2. PŁEĆ (SEX VS. GENDER)
• PŁEĆ BIOLOGICZNA (SEX): PEWIEN ZESPÓŁ CECH ANATOMICZNO-FIZJOLOGICZNYCH POZWALAJĄCYCH ODRÓŻNIĆ
KOBIETY OD MĘŻCZYZN, JEST ONA NA OGÓŁ UZNAWANA ZA NATURALNĄ (BURZYŃSKA, MARKOWSKI 2007, S. 445).
• PŁEĆ SPOŁECZNO-KULTUROWA (GENDER, RODZAJ): ZBIÓR ATRYBUTÓW, WZORÓW ZACHOWAŃ, WYOBRAŻEŃ I
OCZEKIWAŃ SPOŁECZNYCH, A TAKŻE NORM ZWIĄZANYCH Z PŁCIĄ BIOLOGICZNĄ. JEST ONA NA OGÓŁ UZNAWANA ZA COŚ
SKONSTRUOWANEGO, LECZ ŚCIŚLE WYZNACZA FUNKCJE PEŁNIONE PRZEZ DANĄ JEDNOSTKĘ W SPOŁECZEŃSTWIE I KULTURZE,
WPŁYWA TAKŻE NA JEJ STATUS I PRZYSŁUGUJĄCE JEJ PRAWA (BURZYŃSKA, MARKOWSKI 2007, S. 445).

3. ROLE PŁCIOWE (GENDER ROLES):
role społeczne, które są wyznaczane w
zależności od płci członkom danego
społeczeństwa. Najczęściej rola kobieca
(kobiety) zawiera inne oczekiwania co do zadań,
postaw, zachowań, sposobów odczuwania i
postrzegania świata niż rola męska (mężczyzny).
Brannon (2002, s.210) definiuje rolę rodzajową
jako „zbiór istotnych społecznie działań
kojarzonych z mężczyznami bądź kobietami”.

4. CZYM JEST TOŻSAMOŚĆ RODZAJOWA?
wiąże się z pełnieniem określonych ról i przypisywaniem
określonych znaczeń pojęciu kobiecości i męskości. Jednostka,
uzyskując świadomość bycia kobietą lub mężczyzną,
jednocześnie musi odnieść się do społeczno-kulturowych
konotacji, jakie niesie ze sobą pojęcie płci, czyli zbudować
tożsamość rodzajową. Oznacza to „wypełnianie” treściami
określonymi przez kulturę tej ramy, którą jest poczucie
przynależności do płci biologicznej. Można określić tożsamość
rodzajową jako poczucie przynależności do płci kulturowej.

5. BINARNE OPOZYCJE
• NATURA-KULTURA
• PRYWATNE-PUBLICZNE
• REPRODUKCJA-PRODUKCJA
• KOBIECE-MĘSKIE

6. TEORIA QUEER (SPOŁECZNA TEORIA
RÓŻNICY, TEORIA ODMIENNOŚCI):
• JUDITH BUTLER
• DAVID HALPERIN
• EVE KOSKOFSKY SEDGWICK
• TERESA DE LAURETIS
• MICHEL FOUCAULT
• RÓŻNORODNOŚĆ (KAŻDY Z NAS JEST
ODMIENNY). ODMIENNOŚĆ NIE
WYMAGA NORMALIZACJI, ALE
DOMAGA SIĘ SZACUNKU.
• KULTURA I SPOŁECZEŃSTWA
NIWELUJĄ RÓŻNORODNOŚĆ.
• JĘZYK JAKO SYSTEM OGRANICZAJĄCY
(ZAWSZE NALEŻY SIEBIE JAKOŚ
NAZWAĆ W OBRĘBIE ISTNIEJĄCYCH
NORM).

7. HETERONORMATYWNOŚĆ
• JEDEN Z KLUCZOWYCH TERMINÓW TEORII QUEER, OKREŚLAJĄCY
KONFIGURACJĘ KULTURY SPROWADZAJĄCĄ SEKSUALNOŚĆ DO
HETEROSEKSUALNOŚCI. WSZECHOBECNE W NORMACH SPOŁECZNYCH,
PRAWNYCH I W KONTAKTACH SPOŁECZNYCH ZAŁOŻENIE, ŻE WSZYSCY
LUDZIE SĄ HETEROSEKSUALNI ORAZ ŻE PODEJMUJĄ TRADYCYJNE ROLE
PŁCIOWE. KULTURA HETERONORMATYWNA WYKLUCZA TOŻSAMOŚCI
NIEHETEROSEKSUALNE, DEFINIUJĄC JE W KATEGORIACH MARGINESU,
DEGENERACJI CZY DEWIACJI.

