SlideShare a Scribd company logo

BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database

•
•
Maksim Sestic
Maksim Sestic

Abstract: This research was initiated with the aim of defining universal standards of identification, inventory and classification of brownfield sites, in order to devise sets of effective methods for the collection, systematization, presentation and storage of brownfield-related data, to be used in future as a basis for decisions about starting brownfield regeneration projects.

Science
1 of 152
Download to read offline
BROWNINFO Priručnik za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija d r Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić
BROWNINFO Priručnik za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija Prvo izdanje, novembar 2014. Izdavači: Univerzitet u Banjoj Luci, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Bulevar Vojvode Stepe Stepanovića 77/3, 78000 Banja Luka, Bosna i Hercegovina Tel.: 00387 (0)51 462 543; Faks: 00387 (0)51 462 544 E-mail: info@agfbl.org; Web-stranica: www.agfbl.org Deutsche Gesellschaft fuer Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Program za jačanje lokalne samouprave i ekonomski razvoj (ProLocal) koji se implementira u ime Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) Savezne Republike Njemačke Patrijarha Makarija Sokolovića 3, 78000 Banja Luka, Bosnia i Herzegovina Tel.: 00387 (0)51 434 240; Faks: 00387 (0)51 434 241 E-mail: karin.rau@giz.de; Web-stranica: www.giz.de INOVA informatički inženjering, d.o.o. Vidovdanska 2, 78 000 Banja Luka, Bosna i Hercegovina Tel.: +387 (0)51 226 130; Faks: +387 (0)51 226 131 E-mail: info@geoinova.com; Web-stranica: www.geoinova.com ISBN: 978-99955-752-1-2 Urednici: dr Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić Autori: dr Aleksandra Đukić, dr Brankica Milojević, dr Nevena Novaković, mr Dijana Simonović, mr Malina Čvoro, Tijana Vujičić, Tanja Trkulja, Maksim Šestić, Dubravko Aleksić, Anita Milaković, Jelena Medić Recenzenti: Zdravko Miovčić i Josip Bacinger Tehnička obrada Una Umić evi ć Lektor: dr Mijana Kuburić Macura Štampa: GrafoMark Tiraž: 300
BROWNINFO german cooperation DEUTSCHE ZUSAMMENARBEIT Implemented by giz (GIZ) 6i»*H INDVA I N F O R M A T I Č K I I N Ž E N J E R I N G 7 SD Q D Ba n j a Lu k a , Vi d o v d a n s k a 2
IZVOD IZ RECENZIJE Recenzent Zdravko Miovčić Magistar nauke o menadžmentu Konsultant za integrisano planiranje razvoja opština u BiH EDA - Agencija za razvoj preduzeća Svaki prikaz nekog urađenog posla, koji je, uz to, i neka vrsta prethodne ocjene tog djela, određen je dvjema osnovnim dimenzijama: samim djelom, njegovim sadržajem i stilom, s jedne strane, i perspektivom posmatranja onoga koji o tom djelu piše. Zapažanja i preporuke koje zapisujem u vezi sa priručnikom BROWNINFO neizbježno su određeni specifičnim uglom mog interesovanja, koje se, opet, zasniva na vlastitom i timskom iskustvu u bavljenju lokalnim ekonomskim razvojem, prvenstveno u Bosni i Hercegovini. Dobar dio tog iskustva stečen je kroz asistiranje lokalnim liderima i njihovim saradnicima u Republici Srpskoj da reaktivni pristup razvoju zamijene proaktivnim. Priručnik je jedan od rezultata ambicioznog projekta, koji je za mene zanimljiv, prije svega, zbog različitosti zemalja i raznovrsnosti institucija koje u njemu učestvuju. Ta raznovrsnost nosi sa sobom i veliku različitost uključenih perspektiva, kao