunnen zijn en soms expliciet, maar vaak ook
impliciet zijn. Duidelijk is echter dat die gedragspatronen en regels als sociale drempel en als
selectiemechanisme kunnen werken.
In deze context is het vaak van belang om op de hoogte te zijn van de ontstaansgeschiede-
nis van een IRC-kanaal, MUD of nieuwsgroep. De historie kan illustreren waarom een plat-
form is zoals het op dat moment is. Er wordt binnen ieder platform voortdurend gerefereerd
aan bepaalde gebeurtenissen die zich ooit binnen die groep hebben voltrokken (zoals een
huwelijk, rouwplechtigheid, fikse ruzie of urenlang debat over iets). Wat dit aangaat zijn voor-
al de WWW-sites belangrijk, omdat ze – zij het spaarzaam – informatie geven over ontwik-
kelingen in het verleden. Op de sites staan ook altijd de FAQ’s en de eventuele andere spel-
regels en instructies. Daardoor kunnen die sites drempelverlagend werken.
Enige voorbeelden van omgangsvormen en stijlkenmerken binnen respectievelijk de IRC
Freetalk, de MUD Kobra en de nieuwsgroep nl.kunst.film:
1
<INTERV> CAN YOU GIVE MORE EXAMPLES OF WHY THE STYLE/FORM MIGHT BE UNIQUE? WHAT
ABOUT THE USE OF LANGUAGE, APART FROM THE ABBREVIATIONS?
<ERIC> WELL... WHAT I’VE NOTICED IS... COMPARED TO WHAT GOES ON IN PERSON... WHEN YOU VISIT
A FRIEND’S HOUSE AND IT’S TIME TO LEAVE YOU SAY GOODBYE AND LEAVE. BUT UNFORTUNATELY, LOTS
OF TIMES ON IRC, WHEN SOMEONE LEAVES A CHANNEL THEY JUST EXIT WITHOUT SAYING GOODBYE.
THAT’S SOMETHING THAT APPEARS VERY UNIQUE TO IRC
<INTER V> WHAT ABOUT THE FACT YOU CAN HAVE DIFFERENT CHATS AT THE SAME TIME?
<ERIC> WELL I EQUATE, QUERY CHATS (PRIVATE CHATS) WITH THE SAME AS WHISPERING..
<INTERV> WHAT DO YOU MEAN BY THAT?
<ERIC> WELL IF YOU WANT TO SA Y SOMETHING TO SOMEBODY WITHOUT ANYONE ELSE HEARING YOU
CAN WHISPER. WHISPERING IS ACCOMPLISHED ON IRC BY QUER Y CHATS.
2
<INTER V> HEEFT KOBRA VOLGENS JOU EEN HEEL EIGEN STIJL/VORM? WAARIN KOMT DAT VOLGENS
JOU VOORAL TOT UITDRUKKING?
<BEREND> IK DENK HET WEL, PRECIES OM DE MANIER WAAROP HET IS OPGEBOUWD UIT PLANETEN
EN DERGELIJKE. OOK ZIJN ER WEL DINGEN DIE BINNEN KOBRA EIGEN ZIJN, VEEL KOMEN OOK VAN
ANDERE OMGEVINGEN HOOR
<INTERVR> GELDT DIE EIGEN VORM OOK WAT BETREFT OMGANGSVORMEN EN T AALGEBRUIK BIJVOOR-
BEELD?

<BEREND> DENK IK WEL, MAAR VEEL DINGEN KOMEN NATUURLIJK OOK UIT NETIQUETTE, DIT IS DUS
BIJVOORBEELD HEEL ERG ONBELEEFD
<INTER V> JA, KAPITALEN KUNNEN BLOED IRRITANT ZIJN SOMS. DENK JE DAT DE REGELS EN AFSPRA-
KEN TUSSEN VERSCHILLENDE MUD’S ERG UIT ELKAAR KUNNEN LIGGEN?
<BEREND> ZEKER, SOMMIGE MUDS ZIJN HEEL LIEF, DAAR KUN JE BIJVOORBEELD GEEN FUCK ZEGGEN
ZONDER STRAF TE KRIJGEN, ANDERE ZIJN VEEL HARDER. LIGT ER OOK EEN BEETJE AAN OF SPELERS
ELKAAR KUNNEN DODEN ED.
<INTERV> WAAR UIT DIE `STRAF’ ZICH IN DAN? BIJVOORBEELD?
<BEREND> NOU STRAFFEN ALS ‘SILENCEN’ OF OPSLUITEN.
<INTERV> IS DAT TE VERGELIJKEN MET `KICK’ OF `BAN’ OP IRC?
<BEREND> OF GEWOON EEN KEER DOODGAAN, LEVEL TERUGGEZET
3
<INTERV> HOE MOEILIJK OF MAKKELIJK IS HET OM ‘ERBIJ TE HOREN’? WELKE (ONGESCHREVEN OF
JUIST EXPLICIETE) REGELS OF AFSPRAKEN GELDEN BINNEN DEZE GROEP?
<CINEKID> ER GELDEN NIET VEEL REGELS. HET MOET NATUURLIJK IN MIN OF MEERDERE MATE OVER
FILM GAAN. MAAR HET KOMT NIET VAAK VOOR DAT DIE REGEL GESCHONDEN WORDT (BEHALVE DOOR
SPAMMERS NATUURLIJK).
<INTER V> ZIJN ER NOG MEER REGELS?
<CINEKID> WAT MIJ BETREFT: NIET HET PLOT VAN EEN FILM VERRADEN ZONDER WAARSCHUWING.
EN OOK WAT MIJ BETREFT : GEEN PERSOONLIJKE AANVALLEN.(AAN DAT LAATSTE HEB IK MEE EEN KEER
BEZONDIGD, EN DAAR HEB IK EIGENLIJK EEN BEETJE SPIJT VAN.)
<INTER V> IN WELK OPZICHT SPIJT?
<CINEKID> IK HAD HET BETER PER MAIL KUNNEN DOEN DAN IN DE NIEUWSGROEP. ALS JE HET IN EEN
NIEUWSGROEP DOET, DAN WORDT HET AL SNEL HANENGEDRAG.
<INTERV> DAT IS INDERDAAD OOK WEL EEN BEETJE EEN ONGESCHREVEN REGEL, HE? DAT `RUZIES’
E.D. PER MAIL VOORTGEZET MOETEN WORDEN
<CINEKID> JA, EN DAAR BEN IK HET OOK MEE EENS. OVERIGENS HEB IK IN HET BETREFFENDE GEVAL
DAARNA DE PERSOON IN KWESTIE IN MIJN KILLFILE GESTOPT, EN DAARNA HEBBEN WE ELKAAR MET
RUST GELATEN.
Om inzic ht te krijgen in disciplineringsstrategie ën kan het verhelderend zijn om de meer bizar-
re e n extreme gedragingen op het Inte rnet ee ns nader onder de loep te nemen en voora look
de ma nier waarop de Internetgeme enschap met deviatie omgaat. Als voorbeeld kunnen hier
dienen nieuwsgroepen alt.sex.fetish.car-crash waar mensen sexuele fantasieen in relatie tot
auto-ongelukken uitwisse len en alt.flame.jews en alt.flame.whites, bedoeld om respectievelijk
antisemitische en anti-blanke geluiden tespuien.
Ee n van de meer omstrede n gedragspatronen op het Internet is he t tentoonspreiden van
‘cyberhate’. Uit e en onde rzoek van Zickmund (1997) blijkt bijvoorbeeld da t demogelijkheden
van het Internet ook optimaal benut worden door groepen die voorheen noodgedwongen
mee r in e en isolement moesten opereren, zoals Neonazi’s en ande rerechtsradicalen (bijvoor-
bee ld in denieuwsgroepe n alt.politics.nationalism.white en alt.politics.white-power) e n skin-
heads (zie bijvoorbeeld de sites Wolfpack Services en Skinheads USA Links Service, waarbij
ook gelinked wordt na ar Nationale Volkspartij/CP ’86). Ook rondom dergelijke Internetplekken
ontstaan nieuwe virtueleen subversie ve gemeenschappen die wat minder idyllisc h zijn e n die
zich onttrekken aan de klassie ke natiestaa t-ge mee nschap en haar regels en wetten. Het