8. TEORIA QUEER:
• KAŻDA PŁEĆ JEST KONSTRUOWANA
SPOŁECZNIE, PERFORMATYWNA I
NIESTABILNA (MIZIELIŃSKA 2007, S.
114).
• DLA BADACZY QUEER TOŻSAMOŚĆ
HOMO/HETERO/BISEKSUALNA NIE
ISTNIEJE. NIE MA CZEGOŚ TAKIEGO
JAK KONKRETNY SPOSÓB BYCIA
HETERO, GEJEM CZY LESBIJSKĄ.
• POSZUKIWANIE
HOMOSEKSUALNOŚCI W
HETEROSEKSUALNOŚCI I
ODWROTNIE.
• DZIAŁANOŚĆ NA GRANICY NORMY I
TEGO CO ODRZUCONE, INNE, DZIWNE
– WSKAZANIE NA PŁYNNOŚĆ
KATEGORII MARGINESU I JEGO STAŁĄ
ZMIENNOŚĆ.

9. BADANIA NAD PŁCIĄ SPOŁECZNO-
KULTUROWĄ
• PIERWSZE BADANIA NAD ROLAMI
KULTUROWYMI PROWADZONE BYŁY W LATACH
50-TYCH XX WIEKU, W LATACH 60-TYCH
ROZWINĘŁA JE MARGARETMEAD STUDIUJĄC
SPOŁECZNOŚCI PLEMIENNE NOWEJ GWINEI.
• W LATACH 60-TYVH I 70-TYCH STUDIA TE
ROZWINĘŁY SIĘ W RAMACH WIELU NAUK:
SOCJOLOGIA, ANTROPOLOGIA, FILOZOFIA,
KULTUROZNAWSTWO, LITERATUROZNASTWO…

10. MARGARET MEAD • „PŁEĆ I CHARAKTER W TRZECH SPOŁECZNOŚCIACH
PIERWOTNYCH” 1935 (NOWA GWINEA):
• ARAPESZE – PRZEDSTWICIELE OBU RODZAJÓW
BYLI ŁAGODNI I SPOKOJNI.
• MUNDUGOMOR – KOBIETY I MĘŻCZYŹNI BYLI
SKORZY DO WALKI I PROWADZENIA WOJEN.
• CZAMBULI -- MĘŻCZYŹNI LUBOWALI SIĘ W
UPIĘKSZANIU CIAŁA, KOBIETY ZAŚ WYKONYWAŁY
BARDZIEJ PRAKTYCZNE ZADANIA.

11. SEKSUALNOŚĆ:
• „SEKSUALNOŚĆ JEST PODSTAWOWYM ELEMENTEM BYCIA CZŁOWIEKIEM PRZEZ CAŁE ŻYCIE, OBEJMUJĄCYM SEKS,
PŁCIOWĄ IDENTYFIKACJĘ I ROLE, ORIENTACJĘ SEKSUALNĄ, EROTYZM, POŻĄDANIE, INTYMNOŚĆ I REPRODUKCJĘ.
SEKSUALNOŚĆ JEST DOŚWIADCZANA I WYRAŻANA W MYŚLACH, FANTAZJACH, PRZEŻYCIACH, PRZEKONANIACH,
WARTOŚCIACH, ZACHOWANIACH, ROLACH I ZWIĄZKACH. SEKSUALNOŚĆ POWSTAJE NA SKUTEK INTERAKCJI
CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH, PSYCHOLOGICZNYCH, SPOŁECZNYCH, EKONOMICZNYCH, POLITYCZNYCH,
KULTUROWYCH, ETYCZNYCH, PRAWNYCH, HISTORYCZNYCH, RELIGIJNYCH I DUCHOWYCH” (LECH-STAROWICZ
2010, S. 25).