svojevrsno bogatstvo i kao poseban izazov za one koji upravljaju projektom. U takvim situacijama je težina upravljanja projektom obično srazmjerna očekivanim natprosječnim rezultatima. Želim to da istaknem, je r se na kraju najčešće gledaju samo rezultati, a izazovi upravljanja i mnogobrojne (ne)naučene lekcije naprosto zanemare i zaborave. Osnovni problem kojim se projekat bavi, a i priručnik kao jedan od proizvoda tog bavljenja, više je nego dobro odabran. Radi se o važnoj, a kod nas zanemarenoj problematici tzv. braunfild lokacija i o pokušaju da se naprave odgovarajući alati za praktičare koji omogućavaju produktivno sagledavanje i rješavanje problema. U aktuelnoj praksi upravljanja lokalnim razvojem potcijenjeni su i ekonomski potencijali ovih lokacija (i to u situaciji kad su raspoloživi resursi sve oskudniji!) i ekološke opasnosti koje iz tog zanemarivanja proizlaze. Ova tema još nije ni na dnevnom redu kreatora politika i donosilaca odluka, bez obzira na to da li se radi o lokalnom ili o republičkom nivou. Teško da će i da bude, ukoliko se ne pripreme dobre podloge za izradu pametnih politika i donošenje valjanih odluka. Prema mojim saznanjima, ovo je prvi sistematičan napor da se omogući stvaranje takvih podloga i prekine sa praksom zanemarivanja izgrađenih, korištenih i, privremeno ili stalno, zapuštenih lokacija. Dakle, i pokretanje projekta i izrada priručnika predstavljaju prve ozbiljne i time dragocjenije korake u pravom smjeru.
Sadržaj priručnika je znalački postavljen, tako da omogući čitaocu i potencijalnom korisniku da se, prije dubinskog upoznavanja sa metodologijom uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija, postepeno uvede u kontekst problema i aktuelnih inicijativa, preciznije uputi u pogledu neophodnih definicija i klasifikacija, da sagleda ograničenja i nedostatke postojećeg zakonskog i strateškog okvira u Republici Srpskoj, te da se upozna sa akterima u uspostavljanju ove metodologije. Dalji prikaz metodologije je neka vrsta pažljivog i postepenog vođenja kroz različite nivoe i aspekte, sa upućivanjem na specifične vrste braunfild lokacija, te prelazom na organizaciona, procesna i softverska rješenja u primjeni metodologije. Nakon toga, dobro je inkorporiran dio o još neistraženoj vezi industrijskog nasljeđa i kulturnog identiteta u Republici Srpskoj, predstavljena su češka iskustva kao primjer dobre prakse i dat sažet prikaz pilot-projekta primjene metodologije na primjeru Poslovne zone Banja Luka. Posebnu vrijednost za praktičare predstavljaju priloženi listovi iz baze, a sadržaj priručnika je kompletiran odgovarajućim rječnikom. Za donosioce odluka na lokalnom nivou i praktičare koji im u tome pomažu, metodologija za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija predstavlja jedan od neophodnih komplementarnih alata pri planiranju integrisanog lokalnog razvoja, koje se već nekoliko godina uspješno odvija po standardizovanoj metodologiji planiranja lokalnog razvoja - MiPRO, na čijem je razvoju i uvođenju radio tim EDA-e, u sklopu projekta ILDP, Razvojnog programa Ujedinjenih nacija (UNDP). MiPRO je neka vrsta opšte metodologije strateškog planiranja, a BROWNINFO specifična metodologija, koja omogućuje znatno bolju analizu i planiranje korištenja lokacija koje su nekada bile ključne tačke u razvoju opština i gradova. Naravno, odgovarajuća veza BROWNINFO metodologije sa prostornoplanskim dokumentima je takođe naznačena. Osim