1. Het bizarre lot van de
Antwerpse kunstenaar die
een beeldje op de maan
heeft liggen
Paul Van Hoeydoncks ‘Fallen Astronaut’ op de maan. In plaats van eenode aan de
ruimtereis werd het eenmonument voor overleden astro- en kosmonauten. Beeld Nasa
2. Een beeldje van de Antwerpse kunstenaar Paul Van
Hoeydonck belandde in 1971 op de maan. In plaats
van beroemd werd hij erom verguisd. Hij vertelt over
zijn bizarre lot in de documentaire The Fallen
Astronaut.
✦Exclusief voor abonnees door ANNA VAN LEEUWEN26 mei 2020, 10:00
Op 30 juli 1971 landde Apollo 15 op de maan. Commandant David Scott
en Jim Irwin verkenden het maanoppervlak terwijl Alfred Worden
achterbleef in de commandomodule. Scott liet een kunstwerk van Paul Van
Hoeydonck (94) achter op de maan: een aluminium mensfiguurtje. Deze
gebeurtenis, die klinkt als een prachtprestatie, de kroon op zijn
oeuvre, heeft de kunstenaar “kapotgemaakt”. In plaats van wereldberoemd
werd hij persona non grata. “Ineens bestond ik niet meer.”
Het werd na 49 jaar hoog tijd dat dit verhaal werd uitgeplozen. Dat heeft de
Nederlandse documentairemaker Frank Herrebout geprobeerd. “Ik heb me
gehouden aan de feiten.” Er zijn veel verhalen en geruchten over het
maankunstwerk. Van Hoeydonck vertelt bijvoorbeeld graag dat de
astronauten toestemming hadden gekregen van president Nixon.
“Ongeloofwaardig”, oordeelt Herrebout.
Voor alle duidelijkheid: er is écht een kunstwerk op de maan. Herrebout
las er vijf jaar geleden toevallig over. “Ik heb de kunstenaar onmiddellijk
opgezocht en gevraagd: is er al een film over dat beeldje?” Van
Hoeydonck had er aanvankelijk geen zin in. “Het heeft alleen maar ellende
gebracht.” Herrebout wist hem te overtuigen.
3. Beeld Filmstill
Het idee voor het maankunstwerk ontstond eind jaren zestig in de New
Yorkse galerie Waddell. Van Hoeydonck had succes in de VS met zijn
futuristische space art, kunst over ruimtereizen. Een populair onderwerp,
de hele wereld verheugde zich op een succesvolle maanlanding. Zo kwam
galeriehouder Louise Deutschman op een idee: zou er een kunstwerk van
Van Hoeydonck mee kunnen naar de maan? De NASA wees haar voorstel
af. Maar ze gaf niet op.
Na de eerste geslaagde maanlandingen ontdekte Deutschman een
smokkelroute naar de maan. Om precies te zijn: zij ontmoette een grafisch
vormgever en hij kende een golfer die lesgaf aan astronaut Irwin. Dus
verzocht Deutschman de grafisch vormgever om de golfer te vragen om de
astronaut te vragen… En voilá. Het kunstwerk moest licht en klein zijn,
dan kon het in de personal preference kit mee aan boord. Later ontmoette
Van Hoeydonck de drie astronauten van Apollo 15 en het klikte. Het plan
ging door. De kunstenaar had een poppetje van aluminium in een plexiglas
capsule ontworpen om te laten zien dat de mens naar de sterren reikt.
4. Tijdens de missie zat Van Hoeydonck dagenlang aan de televisie
gekluisterd, in de hoop een glimp van zijn kunstwerk op te vangen.
Volgens de tussenpersoon, de golfleraar, was hun maankunstwerkmissie
geslaagd. Inderdaad: op 12 augustus, een week nadat de crew weer op
aarde was geland, zag Van Hoeydonck zijn sculptuur in de kranten.
Maar niet zoals hij het kende, het was onderdeel van een bescheiden
monument ter nagedachtenis aan veertien omgekomen astronauten en
kosmonauten (uit de Sovjet-Unie). Geen optimistische mens die naar de
sterren reikt, maar een dood poppetje, liggend zonder plexiglas
omhulsel. Fallen Astronaut heette het gedenkteken, de kunstenaar werd
niet genoemd. Sterker nog, Van Hoeydonck werd verzocht zich stil te
houden.
Het werd nog pijnlijker toen Van Hoeydonck een jaar later alsnog in de
publiciteit trad. Hij besloot een editie van 950 beeldjes uit te brengen, zoals
van tevoren was afgesproken met zijn galerie, de grafisch vormgever en de
golfleraar. Alleen leek het nu alsof zij geld wilden verdienen over de
ruggen van gestorven astronauten. De productie werd gestaakt en op
aanraden van zijn advocaat verliet Van Hoeydonck de VS. “Ik dacht dat ik
beroemder zou worden dan Picasso. Integendeel: mensen haatten me.”
5. Paul Van Hoeydonck bij CBS News in 1972.Beeld Filmstill
De NASA-versie van deze vreemde toestand is dat astronaut Scott Van
Hoeydonck had verzocht een beeldje te ontwerpen voor het gedenkteken
en dat was afgesproken dat de kunstenaar anoniem bleef. Scott wilde
helaas niet meewerken aan de documentaire. Astronaut Worden komt wel
uitgebreid aan het woord. Hij vertelt hoe de astronauten later in opspraak
zijn geraakt, omdat ze zonder toestemming vierhonderd enveloppen
hadden meegenomen om te verkopen als maansouvenirs. Volgens Worden
was Scott het brein achter die actie en wilde de commandant daarom het
verhaal over meegesmokkelde kunst niet in de openbaarheid.
Herrebout: “In die tijd hadden astronauten niet meer de sterrenstatus van
Neil Armstrong. Het ging slecht met de economie. Dus keek de senaat
kritisch naar NASA: zijn ze geen rare dingen aan het doen?” En rare
dingen deden ze. In de Apollo 14 bijvoorbeeldhad (via diezelfde
golfleraar) commandant Alan Shepard twee golfballetjes en een
uitvouwbare golfclub meegekregen voor een potje maangolf. Daar werd
verdacht snel op ingehaakt door golfballetjesfabrikant Spalding. Het leek
alsof er werd geschnabbeld op de maan.
6. Herrebout heeft grote bewondering voor Van Hoeydonck en voor het
monument. “Als het beeldje zomaar was achtergelaten, dan was er nooit
zo’n officiële foto gemaakt. Dan was het gegaan zoals met het Moon
Museum van Forrest Myers.” Het wat van wie? Er schijnt al sinds 1969
een miniplaquette op de maan te zijn met kunstwerkjes erop. Alleen is dat
verhaal nooit door de NASA bevestigd.
Zo bekeken is pechvogel Van Hoeydonck uiteindelijk een gelukzak. Aan
het eind van de documentaire lijkt hij dat door te krijgen. “Een stel jongens
dat een beeldje op de maan heeft gezet, is dat niet fantastisch?”
Bibliografie
van Leeuwen,A.(2020,26 mei).Hetbizarre lotvande Antwerpse kunstenaardie eenbeeldjeopde
maan heeftliggen. DeMorgen.Opgeroepenop26 mei,2020, van
https://www.demorgen.be/tv-cultuur/het-bizarre-lot-van-de-antwerpse-kunstenaar-die-een-
beeldje-op-de-maan-heeft-liggen~b6f512bf/?fbclid=IwAR0FnLDc1gxd-
5NIT2wREIHQCEbNfJUJ21PcgdbZ0sqeKg6MCxtley3OBXY