12. TOŻSAMOŚCI (ORIENTACJE) SEKSUALNE:
• LECH-STAROWICZ (2010, S. 27) WIĄŻE TOŻSAMOŚĆ SEKSUALNĄ Z „WYBOREM OBIEKTÓW BUDZĄCYCH FANTAZJE I
REAKCJE SEKSUALNE, JEGO TRWAŁOŚCIĄ W ŻYCIU DANEJ OSOBY I AKCEPTACJĄ”.
• RODZAJE TOŻSAMOŚCI SEKSUALNYCH:
• HETEROSEKSUALNA, HOMOSEKSUALNA, BISEKSUALNA, (AUTOEROTYCZNA, ASEKSUALNA).
• WSPOMNIANE RODZAJE SEKSUALNOŚCI STANOWIĄ KONTINUUM DLATEGO TEŻ CZŁOWIEK NIE MUSI OKREŚLAĆ SIĘ
JAKO JEDNOZNACZNIE HETERO-, HOMO-, CZY BISEKSUALNY. ORIENTACJA SEKSUALNA ROZWIJA SIĘ WRAZ Z ŻYCIEM
CZŁOWIEKA DLATEGO W RÓŻNYM MOMENCIE CZŁOWIEK MOŻE OKREŚLAĆ SIĘ JAKO HETEROSEKSUALNY,
HOMOSEKSUALNY, CZY BISEKSUALNY.

13. KRYTYKA POJĘCIA TOŻSAMOŚCI SEKSUALNEJ (ZA BOJARSKA,
KOWALCZYK 2010, S. 34-35):
• BRAK UNIWERSALNYCH KRYTERIÓW, WEDŁUG KTÓRYCH WSZYSCY LUDZIE OKREŚLAJĄ WŁASNĄ TOŻSAMOŚĆ SEKSUALNĄ.
• NIEWERYFIKOWALNOŚĆ WSKAŹNIKÓW ORIENTACJI SEKSUALNEJ INNYCH NIŻ DEKLARACJE OSÓB NA TEMAT WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI
LUB DOŚWIADCZEŃ SEKSUALNYCH.
• DYNAMICZNY CHARAKTER POTRZEB SEKSUALNYCH I AUTOIDENTYFIKACJI. NARÓŻNYM ETAPIE ŻYCIA LUDZIE MOGĄ MIEĆ INNE
POTRZEBY SEKSUALNE I DEFINIOWAĆ SIĘ W ODMIENNY SPOSÓB. W TAKIM RAZIE NIE MA MOŻLIWOŚCI ORZECZENIA JEDYNEJ I
OSTATECZNEJ TOŻSAMOŚCI SEKSUALNEJ.
• PYTANIE O PRAWO DO ORZEKANIA O CUDZEJ ORIENTACJI SEKSUALNEJ PRZEZ OSOBY TRZECIE. TZN. KTO OKREŚLA TOŻSAMOŚĆ
SEKSUALNĄ DANEJ OSOBY, EKSPERT, CZY MOŻE DANA OSOBA?
• PŁYNNOŚĆ I WIELOWYMIAROWOŚĆ ORIENTACJI SEKSUALNYCH. ARBITRALNE WYZNACZANIE GRANIC MIĘDZY POSZCZEGÓLNYMI
ORIENTACJAMI SEKSUALNYMI.
• TOŻSAMOŚĆ SEKSUALNA JEST NIEAPLIKOWALNA DO OSÓB TRANSPŁCIOWYCH BĘDĄCYCH W ZWIĄZKACH ORAZ OSÓB
INTERSEKSUALNYCH, KTÓRE NIE IDENTYFIKUJĄ SIĘ ANI JAKO KOBIETY, ANI JAKO MĘŻCZYŹNI, A TAKŻE WOBEC ICH PARTNEREK I
PARTNERÓW.
• WZGLĘDNOŚĆ KULTUROWA POJĘCIA. OPISYWANIE RÓŻNYCH ORIENTACJI SEKSUALNYCH, RÓŻNIE ROZUMIANYCH W DANYCH
KULTURACH ZA POMOCĄ ZACHODNIEJ TERMINOLOGII.

14. PŁEĆ I SEKSUALNOŚĆ W ARCHEOLOGII

15. ARCHEOLOGIA NIE PRZEZ ARCHEOLOGÓW
OMAWIANA
• PIERWSZE PRACE O TEMATYCE ARCHEOLOGICZNEJ W TEMATYCE GENDEROWEJNIE BYŁY PISANE PRZEZ
ARCHEOLOGÓW, ALE PRZEZ: SOCJOLOGÓW, ANTROPOLOGÓW, CZY PALEONTOLOGÓW: POSZUKIWANIE
HISTORII KOBIET, PYTANIE O CENTRALNĄ ROLĘ MĘŻCZYZN W POZNANIU ŻYCIA PRZESZŁYCH
SPOŁECZEŃSTW…