ove primjene, BROWNINFO je veoma dobar alat koji može bitno da olakša napore lokalnih uprava da napokon počnu da upravljaju imovinom kojom raspolažu. Ovaj prioritet se sve češće pominje u lokalnim planovima, a prvi pokušaji se ponajviše zasnivaju na iskustvima iz susjedne Hrvatske. BROWNINFO metodologija je dobro uhvatila za sada jedini aktivirani talas razvojnih promjena u ovoj zemlji, koji je pokrenut upravo na lokalnom nivou, i održava se više od deset godina kroz već poveliki niz strategija, projekata, pokušaja i pogrešaka. Njena aktuelnost je, dakle, neupitna, a prilika za dokazivanje velika. Potrebe i mogućnosti za njenim poboljšanjima moći će adekvatno da se sagledaju tek nakon što se krene sa primjenom. Tada će se uvidjeti, prije svega, koja pojednostavljenja treba da se naprave, je r primjena vodi otkrivanju kraćih, često i boljih puteva i rješenja. Tada će, uvjeren sam, i priručnik za korišćenje metodologije izgubiti ponešto od akademskog stila i sistematičnosti, koji sada s razlogom dominiraju, i usvojiti nešto od jednostavnosti, neposrednosti i nesavršenosti koju u sebi nose stvari koje su pisane iz prakse i za praksu. Kao neko ko već skoro dvadeset godina radi na transformaciji upravljanja lokalnim razvojem u ovoj zemlji, preporučujem ovaj priručnik za objavljivanje prije svega zato što se na pravi način hvata u koštac sa jednim od pravih problema čijim rješavanjem može da se bitno uveća inače oskudno stanje za razvoj raspoloživih resursa. Takođe, želim da izrazim dobrodošlicu njegovim autorima u njihovom prelazu iz relativno mirnog akademskog ambijenta u nemirno i puno izazova polje prakse, gdje je ovakva vrsta znanja i doprinosa više nego dobrodošla.
IZVOD IZ RECENZIJE Recenzent Josip Bacinger Konsultant za strateško planiranje privrednog razvoja jedinica lokalne samouprave Bercon d.o.o, tvrtka za poslovno savjetovanje za područje malog i srednjeg poduzetništva i za pripremu razvojnih projekata privatnog i javnog karaktera Pokretanje projekta Regeneracija brownfield lokacija je izuzetno pohvalna inicijativa koja sagledava višestruke moguće koristi, a to je istovremeno rješavanje problema zapuštenih nekorištenih prostora, objekata, tehnologija i njihovih nepovoljnih utjecaja na okruženje, kao i njihovog aktiviranja u smislu korištenja njihovih potencijala u ekonomskom i prostornom pogledu, a posebno u pogledu stvaranja kvalitetnog životnog okruženja. Sam Priručnik kao prvi korak ili početna faza regeneracije brownfield lokacija je stručna i kvalitetna osnova, dobro razrađena u strukturi i slijednosti svojih sadržaja i nužna je pretpostavka da se akterima i nosiocima razvoja lokalnih, regionalnih i entitetskih jedinica probudi svijest i „ otvore oči" o važnosti teme Projekta za razvoj njihovog prostora i njihove društvene zajednice. U stručnom pogledu, priručnik je odgovarajući svojoj ulozi, no za preporučit je da se pored preporuka za njegovu provedbu i za pripremu projekta regeneracije u njemu nađe i inicijativa za koncept provedbenog modela oživotvorenja Priručnika u praksi, kao podloge za strateško planiranje regeneracije brownfield lokacija, a sve sukladno činjeničnom stanju stručnih kapaciteta na terenu za provedbu. Cjelokupni sadržaj Priručnika podređen je namjeri za razumijevanje brownfield lokacija, sadržaju i uputstvima za formiranje interaktivne baze podataka o brownfield lokacijama i provedbenim procesima koji trebaju prethoditi