Biblioteka jako zakład publiczny

1. Biblioteka jako zakład publiczny.
Czytelnik i jego status.
Wojciech Pająk, Aleksandra Sierka, Monika Stawowiak,
Dominika Strzelec, Magdalena Zych

2. Zakład publiczny
• jednostka organizacyjna, nie będąca organem państwowym (urzędem)
ani organem samorządu, która została powołana do wykonywania
zadań publicznych i jest uprawniona do nawiązywania stosunków
administracyjnoprawnych. Jest to, oczywiście, jednostka organizacyjna
wyposażona w zespół środków osobowych (personel) i rzeczowych,
realizująca zadania publiczne i korzystająca z władztwa zakładowego”.
Zakład publiczny „stanowi jednostkę organizacyjną, w której prowadzi
się działalność oświatową, dydaktyczną, wychowawczą, naukową,
leczniczą bądź służącą ochronie porządku i zdrowia publicznego”.
• Zakłady publiczne „mogą być tworzone w drodze ustawy (np.
państwowa szkoła wyższa), aktów organów administracji rządowej i
organów samorządu terytorialnego...” [Howorka 2010, s. 82-83]

3. „Zmieniło się również profesjonalne i naukowe spojrzenie na
bibliotekarstwo, z księgocentrycznego na (co najmniej)
wielokomunikacyjne. Wobec tego coraz trudniej uzasadnić nazwę
czytelnik w odniesieniu do publiczności bibliotecznej. Wszak np.
klient oddziału fonograficznego może w ogóle nie posługiwać się
pismem. Stąd coraz częściej używa się określenia użytkownicy.
Chociaż oczywiście nie ma nic złego w posługiwaniu się
terminologią tradycyjną – zwłaszcza wobec wyraźnej (nadal)
przewagi obiegu piśmiennictwa w bibliotekach. Słowo „czytelnik”
na pewno nie jest nieprzyzwoite.” [Wojciechowski, 2000, s. 9]

4. Użytkownik a klient
• O użytkownikach mówimy, kiedy mamy na myśli czytelników bibliotek
– zakładów publicznych (są oni podporządkowani „władztwu
zakładowemu”, z mocy prawa obowiązuje ich stosowanie się do
regulaminów zakładowych)
• Klientami nazywamy te osoby, które korzystają z bibliotek nie
mających statusu zakładów publicznych, bibliotek nie wchodzących w
skład jednostek organizacyjnych, które są zakładami publicznymi
(m.in. uczelni niepublicznych), osoby, które z instytucją (np.
oświatową) łączy stosunek umowny. Podpisując umowę zobowiązują
się oni do przestrzegania regulaminów, które obowiązują w tej
instytucji, w bibliotece [Howorka 2010, s.88]

5. ETYMOLOGIA
UŻYTKOWNIK KLIENT
[Howorka, 2010, s. 88; ESJP, OALD]
ang. USER
„(noun) a person or thing that
uses something”
użyczenie
„łac. cliens, clientis
» osoba pozostająca
pod opieką możnego rodu i na
zasadzie wzajemności w wielu
sprawach popierająca swego
protektora”

6. Władztwo zakładowe
Władztwo zakładowe – wycinek władztwa
administracyjnego przypisany zakładom publicznym.
Zazwyczaj rozciąga się jedynie na osoby korzystające
z usług zakładu publicznego (destynatariusze).
Związana jest z nim zależność zakładowa –
użytkownik zakładu dobrowolnie poddaje się lub jest
poddany szczególnemu reżimowi prawnemu,
związanemu z celem działania danego zakładu
[Zimmermann, 2014].

7. „Użytkownicy są podmiotami, w stosunku do których ma
zastosowanie władztwo zakładowe, realizowane przez organy
zakładu. Zakres władztwa zakładowego może być większy lub
mniejszy. Mając to na uwadze można mówić o władztwie
zakładowym obejmującym prawo do stanowienia norm
ogólnych (abstrakcyjnych) (norm dotyczących stałego lub
wielokrotnego zachowania się adresata – np. użytkownika
biblioteki – uwaga BH) i norm indywidualnych (konkretnych)
oraz o władztwie zakładowym obejmującym uprawnienie do
stanowienia tylko norm indywidualnych. Władztwo
zakładowe powinno być wykorzystywane tylko do osiągnięcia
celów zakładu. Dlatego też jego zakres jest zależny od rodzaju
zakładu” [Howorka, 2010, s.84].
Użytkownik a władztwo zakładowe

8. WŁADZTWO
ZAKŁADOWE
UPOWAŻNIENIA
(K, A)
na podstawie
i w ramach
USTAW
WŁADZTWO PAŃSTWOWE
RÓŻNY ZAKRES
-Rodzaj zakładu
-Normy abstrakcyjne
i/lub konkretne
UŻYTKOWNIK
+
osoby, które znalazły się
na terenie zakładu

9. Art. 14 ust. 4 Ustawy o bibliotekach:
„Zasady i warunki korzystania z biblioteki
określa regulamin nadany przez jej dyrektora
(kierownika)”

10. Regulamin zakładowy
Regulamin zakładowy jest „podstawowym aktem prawnym
normującym świadczenie usług przez zakład, praw i obowiązków
organów zakładu, a także prawa i obowiązki użytkowników, w
zakresie korzystania z tych usług”. Jest „aktem dwustronnie
obowiązującym i dwustronnie uprawniającym. Stanowi o
obowiązku określonego zachowania się organów zakładu w
stosunku do użytkownika, a także, w pewnym zakresie do osób nie
będących użytkownikami, jeśli wchodzą w stosunki prawne z
organami zakładu. Organom zakładu z kolei regulamin nadaje
uprawnienia wobec użytkowników i innych osób zamierzających
korzystać z urządzeń zakładu do żądania od nich zachowania się
określonego prawem.” [Howorka, 2010,s. 85] .