16. HISTORIA BADAŃ NAD PŁCIĄ SPOŁECZNO-
KULTUROWĄ W ARCHEOLOGII:
• PIERWSZE PRACE DOTYCZĄCE GENDERU W ARCHEOLOGII POJAWIŁY SIĘ W POŁOWIE LAT 80-TYCH XX
WIEKU:
• M. CONKEY & J. SPECTOR, 1984. ARCHAEOLOGY AND THE STUDY OF GENDER [IN]: SHIFFER (ED.) ADVANCES IN
ARCHAEOLOGICAL METHOD AND THEORY, VOL. 7, 1–38.
• I. HODDER, 1984. BURIALS, HOUSES, WOMEN, AND MEN IN THE NEOLITHIC [IN]: MILLER, D. & TILLEY, C. (EDS.) IDEOLOGY,
POWER AND PREHISTORY. CAMBRIDGE.
• Y. MARSHAL, 1985. „WHO MADE THE LAPITA POTS? A CASE STUDY IN GENDER RESEARCH” JOURNAL OF THE POLYNESIAN
SOCIETY, 94 (3) 205–233.

17. POCZĄTKI GENDER W ARCHEOLOGII…
• PRACE DOTYCZĄCE PŁCI SPOŁECZNO-KULTUROWEJ NIE BYŁY TRAKTOWANE JAKO „POWAŻNE” PRZEZ
ŚRODOWISKA NAUKOWE.
• RUCH FEMINISTYCZNY I JEGO DZIAŁANIA SPRAWIŁY, ŻE INACZEJ ZACZĘTOPOSTRZEGAĆ TĘ TEMATYKĘ.
• PIERWSZE PRACE W DUŻEJ MIERZE DOTYCZYŁY GENERALIZUJĄCYCH WNIOSKÓW O STATUSIE KOBIET W
RÓŻNYCH KONTEKSTACH SPOŁECZNYCH.
• NAJPOPULARNIEJSZE TEMATY: CZY MATRIARCHAT KIEDYŚ ISTNIAŁ? KIM BYŁY AMAZONKI? JAKIE
ZNACZENIE MIAŁY BOGINIE?

18. STEREOTYPY NADAL FUNKCJONUJĄ?
• KULTURA UNIETYCKA:

19. FIGURKI NEOLITYCZNE:

20. CO MOŻNA BADAĆ W RAMACH GENDER
STUDIES W ARCHEOLOGII?
• REDEFINICJA STOSUNKÓW MIĘDZYPŁCIOWYCH, RÓL PŁCIOWYCH
• BADANIE SPOSOBU TWORZENIA TOŻSAMOŚCI PŁCIOWYCH W RAMACH DANEJ KULTURY I
SPOŁECZEŃSTWA.
• JAKI WPŁYW NA TWORZENIE TOŻSAMOŚCI PŁCIOWYCH MIAŁA SZTUKA, ARCHITEKTURA ETC.
• BADANIE WPŁYWU WYTWÓRCY NA TWORZENIE OKREŚLONYCH REPREZENTACJI SWOJEJ KULTURY.

21. SEKSUALNOŚĆ A REPRODUKCJA:
• TAYLOR, PREHISTORY OF SEX, ZAZNACZA, ŻE DLA WIĘKSZOŚCI PRYMATÓW, WŁĄCZAJĄC W TO HOMINIDY,
TYLKO NIEWIELKA CZĘŚĆ ŻYCIA SEKSUALNEGO OPIERA SIĘ NA DĄŻENIU DOREPRODUKCJI, RESZTA
POLEGA NA OSIĄGANIU PRZYJEMNOŚCI, CZASEM WŁADZY.
• ARCHEOLODZY POSIADAJĄ MNÓSTWO DOWODÓW NA TO, ŻE SPOŁECZEŃSTWA STAROŻYTNE UŻYWAŁY
WIELU RÓŻNYCH METOD ANTYKONCEPCJI.
• REPRODUKCYJNE PODEJŚCIE DO ŻYCIA SEKSUALNEGO SPOWODOWAŁO, ŻE WIELE RYTUAŁÓW
RELIGIJNYCH (ZWŁASZCZA TYCH, W KTÓRYCH UDZIAŁ BRAŁY KOBIETY) I PRZEDSTAWIEŃ UKAZUJĄCYCH
NAGIE POSTACI INTERPRETOWANO Z PERSPEKTYWY „PŁODNOŚCIOWEJ”.