za izradu strategije za regeneraciju brownfield prostora. Uz tu osnovnu svrhu koja je u potpunosti uspjela i kvalitetno stručno obrađena, kroz sve sadržaje se provlači problematika o potrebi buđenja javne svijesti o problemima i potencijalima brownfield lokacija. To je posebno važna činjenica zbog stanja na terenu gdje bi se trebala izvršiti primjena Priručnika i Projekta. Bojazan o nespremnom stanju na terenu i dosadašnje nesagledavanje problematike i potencijala brownfield lokacija je apsolutno opravdana i o rezultatima buđenja javne svijesti zaista ovisi uspješnost Priručnika i Projekta u praksi. U tom smislu sam ugodno iznenađen tekstovima i svrhom Priručnika i planiranog Projekta. Taj dokument je i u meni probudio saznanja da smo u dosadašnjoj praksi i u radu sa
jedinicama lokalnih samouprava (JLS) u Republici Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, a zajedno sa akterima razvoja JLS, zanemarivali ili jednostavno previdjeli, tj. ne dotaknuli problem brownfield prostora i njihovih mogućih potencijala na ukupni razvoj određene JLS. Kao ilustraciju toj konstataciji mogu navesti konkretne primjere moje suradnje na izradi strategija razvoja nekolicine općina i gradova u Republici Hrvatskoj (RH) i također nekolicine općina u Republici Srpskoj (RS), gdje smo u strategijama razvoja planirali razvoj poslovnih zona, ali u pravilu po sistemu greenfield, a da gotovo nigdje ni u jednoj strategiji nismo dotaknuli brownfield područje ili brownfield lokaciju. No moramo biti korektni i navesti saznanja da su i u RH i u RS planiraju i opremaju pojedine brownfield zone, ali bez cjelovitog pristupa kakav preporuča Priručnik, već samo kao dogradnja odnosno proširenje postojećeg prostora sa greenfield segmentima zone. Pored izolovanih primjera koji odgovaraju intenciji Priručnika i Projekta, iz svoje prakse potvrđujem činjenicu stanja u najvećem broju JLS da je problematika brownfiled prostora zanemarena i da je opravdana bojazan koju su istaknuli autori u Priručniku. Priručnikom su detaljno preporučeni koraci odnosno model regeneracije i prethodne primjene Priručnika u smislu uspostave interaktivne baze podataka o brownfield lokacijama, ali smatram da nedostaje poglavlje ili sadržaji kojim bi konkretnije predočilo informiranje dionika Projekta na njima prihvatljiv način, tj. metodologija kojom će se upravna i stručna tijela JLS i svih potencijalnih korisnika Projekta informirati, odnosno sam proces buđenja njihove svijesti. Možda je ova tema preuranjena i „ izvan Priručnika", ali će u procesu informiranja javnosti biti potrebno snimiti i uvažavati stavove čelnika općina o toj problematici i prilagoditi daljnje procese snimanom stanju. Stoga se uz temu diseminacije nužno nameće pitanje stanja na terenu o spremnosti i raspoloživosti stručnog kadra za provedbu Priručnika.Ovdje bih htio navesti činjenicu da se akteri razvoja na terenu ne bave brownfield temom iz razloga što nisu osviješteni o toj temi kao problemskom sadržaju i sadržaju razvojnog potencijala, a paralelno s time postoji i operativna opterećenost stručnih i upravnih kadrova u općinama i gradovima. Nadalje, u planiranju modela distribucije informacija o Priručniku i Projektu i same edukacije o provedbi Priručnika smatram važnim uvažavati činjenicu da su to višedisciplinarne aktivnosti i procesi, te da će takođe i u planiranju izrade projekata regeneracije biti nužno sudjelovanje višedisciplinarnog tima.
