Keraliya Thantric Book

1. Published
By
Shripuram Publications

3. ആമുഖം
പ്രയയോഗമഞ്ജരി
യേരളത്തിലല യേത്രങ്ങളിലല ക്രിയേൾ പ്രതിഩോദിക്കുന്ന ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ ഏറ്റവം
ഩഴക്കം ലെന്നതോയി േണക്കോക്കലെടുന്നതം ശശവഩരവമോയ ഒരു തോന്ത്രിേഗ്രന്ഥമോ
ണ് പ്രയയോഗമഞ്ജരി. ഇതമുതലോണ് യേരളത്തിലല തന്ത്രഗ്രന്ഥഩോരമ്പരയം ആരംഭിക്കുന്ന
ത്. ഩത്ത് ഩതിലനോന്ന് നൂറ്റോണ്ടുേൾക്കിടയിലോയിരിക്കോം പ്രയയോഗമഞ്ജരി എഴുതലെട്ട
ലതന്ന് വിശവസിക്കലെടുന്നു. ഇതിലെ േർത്തോവോയ രവി ഗ്രന്ഥോവസോനത്തിൽ അയേഹ
ലത്തഩറ്റി െില േോരയങ്ങൾ ലവളിലെടുത്തുന്നുണ്ട്, അതിങ്ങലനയോണ്. ശിവപുരം എന്ന
ഗ്രോമത്തിൽ ജനിചൃവനം വിധിയോൽ അർെിക്കലെട്ട യസോമഩോനത്തോൽ ശുദ്ധമോയവനം
േോശയഩയഗോത്രത്തിൽ ഉൾലെട്ടവനം മഠരകുലമോകുന്ന തോമരലെോയ്കയിലല ഹംസമോയവ
നം യഩലരടുത്ത ഭവത്രോതകുലത്തിലെ ധവജസ്ഥോനീയനമോയ അഷ്ടമൂർത്തിയിൽ ഉണ്ടോയ
വനം ശിവലെ ഩോദമോകുന്ന തോമരയിലല വണ്ടോയിട്ടുള്ളവനമോയ രവിയോൽ എഴുതലെട്ട
തോണ് പ്രയയോഗമഞ്ജരിലയന്ന ഗ്രന്ഥം. ഈ ഗ്രന്ഥത്തിന് ശശവോഗമസിദ്ധോന്തസോരം
എന്ന ഒരു യഩരും കൂടി ഉള്ളതോയി േോണുന്നു. ഗ്രന്ഥേർത്തോവ് ഇതിലന സവയം േണ്ടിരു
ന്നത് ഒരു നിബന്ധനം ആയിട്ടോണ്. നിബന്ധനം എന്നോൽ ഩദ്ധതിഗ്രന്ഥം എന്നർത്ഥം.
ഈ ഗ്രന്ഥം രെിക്കോനള്ള േോരണമോയിട്ട് അയേഹം ഩറയുന്നത് ശശവോഗമങ്ങൾ
മന്ദമതിേൾക്ക് മനസ്സിലോക്കോൻ നയന്ന പ്രയോസമോണ്, മോത്രവമല്ല ശശവോഗമങ്ങളിൽ
ക്രിയേൾ എല്ലോം ഒരിടത്തോയിട്ടല്ല ഩറയുന്നത്, അതിനോൽ ശിവസംബന്ധിയോയ ക്രിയ
േൾ എല്ലോം അയത ശിവോഗമങ്ങൾ യനോക്കി ഒരിടത്ത് ലേോണ്ടുവരുന്നു എന്നോണ്. ഇതി
ൽ നിന്നും ശശവോഗമങ്ങളോണ് ഈ ഗ്രന്ഥത്തിന് ആധോരമോയിത്തീർന്നിട്ടുള്ളത് എന്ന്
മനസ്സിലോക്കോം. ഇതിയനോലടോെം കൂട്ടിവോയിക്കോവന്നലതലന്തന്നോൽ യേരളീയമോയ തോ
ന്ത്രിേഩദ്ധതിഗ്രന്ഥങ്ങൾ ഒന്നും തലന്ന അന്ന് നിലവിലുണ്ടോയിരുന്നില്ല എന്നതോണ്.
യവലറോരു വസ്തുത ഇയേഹം യോഗോധിേോരമുള്ള ഒരു കുടുംബത്തിൽ ജനിചൃയോളോണ്. അങ്ങ
ലനയുള്ള ഒരോളോണ് ശശവസിദ്ധോന്തഩരമോയ ഒരു ഗ്രന്ഥം രെിക്കുന്നത്. ഇത് സൂെിെി
ക്കുന്നത് ഇന്നു േോണുന്നതയഩോലല തോന്ത്രിേോെോരോനഷ്ഠോനങ്ങലള അന്നലത്ത ശവദിേ
പ്രമുഖന്മോർ നിലവോരം കുറഞ്ഞ ഒന്നോയി േണ്ടിരുന്നില്ല എന്നോണ്.
പ്രയയോഗമഞ്ജരിയിൽ ആലേ ഇരുഩത്തിലയോന്ന് അദ്ധയോയങ്ങളോണ് ഉള്ളത്. ആ
യിരത്തി ഇരുന്നൂറ്റി ഇരുഩയത്തഴ് യലോേങ്ങളിലോയി ആെോരയലേണം മുതൽ ജീർയണോ
ദ്ധോരം വലരയുള്ള ക്രിയേൾ ഇതിൽ പ്രതിഩോദിചൃിരിക്കുന്നു. യലോേങ്ങലളല്ലോം തലന്ന വി

4. വിധ വൃത്തങ്ങളിലുള്ളവയോണ്. ആെോരയലേണം, ഭൂഩരിഗ്രഹം, വോസ്തുയോഗം, ഇഷ്ടേോ
ധോനവിധി, ഗർഭോധോനവിധി, പ്രോസോദലേണവിധി, ശിലോലേണവിധി, ലിംഗലേ
ണം, ദീേോപ്രകൢപ്തി, ബീജോങ്കുരോർെണവിധി, ജലോധിവോസം, വോസ്തുയഹോമം, ലിംഗശു
ദ്ധി, അധിവോസനം, പ്രതിഷ്ഠോവിധി, അർചൃനോഩടലം, െതർത്ഥദിവസസ്നോനം, ഉത്സവവി
ധി, തീർത്ഥസ്നോനവിധി,സ്നഩനം,ജീർയണോദ്ധോരം എന്നിവയോണ് ഇതിലല അദ്ധയോയ-
ങ്ങൾ.
പ്രയയോഗമഞ്ജരിയിലല ആെോരയലേണം ഏലറ ശ്രദ്ധയർഹിക്കുന്ന ഒന്നോണ്. അ
തിപ്രേോരമോണ്.ആരയോവർത്തത്തിൽ ഉണ്ടോയവനം വിനയമുള്ളവനം വോഗ്മിയും കുലീന
നം യുവോവം ബുദ്ധിമോനം ക്രിയേളിൽ സമർത്ഥനം വിഷയങ്ങളിൽ അന്ധനം വൃത്തിയു
ള്ളവനം ധോർമ്മിേനം പ്രതുത്ഩന്നമതിയും ശിവോഗമങ്ങളിൽ തത്ഩരനം സമർത്ഥനം
തഩസവിയും സജ്ജനങ്ങളോൽ മോനിക്കലെടുന്നവനം യദവ,ഗുരു,ബ്രോഹ്മണ, അഗ്നിേളിൽ ഭ
ക്തനം സോധേനമോയിരിക്കണം ആെോരയൻ. ഏതോണ്ട് ഇയത ആശയങ്ങളുലട ചുവടുഩിടി
ചൃോണ് തന്ത്രസമുചൃയേോരനം ആെോരയലേണലത്ത നിർവെിക്കുന്നത്. ഩയേ വയതയോ
സലമലന്തന്നോൽ തലെ ബ്രോഹ്മണയമധോവിതവത്തിലൂന്നിയ െിന്തേയളയും തന്ത്രസമുചൃയ
േോരൻ ആെോരയലേണത്തിൽ യബോധപൂർവം വിളക്കിയചൃർക്കുന്നതോയി േോണോം. പ്ര
യയോഗമഞ്ജരിയിലലവിയടയും ആെോരയൻ ബ്രോഹ്മണൻ ആയിരിക്കണലമന്ന് നിഷ്കർഷിക്കു
ന്നില്ല. എന്നോൽ സമുചൃയേോരൻ തടങ്ങുന്നതതലന്ന ആെോരയൻ വിപ്രനോയിരിക്കണം എ
ന്നുഩറഞ്ഞുലേോണ്ടോണ്. മോത്രവമല്ല, യവദോദ്ധയയനം ആെോരയനോവോനള്ള യയോഗയതയോ
യി പ്രയയോഗമഞ്ജരി േോണുന്നയതയില്ല. എന്നോൽ സമുചൃയേോരൻ യവദത്തിലെ തതവമറി
യുന്നവനോയിരിക്കണം ആെോരയൻ എന്ന് ഩറയുന്നു. ഉയേശിക്കുന്നത് യവദഩോരമ്പരയത്തി
ൽ ലഩട്ട ഒരോളോയിരിക്കണം എന്നുതലന്നയോലണന്ന് അനമോനിക്കോം.
ആെോരയനോവോനള്ള യയോഗയതേളിൽ ഏറ്റവം പ്രധോനമോയി പ്രയയോഗമഞ്ജരി േ
ണ്ടിട്ടുള്ളത് ദീേലയയോണ്. സിദ്ധോന്തദീേ ലഭിചൃ ഒരോളോണ് പ്രതിഷ്ഠിക്കോനധിേോരി
എന്ന് ഒമ്പതോമദ്ധയോയത്തിൽ പ്രയയോഗമഞ്ജരീേോരൻ അസന്ദിഗ്ധം പ്രസ്തോവിക്കുന്നു. എ
ന്നോൽ ആെോരയൻ ദീേിതനമോയിരിക്കണലമന്ന് സമുചൃയേോരൻ ഒരു ഒഴുക്കൻ മട്ടിൽ ഩ
റഞ്ഞുയഩോകുന്നയതയുള്ളൂ. സിദ്ധോന്തദീേയയോ അലല്ലങ്കിൽ ഩോഞ്ചരോത്രദീേയയോ ലഭിചൃ
ഒരോൾ ആയിരിക്കണലമന്ന് ഩറയുന്നയത ഇല്ല. മോത്രവമല്ല തന്ത്രസമുചൃയത്തിൽ ഩറഞ്ഞി
ട്ടുള്ള ദീേോ ക്രിയ ശസദ്ധോന്തിേഩോഞ്ചരോത്രദീേേളുലട ഒരു േലർപ്പം തിേചൄം അപൂർ
ണവമോയ ഒന്നോലണന്നും നിസ്സംശയം ഩറയോവന്നതമോണ്. ഇലതല്ലോം വിരൽ ചൂണ്ടുന്നത്
സമുചൃയേോരൻ ദീേലയ പ്രധോനമോയി േണ്ടിയട്ട ഇല്ല എന്ന വസ്തുതയിയലക്കോണ്.