22. NACZYNIA Z MOCHE (PERU)

23. STAROŻYTNA GRECJA

24. STAROŻYTNY RZYM

25. PROSTYTUCJA:
• PRZESTRZEŃ JAKO MIEJSCE BADANIA– DOM PUBLICZNY I JEGO WPŁYW LUB JEGO BRAK NA
SĄSIEDNIE BUDYNKI.
• ZNACZENIE SPOŁECZNE OSÓB PROSTYTUUJĄCYCH SIĘ– INFORMACJE NA TEMAT
ROZUMIENIA I ZNACZENIA ŻYCIA SEKSUALNEGO DLA PRZESZŁYCH SPOŁECZEŃSTW,
PROBLEM MARGINALIZACJI – KOGO WYKLUCZANO?
• SYSTEM ZDROWOTNY.
• ŻYCIE W DOMU PUBLICZNYM – WYCHOWYWANIE DZIECI, SPOSOBY ANTYKONCEPCJI.

26. BŁĘDY I TRUDNOŚCI W BADANIU
SEKSUALNOŚCI:
RELATYWIZM KULTUROWY = TO CO DLA JEDNYCH JEST ZWIĄZANE Z SEKSUALNOŚCIĄ, EROTYKĄ, DLA INNYCH TAKIE BYĆ NIE
MUSI.
NIE WSZYSTKIE SEKSUALNE REPREZENTACJE POWINNY BYĆ ŁĄCZONE Z EROTYZACJĄ -- STYMULOWANIEM SEKSUALNYM.
FAŁSZYWA REPREZENTACJA: NALEŻY PAMIĘTAĆ, ŻE PRZEDSTAWIENIA NIE UKAZUJĄ „ŻYWYCH CIAŁ” I REALNYCH PRAKTYK
SPOŁECZNYCH. SĄ ONE JEDYNIE INTERPRETACJAMI I IDEOLOGICZNYMI PREZENTACJAMI ŻYCIA.
WIELOZNACZNOŚĆ SYMBOLI OZNACZA, ŻE OBRAZY UKAZUJĄCE SEKSUALNOŚĆ NIE MOGĄ BYĆ ODCZYTYWANE JEDNOTOROWO.
INTERPRETACJE I ODCZYTANIA SEKSUALNYCH REPREZENTACJI MOGĄ SIĘ ZE SOBĄ ŁĄCZYĆ. ZALEŻĄ ONE TAKŻE OD KOGO
SPOJRZENIE CHCEMY INTERPRETOWAĆ (ODBIORCY PRZEDSTAWIEŃ).

27. BADANIA NAD SEKSUALNOŚCIĄ W
ARCHEOLOGII MOGĄ TAKŻE SKUPIAĆ SIĘ
NA:
• INSTYTUCJACH REGULUJĄCYCH SEKSUALNOŚĆ (NP. KLASZTORY,
ŚWIĄTYNIE)
• PRZEMOCĄ SEKSUALNĄ
• I….??

28. LITERATURA:
• BOJARSKA, K., KOWALCZYK, R. (2010). HOMOSEKSUALNOŚĆI SPOŁECZEŃSTWO [W:] LECH-STAROWICZ, Z., SKRZYPULEC
PLINTA, V. (RED.), PODSTAWY SEKSUOLOGII, WARSZAWA, SS. 34-61.
• BURZYŃSKA, A., MARKOWSKI, M.P. (2006). TEORIE LITERATURY XX WIEKU, KRAKÓW.
• BUTLER, J. (2008). UWIKŁANI W PŁEĆ. FEMINIZMI POLITYKA TOŻSAMOŚCI.WARSZAWA.
• DOWSON, A.T. (2000). HOMOSEXUALITY, QUEER THEORY AND ARCHAEOLOGY, [W:] THOMAS, J. (RED.), INTERPRETIVE
ARCHAEOLOGY:A READER, LONDYN, SS. 283-289.
• JAGOSE, A. (1996). QUEER THEORY: AN INTRODUCTION, NOWY JORK.
• LECH-STAROWICZ, Z. (2010). PSYCHOSPOŁECZNE PODSTAWY SEKSUALNOŚCI [W:] LECH-STAROWICZ, Z., SKRZYPULEC
PLINTA, V. (RED.), PODSTAWY SEKSUOLOGII, WARSZAWA, SS. 25-33.
• MIZIELIŃSKA, J. (2007). PŁEĆ, CIAŁO, SEKSUALNOŚĆ.OD FEMINIZMUDO TEORII QUEER, KRAKÓW.