ZAHVALNICE Na kraju ovog 'putovanja', koje je proteklo u svojevrsnom 'traganju' za odgovorima na zajednički postavljena pitanja o formama i granicama nekontrolisanog iskorišćavanja urbanih dobara, a na koje smo se 'otisnuli' uvjereni da zapušteni i neiskorišćeni prostori (brownfield) nisu iscrpljeni i opterećeni prostorni resursi, već da posjeduju značajne potencijale i vrijednosti kao obnovljive strateške rezerve prostora gradova, osjećamo potrebu da se kao urednice zahvalimo svim institucijama i pojedincima koji su doprinijeli realizaciji naučnoistraživačkog projekta Brownlnfo - Methodological framework fo r brownfield database developement i koncipiranju ovog priručnika. Prije svega, posebno priznanje pripada autorskom timu za izradu metodologije uspostavljanja interaktivne baze podataka braunfild lokacija, za njihov značajan doprinos u procesu definisanja koncepata, pristupa, vizije i vodećih principa metodologije (abecednim redom): dr Aleksandri Đukić, Aniti Milaković, dr Brankici Milojević, mr Dijani Simonović, Dubravku Aleksiću, Jeleni Medić, Maksimu Šestiću, mr Malini Čvoro, dr Neveni Novaković, Tanji Trkulja i Tijani Vujičić. Veliku zahvalnost dugujemo i svim učesnicima Brownlnfo projekta koji su direktno ili posredno dali svoj doprinos u koncipiranju Priručnika. Saznanja, ideje i koncepti koje su prezentovali u radovima naučne monografije (Browninfo. Toward a Methodological Framework fo r Brownfield Database Development) i zborniku radova sa konferencije (BROWNINFO 2014. Proceedings o f International Academic Conference) doprinijeli su sagledavanju šire problematike braunfild lokacija i ponudili su više alternativa za njihovu regeneraciju. Nadalje, zahvalnost dugujemo Ministarstvu nauke i tehnologije, Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Vlade Republike Srpske, Njemačkom društvu za međunarodnu saradnju - GIZ, INOVA informatički inženjering d.o.o. i Poslovnoj zoni Banja Luka a.d., kao instucijama koje su finansirale Projekat i bez čije pomoći on ne bi mogao biti realizovan. Posebnu zahvalnost upućujemo recenzentima Priručnika Zdravku Miovčiću i Josipu Bacingeru, koji su, govoreći iz svoje pozicije stručnjaka koji se dugi niz godina bave integrisanim planiranjem lokalnog razvoja u Bosni i Hercegovini i Republici Hrvatskoj, otvorili neakademsku perspektivu posmatranja problema braunfild lokacija i koji su potvrdili opravdanost predložene metodologije i upotrebljivost Priručnika u savremenoj praksi planiranja lokalnog zavoja. Njihovi komentari i sugestije bili su dragocjeni za unapređenje sadržaja priručnika.
Takođe, zahvalnost dugujemo predstavnicima ministarstava, razvojnih agencija, lokalnih samouprava i privrednih subjekata za učešće u postupku anketiranja koje je omogućilo formiranje jasnije slike o percepciji braunfild lokacija u javnom domenu. Informacije koje su ove institucije ustupile dale su uvid u sliku stanja braunfild lokacija na terenu, kao i pregled kadrovskih, tehničkih i organizacionih kapaciteta za uspostavljanje interaktivnih baza podataka braunfild lokacija na lokalnom nivou. Njihove tvrdnje i stavovi dali su nam podstrek i potvrdili su opravdanost pokretanja Projekta i otvaranja teme regeneracije braunfild lokacija. U tom smislu zahvaljujemo se predstavicima odjeljenja lokalnih samouprava (abecednim redom): Banje Luke, Berkovića, Bileće, Bratunca, Broda, Čelinca, Doboja, Donjeg Žabara, Han Pijeska, Istočne Ilidže, Istočnog Mostara, Istočnog Novog Sarajeva, Kalinovika, Kozarske Dubice, Kotor Varoši, Laktaša, Lopara, Ljubinja, Milića, Modriče, Mrkonjić Grada, Nevesinja, Novog Grada, Oštre Luke, Petrovca, Petrova, Prijedora, Prnjavora, Ribnika, Rudog, Sokoca, Srpca, Srebrenice, Šamca, Šekovića, Teslića, Trnova i Vukosavlja, kao i predstavnicima Ministarstva industrije, energetike i rudarstva, Republičke uprave za geodetske i imovinsko-pravne poslove RS, Republičke agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Njemačkog