1. Masallı rayonu
Q ribl r k nd tam ortaə ə ə
m kt bininə ə
mü llimi Haşımov K nanınə ə
«D fin » m kt b-liseyind IXbə ə ə ə ə
sinfind Az rbaycan diliə ə
f nnind n keçirdiyiə ə
Açıq d rsə
2. Standart
• 4.1.1. Mür kk b cüml nin növl riniə ə ə ə
f rql ndirir.ə ə
• 4.1.3. Mür kk b cüml d , vasit siz nitqdə ə ə ə ə ə
durğu işar l rind n istifad edir.ə ə ə ə
3. T lim üsulları v T lim formasıə ə ə
• Beyin
h ml siə ə
• Müzakirə
•Qruplarla iş
•Kollektivlə
iş
6. T DQİQAT SUALIƏ
Tabeli mür kk bə ə
cüml l rd budaq cüml l rə ə ə ə ə
baş cüml l r hansıə ə ə
vasit l rl bağlanılır?ə ə ə
7. Nümun l rd verilmiş budaq cüml l rin növünü sxemini mü yy nl şdirin və ə ə ə ə ə ə ə ə
budaq cüml l rin baş cüml l r hansı vasit l rl bağlandığını izah edin?ə ə ə ə ə ə ə ə
K ss h r kim tökül n qan izini,ə ə ə ə
Qurtaran dahi odur yer üzünü
Kim z hm t könül vers ,ə ə ə ə
vv l-axır xeyir ç k rƏ ə ə ə
Söz var k s r savaşı,ə ə
Söz var k sdir r başı.ə ə
Söz var ağulu aşı,
Bal il ed r yağ bir söz.ə ə
I qrup- İnam
8. Verilmiş cüml l rd nöqt l rin yerin müvafiq g l n v zlikl ri lavə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
edib budaq cüml l rin növünü mü yy nl şdirin.ə ə ə ə ə
Lev Tolstoy h cmi çox çıxan m ktubların sonuna ...... yazırdı ki, uzunə ə
yazdığı üçün onu bağışlasınlar , qısa yazmağa vaxtı olmamışdır.
......danılmaz h qiq tdir ki, insanı t bi t yaradır, c miyy t is inkişafə ə ə ə ə ə ə
etdirir v yetişdirir.ə
Xalq r ssamı Tahir Salahov ölm z b st kar Qara Qarayevi oturaqə ə ə ə
v ziyy td ......t svir etmişdi ki,sanki Q.Qarayev ele indic qalxıbə ə ə ə ə
pianonun arxasına keç c k, böyük enerji il yaradıcılıqla m şğul olacaq.ə ə ə ə
II qrup-Arzu
9. Nümun l rd f rql ndirilmiş hiss l rin n olduğunuə ə ə ə ə ə ə ə
v funksiyasını izah edin.ə
Dili söyl diə sə də,
Ür yind o d rhal:ə ə ə
«L n t şeytana»-dedi.ə ə
g rƏ ə z hm t ç kmə ə ə əsən, g l c kd uğur qazanaə ə ə ə
bilm zs n.ə ə
Yay g ldiə mi, b zil ri xarici ölk l r s yah t gedir.ə ə ə ə ə ə ə ə
III qrup- Sülh
10. Verilmiş budaq cüml l rin vv lin baş cüml l rə ə ə ə ə ə ə
lav edib budaq cüml l rin növünüə ə ə ə
mü yy nl şdirin v hansı yollarla baş cüml l rə ə ə ə ə ə ə
bağlandığını aydınlaşdırın.
...28 May Az rbaycan Xalq Cümhuriyy tininə ə
yaranması günüdür.
...Yaxşı günd d , pis günd d s nin yanındaə ə ə ə ə
olsun.
...Avropa m d niyy ti il tanış olsun.ə ə ə ə
IV qrup- Ümid
11. İnformasİya müzakİr sİə
Budaq cüml ni baş cüml y bağlayanə ə ə
vasit l r hansılardır?ə ə
Hansı tabeli mür kk b cüml l rdə ə ə ə ə
budaq cüml h miş birinci g lir?ə ə ə ə
12. Artıq qeyd etmişik ki, Tərkib hissələrindən biri
qrammatik cəhətdən digərindən asılı olan mürəkkəb
cümlələrə tabeli mürəkkəb cümlələr deyilir.
Qrammatik cəhətdən müstəqil olan cümləyə baş cümlə
deyilir
• Baş cümlədən asılı olan hissəyə budaq cümlə deyilir.
• Məsələn: Məktubda o da yazılmışdı ki, tezliklə hər şey
aydınlaşacaq.
Ümumİl şdİrm v n tİcə ə ə ə ə
13. Baş cümlənin şərti işarəsi-
Budaq cümlənin şərti işarəsi-
Nümunə:
Başa düşdüm ki, onu narahat edən mənim
uğurlarımdır.
Ümumİl şdİrm v n tİcə ə ə ə ə
Baş cümlə
Budaq
cümlə
14. Ümumİl şdİrm v n tİcə ə ə ə ə
Budaq
cümlə Baş cümlə
Əgər dərsə gəlməsən, mənə xəbər elə.
Hansı şərtlə?
Dərsə gəlmədiyin şərtdə.
15. Budaq cümləni baş cümləyə bağlayan
vasitələr
1. İntonasiya
Mən bilirəm, biz görüşəcəyik.
2. Tabelilik bağlayıcıları
ki, belə ki, çünki, ona görə ki, hərçənd,
madam, əgər.
16. 3. Bağlayıcı sözl rə
Budaq cümlələrin bir qismi baş cümləyə kim, nə, necə, nə
cür, nə vaxt, nə zaman, neçə,nə qədər sual əvəzliklərinin
köməyi ilə bağlanır.
Baş cümləni budaq cümləyə bağlayan bu sual əzəliklərinə
bağlayıcı sözlər deyilir.
Bağlayıcı sözlər çox vaxt ki ədatı ilə birgə işlənir.
Məsələn: Kimə ki məktub gələrdi, o hədsiz sevinərdi.
17. 4. –sa (-sə) şəkilçisi və mı4
Atam tez gəlsə, mənə xəbər ver.
Bir şey oldumu, özünü itirmə, mənə zəng vur.
18. TABELİ MÜRƏKKƏB CÜMLƏLƏRDƏ
DURĞU İŞARƏLƏRİ
• Tabeli mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri yazıda vergüllə
ayrılır.
• Budaq cümlə baş cümləyə ki, çünki, ona görə ki, indi ki, bir
halda ki,madam ki bağlayıcıları ilə bağlandıqda ki-dən sonra
vergül qoyulur,lakin o biri bağlayıcılardan əvvəl vergül qoyulur.
Qız deyir ki, rayondan təzə gəlmişəm.
Qeyd. Bağlayıcı sözdə ki ədatından sonra vergül qoyulmur: Harada
ki iş çoxdur, orda mən yada düşürəm. Amma tabeli mürəkkəb
cümlələrdə ki bağlayıcısından sonra vergül qoyulur. Mən
eşitmişəm ki, onlar çoxdan bu evdən köçüblər.
19. Qruplar
Meyarlar
İnam Arzu Sülh Ümid
Budaq cümləni baş
cümləyə bağlayan
vasitəni tanıyır
Tədqiqetmə
Təqdimetmə
Əməkdaşlıq
etmə
Yekun
Qiymətləndirmə