dominante disc ours in deze groepen bestaa t uit oorlogs- en haat-meta foren jegens ‘anderen’
zoals zwarten, homoseksuelen en joden. Opvallend in deze groepen is dat enerzijds sancties
tegen dezevorm van cybe rha te vrijwel onmogelijk zijn, anderzijds kunne n echter rea cties van
buite nstaande rs ook niet echt worden geweerd, wa ardoor door middel van infiltra tie van bui-
tena f toch een zekere censurering plaatsvindt. De ‘multiplicity of voices articulate d on the
Internet’, het open kara kter en de zelfregulerende tendensen van het Inte rnet maken het,
aldus Zickmund, toc h moeilijk voor dergelijke subversievegroepen om zich volledig buiten de
maatschappij en haa r rege ls te plaatsen.
Een ander voorbe eld van zelfregulering en sanctionering zien we in de ta melijk bekend
geworden verhalen ove r ‘c yberrape’. Mac Kinnon (1997) beschrijft de gevallen van Mr Bungle,
die zijn misda ad beging in de spelomgeving Lambda MOO [5 ], en van Ja ke Baker die via een
computer van de Universiteit van Michigan ‘Pa mela’s Ordeal’ de wereld in bracht (in de
nieuwsgroep alt.sex.stories), e en verhaal ove r verkrachting, marteling en moord waarin Ba ker
zelf de hoofdrol van agressor speelde. Beide gevallen zijn virtuele misdade n, dat wil zeggen
fic tievepersonen werden in cyberspac everkrac ht en om he t leven gebracht. Dit maakte het
vraagstuk actueel of dergelijke misdaden bestraft moete n worden, en zo ja, of dat e en virtu-
ele of ee n e chte straf zou moete n zijn. In het eerste geval werd binnen de LamdaMOO-
gemeenschap al snel recht gesproke n: Mr Bungle werd namelijk drie dagen na zijn misdaad
door de wizard Joe Feedback (wizards hebben in een dergelijke omgeving de macht om te
disciplineren) virtueel geë xecuteerd, naeen lange discussie tussen deleden van degemeen-
sc hap. (In het jargon heet een dergelijke executie ‘toading’.) Na zijn executie kwa m Bungle
echter al snel terug in e en andere gedaante waarna weer om zijn executie geroepen werd.
Uiteindelijk bleken de reactie s va n de gemee nschap er toe te leiden da t decrimineel vrijwillig
de MOO verlaten heeft en ook niet meer is teruggekome n. In dit geval werd dus binnen de
eigen Internet-gemeensc hap de ‘virtuele pe rsona’ gestraft, terwijl de echte persoon onbe-
straft bleef. In het tweede geval was wel sprake van een echte straf: Bake r we rd fysie k ge ar-
resteerd en van de universiteit verba nnen, vanwege het in gevaar brengen van de ‘health, dili-
genc e and order of the students’ (p.226). Inte ressant is dat kennelijk in verschillende va rian-
ten van Internet-platforms ande re sociale en juridische regels (kunnen) worden toegepast of
in ie der ge va l een andere behoefte aan disciplinering lijkt te gelde n, afhanke lijk van welk type
gemeenschap hie r ‘bedreigd’ wordt. De achterliggende kwestie is hier natuurlijk waa r precies
de grens getrokken kan worde n tussen werke lijkheid en niet-werkelijkheid. Dit is een complex
vraagstuk, waar nog heel wat juristen en beleidsmakers hun hoofd over zullen breken. Ook in
ve rband met de toekomstige inrichting van digitale discussieplatforms is dit een belangrijke
vraag: welke regels moe ten gelden voor die disc ussies? Veel ontwikkelingen rond het Internet
laten zie n hoe moeilijkhet is om de regels van de‘echte’ gemeenschap toe te passe n op deze
nieuwewerkelijkheid. De domina nte tendens is nog om zelfregulering haar werk te laten doen.
Dit hoe ft echter niet va nzelfspre kend tot democratische discussies te leiden; in veel digitale
discussies heerst het recht van de ste rkste of in ie der geval de grootste mond. Ook deze
spanning tussen sociale dynamie k en disciplinering enerzijds en ‘echte’ en ‘virtuele’ regule-
ring anderzijds behoren tot de paradoxen van de digita le gemeenschap.
‘HOW MUCH OF ONE’S DAY DOES SOMEONE HAVE TO SPEND PLAYING A GAME BEFORE IT IS FAIR TO
CALL IT A “LIFE”?. HOW DEEP DOES A RELATIONSHIP WITH ANOTHER PLAYER HAVE TO BE BEFORE HE
OR SHE CAN BE CALLED A “SPOUSE”? (..) HOW MUCH DOES IT HAVE TO HURT BEFORE IT CAN BE
CALLED PAIN?’ (MACKINNON, 1997: 232)

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALE RUIMTE: VIRTUELEGEMEENSCHAP PEN 3
De grenzen tussen het werkelijke en het virtuele zijn ook in de sociale relaties tussen deel-
nemers vaak moeilijk van elkaar te scheiden. In de MUD Kobra treffen we bijvoorbeeld men-
sen aan die uren per dag aan spel en aan contacten met andere spelers besteden, die hun
meest intieme vrienden daar treffen en die hun echtgenoot in die omgeving ontmoet hebben.
Dit brengt me terug bij de vraag op welke manier sociale relaties op het Internet zoal gestal-
te kunnen krijgen.
RELATIES, NETWERKEN, GEMEENSCHAPPEN
In het bovenstaande is al het een en ander gezegd over het vormen van een groep of
gemeenschap rond een gemeenschappelijke interesse. We kunnen een discussieplatform op
het Internet in dat licht zien als een ‘interpretatieve gemeenschap’ (Lindlof, 1988). In de com-
municatiewetenschap werd dit begrip enerzijds ontwikkeld als een her-conceptualisering
van het klassieke massacommunicatiebegrip ‘publiek’, en anderzijds als een her-conceptu-
alisering van het begrip ‘gemeenschap’, waarbij betekenisgeving door middel van – geme-
dieerde – communicatieprocessen als het cruciale constituerende element wordt gezien. In
deze visie zijn de media een steeds belangrijker rol gaan spelen in de constructie van een
gedeelde sociale en culturele identiteit tussen mensen Ze bepalen daarmee meer de gren-
zen van wat een gemeenschap is, dan de bekende ruimtelijke of politiek-organisatorische
karakteristieken die voorheen die grenzen zo netjes afbakenden. Door Beniger (1987) wordt
in dit kader ook wel gesproken over ‘pseudo-communities’: ‘the integration of diverse
groups by means of mass communication and mass production’ (in: Jones, 1997: 16).
Sommige sociale organisatievormen ontstaan rond vir tuele ontmoetingsplaatsen. Goede
voorbeelden hiervan zijn een digitale omgeving als De Digitale Stad (Amsterdam) (DDS;
http://www.dds.nl) of meer specifiek daarbinnen de virtuele ontmoetingsplekken zoals de
cafés die je bijvoorbeeld in DDS vindt, of spelvormen zoals MUD’s. Fysieke vormen (zoals
beelden die zijn ontleend aan de stad, of aan een huis) kunnen hierbij een belangrijke rol spe-
len. Kenmerkend voor deze omgevingen is dat er vaak een binding is op grond van zich ont-
wikkelende persoonlijke (vriendschaps-) banden en netwerken (zogenaamde common bond
groepen; Prentice e.a., 1994). Ter illustratie het volgende fragment uit een interview met
‘Mandy’, een regular uit het IRC-kanaal Freetalk:
<INTER V> WHAT DOES FREETALK MEAN TO YOU?
<MANDY> IT IS A PLACE I CAN GOOF OFF AND BLOW OFF SOME STEAM AFTER A HARD DAY WHEN I
DON’T WANT TO BE SERIOUS ANYMORE....IT IS ALSO A MEETING PLACE THAT I KNOW I CAN FIND NITA
WHEN SHE IS ON LINE...AND I ALSO FEEL THAT I HAVE DEVELOPED SOME GOOD FRIENDSHIPSTHROUGH
PEOPLE I HAVE MET THERE...PEOPLE THAT I WOULD MISS IF THEY STOPPED COMING IN
En een fragment uit een interview met Gerard, een speler in de Kobra-MUD:
<INTERV> MENSEN DIE ER NIKS AAN VINDEN, HOOR IK OOK VAAK ARGUMENTEN GEVEN I/D TRANT
VAN: `HET IS ALLEMAAL ZO ONPERSOONLIJK EN GEVOELLOOS’
<GERARD> KLOPT, EN DAT HEB IK JUIST HELEMAAL NIET. IK VERBAAS ME ER ELKE KEER OVER HOE IK
‘VOEL’ WAT DE ANDER AAN DE ANDERE KANT VAN HET SCHERM DOET/VOELT/WIL ZEGGEN.
<INTERV> JA, HET BLIJFT VERBAZINGWEKKEND SOMS
<GERARD> EN ZEKER MET RELATIES ALS IN, VRIEND<->VRIENDIN

