Demiryolu Terminolojisi

3. TERMINOLOJI NEDIR?
Terim bilimi
DEMİRYOLU TERMİNOLOJİSİ NEDİR?
• Demiryolunda kullanılan, kavramlar ve terimleri
kapsayan tanımlar

4. İSTASYON TESISLERI
Giriş işaretleri veya yoksa baş makaslar içinde
bulunan bütün tesisler.

5. GAR / İSTASYON
• Demiryoluyla yolcu
veya eşya ulaşımını
sağlamak amacıyla
kurulan tesis, trenlerin
durduğu ve yolcu veya
yük indirip bindirdiği,
yükleyip boşalttığı
yerdir.

6. Durak
• Sadece yolcu
hizmetlerine
ayrılmış olan yer

7. Makas
• İstasyon ve
saydinglerde bir
yoldan diğer bir yola
geçişi sağlayan yol
tesisleri

8. ARMUT HATTI
• Genellikle büyük garlarda bulunan demiryolu
araçlarının dönüş işleminin yapıldığı hat

9. BARINMA YOLU
• İstasyon ve saydinglerde
ana yolun dışında kalan
sapmalı yollar

10. GABARİ
• Demiryolu güzergahında
taşıtların bir engele
çarpmadan geçebileceği
alanı gösteren çerçeve.
• Yük Gabarisi: Taşınacak
yükün demiryolu
hatlarında emniyetli bir
biçimde taşınabileceği
değerleri gösterir.
• Yapı Gabarisi: Demiryolu
tesislerinin sınırını gösterir.
Yapı gabarisi çizgisini aşan
yükleme değerleri
taşımaya kabul edilmez.

11. İltisak / Bağlantı Hattı
• İstasyonlardan
veya iki istasyon
arasından bir
makasla ayrılan,
bir fabrika veya
kuruluşa
bağlanan özel
hat.

12. Köryol
• Bir tampon
tesisatı, beton
duvar ve benzeri
ile son bulan,
devamı olmayan
yol.

13. Lojistik Merkez
• Yük taşımacılığını
etkinleştirmek amacıyla,
farklı işletme ve taşıyıcılara
hizmet sunmak üzere
örgütlenmiş birimlerdir.

14. Manevra Sahası
• Manevra işlerinin
yapıldığı, trafikte
kullanılan
hatların dışında
kalan saha.

15. Müselles
• Üçgen, genellikle üç
demiryolu hattının
buluştuğu yerde bir
yönden gelen treni
diğer iki yönden
herhangi birine
gönderebilmek için
kurulan üç
makastan oluşan
üçgen hat
tertibatıdır.

16. Doldurma – Boşaltma Rampası
• Eşya yükleme
ve boşaltma
işleri için
kullanılan
tesis

17. Döner köprü / Plaktorna
• Bir daire parçası üzerine
kurulan depolarda
depodan gelen
lokomotifin (gerekirse
istenilen yönde gidecek
biçimde de çevrilerek)
çıkış hattına
aktarılmasını sağlayan
yere dikey bir eksen
üzerinde dönebilir
demiryolu hat parçası.

18. Tren Feribotu
• Demiryolu
araçlarının
taşınmasında
kullanılan vapurların
genel adıdır

19. Demiryolu Bağlantılı Liman
• Gemilerin kargolarını
boşaltıp
yüklediği, ticaret merkezini
barındıran ve genellikle
gümrük de bulunduran, ana
demiryolu hattına
bağlantısı olan liman.

20. ÇEKEN – ÇEKİLEN ARAÇLAR

21. Cer
• Çekme gücünü ve çekme gücü bulunan araçları
anlatır

22. Çeken araç / Lokomotif / Makine
• Çeşitli enerji
kaynaklarından
(kimyasal, elektrik vb.)
yararlanarak bu enerjiyi
hareket enerjisine
çeviren, kendi kendine
hareket eden ve
bağlanan vagonları
(çekilen araçlar) çeken,
iten veya manevrasını
yaptıran demiryolu taşıtı.