11. Stosunki między zakładem publicznym a
użytkownikiem (wg Kodeksu Cywilnego)
•Art. 710. Przez umowę użyczenia użyczający
zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas
oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie
oddanej mu w tym celu rzeczy.
•Art. 712.§ 1. Jeżeli umowa nie określa sposobu
używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w
sposób odpowiadający jej właściwościom i
przeznaczeniu.
§ 2. Bez zgody użyczającego biorący nie może oddać
rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania.

12. Stosunki między zakładem publicznym a
użytkownikiem (wg Kodeksu Cywilnego)
•Art. 714. Biorący do używania jest
odpowiedzialny za przypadkową utratę lub
uszkodzenie rzeczy, jeżeli jej używa w sposób
sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z
przeznaczeniem rzeczy, albo gdy nie będąc do
tego upoważniony przez umowę ani zmuszony
przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a
rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu,
gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby
ją zachował u siebie.

13. Stosunki między zakładem publicznym a
użytkownikiem (wg Kodeksu Cywilnego)
•Art. 716. Jeżeli biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową
albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, jeżeli powierza
rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę
ani zmuszony przez okoliczności, albo jeżeli rzecz stanie się
potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili
zawarcia umowy, użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby
umowa była zawarta na czas oznaczony.
•Art. 718. § 1. Po zakończeniu użyczenia biorący do używania
obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie
niepogorszonym; jednakże biorący nie ponosi odpowiedzialności za
zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania.
§ 2. Jeżeli biorący do używania powierzył rzecz innej osobie,
obowiązek powyższy ciąży także na tej osobie.

14. Obsługa czytelnika (wg Polarczyka,
Tomaszewskiej, Tomaszewskiego)
„1. Oferta usług bibliotecznych powinna zostać wykorzystana przez użytkowników w stopniu
maksymalnym i w stopniu najlepszym.
2. Użytkownik w bibliotece powinien być dla bibliotekarza równorzędnym partnerem.
3. Obecnie najważniejszym procesem i głównym zadaniem w każdej bibliotece są usługi, które
determinują inne procesy biblioteczne. Nadają im kierunek, określają zakres i priorytety jednocześnie
od tych procesów w dużym stopniu będąc zależne.
4. Istnieje potrzeba bieżącego rozpoznawania oczekiwań informacyjnych czytelników oraz
umiejętności posługiwania się zasobami informacyjnymi.
5. Bibliotekarz jest pośrednikiem w dostarczaniu informacji, instruktorem w zakresie wykorzystania
informacji oraz sam tworzy zasoby elektroniczne.
6. Wzrasta zapotrzebowanie na bibliotekarzy dziedzinowych.
7. Współczesne biblioteki akademickie muszą przekształcić się w instytucje oparte na wiedzy. Każdy
bibliotekarz ma obowiązek podnoszenia swoich kwalifikacji. Wymagania użytkownika wymuszają
bowiem potrzebę zmian organizacyjnych bibliotek.
8. Biblioteka akademicka jeszcze przez długi okres pozostanie biblioteką hybrydową.
9. Bibliotekarze muszą zapewnić taką ofertę biblioteczną, aby zadowolić czytelników, którzy chcą
korzystać z biblioteki w sposób tradycyjny, oraz tych oczekujących nowoczesnych rozwiązań”
[Polarczyk, Tomaszewska, Tomaszewski, 2004, s. 285].

15. Bibliografia
• [ESJP] Klient. W: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku. http://xvii-
wiek.ijp-pan.krakow.pl/pan_klient/index.php?strona=haslo&id_hasla=7682
[odczyt: 12.01.2015]
• [OALD] User. W: Oxford Advanced Learner's Dictionary.
http://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/user
[odczyt: 12.01.2015]
• Howorka, Bolesław (2010). Sytuacja prawna użytkownika w bibliotece uczelnianej.
Łódź: Uniwersytet Medyczny w Łodzi.
• Polarczyk, Mariusz; Tomaszewska, Renata; Tomaszewski, Roman (2004). Obsługa
czytelników w dobie społeczeństwa informacyjnego na przykładzie Biblioteki Głównej i
Centrum Informacji Naukowej Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu.
http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/polarczyk.pdf [odczyt. 12.01.2015]
• Ustawa Kodeks Cywilny z dn. 23 kwietnia 1964.
• Ustawa o bibliotekach z dn. 27 czerwca 1997.
• Wojciechowski, Jacek (2000). Praca z użytkownikiem w bibliotece. Warszawa: Wyd. SBP.
• Zimmermann, Jan (2014). Prawo administracyjne. Warszawa: Wolters Kluwer.