HET INTERNET ALS NIEUWE SOCIALERUIMTE: VIRT UELEGEMEE NSCHAPPEN3
Er is al vaker gewezen – onder andere door marketingspecialisten – op het vraagstuk hoe
zich sociale groepen (of marktsegmenten) vormen in de huidige postmoderne samenleving,
een vraag die uiteraard samenhangt met het voor marketeers, beleidsmakers of informatie-
aanbieders uiterst gewichtige vraagstuk hoe nog grip op die groepen te krijgen. De klassie-
ke segmentatiecriteria als sociale klasse, sekse of leeftijd zijn niet langer toereikend om
groepen van elkaar af te bakenen en hebben plaats moeten maken voor veel minder stevi-
ge grenspalen als ‘levensstijlen’, ‘subculturen’ of ‘smaakgemeenschappen’, waarvan de
enige overeenkomst lijkt te zijn dat zingevingspatronen hierin het sleutelwoord zijn.
In die trend van fragmentatie van het ‘publiek’ op basis van stijl, smaak, interesse en opinies
past het Internet zeker. Juist het in de geschiedenis van communicatiemedia nog niet eerder
vertoonde bottom-up karakter van het Internet, dat aan gebruikers een welhaast onuitputte-
lijke mogelijkheid biedt om zichzelf te uiten, biedt daarvoor de ideale voedingsbodem. Wat
een ‘publiek’ is wordt niet langer bepaald door de brenger van de boodschap, voor zover dat
al ooit het geval was. In een tijd en omgeving waarin informatie- en comunicatiekanalen nog
schaars waren, kon die illusie wellicht nog gekoesterd worden, maar in het huidige media-
tijdperk, met het Internet als ultiem voorbeeld van overvloed (en onbehagen...), zullen we
voortdurend rekening moeten houden met een zekere onvoorspelbaarheid en onbeheers-
baarheid van sociale formaties. Deze constatering brengt vaak doemdenken met zich mee.
Verondersteld wordt al gauw dat in een dergelijke gefragmenteerde sociale omgeving ook
het sociale weefsel ontbreekt of minstens gerafeld is. In hoeverre hechten deze nieuwe
sociale gemeenschappen nog aan gedeelde waarden en normen, aan onderlinge solidariteit
of aan warm menselijk contact, zo vraagt men zich somber af.
Observaties en beschrijvingen van sociale interacties op het Internet laten echter zien dat
juist het persoonlijke contact tussen deelnemers in Internet-gemeenschappen vaak als zeer
belangrijk wordt ervaren. Vooral wanneer er sprake is van een zekere ‘herkenning’ tussen
mensen kunnen die relaties een hecht en ondersteunend karakter krijgen. Dit brengt me bij
een andere grond op basis waarvan een gemeenschap gevormd kan worden, namelijk rond
een bepaalde gedeelde eigenschap, bijvoorbeeld een medische aandoening, een geloofs-
overtuiging, een gedeelde etnische of gender-afkomst, of een gedeelde sociale rol (‘ouder-
schap’ bijvoorbeeld) of sociale positie (zie bijvoorbeeld Seniorweb (http://www.seniorweb.nl)
of het overbekende voorbeeld van de daklozen in Santa Monica). Deze groepen hebben
gemeenschappelijk dat deelnemers aan deze discussies elkaar vaak zien als afkomstig uit
eenzelfde sociale categorie, en een binding hebben met elkaar op grond van een gedeelde
identiteit (zogenaamde common identity groepen; Prentice, Miller, & Lightdale, 1994).
Zo beschrijft ‘Anne’ de betekenis van www.parentsplace.com, en met name de chatkanalen
die daaraan gelinkt zijn, als volgt:
<ANNE> WELL, I HAVEN’T BEEN HERE THAT LONG, BUT BASED ON HOW I USE IT, I WOULD REALLY CALL
IT A COMMUNITY. PART OF IT IS VERY MUCH LIKE A MAGAZINE SUBSCRIPTION THAT YOU CAN VISIT
WHENEVER YOU WANT, WITH LOTS OF INFORMATION. BUT THERE IS THE HUMAN INTERACTION SIDE
TOO, AND THAT IS THE MOST V ALUABLE PART OF IT TO ME. ALSO, YOU KNOW EVERYONE HERE IS
SERIOUS BECAUSE YOU HAVE TO LOG IN TO USE IT.
(..) I GUESS IT’S JUST NICE TO TALK TO PEOPLE THAT FEEL THE SAME WAY YOU DO. ALSO, I LIKE GIVING
OUT SOME OF THE ADVICE I HAVE LEARNED, IT MAKES ME FEEL GOOD TO KNOW I’VE HELPED SOME-
ONE ELSE. ALSO, IF I HAVE ANY QUESTIONS, I KNOW I CAN LOOK HERE. I GUESS AN EXAMPLE OF HEL-
PING OTHERS WOULD BE ON THE DECIDING TO HAVE KIDS BOARD THERE ARE A LOT OF PEOPLE IN MY

HET INTERNE T ALS NIEUWE SOCIALERUIMTE: VIRTUELEGEMEENSCHAPPEN 3
SHOES. WE CAN HELP SUPPORT EACH OTHER BECAUSE WE ACKNOWLEDGE HOW HARD IT IS TO WAIT
FOR YOUR SPOUSE TO WANT KIDS AS BAD AS YOU DO.
(..) SOMETIMES WHEN ALL YOUR FRIENDS AND FAMILY TELL YOU YOU’RE CRAZY FOR WANTING KIDS
SO BAD BEFORE YOU’RE REALLY FINANCIALLY READY, IT CAN GET LONELY. IT’S NICE TO SEE YOU’RE NOT
ALONE.
(..) I’VE NOTICED THAT PEOPLE COME TO CHAT ROOMS WITH THE EXPECTATION THAT THEY WILL FORM
CLOSE RELATIONSHIPS. IF NOT, THEY WOULDN’T COME. IT’S ALMOST A CULTURAL THING, WE EXPECT
THAT THAT IS HOW WE WILL BEHAVE IN HERE.
<INTERV> CAN YOU PERHAPS GIVE AN EXAMPLE OF HOW YOU NOTICE THIS EXPECTATION OF OTHERS
IN THE CHATROOM THAT THEY WILL FORM CLOSE RELATIONSHIPS WITH ONEANOTHER?
<ANNE> WELL, WHEN SOMEONE SAYS SOMETHING ABOUT ABOUT A BIG EVENT IN THEIR LIFE, IE, FIN-
DING OUT THEY’RE PREGNANT, EVERYONE CHIMES IN WITH BIG CONGRATS AND THE LIKE. ALSO, PEOP-
LE FEEL COMFORTABLE SHARING THINGS THEY WOULDN’T OTHERWISE SHARE. ON TOP OF THAT, I’M
SURE YOU’VE NOTICED THE EVER COMMON {{{HUGS}}} EXCHANGED BETWEEN PEOPLE THAT MAY HAVE
ONLY CHATTED TOGETHER ONCE. NAME RECOGNITION IS A BIG THING, AND SINCE WE KNOW EVERYO-
NE HERE CAN’T USE OTHER PEOPLE’S NAME, THERE CAN’T BE ANY MIX UP.
Volgens soc iaal-psychologen heeft een persoon naast een persoonlijke identiteit diverse socia-
le identiteiten (bijv. Tajfel, 1978; Turner e.a., 1987). Een sociale identite it bestaat uit de kennis van
de kenmerken van een groep of cate gorie waartoe men zich rekent, bijvoorbeeld ‘ik ben
Nederlander, ma n, Amsterdammer, academicus, vader en Ajax-supporter’. Dit voorbeeld geeft
alaan dat een persoon een veelheid aan sociale identiteiten in zich verenigt, waarbij elementen
worden geput uit meeromvattende socia le categorie ën, maar ook uit kleine persoonlijke net-
werken van gelijkgestemden of vrienden. De ‘gemeenschap’ is in deze visie de verzameling per-
sonen die deze socialeide ntiteit op e en bepaald moment deelt. Uiteraard hoeft daarbijge en vol-
ledige overeenstemming te zijn tussen de le den van een gemeensc hap over de kenmerken, en
eve nmin hoeft het gevoel deel uit temaken van deze gemeenschap bijiedereen altijd even sterk
aanwezig te zijn. Dit bete kent ook dat datgene waar de ‘gemeenscha p’ voor staat, onderhevig
is aan een voortdurend proces van (impliciete) definitie en herdefinitie, alhoewel in de meeste
real-life gemeenschappen toch een duidelijke continuïteit lijkt tebesta an (Reicher, 1994).
Onderzoek naar de invloed van de sociale identiteit op groepen die per computer communi-
ceren geeft aan dat die invloed sterk is (Postmes, 1997; Spears & Lea, 1992; Spears, Lea, &
Lee, 1990). Als er een basis is voor identificatie met de groep, of als groepsleden zich sterk
tot elkaar aangetrokken voelen, dan kan sociale beïnvloeding – ondanks de anonimiteit –
behoorlijk zijn. Juist de anonimiteit van een dergelijke groep verhinder t de mogelijkheid om
groepsleden te individualiseren, waardoor er relatief meer aandacht is voor het collectief en
de gemeenschappelijke kenmerken van de groep. Deze bevinding heeft duidelijk implicaties
voor elektronische discussies, omdat ze niet lijkt te stroken met vrij algemeen heersende ver-
onderstellingen over communicatie via computers. Men veronderstelt vaak dat deze vorm
van interactie ‘inferieur’ en minder committerend zou zijn dan face to face interactie (Van Dijk,
1997). Het blijkt echter heel goed mogelijk te zijn om een sterke betrokkenheid te voelen bij
een groep die men zelden of nooit in levenden lijve ontmoet. Vooral in de interviews met
deelnemers aan IRC’s en MUD’s valt op hoe betrokken bij elkaar deelnemers zijn; de inter-
views roepen een beeld op van tamelijk hechte sociale contacten en een zeer positieve sfeer,
waarin onderling vertrouwen en respect voor elkaars standpunten de toon aangeven.
Overigens lijkt die sfeer op het eerste gezicht minder betrokken in de meer klassieke virtuele
discussiefora in nieuwsgroepen en Hypernews, waarin ‘serieuze’ politieke of culturele onder-