23. Buharlı Lokomotif
• Güç üretimini
bünyesinde bulunan
buhar kazanındaki
suyun kaynatılarak
yüksek basınçlı ve
yüksek sıcaklıklı buhar
haline getirilmesi ile
mekanik enerjiye
çeviren lokomotif

24. Dizel lokomotif
• Güç üretimini bünyesinde
bulunan bir dizel motoru
aracılığıyla, fosil yakıttaki
kimyasal enerjiyi mekanik
enerjiye çevirerek yapar.

25. Elektrikli Lokomotif
• Elektrik enerjisini bir akım
toplayıcı (pantograf)
aracılığıyla bir havai hattan
alan ve elektrik motorları
aracılığıyla mekanik
enerjiye çeviren lokomotif.

26. Çekilen araç / Vagon
• Kendi tahrik gücü bulunmayan, bir Cer aracı
tarafından çekilerek veya itilerek hareket ettirilen,
üzerinde yük veya yolcu taşımaya elverişli raylı sistem
aracı.

27. Yük Vagon Türleri
• Kapalı Vagon
• Açık Vagon
• Platform Vagon
• Sarnıçlı Vagon
• Özel Vagon

28. Kapalı Vagon
• Her türlü ev eşyası, gıda
maddesi, torbalı çimento,
gübre, canlı hayvan ve dış
hava koşullarından
etkilenen eşya taşımaları
için kullanılır.

29. Açık Vagon
• Dış hava koşullarından
etkilenmeyen eşyalar,
kömür, maden, kum vs.
taşımaları için kullanılır.

30. Platform Vagon
• Konteyner, tarım
makineleri, uzun eşya vb.
yüklerin taşınmasında
kullanılan vagon türü.

31. Sarnıçlı Vagon
• Sıvı yüklerin
(akaryakıt, su, süt
vb.) taşınmasında
kullanılan vagon
türü.

32. Özel Vagon
• Diğer
vagonlarla
taşınamayan
yüklerin (trafo,
jeneratör,
reaktör vb.
havaleli ve
ağır)
taşınmasında
kullanılır.

33. Yolcu Vagon Türleri
• Kompartmanlı Vagonlar
• Pulman Salon Vagonlar
• Yataklı Vagonlar
• Yemekli Vagonlar

34. Kompartmanlı Vagonlar
• Karşılıklı
koltukları bir
kapı ile
koridordan
ayrılmış yolcu
bölmesi olan
vagonlar.

35. Pulman Salon Vagonlar
• Salon tipi olup,
2+2 veya 1+2
oturma düzeni
olan yatar
koltuklu
vagonlar.

36. Yataklı Vagonlar
• Bir kapı ile
koridordan
ayrılmış olan,
koltukları altlı
üstlü iki yatak
haline
getirilebilen,
yolcu bölmeli
vagon.

37. Yemekli Vagonlar
• Yemek
oturma
düzeni ve
yemek
hizmeti
verilen vagon
türü.

38. Furgon
• Personel
vagonu.

39. Boji (bogi)
• Tekerlek grubu

40. Boji
Tekerlek takımı
Boden

41. Fren
• Demiryolu taşıtlarını
durdurmaya veya
yavaşlatmaya, duran
bir taşıtın harekete
geçmesini önlemeye
yarayan düzenek.
Kullanılan frenler
nitelikleri
bakımından ikiye
ayrılır;
• Hava Freni
• El Freni

42. Apleti
• Genellikle sert fren yapılması nedeniyle tekerleğin ray
üzerinde dönmeden kayması veya çeşitli nedenlerle
ezilmesi sonucu tekerleğin yuvarlaklığındaki bozulma

43. Deray / Dray
• Demiryolu taşıtının
çeşitli nedenlerle
raydan çıkması.

44. Koşum Takımı
• İki demiryolu taşıtını
birbirine bağlamak
için kullanılan
ekipmanın genel adı.

45. Sabo
• Demiryolu taşıtlarında
tekerleğin yuvarlanma
yüzeyine sürtünerek taşıtın
hareketini yavaşlatan veya
durduran aparat.