5. വോസ്തവത്തിൽ ദീേലയ അത്ര പ്രധോനമോയി േോയണണ്ടതയണ്ടോ? ഉണ്ട്. ദീേോ
ക്രിയ തലന്നയോണ് യേത്രത്തിലല പ്രതിഷ്ഠോക്രിയ. യേത്രമൂർത്തി ദീേിതനോയ ഒരോളോ
ണ്. ദീേോക്രിയ എന്നത് ഒരു യലോേസങ്കല്പത്തിലധിഷ്ഠിതമോണ്. ശശവന്മോരുലടയും
ശവഷ്ണവരുലടയും യലോേസങ്കല്പങ്ങൾ ഭിന്നങ്ങളോണ്. ഈ യലോേസങ്കല്പങ്ങൾ അറിയോ
ലത ദീേോക്രിയേൾ നിർവഹിക്കോൻ സോധിക്കില്ല. എന്നുവചൃോൽ, ശശവയമോ ശവഷ്ണവ
യമോ ആയ യലോേസങ്കല്പങ്ങൾ അറിയോലത യേത്രത്തിൽ ഒരു മൂർത്തിലയ പ്രതിഷ്ഠിക്കോൻ
സോധിക്കില്ല . മലറ്റോന്ന് ദീേിതനോണ് പ്രതിഷ്ഠിക്കോനധിേോരി. ഈ േോരണങ്ങളോൽ ദീ
േ വളലര പ്രധോനലെട്ടതോണ്.
പ്രയയോഗമഞ്ജരിയിൽ ഒമ്പതോമദ്ധയോയത്തിൽ ദീേലയ സവിസ്തരം പ്രതിഩോദിക്കു
ന്നുണ്ട്. ശശവയലോേസങ്കല്പലത്തക്കുറിചൄള്ള സോമോനയമോയ ഒരറിവ് ലഭിക്കോൻ ഈലയോര
ദ്ധയോയം ഏലറ ഩരയോപ്തമോണ്.
ഩല പ്രയതയേതേൾ ഉള്ള ഒരു ഗ്രന്ഥമോണ് പ്രയയോഗമഞ്ജരി. ഈഗ്രന്ഥം ഒയര സമ
യം ശശവസിദ്ധോന്തത്തിയെയും യേരളതോന്ത്രിേഩോരമ്പരയത്തിയെയും സവഭോവസവിയശ
ഷതേൾ പ്രേടിെിക്കുന്നുണ്ട്. സദോശിവനോണ് ഇതിലല പ്രധോനയദവത. ശശവസിദ്ധോ
ന്തത്തിയലയും പ്രധോനയദവത സദോശിവനോണ്. കൂടോലത ക്രിയേൾ എല്ലോം തലന്ന ശശവ
സിദ്ധോന്തോധിഷ്ഠിതമോണ്. എന്നോൽ ഇതിൽ ഩറഞ്ഞ ഩലക്രിയേൾക്കും ഇന്ന് പ്രെോര
ത്തിലുള്ള ക്രിയേളുമോയി നല്ല ബന്ധമുണ്ട്. െില പ്രയയോഗത്തിലില്ലോത്ത ആെോരവം ഇതി
ൽ േോണോം. അതിലലോന്നോണ് ഉത്സവബലിസമയത്ത് ഹവിസ്സുലേോലണ്ടോരു ശിവലിംഗമു
ണ്ടോക്കി ആ ശിവലിംഗലത്ത സോേിയോക്കി ബലിക്രിയേൾ ഒലക്ക നിർവഹിക്കുേ എ
ന്നത്. ഇത് എവിയടയും പ്രെോരത്തിലുള്ളതോയി അറിവില്ല.
ഗ്രന്ഥേർത്തോവിന് ഗണിതശോസ്ത്രത്തിൽ നല്ല പ്രോവീണയമുണ്ടോയിരുന്നതോയി േ
ണക്കോക്കോം. ശ്രീയേോവിൽ, ബിംബം, ഩീഠം, ഩദ്മങ്ങൾ എന്നിവയുലട നിർമ്മിതിലയ ഏ
ലറ സൂക്ഷ്മതയയോയടയും കൃതയതയയോലടയുമോണ് അയേഹം വിവരിക്കുന്നത്. അളവമോയി ബ
ന്ധലെട്ടേോരയങ്ങൾ ഩറയുയമ്പോൾ ഗ്രന്ഥേർത്തോവ് സവിയശഷമോയ ഒരു തോത്ഩരയം പ്ര
േടിെിക്കുന്നതോയി േോണോം.
പ്രയയോഗമഞ്ജരി എല്ലോ തലത്തിലും വളലര പ്രധോനലെട്ട ഒരു ഗ്രന്ഥമോണ്. ഇതി
ലെ സവോധീനം തടർന്ന് രെിക്കലെട്ട മുരോരിഭട്ടലെ ശശവോഗമനിബന്ധനം, ക്രിയോസോരം
, മോതൃസദ്ഭോവം, തന്ത്രസമുചൃയം തടങ്ങിയ ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ േോണോവന്നതോണ്. പ്രയയോഗമ
ഞ്ജരിയുലട ഒരു വിസ്തൃതരൂഩമോണ് ശശവോഗമനിബന്ധനം.

6. പ്രയയോഗമഞ്ജരിക്ക് ഩതിനഞ്ചോം നൂറ്റോണ്ടുേോരനോയ ത്രിവിക്രമൻ എലന്നോരോൾ ര
െിചൃ വയോഖയോനമോണ് പ്രയദയോതം. ഇയേഹം പ്രഩഞ്ചസോരത്തിന് വിജ്ഞോനയദയോതിനി
എന്നും വിദയോെന്ദ്രിേ എന്നും രണ്ടുവയോഖയോനങ്ങൾ കൂടി രെിചൃിട്ടുള്ളതോയി ഩറയലെടുന്നു.
യേരളതന്ത്രഩഠിതോക്കൾക്ക് പ്രയയോഗമഞ്ജരി ഏലറ ഉഩേോരപ്രദമോയിരിക്കും എ
ന്നതിൽ യോലതോരു സംശയവമില്ല. യേരളതന്ത്രപ്രധോനമോയ ഈലയോരുഗ്രന്ഥയത്തയും
ഞങ്ങൾ സോദരം ശേരളിക്ക് സമർെിക്കുന്നു. ഇതിലൂലട ഏലറ ഩഠനം ആവശയമുള്ള ഒരു
യമഖലയോണ് ഇലതന്നും കൃതയമോയ ക്രിയോനിർവഹണം മോത്രമോണ് ഩരമപ്രധോനം എന്ന
ത് ഒരു ലതറ്റോയ േീഴ് വഴക്കം മോത്രമോലണന്നുമുള്ള ഒരു തിരിചൃറിവ് അയദ്ധയതോക്കൾക്ക് ഉ
ണ്ടോവലമന്നും ഞങ്ങൾ പ്രതയോശിക്കുന്നു.

7. विषयानुक्रमणिका
प्रथभ् ऩटर् आचामयरषणभ् 1
द्वद्रतीम् ऩटर् लसुधाऩरयग्रश् 6
तृतीम् ऩटर् लास्तसमाग् 10
चतसर्तथय् ऩटर् इष्टकाधानवलवध् 18
ऩञ्चभ् ऩटर् गबायधानवलवध् 20
ऴष्ठ् ऩटर् प्रावादरषणवलवध् 23
वद्ऱभ् ऩटर् शळरारषणवलवध् 39
अष्टभ् ऩटर् वरङ्गरषणभ् 45
नलभ् ऩटर् दीषाप्रक्लृवद्ऱ् 53
दळभ् ऩटर् फीजाङ्कसयवलवध् 74
एकादळ् ऩटर् जरावधलावनवलवध् 77
द्रादळ् ऩटर् लास्तसशोभ् 81
त्रमोदळ् ऩटर् वरङ्गळसवद्च् 83
चतसदयळ् ऩटर् अवधलावनभ् 91
ऩञ्चदळ् ऩटर् प्रवतष्ठावलवध् 94
ऴोडळ् ऩटर् अचयना 101
वद्ऱदळ् ऩटर् चतसर्तथयद्वदलवस्नऩनभ् 112
अष्टादळ् ऩटर् उर्तवलवलवध् 122
एकोनवलिंळ् ऩटर् तीर्तथयस्नानवलवध् 139
वलिंळ् ऩटर् स्नऩनभ् 144
एकवलिंळवत् ऩटर् जीणोद्चायवलवध् 166

8. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी प्रथमः पटलः
www.shripuram.org 1
प्रयोगमञ्जरी
(शैिागमणसद्धान्तसारः)
प्रथमः पटऱः
फसद्चेयार्तभबसलोर्ऩमभूवभभभरिं मत्तर्तलभाहुफसयधा
बेदो मस्म जगर्नभमस्म फहुधार्ऩमौऩावधको रक्ष्मते।
देशे स्लाऩशचवतक्रभानवबदधे भर्नत्रार्तभवब् श्रेमवे
मो ला देशभृतािं द्वशभाचरसुतानाथाम तसभ्मिं नभ् ।। 1।।
जनमतस रृद्वद वौख्मिं लस्तसद्वशनकयकरावलभूऴणो देल्।
मस्म जगत्रमभषिरिं धाम्ना करमा कमावऩ वनर्वमययढभ् ।। 2।।
मेभ्म् प्रणाभवलवधवबस्वकृदर्ऩमसऩात्तै –
स्विंवायवागयतयङ्गवनभज्जभाना्
र्धलस्तार्नधकायभनवो भजाजास्तयषर्नत
तेभ्मो नभोस्तस वनमतिं गसरुऩादुके भ्म् ।। 3।।
सानाविदग्धदुरयतैवलयऴमप्रमुक्त्मै-
भययर्ध्ाय धृता वकरमोवगवबयादयेण ।
मे वलयरोकभद्वशता भनव् प्रवादिं
ऩसष्णर्नतस ते गसरुऩदािंफसजऩािंवलो ल् ।। 4।।

9. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी प्रथमः पटलः
www.shripuram.org 2
उद्ङाभता न लचवो न च कौळरिं भे
फसद्चे् शळलस्म च न फोद्चसभरिं द्वश तर्तलभ्।
शास्मो बलावभ कयणेन वनफर्नधनस्म
स्ऩष्टिं तथावऩ िलु चोदमतीश बशत् ।। 5।।
दुसेमावन फशयवन भर्नदभवतवबस्तर्नत्राशण गौयीऩते-
रुद्गीणायवन मुिािंफसजादवलकरास्र्तलेकत्र तेऴािं द्वक्रमा्।
नोतास्तेन शळलागभािंश्च वकराजाद्रीक्ष्म तास्ता् द्वक्रमा्
विंशषर्ऩम प्रलदावभ माश्च वलद्वशता वरङ्गप्रवतष्ठावलधौ ।। 6।।
अलशचर्तम मथाश्रसतिं द्वक्रमाक्रभभात्रिं ळसकलर्नभमोच्मते।
कृततर्तलवलवनणयमस्तस मिं प्रमसनक्त्मस्म मथोऩमसज्मते ।। 7।।
आचामयरषणवलवधिं लसुधाऩयीषािं
तस्माश्च ळसवद्चभलनेयथ लास्तसमागभ्।
प्रावादरषणभथ प्रथभेष्टकाञ्च
गबं शळराञ्च शळलवरङ्गवलधौ प्रळस्ताभ् ।। 8।।
वरङ्गस्म रषणवलवधिं मजभानदीषािं
फीजाङ्कसयाशण फवरकभय जरावधलावभ्।
वरङ्गस्म ळसवद्चभवधलावनभीड्ययर्तन-
र्नमाविं मथोतशळलवरङ्गभशाप्रवतष्ठाभ् ।। 9।।
ऩयजािं चतसथयद्वदलवस्नऩनोर्तवलौ च
तीर्तथायवबऴेकगभनिं स्नऩनिं च ऩश्चात्।

10. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी प्रथमः पटलः
www.shripuram.org 3
जीणोद्चृवतञ्च वकरावन शळलागभेऴस
प्रोतार्नमभयवन कथमावभ वभावतोऽशभ् ।। 10।।
एष्टर्वमो मजभानेन प्रवतष्ठािं कतसयवभच्छता।
आचामयस्वलयतर्नत्रसस्तस्म रषणमुच्मते ।। 11।।
आमायलतयवमुद्भलो वलनमलान् लाग्भी कुरीनो मसला
भेधाली कुळर् द्वक्रमासु वलऴमेष्लर्नध् ळसशचधायवभयक्।
प्रर्तमसर्तऩन्नभवतषशळलागभयतो दषस्तऩस्ली वतािं
भार्नमो देलगसरुद्वद्रजाविऴस ऩयिं बतो बलेर्तवाधक् ।। 12।।
क्र
य योऽल्ऩवलद्यो र्वमवनी कृतघ्नो डम्ब् ऩसनभूयगसयरुबशतशीन्।
भार्तवमयमसतो वलऴमी द्वक्रमासु लज्मय् प्रवतष्ठाद्वदऴस ताद्वकय कश्च ।। 13।।
एलिंवलधेन द्रवलणस्म रोबादसानतो ला मद्वद नाषस्तको ला।
आरस्ममोगाद्यद्वदकायमेद्रा वरङ्गप्रवतष्ठािं गसरुणा कदाशचत् ।। 14।।
ऩाऴाणकल्ऩिं शळलवरङ्गभेतत् तस्भात् परिं वलत्तऩरयषमश्च।
श्रभश्च कतसयनय शळलस्तस नयनभाचामयदोऴाशन्नलवर्तममुषष्भन् ।। 15।।
वरङ्गस्म ळशतभयशती च नयनभाचामयळते फयरलान् प्रबाल्।
आचामयभर्नत्रेश्वयतर्नत्रबेदो नैलाषस्त तस्भाद्रयमेद्गसरुिं तभ् ।। 16।।
विंप्रार्थमय तसष्टिं स्लगृशेऽथ नद्यािंस्तीयेऽथला देलगृशे वनलेशम।
आयाधमेर्नभयवतयधयैरुऩेतिं ऩाद्याद्वदवबदेलवभलादयेण ।। 17।।
तानष्टभयतॉयथ भयवतंऩािंश्च वङ्कल्र्ऩम विंऩयज्म मथाक्रभेण।
भर्नत्रैयभीवब् प्रशणऩर्तम ऩयलं वर्नतोऴमेदिंळसकभूऴणाद्यै् ।। 18।।

11. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी प्रथमः पटलः
www.shripuram.org 4
शषवतलै धामयते रोकान् रोका् शषवतभमा् स्ृता्।
वलयगिं शषवतरूऩिं ते शषवतभयते नभोस्तस ते ।। 19।।
अविलै धामयते रोकान् रोकािंश्चाविभमा् स्ृता्।
वलयगञ्चाविरूऩिं ते अविभयते नभोस्तस ते ।। 20।।
मसो लै धामयते रोकान् रोका मसभमा स्ृता्।
वलयगिं मसरूऩिं ते मसभयते नभोस्तस ते ।। 21।।
वयमो धायमते रोकान् रोकास्वयमयभमा् स्ृता्।
वलयगिं वयमयरूऩिं ते वयमयभयते नभोस्तस ते ।। 22।।
जरिं लै धामयते रोकान् रोका जरभमा् स्ृता्।
वलयगिं जररूऩिं ते जरभयते नभोस्तस ते ।। 23।।
लामसलै धामयते रोकान् रोका लामसभमा् स्ृता्।
वलयगिं लामसरूऩिं ते लामसभयते नभोस्तस ते ।। 24।।
वोभो धायमते रोकान् रोका् वोभभमा् स्ृता्।
वलयगिं वोभरूऩिं ते वोभभयते नभोस्तस ते ।। 25।।
आकाळो धामयते रोकान् रोका आकाळभमा् स्ृता्।
आकाळिं वलयगिं रूऩिं भयर्तमायकाळ नभोस्तस ते ।। 26।।
षभाविमजभानाकय लायीयणवनळाकया्।
र्वमोभार्नता भयतयमो ह्येता वनद्वदयष्टाशिजगर्तऩते् ।। 27।।
ळलो रुद्र ऩळसऩवतयीळानो बल एल च।
तथैलोग्रो भशादेलो बीभार्नता भयवतयऩा् स्ृता् ।। 28।।

12. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी प्रथमः पटलः
www.shripuram.org 5
शवद्चार्नतशवद्चा वलशजतेषर्नद्रमाश्च बताश्च देलावियता् कुरीना्।
आचामयकल्ऩा वनऩसणा् द्वक्रमासु वर्नतो द्वद्रजा भयवतयधया् प्रद्वदष्टा् ।। 29।।
विंऩयज्म वलायन् वलवधनैलभेतान् भूम् प्रवाद्य प्रमतो गसरुिं च।
तसष्टाम कामं गसयले वनलेद्य तेभ्मो मथालद्वद्रवनलेदमेच्च ।। 30।।
इवत प्रमोगभञ्जमायभाचामयरषणो नाभ प्रथभ् ऩटर्

13. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी द्वितीयः पटऱः
www.shripuram.org 6
द्वितीयः पटऱः
आचामय् शळलभषर्नदयिं सुकुळरै् वम्प्रावथयतिं कायमेत्
कताय शळल्ल्ऩवबयादयेण वलवधलच्छािोतभागायषर्नलतभ्।
ऩयलं तत्र ऩयीक्ष्म भूवभभवकृत् कृष्टार्नतस तािं योधमेत्
विंषेऩेण लदावभ रषणभशिं भूभेश्च ळािोद्वदतभ् ।। 1।।
शस्नग्धा यर्नरैवलयशीना फहुपरकुसुभा भूरयऩािंसुप्रमुता
र्नमामेनैलाशजयता मा वभतरभद्वशता षीयवृषैरुऩेता।
गालो मस्मािं यभर्नते यभमवत भजाजान् मा च मा ऩयलयतोमा
वा भूवभस्विंप्रळस्ता शळलवनरमवलधौ शषप्रफीजप्रयोशा ।। 2।।
ळयराकाया बसजगकुद्वटरा भर्तस्मपृष्ठा ऴडश्रा
ळयऩायकाया ऩळसमुिवनबा नागपृष्ठा वत्रकोणा।
भद्ध्ये वनम्ना मभवऩशळतबसग्लद्विद्वदक्षु स्लबाला-
शन्नम्ना भूवभ् शळलवनरमवलधौ वनषर्नदता ळकय याढ्या ।। 3।।
लाभालतयजराषस्थबस्भवद्वशता लल्भीकके ळाषर्नलता
दुगयर्नधा कटसकद्रसभै् ऩरयवृता विंक्ले द्वदता कदयभै्।
ळसष्का वयकयपृष्ठवशन्नबतरा लातातऩैस्विंशता
भूवभ् ळसष्कजरा शळलारमवलधौ कीटाकुरा वनषर्नदता ।। 4।।
वलप्रादीनािं लणयबेदाच्चतसधाय वबन्ना भूवभलयशणयनािं लणयतश्च।
आस्लादाद्रा गर्नधतश्च प्रद्वदष्टा नानालणाय वनषर्नदता वलयलणै् ।। 5।।
श्वेताज्मगर्नधा भधसया कऴामा यतास्रगर्नधौदनभयत्रगर्नधा।
ऩीता च वतता कटसका च कृष्णा भद्यािंफसगर्नधेवत भशी चतसधाय ।। 6।।

14. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी द्वितीयः पटऱः
www.shripuram.org 7
ऩयणाय सुऩर्तभा च तथैल बद्रा धयम्रा च भूवभवलयद्वशता चतसधाय।
लक्ष्मे च तावाभवऩ रषणावन विंषेऩतो भूवभऩरयग्रशाथयभ् ।। 7।।
अङ्कोरैफयकुऱैयळोकतरुवबवनयम्फैस्तथा द्वकिं ळसकै ्
वङ्कीणाय वश भाधलीवबयवधकै वनयष्ऩालकै ् कोद्रलै्।
ऩाश्वयस्था लसुधाधयस्म शळिये विंस्थावऩता तस्म ला
ळस्ता स्लच्छजरा कुरर्तथफहुऱा ऩयणाय भशी ऩसवष्टदा ।। 8।।
कऩयययागरुनाशऱके यवतरकै दयबै् कदिंफाजसयनै-
भायरेमै् क्रमुकै श्च चिंऩकलनै् कुर्नदोर्तऩरैस्विंवृता।
वनम्ना वौम्मद्वदशळ प्रभूतववररा ऩयलयप्लला ळाषर्नतदा
वङ्कीणाय च तथैल के तकलनै् ळस्ता सुऩर्तभा भशी ।। 9।।
अभ्माळे वरयतािं ऩतेरुऩद्वशता नद्यास्तटे ला ऩसन्
प्राद्ऱा तीथयजराळमिं परतरुव्रातैवृयता माशसकै ्।
वृषै् ऩशश्चभद्वदषग्स्थतै् कुसुवभतैगसयल्भैरयतावबवृयता
षेत्रैदयशषणविंशश्रतैश्च सुिदा बद्रा भशी कीवतयता ।। 10।।
आकै लेणसवलबीतकस्नसद्वशमसतै् श्लेष्भातकै ् ऩीलुवब्
वङ्कीणाय च वळकय या च कद्विना गबायषर्नलता वोऴया।
गृरशमेनलयाशलामवकुरैगोभामसवबश्चाकुरा
कतसयद्ङसय्िकयी शळलारमवलधौ धयम्रा भशी लशजयता ।। 11।।
आशवच्म गर्वमिं घृतभाभऩात्रे लतींश्चतस्रो वलवनधाम द्वदक्षु।
वङ्कल्र्ऩम वलप्रप्रमुिािंश्च लणायन् प्रज्लाल्म लतॉस्वश ताश्चतस्र् ।। 12।।

15. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी द्वितीयः पटऱः
www.shripuram.org 8
प्रच्छाद्य भर्धमे वलवनलेशम भूभे् ऩशमेच्च नीर्तलाथ मुशयतयभात्रभ्।
एका च लवतयज्लयवरता मद्वद स्मादर्नमा वलळीणायस्वश ताश्चतस्र् ।। 13।।
लवतयश्च मस्मािं द्वदशळ विंप्रदीद्ऱा वा तस्म लणयस्म भशी प्रळस्ता।
वलायश्च ता् प्रज्लवरता मद्वद स्मस् वङ्कीणयकिं नाभ भशी प्रळस्ता ।। 14।।
वलेऴस लणेऴस ळसबप्रदा वा वनलायवऩतास्मसमयद्वद ला वभस्ता्
लज्माय भशी वा तस वभस्तलणै् क्ले ळिं च कतसयवलयदधावत वनर्तमभ् ।। 15।।
एलिं ऩयीक्ष्म फहुधा वकरैवलयशीनािं
दोऴैगसयणैरुऩशचतािं लसुधाभलेक्ष्म।
ळसवद्चिंञ्च ळािवलद्वशतािं वलवधलत् प्रमर्तनात्
कुमायदनयनऩरयकृष्टक्ससुर्नधयामा् ।। 16।।
प्राकायऩमयर्नतभथ प्रकल्र्ऩम दर्तला फवरिं तत्र च भूतकूयभ्
ळिंकुशन्नधाम प्रवलवामय वयत्रमुर्नभीम भूवभग्रशणिं वलदर्धमात् ।। 17।।
भूतावन याषवा लावऩ मेऽत्र वतष्ठषर्नत के चन।
ते वले र्वमऩगच्छर्नतस स्थानिं कुमां कऩद्वदयन् ।। 18।।
अजासार्ऩमैलभाचामं तेभ्मो दर्तला फवरिं तत्।
भशीिं प्राकायऩमयर्नतािं ळसवद्चमुर्नभीम कल्ऩमेत् ।। 19।।
कृष्टािं तािं कवऩरैवृयऴैश्च फहुळ् कृर्तलावनैरायङ्गरै्
वर्वमेनात्र नलािंफयो बसवल लऩेद्चार्नमावन लाभेन च।
अशद्भस्तार्नमथ वेचमेच्च ऩरयतोऽघोयेण विंयषमे-
दीळानेन पराषर्नलतावन ऩळसवबलयॉे न विंबषमेत् ।। 20।।

16. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी द्वितीयः पटऱः
www.shripuram.org 9
भूमस्तत्र वलधाम गोवनरमनिं नीर्तला च विंलर्तवयभ्
मुद्गादीवन ऩसनश्चतत्र वनलऩेद्ध्यार्नमावन ऩयलयक्रभात्।
भूमस्तार्नमवऩ बषमेच्च ऩळसवब् ळसद्चे मुशयते तत्
िार्तला ळाल्मवलभोशचताभवतदृढािं भूमो वलदर्धमार्नभशीभ् ।। 21।।
इवत प्रमोगभञ्जमां लसुधाऩरयग्रशो नाभ द्वद्रतीम् ऩटर्

17. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 10
तृतीयः पटऱः
वङ्कल्र्ऩम तस्मािं बसवल लेद्वदकािं च स्पीतािं वलदद्ध्यादथ लास्तसमागभ्।
कृर्तला चतसष्ऴवष्टऩदावन भूम् कोणोऴस वयत्रे वलवनलेळमेद्रे ।। 1।।
लास्तसदेशषस्थतास्तत्र वत्रऩञ्चाळत्तस देलता्।
ऩयजमेत् क्रभळस्तावािं वलबाग् प्रोच्मतेऽधसना ।। 2।।
ब्रह्मा भद्ध्यचतसष्ऩदप्रशणद्वशतो द्वदक्षु वत्रऩाद्याषस्थता्
तद्बाह्येथ चतस्र एकऩदगे द्रे द्रे षस्थते ऩाश्वयमो्।
कोणस्मार्ऩमथ ऴोडळाधयऩदगा् कोणेऴस फाह्येर्नततो
द्वदक्सस्थाष्ऴोडळदेलता द्वद्रऩदगाचाष्टौ फद्वशद्वदयग्गता् ।। 3।।
ईळानऩजयर्नमजमर्नतळक्रर्धलार्नताऩजार्तवर्तमभृळार्नतरयषा्।
अविश्च ऩयऴा वलतथावबधानो गृशषत् प्रेतवनलावबताय ।। 4।।
गर्नधलयविंसस्र्तलथ भृिंगयाजो ृगावबधान् वऩतय् प्रळस्ता्।
द्रौलारयक् ऩशश्चभऩयलयविंस्थ् सुग्रीलविंसस्र्तलथ ऩसष्ऩदर्नत् ।। 5।।
भूम् प्रळस्तो लरुणोऽसुयश्च ळोऴश्च योग् ऩलनो बसजङ्ग्।
मुख्मोऽथ पल्लाटवनळाकयौ च भूमोऽगयऱोऽद्वदर्तमसद्वदत् क्रभेण ।। 6।।
वलष्कम्बफाह्यस्थऩदप्रवलष्ठा द्रावत्रिंळदेता् ऩरयत् प्रद्वदष्टा्।
अर्नतस्थकोणाधयऩदेऴस चाष्टौ लक्ष्मे चतस्रश्च द्वदळासु मोज्मा् ।। 7।।
वावलत्रस्ववलता हुताळनद्वदशळ ब्रह्माविभद्ध्येधयगा-
वलर्नद्रश्चेर्नद्रजमश्च याषवद्वदशळ ख्मातौ ऩदाधयषस्थतौ।
रुद्रो रुद्रजमश्च लामसद्वदशळ च र्वमाद्ऱालथेळाधयगा-
लाऩश्चावऩ तथाऩलर्तव इवत च द्रर्नद्रषस्थता देलता् ।। 8।।

18. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 11
ऩयलायद्वदद्वदक्षु क्रभळशिऩाद्या् स्मादामयकश्चाथ तथा वललस्लान्।
वभत्रश्च ऩश्चात्तस भशीधयश्च ब्रह्मा च भद्ध्यस्थचतसष्ऩदस्थ् ।। 9।।
द्वदक्षु कोणेऴस फाह्यस्था् प्रलदावभ ऩसन् क्रभात्।
ळलय् स्कर्नदोऽमयभाह्लश्च जम्बक् वऩवरवऩज्जक् ।। 10।।
चयकी च वलदायी च ऩयतना ऩाऩयाषवी।
विंस्थार्ऩमैलिं चतसष्ऴवष्टऩदेष्लेता् प्रऩयजमेत् ।। 11।।
एलिं लाष्टकृवतप्रवबन्नऩदगा ब्रह्मा चतसष्कोष्ठगो
भर्धमे तत्र चतसष्ऩदप्रशणद्वशता द्वदक्सस्थाश्चतस्र् क्रभात्।
द्रे द्रे कोणगते तथैकऩदगे द्रे द्रे ऩदाधयषस्थते
द्रे द्रे द्वदक्षु फद्वश् ऩदद्रमगते शळष्टा् ऩदैकषस्थता् ।। 12।।
एकाळीवतऩदेथला वलवनद्वशतास्विंऩयजमेद्ङेलता्
भर्धमे तत्र वऩताभशो नलऩदार्नमाशश्रर्तम वषर्नतष्ठते।
तद्बाह्यालयणद्रमे द्वद्रऩदगे द्रे द्रे षस्थते कोणत्
तर्नभर्धमे ऩरयतश्च ऴड्ऩदगता द्वदग्स्थाश्चतस्र् क्रभात् ।। 13।।
द्रावत्रिंळर्तऩरयतस्तथैकऩदगा फाह्यावृतौ कल्ऩमे-
दीळाद्या् ऩसनयामयकप्रभृतम् ऩयलायद्वदद्वदक्सस्विंषस्थता्।
ईळार्नतश्च हुताळनाद्वदऴस तत् कोणेऴस चाष्टौ क्रभात्
वावलत्रप्रमुिा् तथैल ऩरयत् शळष्टा फद्वशद्वदयग्गता् ।। 14।।
आशश्रर्तम भागं भवतभानथैऴाभेकिं च लास्तसिं ऩरयकल्र्ऩम तत्र।
अङ्गेऴस तस्मार्ऩमथ देलतास्तास्वङ्कल्र्ऩम वम्मक्सऩरयऩयजमेच्च ।। 15।।

19. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 12
आवीर्तऩसया वकररोकबमङ्कयश्च
क्र
य योऽसुयो बसजफरादवतगवलयतश्च।
षोणीतरे वलवनद्वशतो वलशजत् प्रळार्नतो
देलैस्व लास्तसऩसऴश्चतसयश्रविंस्थ् ।। 16।।
ईळे तस्म शळयस्तदा वलवनद्वशतिं ऩादौ वनयृर्तमािं षस्थतौ
लामर्वमे च हुताळने च बसजमो् विंस्थावऩते कोऩययौ।
शषद्ऱिं लषशव शस्तमोस्तरभत् प्रोत्तावनत् स्थावऩत-
स्तस्माङ्गेऴस च देलता वलवनद्वशता मद्रत् प्रलक्ष्मे तथा ।। 17।।
तस्मेळषशळयशव षस्थतश्च नमने वर्वमे तथा दशषणे
ऩजयर्नमश्च तथोद्वदवतश्च लदने चाऽऩ् ऩसन् विंषस्थत्।
भूमस्तस्म च कर्नधये वलवनद्वशत् स्मादाऩलर्तवस्तथा
ऩश्चात्तस्म तथािंवमोवलयवनद्वशते स्मातािं जमर्नताद्वदती ।। 18।।
भूमो भशेर्नद्रप्रमुिागयऱाद्या् विंस्थावऩतास्स्मसबसयजमो् क्रभेण।
वावलत्ररुद्रौ ववलता जमश्च भूम् प्रकोष्ठद्रमविंषस्थता स्मस् ।। 19।।
ब्रह्मा च नाबौ स्तनमोद्रयमोश्च विंस्थावऩतालामयभशीधयौ च।
कुषौ वललस्लािंश्च तथैल वभत्र् ऩादद्रमे स्मस् वऩतयो वनवलष्टा् ।। 20।।
इर्नद्रश्च भेढ्रे वृऴणद्रमे च ऩश्चात्तथैलेर्नद्रजमो वनवलष्ट्।
प्रर्तमेकभावािं प्रलदावभ ऩयजािं द्रर्वमैवलयवबन्नै् ऩरयकल्ल्ऩताञ्च ।। 21।।
ईळिं मजेदाज्ममसताषतैश्च ऩजयर्नममुर्तपस ल्लनलोर्तऩराशद्भ्।
भूमो जमर्नतर्नतस ऩताकमा च विंऩीतमा प्रज्लवरतैभयशेर्नद्रभ् ।। 22।।

20. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 13
यर्तनैश्च धयम्रेण वलतानके न वयमयञ्च वाज्मेन तस वर्तमकञ्च।
गोधयभबते न भृळञ्च भाऴैभूयमोऽर्नतरयषिं वऩशळतैनयलैश्च ।। 23।।
भूम् स्रसचावग्रर्नतस मजेच्च राजै् ऩयऴाख्ममुच्चैवलयतथिं सुलणै्।
भर्धलोदनेनाथ गृशषतञ्च मजेद्यभाख्मिं वऩशळतोदनेन ।। 24।।
गर्नधैश्च गर्नधलयभवबप्रऩयज्म क्लृद्ऱो फवरस्तत्र तस भृङ्गयाजे।
शजह्ला िगानािं ववतरैमयलैश्च ऩयज्मो ृगश्चाथ वऩतॄशन्नयृर्तमाभ् ।। 25।।
विंऩयज्म वम्मक् कृवयैमयजेच्च द्रौलारयकिं कोभऱदर्नतकाष्ठै्।
धयऩैश्च सुग्रीलभवबप्रऩयज्म स्तिंफै् कुळानाभथ ऩसष्ऩदर्नतभ् ।। 26।।
ऩद्मैश्च भूमो लरुणिं मजेच्च ऩयज्मोऽसुयस्मार्तसुयमा च ळेऴभ्।
आज्मौदनेनाथ मलैश्च योगिं विंऩयज्म लामसिं घृतभण्डकावब् ।। 27।।
नागप्रवयनैयवबऩयज्म नागिं बक्ष्मैश्च मुख्मिं वलवलधैमयजेच्च।
मुद्गोदनेनाथ मजेच्च वम्मक् बल्लाटवभर्नदुिं भधसऩामवेन ।। 28।।
विंऩयज्म भूमोऽगयऱभषतैश्च ळाल्मोदनेनोद्वदवतभचयमेच्च।
भाऴोदनेनाद्वदवतवभर्तथभेवब् ऩयज्माश्च फाह्यषस्थतदेलतास्मस् ।। 29।।
षीयैमयजेदाऩभथाऩलर्तवभाज्मेन विंऩयज्म च रड्डसकै श्च।
आमं ववलत्रे प्रददेर्तकुळान्निं वावलत्रवभष्ट्वा वगसऱै् प्रवयनै् ।। 30।।
भूमो वललस्लर्नतभथास्म कुषौ यते न वम्ऩयज्म च चर्नदनेन।
इर्नद्रे शरयद्रान्नफवर् प्रळस्तो वभश्रैमयजेद्वदर्नद्रजमाम बतै ् ।। 31।।
वभत्रिं घृतान्नेन तथा प्रऩयज्म रुद्राम दद्याद्गसऱऩामवौ च ।
भािंवावन ऩक्वावन तथाभकावन दद्याद्बवरिं रुद्रजमाम ऩश्चात् ।। 32।।

21. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 14
भाऴैश्च मुद्गैश्च तथैल भािंवैस्वम्मक् प्रऩयज्माथ भशीधयञ्च।
ब्रह्माणभाज्मेन मलैषस्तरैश्च गर्वमाषतान्नैयवबऩयज्म भर्धमे ।। 33।।
ऩामविं घृतविंमसतिं ळलयस्कर्नदाम दाऩमेत्
ऩररिं घृतविंमसतिं माम्मेमयम्णे फवरिं ददेत् ।। 34।।
वऩत्तासृक्सवार्नत्रभािंवञ्च जिंबकाम फवरिं शयेत्
वार्नत्रयतिं वकुसुभिं वऩवरवऩञ्जाम दाऩमेत् ।। 35।।
भािंवोदनैबयक्ष्मघृताषर्नलतैश्च दद्याच्चयक्समै फवरभीळफाह्ये।
वऩत्तेन भािंवैस्वद्वशतेन दद्याद्बाह्ये वलदामै फवरभविकोणे ।। 36।।
यतोदनेनाथ दवधप्लसतेन विंऩयज्म यषोद्वदशळ ऩयतनाञ्च।
वऩत्ताषस्थयतान्नमसतैश्च दुग्धैयभ्मच्मय ऩाऩाभथ याषवीञ्च ।। 37।।
फाह्ये चाष्टवलधेभ्मोथ भूतेभ्मो फवरभाशयेत्।
कुळऩसष्ऩाषतैस्वलायन् द्रर्वमाराबे वभचयमेत् ।। 38।।
स्लेनैल नाम्ना प्रणलाद्वदना च नभोर्नतमसते न च देलतास्ता्।
ऩाद्याद्वदवब् ऩयलयभथोऩचायैस्विंऩयज्म ऩश्चात्तस फवरिं वलदद्यात् ।। 39।।
ता देलता लास्तसळयीयविंस्थास्वर्नतवऩयताषस्ववद्चकया् प्रळार्नता्।
ताश्चेदवनष्टा वलऩयीतदास्स्मसस्स्तस्भाद्वद्रदर्धमादथ लास्तसमागभ् ।। 40।।
भभायदीवन वनवऴद्चावन लास्तसकभयण्मनेकधा।
वषर्नत विंषेऩतस्तावन द्वद्रधा लक्ष्मावभ वाम्प्रतभ् ।। 41।।
नाड्यस्मसदयळ ऩयलयगा दळ तथा लास्तसर्नमसदक्सस्विंषस्थता-
स्तेकाळीवतऩदेऴस कणयवनद्वशते तावबश्च वयत्रे वरिेत्।

22. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 15
अष्टौ ऴवड्त्रऩदाषस्थताश्च ऩरयत् तर्तऩाश्वयतो यज्जलो
भभायदीवन वलबज्म लषच्भ फहुधा तन्नावडकायज्जसवब् ।। 42।।
धभाय मळोलती बद्रा सुबगा काभदा ळसबा।
शचत्रा वौम्मा सुधा गौयी नाड्य् प्रागानना दळ ।। 43।।
अृता लारुणी ळार्नता ह्ऱाद्वदनी ब्रह्मलाद्वदनी।
भनोयभा यवत् कार्नता ज्लावरनी चोत्तयानना ।। 44।।
अष्टावबस्वङ्गवतमयत्र नाडीयज्जसवलवभशश्रतै्।
वयत्रैस्तत्र भशाभभय ब्रह्मस्थानस्म कोणत् ।। 45।।
प्रर्तमेकिं द्वदक्षु ऴट्कावन वत्रकाणािं वषर्नत ऩाश्वयत्।
नाडीद्रमवभामोगादुऩभभायशण तावन तस ।। 46।।
चतसवलंळच्चतसष्काशण नाडीभभायशण वषर्नत च।
यज्जसभभय च यज्जसभ्मािं चतसष्किं नलकिं बलेत् ।। 47।।
कोणस्थमुऩभभायर्नतिं वत्रकिं फाह्ये वलवनद्वदयळेत्।
ऴट्कञ्च भभयविंबेद् कृवतष्ऴण्णािं बलषर्नत द्वश ।। 48।।
ऩञ्चकिं भभयवषर्नधश्च द्रे द्रे द्वदक्षु चतसष्लयवऩ।
ऩदभर्धमषस्थतिं भभय यज्जसभ्मािं दोऴलशजयतभ् ।। 49।।
स्थानार्नमेतावन लास्तोगृयशकयणवलधौ ऩीडमेन्नैल वलद्रान्
ऩीडा स्मर्तऩीवडतेऴस शषवतऩवतवलऴमब्राह्मणानािं ऩळयनाभ्।
तर्तकतसय् शळल्ल्ऩनाञ्च स्लतनमलवनताभ्रातृवम्फषर्नधनाञ्च
स्लस्था् स्मस् स्थानलेधे पृथगथ वलद्वशतान् लषच्भ दोऴान् वलबज्म
।। 50।।

23. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 16
भयवर्ध्य लॉे च कण्िे च रृदमे भयणिं बलेत्।
वलद्चे चोयशव रृद्रोग् ऩादमो् करशो बलेत् ।। 51।।
रराटे बातृशावन् स्माद्वद्रत्तघ्नोऽङ्गसवरपृष्ठमो्।
ऊलोृयर्तमसस्तस ला फर्नधो् ऩर्तनीनाळस्तस ला बलेत् ।। 52।।
गसह्यस्थे वयतशावन् स्मादष्टके गबयवलच्मसवत्।
ऴष्ठे च वृवद्चशळत्रयणािं चतसष्के ऽश्वगजषम् ।। 53।।
ऩञ्चके र्वमावधरुद्वद्ङष्टस्तस्कयेभ्मशिके बमभ्।
लजयमेर्तकुड्यभर्धमे च नाडीयज्लाद्वदविंगभभ् ।। 54।।
उताजातञ्च मषर्तकशञ्चर्तप्रभादाद्यद्वद वम्बलेत्।
एतावन दोऴळार्नर्तमथं वनिनेद्रास्तसकभयशण ।। 55।।
शविंशभातङ्गभद्वशऴकूभयवयकयभस्तकभ्।
ळसद्चशाटकक्लृद्ऱिं स्मात् कतसयगेशस्म वृवद्चदभ् ।। 56।।
लक्ष्मे चतसष्ऴवष्टऩदे च लास्तसिं कोणस्थवयत्रे च वरिेषर्तस्वयाख्मे।
ऩयलायग्रवोम्माग्रगताश्च लिंळा भर्धमे त्रम् कोणगता वरिेच्च ।। 57।।
भाशेर्नद्रधभेळऩदप्रवलष्टिं गेशषतार्ऩमस्थऩदषस्थतञ्च।
ऩसष्ऩाद्वददर्नतेर्नदुऩदषस्थतञ्च बल्लाटवभत्रे च इभेऽजालिंळा् ।। 58।।
वतस्रो येिाश्चतसद्वदयक्षु फाह्यस्थास्वर्नधम् स्ृता्।
भभायशण वयत्रवर्नधीवन चोऩभभयऩदषस्थतभ् ।। 59।।
भयवर्ध्य लॉे च नाबौ च भशाभभय स्तने रृद्वद।
अजालिंळद्रमस्मावऩ वषर्नधरायङ्गरमुच्मते ।। 60।।

24. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी तृतीयः पटऱः
www.shripuram.org 17
गलािं नाळषस्वयालेधे लिंळलेधे ृवतबयलेत्।
प्रलावस्वषर्नधलेधे स्मादजालिंळे बमिं बलेत् ।। 61।।
वत्रळयरे गबयनाळस्माल्लाङ्गरे तस शळयोरुजा।
चतसष्के लाशनोषच्छशत्तष्ऴट्के तस फहुलैयता ।। 62।।
स्लावभनो भयणिं वलद्चे भशाभभायशण जामते।
ब्रह्मभभयशण वलद्चे तस भ्रातृऩसत्रषमो बलेत् ।। 63।।
कतसयलंळस्म नाळश्च भभयलेधे रसलिं बलेत्।
ळािार्नतयवनवऴद्चािंश्च दोऴान् वलायन् वललजयमेत् ।। 64।।
स्माष्ऴोडळािंळिं च ऩदस्म वयत्रिं वभत्रािंळलस्लिंळभवऩ क्रभेण।
स्तिंबाद्वदवलर्नमाववलधौ गृशाद्वदष्लेतावन नैलात्र वनऩीडमेच्च ।। 65।।
लिंळाद्वदभ्मश्च ऩयले ला वौम्मे ला गभनिं बलेत्।
वबशत्तस्तिंबाद्वदवलर्नमावे लेधदोऴो न वलद्यते ।। 66।।
दोऴभेतमुद्वदतिं मद्वद ला स्माद्यत्र कुत्रशचदफसवद्चकृतञ्च।
शोभभत्र फहुरूऩकृतर्नतदोऴळाषर्नतवलद्वशतिं प्रवलदर्धमात् ।। 67।
इवत प्रमोगभञ्जमां लास्तसमागो नाभ तृतीम् ऩटर्

25. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी चतुर्तथथः पटऱः
www.shripuram.org 18
चतुर्तथथः पटऱः
एलिं कृर्तला लास्तसमागिं ऩसयस्तात् कृर्तला तत्र स्थानळसवद्चञ्च भूम्।
यर्तनाजाच्चैस्तत्र वनशषर्ऩम भर्धमे प्रावादस्म स्थाऩवमर्तला वनधानभ् ।। 1।।
तत्रालटे कूभयशळरािं वनधाम ळािेऴस वनद्वदयष्टवलधानतोऽथ।
विंस्थाऩमेद्ङशषणऩाश्वयदेळे द्रायस्म भूम् प्रथभेष्टकाञ्च ।। 2।।
स्थानस्मोत्तयऩाश्वयतश्च वलवधलद्चोभिं वलदर्धमात्तत्
कृर्तला चाविमुििं ततश्च जसहुमात् ऩञ्चाषयेणेर्धभकभ्।
आघायौ च तथाज्मबागवद्वशतौ लेदाद्वदना शोभमे-
द्व्यस्तै् ऩञ्चवबयषयैश्च जसहुमादाज्मेन ऩञ्चाहुती् ।। 3।।
ऩक्विं तर्तऩसरुऴेण तत्र जसहुमादाज्माहुती् ऩञ्चवब-
हुयर्तला ब्रह्मवबयादयेण ववभधश्चाज्मिं चरुिं गोघृतभ्।
प्रर्तमेकिं जसहुमाच्छतिं ळतभभयन् लॉे ण चाज्माहुती-
भूयमो र्वमारृवतरोकऩारहुतबसक्सवोभग्रशेभ्मस्तथा ।। 4।।
नषत्रेभ्मो भूतनागावधऩेभ्मस्वलायभ्मोऽषस्भर्नदेलताभ्मश्च ऩश्चात्।
वलश्वे देलेभ्मोऽथ लेदाद्वदमसतै स्स्लाशार्नतै् स्लैशोभमेन्नाभधेमै् ।। 5।।
ऩञ्चाषयेणावऩ ततस्वभस्तैहुयर्तला ऩसनर्वमायरृवतवब् क्रभेण।
हुर्तला ऩसनषस्स्लष्टकृतिं वभर्ऩमय वम्ऩातभाज्मिं ऩसनरयष्टकासु ।। 6।।
षस्थर्तला तस ऩयलायवबमुिो दळैकलायञ्च ऩञ्चाषयभेल भर्नत्रभ्।
जप्त्ला प्रणम्माथ शळलिं तदानीिं लद्वििं वभभ्मच्मय वलवजयमेच्च ।। 7।।
कृर्तला कोष्ठचतसष्टमप्रशणद्वशतिं तसमयश्रमुलॉतरे
कोष्ठे लद्विद्वदगाशश्रते ऩलनगे ऩयलायग्रवयत्रे वरिेत्।

26. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी चतुर्तथथः पटऱः
www.shripuram.org 19
वोम्माग्रे वऩशळताळनेश्वयद्वदशळ र्वमाद्ऱे च वयत्रे वरिेत्
कोष्ठेष्लेऴस वनधाऩमेच्च मसगऱाद्द्वर्नद्रषस्थतेषष्लष्टका् ।। 8।।
अष्टौ वद्यकराष्टवबश्च वलवधलर्तविंस्थाऩमेद्वदष्टका्
प्रादशषण्मवलधानतशळतभघादीळार्नतभाळास्लवऩ।
वनम्नञ्चोन्नतभभ्मसदीक्ष्म च वभिं विंस्थाऩमेत्ता् ऩसन-
वनयम्ने दु्िभथोन्नते च भशतीिं बीवतिं वलधत्ते नृऩात् ।। 9।।
वलर्नमस्म चैलिं ऩसनरयष्टकाश्च गर्नधोदकै स्वम्ऩरयऩयमय गतयभ्।
शषप्त्ला प्रवयनावन ऩयीषमेच्च वनशषर्ऩम चालत्तयभथाषतावन ।। 10।।
जप्त्ला च भर्नत्रिं प्रणलिं प्रऩशमेत्तद्ङशषणालतयभथ प्रळस्तभ्।
लाभिं वलवनर्नद्यिं ऩरयऩययमेच्च ळाल्माद्वदवब् षेत्रजृशत्तकावब् ।। 11।।
कृर्तलैलिं प्रथभेष्टकावनलवनिं विंऩयज्म गािंस्तषकान्
स्ऩप्नाथयशन्नशळ विंस्लऩेच्च ळमने दबयप्रक्लृद्ऱे ळसशच्।
दृष्ट्वा स्लप्नभथाळसबिं ळसबकयािं ळाषर्नतिं तदा कल्ऩमे-
द्गबयर्नतत्र तदा मथावलवध तत् विंस्थाऩमेद्ङेशळक् ।। 12।।
इवत प्रमोगभञ्जमायवभष्टकाधानवलवधन्नायभ चतसथय् ऩटर्

27. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी पञ्चमः पटऱः
www.shripuram.org 20
पञ्चमः पटऱः
उलॉधये लारयवनधौ िरे च तीथे च नद्यािं वृऴबस्म शृङ्गे।
लल्भीकभातङ्गयदह्रदेऴस कौऱीयलावे दळृशत्तकाश्च ।। 1।।
चर्तलारय भयरावन जरोषर्तथतावन ग्राह्याशण ऩद्मस्म च कै यलस्म।
यतोर्तऩरस्मावऩ तथैल भूमो नीरोर्तऩरस्मावऩ वभीरयतावन ।। 2।।
वौयाष्डीशरयतारगैरयकशळराशमाभाञ्जने योचना
वीविं ऩायतभत्र धातसनलकिं यर्तनावन लक्ष्मे तत्।
लैडयमयस्पद्वटके र्नतसकार्नतभणमशळङ्खेर्नद्रनीराह्लमौ
लज्रिं भौशतकऩसष्मयागवद्वशतिं फीजावन लक्ष्मे तत् ।। 3।।
शमाभाकनीलायकुरस्थकङ्कसवनशऩालमुद्गाषस्तरळावरभाऴा्।
रोशावन शेभिं यजतञ्च ताम्रिं तथामविं स्मात्रऩसकञ्च भूम् ।। 4।।
िण्डेर्नदुळयरिट्वाङ्गवृऴचाऩऩयश्वधान्।
ऩद्मिं भूमश्च कूभयञ्च सुलणेन प्रकल्ऩमेत् ।। 5।।
एतैस्वलै् ऩयलयतश्चोऩनीतैर्नमायविं भूमो गबयऩात्रे लदावभ।
कुमायर्तऩात्रिं ताम्रक्लृद्ऱिं वभञ्च तद्वद्रस्तायादामताद्रा वभर्नतात् ।। 6।।
अष्टाङ्गसरिं चाधयवमुषच्ितिं तर्तऩादोनभयर्धले वलद्वशतोच्िमञ्च।
शस्तामतिं ऩात्रभधोत्तभिं स्मात्रैयाशळके नोच्िमभत्र कल्र्ऩमभ् ।। 7।।
द्रायस्म दशषणे ऩाश्वे वलर्नमवेद्गबयबाजनभ्।
वलबागिं तत्र लक्ष्मेशिं मथालच्छािचोद्वदतभ् ।। 8।।
तशद्भशत्तवलस्तायभथाष्टबागिं कृर्तला च फाह्ये चतसयोऽत्र बागान्।
वत्रबागभभ्मर्नतयतो वलशाम तदर्नतये गबयभथ र्नमेवेच्च ।। 9।।

28. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी पञ्चमः पटऱः
www.shripuram.org 21
प्रषाल्म गर्वमेन च बाजनिं तर्तवद्ऱाणयलद्रीऩकुराद्वद्रमसताभ्।
र्धमार्तला शषवतिं द्रर्वमवलबागवबन्नािं कृर्तला वृवतिं वागयृर्तप्रक्लृद्ऱाभ् ।। 10।।
द्रर्वमस्म वलर्नमावभथ प्रलक्ष्मे ृर्तऩालयती ऩयलयद्वदशळ प्रक्लृद्ऱा।
तीथोर्तथनादेमभशाह्रदोर्तथाषशळष्टासु द्वदक्षु क्रभळो वनमोज्मा् ।। 11।।
कोणेऴस क्लृद्ऱाश्च कुऱीयलावलल्भीकजाता िरजा गजस्म।
दर्नतोषर्तथता शर्वमलशाद्वदतश्च भर्धमे वृऴेर्नद्रस्म वलऴाणविंस्था ।। 12।।
भयरञ्च ऩद्मस्म तथोर्तऩरस्म वलर्नमस्म ऩश्चार्तकुमुदस्म द्वदक्षु।
यतोर्तऩरस्मावऩ मथाक्रभेण धातयवन भूमो वलवनलेळमेच्च ।। 13।।
भनषशळरािं शरयतारभञ्जनिं शमाभवीवके ।
वौयाष्डीिं योचनाञ्चैल गैरयकिं ऩायतिं र्नमवेत् ।। 14।।
ऩयलायदीळानऩमयर्नतिं ऩायतिं भर्धमभे र्नमवेत्।
यर्तनावन नल वलर्नमस्मेदेलभेल मथाक्रभभ् ।। 15।।
लज्रभौशतकलैडयमयळिंिस्पद्वटकऩसष्मकान्।
चर्नद्रकार्नतिं ळक्रनीरिं ऩद्मयागिं मथाक्रभभ् ।। 16।।
ळावरनीलायशमाभाककङ्कसभाऴकुरर्तथकान्।
वनष्ऩालवतरमुद्गािंश्च वलर्नमवेत् ऩयलयलर्तक्रभात् ।। 17।।
सुलणं यजतिं ताम्रभामविं त्रऩसकिं क्रभात्।
कूभं ऩद्मञ्च ळयरञ्च द्वदषग्लद्वदक्षु च वलर्नमवेत् ।। 18।।
िट्वाङ्गिं फारचर्नद्रिं च वृऴञ्चाऩिं ऩयश्वधभ्।
एतर्तवलं वभानीम ब्रह्मस्थाने वनलेळमेत् ।। 19।।

29. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी पञ्चमः पटऱः
www.shripuram.org 22
गामत्र्मा प्रोक्ष्म च दशषणेशद्भवनयशषर्ऩम ऩात्रञ्च हुताळनस्म।
शोभिं वलदर्धमार्तप्रथभेष्टकालत् ऩञ्चाषयेणात्र तस शोभमेच्च ।। 20।।
एकाषर्नलताश्चाज्मदळाहुतीश्च भूमोवऩ ववऩयजसयहुमादभीवब्।
भर्नत्रैश्चतसर्तर्थमयर्नतवनजावबधानै् स्लाशार्नतमसतै ् प्रणलाद्वदवबश्च ।। 21।।
इभे भर्नत्रास्वभाख्माता रोकऩाराश्च ळङ्कय्।
फीजावन वलयधातयवन वलयरोकाश्च ऩयलयत् ।। 22।।
वमुद्रास्वलयतीथायश्च नद्यश्चाथ ह्रदास्तथा।
ऩाताराश्चाथ नागाश्च द्वदग्गजाश्च वृऴा अवऩ ।। 23।।
हुर्तला ऩसनर्वमायरृवतवब् वभार्ऩम शोभञ्च वम्ऩातवलतानतोथ।
वम्ऩातभाज्मञ्च वभऩयमेच्च गबयस्म ऩात्रेथ वलधाम ऩात्रभ् ।। 24।।
वङ्गृह्य ऩात्रञ्च कयेण भूमो जऩेच्च ऩञ्चाषयभेल भर्नत्रभ्।
वद्ऱाणयलार्नतािं वकरािं भशीञ्च र्धमार्तला जऩेर्नभर्नत्रवभभिं मथालत् ।। 25।।
वलयभूतधये कार्नते ऩलयतस्तनभषण्डते।
वमुद्रऩरयधाने र्तलिं देवल गबं वभाश्रम ।। 26।।
उच्चामैलवभभञ्च भर्नत्रभवकृर्तर्धमार्तला च भूभण्डरिं
गोभयत्रेण ऩरयप्लसतेथ वलवधलद्गबं वनधामालटे।
गबायधानवभदिं प्रकल्र्ऩम कनकै ् वर्नतोष्म यात्रौ गसरुिं
प्रावादिं सुदृढञ्च तषकलयैयर्तमसज्लरिं कायमेत् ।। 27।।
इवत प्रमोगभञ्जमां गबायधानवलवधन्नायभ ऩञ्चभ् ऩटर्

30. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 23
षष्ठः पटऱः
स्थानिं मद्ङेलतामाश्च मस्माशळािे वलधीमते।
वम्मषग्लबज्म तर्तस्थानिं विंषेऩेण लदाम्मशभ् ।। 1।।
भर्धमे ब्रह्मगृशिं ऩसयाद्वदऴस बलेद्द्वाये च रक्ष्भीगृशिं
तषस्भन् लैश्रलणस्म बास्कयगृशिं ऩयले च कृष्णारमभ्।
लिौ लद्विगृशिं च भातृबलनिं माम्मे मभस्मारमिं
नैयृर्तमािं वऩतृळास्तृधाभ वलद्वशतिं तत्रैल काऱीगृशभ् ।। 2।।
ऩाश्चार्तमिं लरुणारमिं वनजद्वदशळ ख्मातिं च लामोगृयशिं
तषस्भन् वलर्नर्धमवनलशवनीवनरमनिं ळस्तिं ऩसनश्चोत्तये।
दैर्तमानभवऩ ऴण्मुिस्म बलनिं तषस्भन् वऩळाचारमिं
वोभस्मावऩ गृशिं शळलारमभभूदीळानद्वदक्सस्विंषस्थतभ् ।। 3।।
प्रावादबेदा् प्रभथेश्वयस्म भेयो् षस्थता भयवर्ध्य ऩञ्च ळस्ता्।
लैयाजनाभा चतसयश्रविंस्थ् स्मार्तऩसष्ऩकोर्नमश्चतसयश्रदीघय् ।। 4।।
कै रावकश्च वभवृत्तवलवनवभयताङ्गो
वृत्तामतश्च भशणको नमनावबयाभ्।
अर्नमशिवलष्टऩ इवत प्रवथतोष्टकोणो
वबन्ना् ऩसन् पृथवगभे नलधा प्रद्वदष्टा् ।। 5।।
चर्तलारयिंळर्तऩञ्चमसता् प्रबेदा् प्रावादानािं कीवतयतास्मस् क्रभेण।
नाभार्नमेऴािं ळैलतर्नत्रोद्वदतावन र्वमाख्मास्मेऽशिं विंवलबज्म क्रभेण ।। 6।।
भेरुलै भर्नदयश्चावऩ वलभानो बद्र एल च।
वलयतोबद्ररुचकौ नर्नदनो नषर्नदलद्चयन् ।। 7।।

31. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 24
श्रीलर्तवश्चेवत लैयाजा लऱबी गृशयाजक्।
ळारागृशो भषर्नदयश्च वलभानब्रह्म भषर्नदयौ ।। 8।।
बसलनप्रबलौ चावऩ शळवफकश्चेवत ऩौषष्ऩका्।
लरमो दुर्नदुवब् ऩद्मो भशाब्जो मुकुरी तत् ।। 9।।
उष्णीळळङ्खकरळाशश्रीलषश्चेवत वृत्तजा्।
गजश्च वृऴबो शिंवो गरुडषौ च भूऴणभ् ।। 10।।
भूतयश्रीजमश्चावऩ नलभ् पृवथलीजम्।
लज्रचक्रौ स्लषस्तकश्च लज्रस्लषस्तक एल च ।। 11।।
चक्रस्लषस्तकिड्गौ च गदा श्रीकण्ि एल च।
वलजमश्चेवत विंप्रोताशिवलष्टऩवमुद्भला् ।। 12।।
ऴवड्त्रिंळद्चस्तभायभ्म चतसश्चतसरुऩामत्।
चतसष्कयार्नता् प्रावादा नलैकै कवमुद्भला् ।। 13।।
एतेऴाभामाता मे तस तर्तऩादेन च विंमसता।
नलाद्येककयार्नतावन वरङ्गार्नमेऴािं क्रभाद्वद्रदु् ।। 14।।
अल्ऩोर्तवाशा वलत्तशीना भजाष्मा् कतसयनैतार्नमत्र रोके वभथाय्।
तस्भादेऴािं लणयनान्नात्र लक्ष्मे प्रावादानािं ग्रर्नथफाहुल्मबीरु् ।। 15।।
प्रावादाश्च चतसवलयधास्सुवलद्वदताश्चार्नमा धरयत्रीतरे
विंशषद्ऱाशिवलधा वलबज्म कवथता् प्रर्तमेकभेऴािं वबदा्।
लतयर्नतेऽत्र सुदुवधयमािं कवरमसगे ऩसिंवाभळक्त्मा षर्तलभे
विंषेऩेण लदावभ रषणभशिं प्रर्तमेकभेऴािं क्रभात् ।। 16।।

32. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 25
नाभावन लक्ष्मे गशणकावलशायिं तेऴािं तत् स्लषस्तकनाभधेमभ्।
नर्नदीवलळारिं पृवथलीजमञ्च बेदानभीऴािं प्रलदावभ भूम् ।। 17।।
गार्नधायभेऴािं प्रथभिं वलभानिं भूमस्तथा भागवधकिं प्रळस्तभ्।
ऩाञ्चारभर्नमद्गशणकावलशायबेदा् ऩसन् स्लषस्तकबेदकाश्च ।। 18।।
कौयर्वमभालषर्नतकभौज्जवमर्नमिं नर्नदीवलळारस्म लदावभ बेदान्।
भैवथल्मभाद्यिं कुसुभाह्लमोर्तथिं भूमस्तथा श्रीकयनाभधेमभ् ।। 19।।
स्माद्वदर्नदुकार्नतिं पृवथलीजमस्म बेदािंश्च वौमुख्ममुळषर्नत वर्नत्।
आद्यिं प्रळस्तञ्च सुदळयनाख्मिं लक्ष्मे वभावादथ रषणावन ।। 20।।
शस्तै् ऩञ्चदळाशश्रतैस्तसवलद्वशता जावतशिभूवभबयले-
त्तस्भादयर्धलयभथो नलैल वलद्वशता् प्रावादगा भूभम्।
एता द्रादळभूभमो नल तरिं जावतशिभूभे् ऩयिं
लक्ष्मे द्रादळबेदभषर्नदयगतिं विंषेऩतो रषणभ् ।। 21।।
वलस्तायिं मुवनवबवलयबज्म हुतबसग्बागावधकोर्तवेधकिं
लार्धमयधयद्वद्रगसणिं तथावऩ यद्वशतिं ऩादेन वलस्तायत्।
वलस्तायद्वद्रगसणिं चतसवलयधभभूदुर्तवेधभर्तमसज्लरिं
कतयर्वमिं मजभानवृवद्चजननिं स्थानस्म वम्ऩर्तकयभ् ।। 22।।
स्तिंबाधयभेमिं वलद्वशतोच्िमञ्च कुमायदवधष्ठानमुऩात्तगेशे।
प्रवतक्रभिं लावऩ च ऩादफर्नधिं वलेऴस लणेऴस ळसबप्रदञ्च ।। 23।।
उर्तवेध वलबजेविधाषर्नतभभतो बत्वा चता चतसधाय क्रभा-
देकािंळे जगतीिं ऩये च कुमुदिं बागे वलदर्धमात्तत्।

33. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 26
बागौ द्रालथ ऩद्विकार्नतरयगतालर्नर्तमौ प्रतेस्मार्नमुििं
कतयर्वमिं वलवधलर्तप्रवतक्रभवगदिं वृवद्चप्रदिं लेशभनाभ् ।। 24।।
एके न कुमायदथ ऩद्विकािंञ्च वाधेन िण्डान् वलदधीत वम्मक् ।
शळष्टेन कुमायदथ लाजनञ्च कतयर्वमभेलिं िलु ऩादफर्नधभ् ।। 25।।
स्तिंबास्तत्र चतसष्कयान् सुवलद्वशतानष्टािंळतो वलस्तृतान्
भयराष्टािंळवलशीनकाग्रफशऱान् विंस्थाऩमेत्तत्र तस।
ओभार्नतद्वद्रगसणािं तदधयफशऱािं वलस्तायत् स्थाऩमेत्
स्तिंबानाभथ रषणावन वलवधलद्रक्ष्मावभ विंषेऩत् ।। 26।।
तेऴािं वत्र बागेन शळिािं वलदर्धमार्नभयराग्रमोयेकतरे वलभाने।
वनद्वदयष्टभेतत्तस तत् क्रभेण विंलद्चयमेद्गोऱकमसग्भकञ्च ।। 27।।
आमाभतो भूवभलळाच्च तारिं तारिं मथालर्तऩरयलद्चयमेद्रा।
वृवद्चदयळािंळेन मथाक्रभेण भूभौ च भूभौ वलद्वशताथला स्मात् ।। 28।।
ऩादा् ऩञ्च द्वकराश्रजास्सुवलद्वशता वृत्तािम् कीवतयता्
लक्ष्मे रषणभादयेण वलवधलर्तप्रर्तमेकभेऴाभवऩ।
तसमयश्रस्र्तलथ ऩोवतकावलवनद्वशत् कुिंबेन भण्डीकृत्
स्तिंबो मर्तनवलवनवभयतोऽृतबसजािं वाधायणिं धाभसु ।। 29।।
वलस्तायवत्रगसणेन भर्धमवनद्वशतिं वङ्कल्र्ऩम चाष्टाश्रकभ्
शीनो भयवर्ध्य च ऩोवतकावलवनद्वशत् कुिंबेन भर्धमाश्रक् ।
वलायष्टाश्रवलवनवभयतस्र्तलथ ऩयश्चाभयरत् कोभऱ्
वलायष्टाश्रकऩात एल वलद्वशत् स्मार्तऩोवतकाग्रोज्ज्लर् ।। 30।।

34. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 27
आभयरादथ ऴोडळाश्रवलद्वशत् कुिंबेन तर्नभण्डनै्
विंमसतस्र्तलथ लीयकाण्डकवरत् स्माष्ऴोडळाश्रीकृत्।
तसमयश्रिं वलवनधाम भयरवनद्वशतिं कणयस्थभानादतो
वृत्त् किं बवभषर्नलतश्च वकरिं भयराश्रक् कीवतयत् ।। 31।।
वलयत्र वृत्त् करळेन मसत् स्मार्तऩोवतकाढ्यस्र्तलथ वृत्तऩाद्।
स्माद्रीयकाण्डेन च ळसण्डसबेदवङ्काळवृत्तस्र्तलथ ळसण्डसऩाद् ।। 32।।
मुतोर्तकयाबेन च ळसण्डसऩादशश्चत्रीकृतोऽभ्मसज्ज्लरभण्डनैश्च।
स्माच्ुषण्डऩाद् प्रलदावभ भूमो भण्डेश्च कुिंबस्म च रषणावन ।। 33।।
स्तिंबाग्रभेमो वलऩसरेन कुिंबस्तस्मोच्िमस्तद्ङरिण्डवृद्च्।
स्माच्िीकयाख्मस्र्तलमभादयेण स्तिंबस्म वृत्तस्म वलधीमते द्वश ।। 34।।
अर्धमधोर्तवेधकघटश्चर्नद्रकार्नतो भनोयभ्।
ऩयलायश्रऴोडळाश्राणािं स्तिंबानािं ऩरयकीवतयत् ।। 35।।
स्तिंबाग्रवलऩसर् कुिंब् ऩादोनद्वद्रगसणौषच्ित्।
वौमुख्मश्चतसयश्राणाभष्टाश्राणािं प्रकीवतयत् ।। 36।।
द्वद्रगसणोर्तवेधक् कुिंबशळस्तोऽमिं वप्रमदळयन्।
मोजमेदवतबायेऴस स्तिंबेष्लेनिं वलचषण् ।। 37।।
यर्नरे वलबज्म करळोच्िमभिंळके न
कुमायद्चयाञ्च करळिं वलवधलच्चतसवबय्।
एके न कण्िभऩयेण मुििं वलदद्ध्या-
षच्छष्टद्रमेन कभरर्नर्तलथ वृत्तशीयौ ।। 38।।

35. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 28
स्तिंबस्म नाशाद्वद्रगसणस्तस नाश् कुिंबस्म ऩादोनकभस्म लॉे ।
मुक्त्ला वत्रबागिं कभरे तस नाशभष्टािंळशीनालथ वृत्तशीयौ ।। 39।।
ऩादाग्रकणेन वभतस्तस कर्नद् कुिंबस्म वलस्तायवभतास्तस भाल्मा्।
भण्डेस्तस तीव्रिं चतसयश्रशीनिं चतसगसयणिं वलस्तयतोऽग्रऩादात् ।। 40।।
भाल्माकृवतनायगपणाकृवतलाय ऩद्मैवलयशचत्रा वत्रवलधा प्रळस्ता।
दण्डप्रभाणर्नर्तलथ लीयकाण्डिं ऩादोनतीव्रिं वलदधीत वम्मक् ।। 41।।
ऩञ्चाधयदण्डैवलयद्वशतोत्तभा स्माद्ङण्डैश्चतसवबयस्र्तलथ भर्धमभा स्मात्।
दण्डैशिवब् कर्नमवऩोवतका स्मार्तऩादाग्रवलष्कम्बमुळषर्नत दण्डभ् ।। 42।।
ऩादवत्रबागश्च तरे प्रभाणभधयञ्च ऩादोऩभवलिृतास्मस्।
शचत्री च ऩत्री च भशाणयली च सेमा वत्रधा श्रेष्ठवलभानमसता ।। 43।।
बागे तृतीमे रुशचयाशण कुमायर्तऩाश्वयद्रमे स्मस् क्रभळोऽऩयाशण।
भूमस्तयङ्गाशण वभावन वम्मवित्रार्नतभिंबोवधजघर्नमभेल ।। 44।।
वलस्तायऩादेन वभतिं वलदर्धमार्तऩयलयर्नतयङ्गिं वलवधलत्ततोवऩ।
अष्टािंळशीनावन मथाक्रभेण प्रर्तमेकभेऴाभलयर्तलभेलभ् ।। 45।।
वलस्तायतीव्रैश्च वभावन ऩादैभूयमोत्तयाशण प्रवलधाम वम्मक् ।
िण्डोत्तयिं ऩत्रवलभूवऴतञ्च रूऩोत्तयञ्च वत्रवलधिं बलेत्तत् ।। 46।।
स्तिंबवत्रबागफशऱािं वभवनष्क्रभाञ्च
भूमोत्तयोऩरय वनधाम द्वश ऩद्विकाञ्च।
प्रर्तमसत्तयार्नतयवभािं वलधतीत वम्म-
क्सऩादावधकाभवऩ च कुिंबरताभतोऽवऩ ।। 47।।

36. Shripuram Publications प्रयोगमञ्जरी षष्ठः पटऱः
www.shripuram.org 29
जारेष्टकाऩादवलवनवभयताञ्च वबशत्तिं वलदर्धमात्तस ततोऩरयष्टात्।
दण्डेन वलस्तायवभािं वलदर्धमात्तर्तऩादतीव्राभथ ऩद्विकाञ्च ।। 48।।
उर्तवेधतो दण्डवलवनवभयताञ्च तर्तऩादशीनािं फशऱेन भूम्।
कुमायत्तथा बायतसरािं जमर्नतीमुर्तवेधवलस्तायवभािं तथैल ।। 49।।
दण्डाधयतसल्मो फशऱेन तस्भादुर्तवेधतोऽर्ऩमधयवभतोऽजाभागय्।
उर्तवेधतो दण्डवभिं वलदर्धमात्तस्मोर्धलयत् प्रस्तयभर्तमसदायभ् ।। 50।।
ऩाश्वायजागास्तयत्तयऩद्विकास्स्मसद्राययाजागा बायतसरा बलेमस्।
लिंळाजागास्तत्र जमर्नतमोवऩ प्रलेळभागायजागताजाभागाय् ।। 51।।
स्तिंबा धयेमसस्र्तलथ चोत्तयाशण तार्नमेल ता बायतसरा धयेमस्।
तावबवरयमर्नतेऽथ जमर्नतमो द्वश तावबवरयमर्नते च तथाजाभागाय् ।। 52।।
वत्रशळिास्वयकयघ्राणभेऴमसद्चाधयऩाशणका्।
शळिंळसभायद्वद्रजाकाया् ऩद्मऩत्राश्च वर्नधम् ।। 53।।
रुद्रािंळैस्सुवऴयिं दळािंळलवलो लेदवत्रवद्ऱेषर्नद्रमिं
द्वदक्सवद्ऱवत्रतमद्रमिं हुतलशा् ऩञ्चािंळतो वनवभयता्।
ऩञ्चािंळिं सुवऴयैस्वमुज्लरतयिं ऩादाधयभेलिं क्रभा-
द्ङारुस्तिंबवलबागतोऽथ नलधा ग्रीला वलभानाश्रमा ।। 54।।
वत्रिंळद्भागवलबतभत्र वलवधलत् कृर्तलोच्िमिं प्रस्तये
कृर्तला चोत्तयभत्र ऩञ्च वलद्वशतिं तेऴािं वत्रबागिं घनभ्।
द्राभ्मािं लाजनभत्र ऩञ्च लऱवबभूयम् कऩोतिं दळ
द्राभ्माभास्मकऩद्विकािं च वलवधलत्तेऴािं कऩोते तत् ।। 55।।