werpen aan de orde zijn en minder sterk gehecht wordt aan onderlinge relaties. Daarin lijkt
het belangrijker om het eigen standpunt voor het voetlicht te brengen en lijkt veel minder
naar elkaar geluisterd te worden.
Voorbeelden van deze verschillende manieren van met elkaar omgaan uit respectievelijk
Freetalk en de nieuwsgroep nl.burger rechten:
1
<INTER V> WITH WHOM DO YOU HAVE MUCH INTERACTION OF FREETALK?
<ERIC>I TRY TO INTERACT WITH EVERYONE EQUALLY, I DON’T WANT ANYONE TO FEEL LEFT OUT
<INTER V> OK, BUT THERE ARE A LOT OF REGULARS RIGHT?
<ERIC> THE CHANNEL DOES HAVE SOME PEOPLE WHO VISIT ON A REGULAR BASIS YES AND I WOULD
IMAGINE THOSE ARE THE ONES I INTERACT WITH MOST ON IRC IN GENERAL
<INTERV> DO YOU HAVE ANY IDEA WHY THEY HAVE BECOME REGULARS?
<ERIC> I THINK IT’S SIMPLY BECAUSE WE ENJOY EACH OTHERS COMPANY. I KNOW THAT’S WHAT
MAKES ME A REGULAR ON IRC.. ALL THE NICE PEOPLE
<INTERV> HOW WOULD YOU DESCRIBE YOUR RELATIONSHIPS WITH THESE PEOPLE?
<ERIC> THEY ARE AS GOOD A FRIEND AS IF I KNEW THEM IN PERSON
<INTER V> IN WHAT WAY YOU FEEL THESE RELATIONSHIPS ON FREETALK ARE DIFFERENT WITH THE
ONES YOU HAVE IN REAL LIFE?
<ERIC> THE RELATIONSHIPS ARE NO DIFFERENT THAN IN REAL LIFE WITH THE EXCEPTION WE HA VE
NEVER MET IN PERSON
<INTERV> YOU REALLY EXPERIENCE IT LIKE THAT?
<ERIC> OH YES, I DON’T INTERACT ANY DIFFERENTLY WITH PEOPLE ON IRC THAN I DO WITH OTHERS
IN PERSON (..) I JUST COME HOME FROM WORK , PLOP DOWN AT THE COMPUTER AND START CHAT-
TING AWAY AND DON’T REALLY SEE MUCH DIFFERENCE IN IT IF I WAS STILL AT WORK CHATTING WITH
THE SAME PERSON. THE COMPUTER SCREEN FOR ME HAS NOT REALLY DETRACTED OR CHANGED MY
INTERACTION WITH THOSE I’M HAVING A DISCUSSIION WITH
<INTERV> WHAT DO YOU FEEL IS MOST IMPORTANT FOR FREETALK AS IT IS NOW: THE SIMILARITIES OR
THE DIFFERENCES BETWEEN THE REGULARS?
<ERIC> WELL I THINK IT’S A MIXTURE OF BOTH, IT’S GOOD TO HAVE PEOPLE OF SIMILAR INTERESTS
BECAUSE IT’S JUST PLAIN FUN TO CHAT WITH SOMEONE WHO LIKES BASKETBALL TOO. IT’S ALSO GOOD
TO HAVE PEOPLE OF DIFFERINT BACKGROUNDS SO YOU CAN LEARN THEIR VIEWPOINT TOO (..)
OH YES WE ARE A GREAT GROUP, I HOPE MORE PEOPLE COME TO JOIN US
<INTERV> YOU THINK FREETALK CAN BE CALLED A COMMUNITY?
<ERIC> FREET ALK IS ALREADY A COMMUNITY I BELIEVE I HOPE MORE COME TO JOIN IT
<INTERV> WHAT MAKES YOU SAY THAT IT’S A COMMUNITY?
<ERIC> WE ALL SHARE OUR INTERESTS, IDEAS, FEARS, FEELINGS AND WE ALL COME TOGETHER IN A
SORT OF COMMUNAL ATMOSPHERE. I DO FEEL IT DOES RESEMBLE A COMMUNITY ALBEIT “VIRTUAL”
2
<INTERV> IN HOEVERRE SPEELT OOK MEE DAT JE DE ANDERE REGULARS NA EEN TIJDJE EEN BEETJE
BEGINT TE KENNEN?
<SUZAN> JE WEET OF IEMAND LINKS OF RECHTS GEORIËNTEERD IS EN DAAR KUN JE WEL OP INSPE-
LEN, NATUURLIJK
(..) ALS DE THREAD [DE LENGTE VAN DE DISCUSSIE, UITGEDRUKT IN HET AANTAL POSTINGS, VF] WAT

HET INTE RNET ALS NIEUWESOCIALE RUIMTE: VIRTUELE GEMEENSCHAPPEN 3
DE PARADOXEN VAN DE DIGITALEGE MEENSCHAP / PAGINA 31
LANGER GAAT W ORDEN, GAAT HET MEER OM DE PERSONEN INDERDAAD. MAAR WANNEER DE THREAD
NOGVERS IS DAN GAAT HET DUIDELIJK MEER OM HET ONDERWERP. IK HEB AL EENS GEVRAAGD OF DE VER-
LOEDERING(DUS DE HELE TIJD OP PERSONEN INSPELEN) OP NL.POLITIEK EENS WEGGELATEN KON WORDEN
<INTER V> EN, ENIG RESULTAAT?
<SUZAN> EEN BEETJE. D’R WAREN WEL EEN AANTAL MET MIJ EENS. HET IS NU WEL ERG, MAAR HET
WAS ERGER :)
<INTERV> KUN JE EEN BESCHRIJVING GEVEN VAN DE `TYPEN’ DEELNEMERS AAN NL.POLITIEK?
<SUZAN> CHRISTELIJKE SOCIALISTEN (DAAR STOND IK IETWAT VERSTELD V AN),
COMMUNISTENJAGERS, LINKS <=> RECHTS (HEEL EXTREEM) WEINIG GENUANCEERD, EIGENLIJK. IK
PROBEER ZO GENUANCEERD MOGELIJK TE ZIJN, MAAR VOLGENS DE MEESTEN BEN IK “LINKS”
<INTERV> KUN JE ZE OOK ONDERSCHEIDEN WAT BETREFT DE WIJZE WAAROP ZE POSTEN? (VIJANDIG,
MEEGAAND OF JUIST OP ZOEK NAAR COMPROMIS ETC.)
<SUZAN> EN JE HEBT OOK WAT MEER MIDDEN-RECHTSEN. VIJANDIG VAAK. HUN MENING IS DE J UISTE
EN VER DER VALT ER NIET OP TE DISCUSSIER EN.WEINIG MENSEN GEVEN TOE DAT ZE EENS FOUT ZATEN
<INTERV> JIJ OOK?
<SUZAN> IK PROBEER MIJN MENING NATUURLIJK DOOR TE LATEN DRINGEN, MAAR IK GEEF WEL
TOE ALS IK FOUT ZAT MET EEN HISTORISCH FEIT OFZO. ALS IK HET NIET MET IEMAND EENS BEN, PRO-
BEER IK MEESTAL VIA VRAGEN “HEM DE NEK OM TE DRAAIEN” ;)
(..)
<INTERV> VOEL JE JE BIJVOORBEELD NIET BETROKKEN BIJ DE ANDERE POSTERS?
<SUZAN> JE BEGINT ZE WAT BETER TE KENNEN, JA....MAAR ZE BLIJVEN TOCH NOG STEEDS OP EEN
AFSTAND.
<INTERV> HEB JE ER WEL EENS EEN IRL ONTMOET?
<SUZAN> JA, MAAR NIET VAN DE NIEUWSGROEPEN. MET M’N E-MAILVRIENDEN HEB IK EEN STERKERE
BAND OM HET ZO TE NOEMEN.
Ook de sociale normen van zo’n virtuele groep kunnen een duidelijke invloed uitoefenen op
het gedrag van deelnemers aan een elektronische discussie. Deelnemers hebben vaak een
groot gevoel van verantwoordelijkheid ten aanzien van de ‘gemeenschap’ ondanks de
afstand die hen van elkaar scheidt. Zo spreekt ‘Eric’, de oprichter van de IRC Freetalk, als
volgt over Freetalk en zijn positie daarin:
<ERIC> AT TIMES IT DOES BECOME NECESSARY TO FORCIBLY EJECT A TROUBLE MAKER FROM THE
CHANNEL AND THAT CAN BE VERY PAINFUL FOR ME AT TIMES. I REALLY DON’T LIKE DOING IT
<INTERV> CAN YOU GIVE AN EXAMPLE OF THAT? (YOU DON’T HAVE TO GIVE NAMES)
<ERIC> IF SOMEONE FOR INSTANCE INSISTS ON USING CRUDE AND OFFENSIVE LANGUAGE
<INTERV> SO WHAT EXACTLY MAKES IT PAINFUL FOR YOU?
<ERIC> WELL I FEEL IRC IS ABOUT “INCLUSION” SO TO SPEAK AND I REALLY HATE TO SEE SOMEONE
GET “EXCLUDED” I WANT EVERYONE REALLY TO CHAT IN HARMONY AND MAKE FRIENDS.. AND I TRY
TO BE ACCOMODATING TO AS MANY PEOPLE AS I CAN
Veel auteurs beschouwen als belangrijkste noviteit van een virtuele gemeenschap dat deze
niet gebonden is aan grenzen van plaats en tijd (bijvoorbeeld Van Dijk, 1997), waarbij vaak
in één adem gesteld wordt dat virtueel contact ook minder hecht zou zijn, en dat de sociale
organisatie van die groepen of gemeenschappen heterogener en minder goed georganiseerd
zou zijn. Hier lijkt te worden uitgegaan van een nogal nauwe definitie van ‘gemeenschap’:
ook minder parochiale sociale verbanden (zoals de natie/staat) zijn te kenmerken als een