46. Kroşe
• Klasik koşum takımında
tamponlar arasındaki
boşluğu istendiği gibi
almaya yarayan bir tarafı
ait olduğu taşıtın kancasına
bağlı, diğer tarafı ise
bağlanan aracın kancasına
geçirilen, ters ve düz
vidadan oluşan parça.

47. Basamak (Marşpiye)
• Vagonlardan birbirine
geçilemediği
dönemde, vagon
dışındaki sahanlık
basamakları.

48. Buden/boden
• Demiryolu ve hafif raylı
taşıma araçlarında
tekerleklerin iç tarafında
bulunan çıkıntıya verilen
ad.

49. Manevra
• Lokomotif ve
vagonlar ile diğer
demiryolu çeken ve
çekilen araçların tek
tek veya birbirine
bağımlı olarak
dağıtılması,
toplanması veya
birleştirilmesi
veyahut tren teşkil
edilmesi için yapılan
tüm hareketlerdir.

50. Ranfor/Destek
• Özellikle rampa
çıkışlarında
trene önden
veya arkadan
destek veren
makine.

51. Katar/Dizi/Tren
• Mevcut kurallara
göre hazırlanarak
seyredecek bir veya
birkaç çeken araç ile
bir veya birkaç
çekilen araçtan ya da
bir veya birkaç çeken
araçtan oluşturulan
personeli tarafından
teslim alınmış olan
dizi.

52. TREN TÜRLERI
Yolcu Treni
Yük Treni
Hizmet Treni

53. YOLCU TRENI
• Konvansiyonel Yolcu Treni
• Hızlı Tren
• Yüksek Hızlı Tren
• Banliyö Tren
• Karma Tren

54. Konvansiyonel Yolcu Treni
• 160 km saate
kadar hızda
çalıştırılan,
buharlı, dizel veya
elektrikli
lokomotifle
çekilen yolcu
trenleri.

55. Hızlı Tren
• 160 km ile 250 km
arasında hız
yapabilen yolcu
taşınan tren seti.

56. Yüksek Hızlı Tren
• 250 km ve üzeri hız
yapabilen yolcu treni
setleri.

57. Banliyö Tren
• Türkiye’de
İzmir, İstanbul
ve Ankara’da
TCDD
tarafından
işletilen şehir
içi toplu taşıma
sistemi.

58. Karma Tren
• Dizisinde yük vagonu da bulunan, işledikleri
bölgenin istasyon ve durakları arasında yolcu ve yük
taşıması yapan trenlerdir.

59. Yük Trenleri
• Blok Yük Treni
• Konvansiyonel Yük Treni

60. Blok Yük treni
• Belirli merkezler arasında demir cevheri, kömür,
konteyner ve benzeri programlı yük taşımalarının
yapıldığı, işletme zorunluluğu dışında ara gar ve
istasyonlarda durdurulmayan ve manevra
yaptırılmayan, belli vagon dizileri ile sefer ettirilen
trenlerdir.

61. Konvansiyonel Yük Treni
• Blok trenlerin dışında
kalan diğer tüm yük
trenleri

62. Hizmet Treni
• Demiryolu işletmesinin çeşitli hizmetleri için
sefere konulup işletilen trenlerdir.
1) Tek lokomotifler; destek veya herhangi bir amaçla
seyir ettirilen, bir veya birkaç lokomotiften oluşan
trenlerdir.
2) İmdat lokomotifi ve trenleri; herhangi bir kaza veya
olay nedeniyle işletilen trenlerdir.
3) İş treni; demiryolunun yapım, bakım ve onarım ile
kontrol hizmetlerinin yapılması amacıyla işletilen
trenlerdir.