HET INTE RNET ALS NIEUWE SOCIALERUIMTE: VIRT UELE GEMEENSCHAPPEN3
DEP ARADOXEN VAN DE DIGITALE GE MEENSCHAP / PAGINA 32
gemeenschap, vooral als de context deze verbanden opeens saillant maakt (bijvoorbeeld bij
een internationale voetbalwedstrijd). Bovendien kunnen gevoelens van gemeenschapszin
ook in het dagelijks leven worden veroorzaakt zonder dat er sprake is van een duidelijke
sociale organisatie of een hecht verband. Tenslotte wordt hier teveel nadruk gelegd op de
fysieke verschijningsvorm van een gemeenschap als een aan plaats gebonden, hecht en
constant netwerk, en te weinig nadruk op het belang van psychologische verbondenheid als
het cement in een gemeenschap.
Een belangrijk verschil tussen een gemeenschap op het Internet en in het off-line leven is
misschien dat sommige virtuele gemeenschappen historische continuïteit moeten ontberen.
Historische wortels zijn in een gemeenschap immers van groot belang voor de vorming van
een gemeenschappelijke cultuur, en de geschiedenis van een groep bepaalt daarmee ook
voor een belangrijk deel de sociale identiteit. Elektronische discussieplatforms missen daar-
door misschien de ankers die velen als noodzakelijk zien voor een ware gemeenschap. Of
echter het manco aan historie enige implicaties heeft voor de sociaal-psychologische func-
tie van de gemeenschap voor de deelnemers, is maar zeer de vraag. Ook staat nog te bezien
of historische ‘roots’ essentiëler zijn voor een sociale identiteit dan een meer recent gevormd
verleden. Veel deelnemers aan elektronische platforms zien zichzelf als non-conformist en
pionier. Daardoor wordt niet zozeer het verleden, maar de toekomst misschien het anker
waarop deze gemeenschappen drijven.
Ee n me er a bstra cte benade ring van gemeenschap, die bruikbaar is voor het denken ove r
virtuele gemee nschappen, en die aansluit bij de ‘rituele’ definitie van Carey, is die van
Anderson (1983), diesuggereert dat gemeenschappen met nametot stand komen op ba sis
van gedeelde culture le pra ktijken. Dezebenade ring omze ilt de beperkingen van een histo-
rische of geografisc he definitie van gemeenscha p. Een ge meenschap die geworteld is in
gedeelde c ulturele praktijken is in zeke re zin imagina ir. In zo’n imagina ire gemeenscha p
spelen media – als produce nten va n gedeelde betekenissen – vaa k een sleutelrol. Mitra
(1993, 1997) heeft bijvoorbeeld in verschillende publicaties beschreven hoe Indiase emi-
granten die over de hele wereld zijn verspreid toch een imaginaire Indiase gemeenscha p
vorme n en deze in stand houde n met behulp van media tec hnnologie a ls de televisie en het
Internet. In zijn analyse van nieuwsgroepen die zich me t India bezighouden (Mitra, 1997),
ve stigt hij onder meer de aanda cht op het belang van cross posting voor het tot stand
komen van ee n virtuele ge mee nschap. Op het e erste gezicht lijkt het Interne t te zijn geor-
ganiseerd als e en lappe ndeken van etnisc he buurten, waaronde r ee n Indiase, maar de
praktijk van het kruisposten maakt dat de gre nzen da artusse n meteen weer worden opge-
heven: het Inte rnet is een ‘limitless spac e where the poster has acc ess to all the different
communitie s and often uses that power’ (Mitra 1997: 62; http://ugweb.c s.ualberta.ca/srini-
vas/indial.html), waa rdoor in dit geval ee n bee ld van India voor e en veel bredere groep
besc hikbaar komt.
Zijn a nalyse va n postings le idt tot twee conclusies over de representatie van de Indiase
gemeenscha p op het Interne t: er is hier te gelijk sprake va n een centralisere nde e n e en
segmenterende tende ns. In he t e erste geval dragen de lede n van de virtue le Indiase
gemeenschap een soort van gemee nscha ppelijkeidentiteit uit die voortkomt uit hun geza-
menlijke plaats van herkomst, India . Hierbij hoort zowel een gevoel va n belonging als van
onderscheid me t a ndere groepen. De tweede tendens werkt daare ntege n a ls een voortdu-
rende te st va n ‘the gluethat holds thec ommunity toge the r: its place of origin’ (p.73). In dit
geval worden juist verschillen tussen de leden van de ge me enschap benadrukt en wordt de

HE T INTERNET ALS NIEUWE SOCIALERUIMTE: VIRTUELEGEMEENSCHAPP EN 3
aandac ht gevestigd op segmenten of ‘stammen’ die a llemaa l hun eigen ruimte en forum
opeisen (zoals Be nga li’s of Indiase Amerikane n). Een interessa nte para dox is hier dat de
segmentatie-te ndens de centraliserende werking van he t Internet niet ondermijnt, ma ar
veeleer a anvult:
‘Ultimately what the centralizing and segmenting forces accomplish is the production of a
large set of debates and disc ussions that not only he lp to create theima ge of India, but also
question a nd reflec t on the se gmentation that continues for the Indian ne twork groups.
Such dia logue is possible bec ause the space cannot be coopted by any particular point of
view. Thepowe r and uniquene ss of the dynamic s of the electronic c ommunity lie precisely
in the a bsence of restrictions and c ontrols on anyone’s voice. This is inde ed aforum whe re
everyonewho is able to access the space is also able to spe ak within the space.’ (p. 73)
Deze conclusie kan ook gelden voor andere vormen van discussies en interacties die in het
voorafgaande aan de orde zijn geweest: wat deelnemers aan veel elektronische discussies
van allerlei signatuur lijkt te drijven is aan de ene kant een behoefte aan centralisering, in de
zin van ‘gemeenschap’, het delen van ervaringen in welke vorm dan ook (identiteit, visies,
meningen, culturele praktijken, etc.). Maar tegelijk zien we ook een sterke behoefte aan seg-
mentatie, onderscheid, aan representatie van verschil, kortom aan diversiteit in ervaringen.
Deze paradox wordt treffend uitgedrukt in het volgende citaat van een speler in Kobra:
<GERARD> DE BELANGRIJKSTE OVEREENKOMST IS DENK IK DAT MENSEN OPENSTAAN VOOR DIE VER-
SCHILLEN
<INTERV> HM, INTERESSANTE STELLING
<GERARD> IK MERK DAT MENSEN DIE NIET “OPEN” STAAN VOOR NIEUWE IDEEEN, HET MINDER LEUK
HEBBEN.
<INTER V> WAAR MERK JE AAN DAT ZE HET MINDER LEUK VINDEN?
<GERARD> ZE WORDEN MINDER SNEL GEACCEPTEERD IN CONVERSATIES, EN ER WORDT MINDER
NAAR ZE GELUISTERD
De kracht van he t Inte rnet a ls forum, a ls nieuwe ruimte voor publieke de ba tten, ligt ve r-
moedelijk juist in deze unie ke en paradoxale combinatie. Vaak le idt die combinatie tot een
kakofonie va n uiteenlopende ge luide n, die volgens sommigen de politieke kra cht van
zo’n forum onde rgra aft, omdat ze vrijblijve ndhe id tot ge volg heeft e n morele e ensgezind-
heid voorgoe d tot het verleden laa t behoren. Diegeluide n representere n immers een zee r
breed spec trum aa n interesse s, smake n en sta ndpunten, van serieus tot uiterst triviaal,
van kunst tot kitsch en van ra dicaal links tot ra dic aal rechts: anything goes. Maar wat ook
opvalt is de ste rke betrokkenheid bij dergelijke platforms in al hun ve rs che ide nheid, en
he t re spec t voor e lka ars sta ndpunten. Als we uitga an van de idea altypis che,
Haberma siaanse visie op de rol van de media in de same nleving, wa arbij de media het
forum bij uitstek zouden moe ten zijn voor ee n open e n democratis che uitwiss eling van
visie s en standpunten, dan is gee n medium zo democ ra tisch als het Internet: zó demo-
cratisc h dat c onsensus missc hien we l voorgoed tot het ve rlede n behoort. Hie rbij kan
opgemerkt worden dat uit de interviews blijkt dat de bereidheid tot consensus of juist de
drang om elkaar continu tegen te spreken, pe r gemeenschap nogal verschilt. Met name
bij nie uwsgroepen is de be re idheid tot cons ensus opvallend klein in ve rgelijking met
MUD’s en IRC’s. Een verklaring hie rvoor is misschien dat de nadruk bij nieuwsgroepen
inhere nt op discussie ligt, in te genstelling tot in MUD’s e n IRC’s.