63. TRAFİK YÖNETİMİ
Tren trafiğinin emniyetli bir şekilde
yapılmasını sağlayan yönetim sistemleri

64. Seyrüsefer/Trafik
• Gidiş – geliş trafik.

65. Orer
• Seyir planı, trenlerin zaman trafiğini gösteren
hareket çizelgesi.

66. Trafik Cetveli / Föydömarş
• Trenlerin ilk çıkış istasyonu ile son varış istasyonuna
kadar olan varış, duruş, kalkış, buluşma, öne geçme
işlemleri ile yolda meydana gelen her türlü aksaklık
ve düzensizliklerin kaydedilmesine yarayan, trene ait
işlemlerin kontrolüne, lokomotif ve vagonların
hareketlerine ait istatistiki bilgilerin tespitine ve
işletme sonuçlarının değerlendirilmesine esas teşkil
eden form.

67. İşaret
• Trenlerin trafiği ile ilgili emirlerin görevli personele
iletilmesi için kullanılan ve yönetmelikte, renk, şekil ve
boyutları belirtilmiş, sabit veya hareketli, mekanik olarak
veya elektrikle veya elle kullanılan araç ve malzemeler ile
düdükle veya insan sesiyle veyahut kol hareketleriyle ve
çeşitli renkte ışıklarla verilen tüm işaretler

68. Hareket memuru diski
• Nöbetçi hareket memurları
tarafından kullanılan
yuvarlak levha.

69. Sinyal
• Üzerinde iki, üç veya
dört renkli lambası
bulunan çelik boru,
konsol veya köprüler
üzerine yerleştirilmiş,
çeşitli renk bildirileri
vererek demiryolu
trafiğini düzenleyen ve
türlerine göre tanımları
aşağıda belirtilen
tesisler.

70. Sinyalizasyon
• Yüzlerce kilometreyi
kapsayan bir alan içinde
trafik sinyallerini
düzenleyen sistem.

71. Elektrifikasyon
• Demiryolu işletmesinde
elektrik enerjisinden
yararlanılması ve
elektrikli işletmeye
geçilmesi işlemidir.

72. Kataner
• Elektrikli tren enerji hattı.

73. Pantograf
• Demiryollarında
elektrikli taşıtların
havai hattan elektrik
alan parçası.

74. Blok
• Sinyalizasyon sisteminin
uygulandığı bölgelerde,
aynı anda içinde tren,
lokomotif, makina ve tren
gibi işlem gören bir tek
demiryolu aracının
bulunmasına izin verilen ve
bu araç seyirlerinin sinyal
bildirileri ile idare edildiği,
sınırları kumandalı veya
otomatik sinyallerle
belirlenmiş yol kesimini,
BLOK

75. TMİ
• Trenlerin
trafiğinin
merkezden
telefonla
idaresi sistemi

76. TSİ
• Trenlerin
trafiğinin
elektrikli
sinyallerle
merkezden
idaresi sistemi

77. Buluşma
• Tek hatlarda ayrı
veya aksi
yönlerden gelen
trenlerin bir
istasyon veya
saydingde
birbirleri ile
karşılaşmalarını,

78. Öne Geçme
• Aynı yöne
giden iki
trenden,
arkadaki
trenin bir
istasyon veya
saydingde
öndeki trenin
önüne
geçmesi

79. Sayding
• Trenlerin Sinyalle
İdaresi sisteminin
uygulandığı bölgelerde
trafiğin akıcılığını ve hat
kabiliyetini artırmak
amacı ile istasyonlar
arasında buluşma ve
öne geçmelerin,
gerektiğinde yolcu ve
yük taşımacılığının
yapıldığı, ana yola
yardımcı yolların
bulunduğu yer

80. Rötar/Tehir
• Gecikme

81. HAT BOYU TESISLERI
Tüm demiryolu hattı boyunca, istasyon tesislerinin
dışında kalan tüm tesisler.

82. Anayol / Hattı Cari
• İstasyonları birbirine
bağlayan ve iki
istasyon giriş işaretleri
arasında kalan yol ile
istasyon ve
saydinglerde sapmasız
geçilen yollar, esas hat.