HET INTERNET ALS NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VIRTUELE IDENTITEITEN

HET INT ERNET AL S NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VIRTUELE IDENTIT EITEN4
‘In the story of constructing identity in the c ulture of simulation, experience s on the Internet
figure prominently, but these expe riences can only be understood as part of a larger cultura l
context. That context is the story of the eroding boundaries between the re al and the virtual,
the animate and the inanimate, the unitary and the multiple self, which is occurring both in
advanced scientific fields of researc h a nd in the patterns of everyday life. (..). But it is on the
Internet that our confrontations with technology as it collide s with our sense of human iden-
tity are fresh, even raw. In the re al-time communities of cyberspace, we are dwellers on the
threshold between the re al and the virtual, unsure of our footing, inventing ourselves as we go
along’ (Turkle, 1995: 10)
De ce ntrale vra ag hier is wa t de be te kenis is van het Internet voor derepresentatie va n
ide ntiteit. Eé n aspe ct van de virtuele gemeenschap dat vee l aandac ht heeft gekregen
– ze ke r in de me er ava nt-gardistische spin-offs van he t Inte rnet, zoa ls he t blad Wired
– is de mogelijkheid die het Inte rne t mense n biedt om te spele n met hun ide ntiteit e n
me t represe ntatie s van zic hze lf: he t Inte rne t als atelie r voor de Cyborg (Hara wa y,
1991), de lichaamloze ve rbe elding van het ze lf, die een revolutionaire ha nde lingsvrij-
he id voor he t individu me t zic h me ebrengt. Is op het Interne t dan e indelijk de ve rbe el-
ding a an de ma cht?
Volgens Stone (1995) kunnen dankzij nieuwe mediate chnologie bijvoorbee ld voor het
eerst de traditionele grenzen van e en gende r-identite it worden losge la te n, omda t ‘he t
lichaa m’ en daa rmee de soc iaal-culturele assoc iatie s die da ar doorgaa ns aan gekoppe ld
worden (‘gende r’), volledig gemaske erd kunne n worden door middel van computer-
me dia ted c ommunicatie. We hoeven imme rs slechts datgene van onszelf te la te n zien dat
we willen la te n zien. Stone kan gezien worden als ee n va n devertegenwoordigers van het
‘cyberfe minisme ’, dat zich vooral heeft late n inspireren door het beroe mde ‘Cyborg
Ma nifest’ van Donna Haraway (1985). Volgens Harawa y bie dt te chnologie bij uitstek de
mogelijkheid om tra ditione le en be perkende dic hotomieën zoa ls mens/ma chine,
natuur/cultuur, ma n/vrouw, zelf/de ander, te ove rstijge n en op te blazen. Nie uwe media-
tec hnologie zou, dankzij de mogelijkheid om het lichaam los te late n, maa r ook doordat
een ande re , non-lineaire erva ring van tijd en ruimte mogelijk ge maakt wordt, leiden tot
een a nder soort ‘bewustzijn’ (Bromberg, 1996). De technologie hee ft zo een andere per-
ceptie van de ‘objectieve we rkelijkhe id’ tot gevolg, e en transcende ntie van het zelf, die
kan leiden tot ra dic aal nieuwe en subve rsieve constructies van identite it. Hiermee wordt
ICT tot een soort te chno-drug, en tot e en moderne va riant van de bewustzijnsverrui-
me nde midde len die a l in de zestige r jaren door de toenma lige avant-garde werden
gepromoot. Onde rzoekers e n auteurs op dit gebied spre ken in he t postmoderne jargon
van de ne gentige r jare n va ak over de ‘dec onstuctie ’ va n identiteit, over het ‘gedece n-
treerde, vloeie nde subject’ of over ‘multiple ’ e n ‘frac ture d ide ntities’. We lke woorden ook
gekozen worden, duide lijk is da t hier ee n va n de me er fa scine re nde e n pote ntieel ver-
nieuwende aspecte n van he t Internet aan de orde is; he t Internet biedt me nse n in princi-
pe de ruimte voor het aftasten e n misschien ook verleggen van de grenze n van hoe ze
gewe nd zijn naar zic hzelf en naar anderen te kijken.
De hamvraa g is e chter of die moge lijkheden ook da adwerkelijk benut worden en zo ja , op
welke manie r dat da n ge be urt. Bromberg ge eft aan da t de ple kken op het Interne t waa r
zich die expe rimente n me t identite it voordoen, voora lsnog ta me lijk beperkt zijn:
‘As three- dimensional, multi-sensory virtual rea lty designs are not yet distribute d en

HET INTERNET ALS NIEUWE CULTURELE RUIMTE: VIRTUELE IDENT ITEIT EN 4
masse, the only “labora torie s” that at present e xist for e xamining and possibly under-
sta nding the wide sprea d psyc ho-social impac ts of virtual re ality outside of the re alm of
specula tive science fiction are the textba sed MUDs a nd cha t groups within the Internet’
(Bromberg, 1996: 144).
Ook Sherry Turkle, die beke nd is va nwege haar uitgebreide studie s va n subculture n van
computerhacke rs en virtuele omgevinge n a ls MUD’s, MOO’s e n IRC’s, gee ft aan da t met
name in MUD’s ve el geëxperimentee rd wordt met virtuele ide ntite iten. Maar ook e en
home page op het WWW kan volgens Turkle w orde n gezien als de represe ntatie van de
veelvormige en tegelijk cohe re nte identite it van de maker. Voor s ommige spele rs in e en
MUD is he t spe l van (de )constructie net zo e cht als hun off-line leven geworden. Of mis-
schien is de conclusie hier meer adequaat dat er voor de ze mensen gee n we rke lijk
onde rsche id mee r bestaa t tus sen hun off- e n on-line leven. Zoals ee n van Turkle s respon-
de nten, een student, het uitdrukt: ‘RL is just one more window, a nd it’s usually not my
best one.’ He t aanne me n van ee n andere identiteit, in de vorm van ee n on-line persona,
le idt bij sommigen tot ongema kkelijke gevoele ns, terwijl voor anderen ge ldt dat ze het
een uitdaging vinden om andere dime nsies van zichze lf te ontdekken (Turkle, 1995: 260).
Zo kan ook he t spe len met een gender-identiteit ambivalenties oproe pe n, zeke r wannee r
de grenze n tussen het virtuele e n het ‘ec hte’ leve n in het ge ding zijn. Het is imme rs
be paald niet onge bruikelijk dat spelers in een spelomgeving als e en MUD steeds pe r-
soonlijker contact me t elkaa r krijgen, dat soms zelfs off- line wordt voortgezet. Het
be hoeft geen betoog da t dit tot verwarre nde situaties kan le iden. Ma ar ook in cyberspace
zelf zijn dergelijke e xpe rimenten niet zo vrij en onbeperkt als vaak wordt voorge ste ld. Zo
be schrijft De Groot (1997) e en e xperime nt dat zij uitvoe rde in de Metro van De Digitale
Sta d (een MUD; http://www.dds.nl/plein/Metro/), wa arbij zij bij de presentatie van haar
virtuele pers ona in he t midden liet welke sekse zij had. Welke rea ctie s da t opriep, blijkt
uit de volgende dialoog:
SENTINEL VRAAGT, ‘BEN JIJ EEN MAN?’
JE ZEGT, ‘SOMS. SOMS ONZIJDIG, SOMS EEN VROUW, SOMS EEN DIER ZOALS JIJ. NET HOE M’N PET
STAAT ALS IK MIJN BED UITSTAP.’
SENTINEL VRAAGT: ‘WAT BEN JE ECHT?’
JE ZEGT, ‘DAT IS HET ‘EM JUIST. IK WIL NIETS ‘ECHT’ ZIJN. WAAROM ALTIJD IN HET KEURSLIJF VAN EEN
GENDERIDENTITEIT WORDEN GEDUWD? DAT IS JUIST HET LEUKE VAN DE METRO, DAT JE KUNT ZIJN
WIE JE WIL. TOCH?’
CHAOS_ONE VRAAGT:, ‘JA MAAR, WAT BEN JE ECHT?’
JE ZEGT: ‘TROUWENS MAAKT HET WAT UIT? IK BEDOEL COMMUNICEER JE ANDERS MET ME ALS IK EEN
VROUW BEN DAN WANNEER IK EEN MAN BEN?”
CHAOS_ONE ZEGT: “EH.. JA!”
MICE5 DENKT: ‘OVER HET ALGEMEEN IS IEDEREEN WEL EERLIJK OVER ZIJN MAN/VROUW ZIJN.. IK WIL
WEL GRAAG WETEN OF IK MET EEN MAN EEN VROUW ZIT TE PRATEN, HOE JE ERUIT ZIET INTERES-
SEERT ME GEEN MOER’
(..)
CHAOS_ONE VRAAGT; “MAAR WAT BEN JE NOU!!?’
(..)
JE ZEGT : ‘GEEN VAN BEIDE DAN MAAR’
CHAOS_ONE DENKT: ‘?..”