83. Çok yollu hat
• Birden fazla ana yolu
bulunan hat

84. Kurp / Viraj
• Demiryolunun düz
olmayan, sağa ve
sola virajlarından
her biri.

85. Hemzemin geçit
• Karayolu ile
demiryolunun
birbirini kestiği,
alt veya üst
geçidi olmayan
bariyerli ve
bariyersiz
geçitleri

86. Bariyer
• Hemzemin geçitleri,
karayolu araçlarına
kapayıp açmaya
yarayan ağaç, PVC
veya metalden
yapılmış otomatik ve
elle çalışan gereci.

87. Köprü
• Herhangi bir engelle
ayrılmış iki tarafı birbirine
bağlayan veya trafik
güzergâhının, başka bir
trafik akımını kesmeden
üstten geçmesini sağlayan,
ahşap, kâgir, beton ya da
demir yapıdır.

88. Viyadük / Köprüyol
• Yüksek iki nokta
arasında kalan
alanı köprü ile
birleştiren yapıdır.

89. Tünel
• Bir yandan öbür
yana geçebilmek için
yer altında,
genellikle dağların
içinde açılan yol.

90. Ray
• Tren gibi teknik
sistemlerde yolu
oluşturan ve genelde
birbirine paralel iki
parçadan yapılmış
yol.

91. Travers
• Demiryoluna dik konulan,
toprağa yatırılıp rayların
bağlandığı (beton, ahşap ya
da demir) parça.

92. DEMIRYOLU PERSONELI
Demiryolu işletmelerinde trafik hizmetleri
yük hizmetleri ve yolcu hizmetleri yapan
görevli çalışan.

93. Hareket Memuru
• Görevli bulunduğu
istasyonda trafik
ve manevra
işlemlerinin
yapılmasını
planlayan, bilet ve
danışma hizmetleri
gören görevli.

94. Trafik Kontrolörü
• Sorumlu olduğu hat
kesiminde çalışan
trenlerin trafiğini,
trafikle ilgili yazılı
emirlerin hükümlerine
uygun olarak trafik
kumanda merkezinden
telefonla veya
kumanda makinası
aracılığıyla vereceği
emir ve kumandalarla
zamanında, akıcı,
ekonomik ve güvenli
bir şekilde yürüten
personel.

95. Makinist
• Raylı sistem
çeken aracını
kullanan
görevli

96. Tren Teşkil İşçisi / Makasçı
• Mekanik sinyalizasyon
kullanılan hatlarda
(Sinyalizasyon
olmayan hatlarda)
trenin yol değiştirmesi
için makası idare eden
görevli.

97. Kondüktör / Bilet Denetçisi
• Yolcu treninde
yolcuların biletlerini
kontrol eden görevli.

98. Revizör/Vagon bakım teknisyeni
• Her türlü demiryolu araç ve
donanımının eksiklik,
bakım, arıza, hasar ve
trafiğe engel durumunu
kontrol eden görevli.

99. Tren Şefi
• Yük ve yolcu
trenlerinde, yol
boyunca trenleri
trafik durumuna
göre sevk ve idare
eden kişi.

100. PERFORMANS KRITERLERI
Demiryolu işletmeciliğinde yük ve yolcu
taşımalarında, hedeflerle gerçekleşmeler
arasındaki değerlerin ölçülerek verimliliğin
saptanması.

101. Hat Kapasitesi
• İki önemli ara istasyon veya
kavşak noktası arasında
karşılıklı çalışacak
maksimum tren adedinin
tespiti amacıyla
hesaplanan trafik ölçü
birimi.

102. Hamton
• Bir vagonun darası ya
da dara ve net yükün
toplamı.

103. Hamton / km
• Sadece dara ya da net yükün toplamından
oluşan bir brüt tonun 1 km mesafeye
taşınması.
• (Hamton x Taşıma Mesafesi)

104. Netton
• Bir vagona kapasitesi
oranında yüklenmiş olan
ton.

105. Netton / km
• Bir ton ağırlığındaki net yükün 1 km mesafeye taşınması ile
elde edilen değer.
• (Netton x Taşıma mesafesi)

106. Rotasyon
• Bir vagonun
iki dolumu
arasında
geçen süre.

107. Ütilizasyon
• Yük ve yolcu
vagonlarından
maksimum ölçüde
yararlanmak.