JE ZEGT: ‘EINDELIJK NIETS… WAT EEN RUST!”
MICE5 ZUCHT: ‘GESLACHTSLOOS???”
CHAOS_ONE ZEGT: “ZO MAAK JE NIET VEEL VRIENDEN HIER..”
SENTINEL DENKT: ‘NEE..’
Dit voorbee ld ma akt duidelijk da t het toc h nogal moeilijk is om aloude classifica tie-c rite ria
los te laten bij de perceptie van ‘de ande r’: je voordoe n als een lid van de andere se kse mag
dan nog acc eptabel zijn, ma ar onzijdighe id blijkt in dit voorbeeld toch een moe ilijk herken-
bare identite it die dan ook verzet oproept. Ook in onze interviews met deelnemers a an
MUD’s en IRC’s bleek het spelen met ide ntiteiten toch een betrekkelijk ve rschijnsel te zijn.
In de MUD Kobra werd bijvoorbee ld door de geïntervie wden een duide lijk onderscheid
gemaakt tussen een identite it die je aanneemt in de spe lomgeving en deide ntiteit in de a an
de MUD gekoppelde babbelbox. Ee n paar voorbeelden:
1
<INTER V> ZIJN DE `BABBEL’-WERELD EN DE `SPEL’-WERELD ERG VAN ELKAAR GESCHEIDEN?
<MOS> OH JA.
<INTERV> HOE MERK JE DAT, KUN JE EEN VOORBEELD GEVEN?
<MOS> MISSCHIEN IETS MINDER VOOR DE ‘MORTALS’, MAAR ZEKER VOOR DE SPELERS. JEDI BEDOEL
IK SORRY. HMM...EEN REDELIJK AANTAL MENSEN HEEFT EEN SPEL PERSONA, EN EEN EH... ECHT,
‘CHAT’ PERSONA. IK DENK NIET EENS DAT VEEL MENSEN MIJN ‘SPEL’ PERSONA (SECOND) KENNEN.
<INTER V> JA, JA. DAT IS WEL TYPISCH JA. VIND JE HET PRETTIG OM DIE MANIER MET VERSCHILLEN-
DE IDENTITEITEN TE WERKEN?
<MOS> AF EN TOE IS HET WEL RUSTIG :) NIEMAND DIE TEGEN JE KLETST.
<INTERV> DAT IS SOMS EEN REDEN VOOR JE OM JE 2ND PERSONA TE KIEZEN?
<MOS> HMM, AF EN TOE. SOMS OM EVEN IN TE LOGGEN EN TE KIJKEN OF ER IEMAND IS DIE IK GRAAG
WIL SPREKEN. MAAR MEESTAL BEN IK GEWOON MOS.
<INTERV> DUS OM TE VOORKOMEN DAT JE HERKEND WORDT DOOR MENSEN DIE JE BESLIST NIET WIL
SPREKEN?
<MOS> NEE, NIET ECHT. MAAR MEER OM TE VOORKOMEN DAT IEMAND EEN GESPREK AANKNOOPT,
WAAR IK NIET BELEEFD SNEL ONDERUIT KAN KOMEN :)
(..)
<INTER V> NEEM JE WEL EENS EEN ANDERE IDENTITEIT AAN IN KOBRA? WAAROM/NIET? (AFGEZIEN
VAN DUS JE SPEL- EN BABBEL-PERSONA)
<MOS> AFGEZIEN VAN DIE TWEE, NEE. OH JA, EEN KEER. OMDAT A. EN ZIJN VROUW TWEE KARAK-
TERS UIT BABYLON 5 HADDEN AANGENOMEN.IK NAM EEN ANDERE OM EEN BEETJE GRAPJES TE
MAKEN :)
<INTERV> OH. HOE GING DAT DAN?
<MOS> ACH, IK HAD DE NAAM VAN EEN SLECHTERIK EN ZIJ WAREN TWEE VAN DE GOEIEN UIT DE TVSE-
RIE. EEN PAAR OPMERKINGEN OP DE COMMLINE VAN: “HAH, <SHERIDAN> IS A WIMP!” DAT WAS ALLES.
<INTER V> AHA. MAAR JE VOELT GEEN BEHOEFTE OM ONDER EEN ANDERE NICKNAME, ANDERE IDEN-
TITEITEN AAN TE NEMEN?
<MOS> HELEMAAL NIET.
<INTERV> WAAROM NIET?
<MOS> UH...IK BEN TEVREDEN MET DE IDENTITEIT DIE IK HEB?
<INTERV> JE ERVAART HET NIET ALS INTERESSANT OM EENS TE ER VAREN HOE JE BENADERD ZOU
WORDEN ALS JE JE BIJVOORBEELD ALS 40JARIGE VROUW VOORDOET?
<MOS> HEH :) LIJKT ME WEL GRAPPIG, MAAR NIET INTERESSANT GENOEG OM ER OOK ECHT VOOR TE

DE PARADOXEN VAN DE DIGITALEGEMEE NSCHAP / PAGINA 39
WERKEN.
<INTERV> OK.
<MOS> MAAR DAT IS OP KOBRA TROUWENS TOCH NIET ECHT MOGELIJK: OM ECHT EEN ‘GEHEIM’
KARAKTER TE HEBBEN.JEDIS KUNNEN ALTIJD ZIEN WAAR JE VANDAAN INLOGT.
2
<INTER V> HEB JE HET GEVOEL DAT JE `JEZELF’ KUNT ZIJN IN KOBRA?
<BEREND> ZEKER WEL, HOEWEL IK VAAK EEN BEETJE DE CLOWN UITHANG....MAAR MISSCHIEN IS DAT
WEER EEN KANT VAN MIJZELF DIE IK WEER MAKKELIJK BINNEN EEN MUD VORM KAN GEVEN.
<INTERV> NEEM JE WEL EENS EEN ANDERE IDENTITEIT AAN IN KOBRA? WAAROM WEL/NIET?
<BEREND> IK HEB INDERDAAD EEN ‘SECOND’ CHARACTER, MAAR DAT IS OM TE KUNNEN SPELEN,
VOOR HET ‘ECHIE’. DAN BEN JE OPEENS INDERDAAD WEL WEER DE SPELER DIE DUS OOK WEER ALS
EEN SPELER ZICH GEDRAAGT.......
<INTERV> DUS ALS IK HET GOED BEGRIJP, LIGT DE NADRUK BIJ JE PRIMAIRE INDENTITEIT OP `JEZELF’
ALS PERSOON, EN BIJ DE TWEEDE MEER OP `JEZELF’ ALS SPELER?
<BEREND> ZEKER, HET IS WEER EEN ANDERE KANT VAN JE, MAAR NET ALS MET MIJN PRIMAIRE
CHARACTER, SPEEL IK VAAK VOOR CLOWN OOK ALS SPELER, BEPAALDE DINGEN BLIJVEN WEL HET -
ZELFDE DENK IK. SOMMIGE MENSEN ZIJN ECHT HEEL VERSCHILLEND
<INTER V> WEET JE OF DIT ONDERSCHEID IN DEZE TWEE `ROLLEN’ OOK VOOR ANDERE DEELNEMERS
AAN KOBRA ZO GELDT?
<BEREND> BIJVOORBEELD K. IS ALS PRIMAIRE CHARACTER ERG VERANTWOORDELIJK EN IS DAN OOK
ASSISTENT ADMINISTRATOR ZEG MAAR EN ALS MOR TAL SPEELT HIJ JUIST ALLE FOUTEN EN FOUTJES
TEGEN ELKAAR UIT, HANGT HIJ EEN BEETJE DE BEEST UIT. DAT HEB IK ZELF MINDER.
Opvallend in de manier w aarop regulars in Kobra spre ken over hun rol in deze MUD, is
da t zij het juist bijzonder op prijs stellen dat zij in dit pla tform zichzelf kunne n zijn en juist
ge en rol hoeven te spelen. Dit geldt voornamelijk voor het babbelgedee lte van de MUD,
waarin zij doorga ans hun gewone RL-personage (da t als ‘eerste’ identiteit wordt aa nge-
duid) representere n. Wat ook vaa k a an de orde komt is da t de MUD- omgeving hun mee r
da n RL de mogelijkheid biedt om zichzelf te zijn; juist in de ze virtue le omgeving worden
ze minder be oordeeld op bijvoorbeeld uiterlijke ke nmerke n, hetge en ook een zeke re
handelingsvrijheid biedt. Ook hier is weer sprake van e en pa radox: er lijkt nie t zozee r
belang te worden gehec ht aan de c onstructie van een virtue le identiteit, ma ar juist aan
de mogelijkheid om in e en virtuele ruimte de eigen, RL- ide ntite it uit te dragen. Het
Internet is kennelijk me er een ‘ple k’ om jeze lf te kunnen zijn – meer nog da n in het
‘ec hte’ leve n – da n om een ande r te w ille n zijn.
Ook de volgende pa ssage s uit respectievelijk Kobra (1 e n 2) e n Free talk (3) zijn hiervan
een illustratie:
1
<GERARD> SOMS KAN IK ZELF IN IEDER GEVAL MIJN GEVOELENS BETER KWIJT OP HET SCHERM, ALS
IK VERDRIET HEB OFZO, DAN IN RL
<INTERV> ALLEEN BIJ VERDRIET OF GELDT DAT OOK VOOR ANDERE EMOTIES?
<GERARD> ELKE EMOTIE, EIGENLIJK
<GERARD> IKZELF BEN TERUGHOUDENDER IN RL
<INTERV> OK.MET WELKE TYPEN KARAKTERS HEB JE IN KOBRA VEEL INTERACTIES EN WAAROM?
<GERARD> HET LIEFST MET DEGENEN DIE HET SCHERM NIET ALS EEN BLOCK ZIEN, MAAR EEN MID-

DEL OM TE COMMUNICEREN. DUS MENSEN DIE HEEL GOED WETEN, DAT ER AAN DE ANDERE KANT
OOK EEN MENS ZIT, MET GEVOELENS. EN DAAR OOK NAAR HANDELEN.(..)IK HOU NIET ZOVEEL VAN
‘FAKE’ .. OF ROLE-PLAYING.
(..)
<INTER V> MAAR GEEN ROLE-PLAYING DUS? HEB JE NOOIT EEN ANDERE IDENTITEIT IN KOBRA AANGE -
NOMEN?
<GERARD> JA, DAT HEB IK EEN TIJDJE GEDAAN. VOORNAMELIJK OMDAT IK MET MEZELF, EN MEN -
SEN DAAR OVERHOOP LAG. EN IK WAS NIET ‘STERK’ GENOEG OM WEG TE BLIJVEN, ZOGEZEGD.
<INTERV> WAT VOOR MIDDELEN HEB JE GEBRUIKT OM DIE ANDERE IDENTITEIT AAN TE NEMEN?
<GERARD> INLOGGEN VIA EEN ANDERE SERVER DIE IK TOEVALLIG KENDE, EN DIE OPENBAAR IS.
DAARDOOR WIST NIEMAND WIE IK WAS.
<INTERV> EN HOE HEB JE JE `GEDRAG’ DAN AANGEPAST?
<GERARD> IK WAS OA INGELOGD MET DE VROUWELIJKE SEXE, DUS NIET ALS MALE, EN GEDROEG
ME ANDERS.
<INTERV> VOND JE HET MOEILIJK OM DIE ROL TE SPELEN?
<GERARD> NEE, HET WAS NIET MOEILIJK, OOK AL NAM IK WAT VRIENDEN IN VERTROUWEN.
<INTER V> WAS HET EEN WONDERLIJKE ERVARING?
<GERARD> ZEKER, MAAR IN ZEKERE ZIN MOEILIJK OM JUIST JE MOND TE HOUDEN. OM ECHT ALS
ONBEKEND OVER TE KOMEN. MAAR HET WAS W EL LEUK, OOK OM HET VAN DE ANDERE ZIJ DE TE ZIEN
<INTERV> HEB JE HET GEVOEL DAT JE `JEZELF’ KAN ZIJN IN KOBRA?
<GERARD> JA, DAT HEB IK ZEKER. IK KAN IN PRINCIPE ZEGGEN WAT IK WIL, EN VOOR MIJN MENING
UITKOMEN. EN HOEF NIET TE “SPELEN”
2
<INTER V> WELKE ASPECTEN VAN DE MUD DRAGEN BIJ AAN HET GEVOEL DAT JE JEZELF KUNT ZIJN?
<MOS> NOU, IK DENK HET ASPECT DAT JE ALLEEN MAAR VIA TYPEN COMMUNICEERT. JE HOEFT NIET
(ONBEWUST OF NIET) TE DENKEN AAN HOE JE ERUIT ZIET, OF HOE JE PRAAT. EN WAT NA TUURLIJK
VEEL VOORKOMT: OF JE ENGELSE UITSPRAAK NIET ONTZETTEND SLECHT IS.
<INTERV> TOCH BETEKENT DAT NIET DAT JE OOK AUTOMATISCH MEER JEZELF BENT NATUURLIJK.
OOK JUIST HET OMGEKEERDE KAN HET GEVAL ZIJN
<MOS> IK WEET HET NIET... NIET AUTOMATISCH NATUURLIJK, MAAR HET MAAKT HET MAKKELIJKER.
IK DENK VEEL MEER WEL, DAN HET OMGEKEERDE. MAAR IK PRESENTEER ME MEESTAL ZOALS IK
BEN. IK DOE GEEN MOEITE OM ME ANDERS VOOR TE DOEN. NIET BEWUST IIG. EN IK DENK DAT DE
MEESTEN HETZELFDE ZIJN.
3
<INTERV> HOW DO YOU SEE YOURSELF IN FREETALK?
<JONAS> JONAS
<INTERV> LOL [LAUGHING OUT LOUD, VF] AND WHAT DOES JONAS LOOK LIKE?
<JONAS> I AM A SHOR T, IMMIGRANT LOOKING, OPINIONIATED FRIEND TO ALL
(..)
<INTER V> IN WHAT W AY YOU FEEL ARE YOU DIFFERENT IN FREETALK THAN IN REAL LIFE? PERHAPS
YOU CAN GIVE AN EXAMPLE AS AN ANSWER HERE?
<JONAS> I AM NOT DIFFERENT AT ALL. YOU WOULD FIND ME TO BE THE SAME PERSON
<INTERV> SO HAVE YOU EVER TOOK ANOTHER IDENTITY ON IRC?
<JONAS> ANOTHER NICK? SURE. BUT WHEN I COME TO FREETALK, I NEVER TRIED TO TRICK ANYONE
<INTERV> YOU’VE NEVER PRETENDED TO BE A YOUNG, STUNNINGLY BEAUTIFUL WOMAN FOR

DE PARADOXEN VAN DE DIGITALE GEMEENSCHAP / PAGINA 41
INSTANCE?
<JONAS> I ALW AYS SAID THIS IS CYK. NO, I AM NOT YOUNG, AND HA VE NEVER BEEN CLOSE TO
STUNNIGLY BEAUTIFUL
<INTERV> LOL
<JONAS> WOULD NOT EVEN KNOW HOW TO F AKE IT
<INTERV> WHY HAVEN’T YOU PLAYED WITH A DIFFERENT IDENTITY?
<JONAS> I LIKE MY IDENTITY, V.
(..)
<INTERV> I TAKE IT YOU FEEL YOU CAN BE `YOURSELF’ IN FREETALK?
<JONAS> I AM MYSELF ALWAYS V. I HAVE SHORTCOMINGS, BUT I CAN LIVE WITH THEM
Ook Reid (1995) geeft aan dat, hoewel in een MUD of een IRC weliswaar virtuele acties
ondernomen worden, de emoties meestal echt zijn. Bromberg (1996) concludeert naar aan-
leiding van haar participatie in IRC’s dat deelnemers aan deze babbelboxen daarin uren per
dag kunnen doorbrengen, niet alleen voor oeverloos gebabbel, maar vooral voor lange en
diepgaande gesprekken over intieme kwesties als persoonlijke relaties, de toekomst en
gevoelens van eenzaamheid of juist verbondenheid met anderen, waarbij ook de andere
leden van de virtuele gemeenschap uitvoerig besproken worden. Dit verklaart ook waarom
zo’n groot belang gehecht lijkt te worden aan ‘jezelf’ kunnen zijn. Een spel als een MUD biedt
daarbij de mogelijkheid om de betekenis en de grenzen van dat ‘jezelf zijn’ enigszins te ver-
kennen: misschien een andere kant van jezelf te laten zien, die mensen in hun off-line leven
niet durven of niet willen laten zien, waardoor mensen hun eigenwaarde kunnen versterken
en wellicht ook makkelijker met anderen leren omgaan.
De betekenis van dit soort platforms voor de constructie van identiteit lijkt dan ook vooral te
liggen in de sociale functie, waarbij spelen met identiteit en role playing weliswaar zeker
voorkomen, maar in de meeste gevallen niet de radicale en subversieve rol spelen die er
door postmoderne profeten vaak aan wordt toegeschreven. Dit betekent overigens niet dat
de mogelijkheden die het Internet in dit opzicht biedt ook beperkt zijn; grensverleggende en
revolutionaire representaties zijn wel degelijk mogelijk en er zijn ook vele fascinerende voor-
beelden daarvan te vinden op het Internet, maar vooralsnog zijn die in mijn ogen niet wezen-
lijk van belang voor de ‘alledaagse Internet-praktijk’ en daardoor ook minder interessant voor
het denken over digitale discussieplatforms.

SYN THESE: HET INTERN ET ALS N IEUWE PUBLIEKE RUIMTE: VIRTUEEL BURGERSCHAP

1999 Frissen Paradoxen van de digitale gemeenschap (IOB)

1999 Frissen Paradoxen van de digitale gemeenschap (IOB)

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (9)

Similar to 1999 Frissen Paradoxen van de digitale gemeenschap (IOB)

Similar to 1999 Frissen Paradoxen van de digitale gemeenschap (IOB) (20)

1999 Frissen Paradoxen van de digitale gemeenschap (IOB)