društva za međunarodnu saradnju - GIZ, Područnoj privrednoj komori Banja Luka, Gradskoj razvojnoj agenciji Banja Luka - CIDEA, Agenciji za razvoj malih i srednjih preduzeća Trebinja, Agenciji za ekonomski razvoj grada Prijedora„PREDA-PD", i firmama: Lanaco d.o.o., Ekvator d.o.o., Geoastor d.o.o. i Manjača - drvna industrija Mrkonjić Grad. Posebna zahvalnost pripada i širem savjetodavnom timu u kojem su učestvovali praktičari i stručnjaci iz oblasti lokalne samouprave i lokalnog razvoja (abecednim redom): Bojanu Jojiću, Bojanu Vojvodiću, Damiru Sladojeviću, Draganu Mišiću, Miri Kuzmanović, Mirjani Stanković, Mladenu Boškanu, Nataši Arežina, Nermini Kostić, Slobodanu Rajkoviću i Zdravki Kudra. Kao urednice želimo se zahvaliti i studentima treće i četvrte godine arhitektonskog odsjeka Arhitektonsko-građevinskog fakulteta (abecednim redom): Eni Hadžić, Dragani Ljuboja, Igoru Tanasiću, Milani Nedimović, Milici Milanović, Mariji Lukač, Nikoli Matiću i Nemanji Banjcu, za doprinos u realizaciji pilot-projekta uspostavljanja interaktivne baze podataka braunfild lokacija Poslovne zone Banja Luka a.d. Dr Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić
BROWNINFO PREDGOVOR...........................................................................................................9 1. UVOD................................................................................................................13 1.1. KONTEKST PROBLEMA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ....................................................................................................14 1.2. PREGLED PROBLEMA I OGRANIČENJA ZA ODVIJANJE PROCESA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................. 14 1.3. PREGLED MOGUĆNOSTI I INICIJATIVA ZA RJEŠAVANJE PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................17 1.3.1. Regionalna inicijativa za rješavanje problema braunfild prostora na lokalnom nivou: sertifikacije opština i gradova kao Business Friendly Cities 18 2. DEFINICIJA I KLASIFIKACIJA BRAUNFILD LOKACIJA...........................21 2.1. DEFINICIJA BRAUNFILDA................................................................................. 22 2.2. KRITERIJUMI IDENTIFIKACIJE BRAUNFILDA...............................................23 2.3. VRSTE BRAUNFILDA.......................................................................................... 25 2.4. A-B-C MODEL KATEGORIZACIJE BRAUNFILD LOKACIJA....................... 26 3. POZICIJA BRAUNFILD LOKACIJA U ZAKONSKOJ REGULATIVI U REPUBLICI SRPSKOJ...........................................................................................29 3.1. POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR REGENERACIJE BRAUNFILDA U REPUBLICI SRPSKOJ....................................................................................................30 3.2. POSTOJEĆA ZAKONSKA REGULATIVA........................................................30 3.3. PREPORUKE...........................................................................................................32 4. AKTERI U USPOSTAVLJANJU INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 35 4.1. AKTERI U DEFINISANJU METODOLOGIJE ZA IZRADU BAZE PODATAKA..................................................................................................................... 36 4.2. KLJUČNI AKTERI U USPOSTAVLJANJU BAZE PODATAKA......................37 4.3. KO POPUNJAVA BAZU PODATAKA?.............................................................38 4.4. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SARADNJE IZMEĐU AKTERA.................39 5. FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 41
6. METODOLOGIJA ZA USPOSTAVLJANJE INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA BROWNINFO.................................... 45 6.1. GENERALNI PRIKAZ METODOLOGIJE..........................................................46 6.2. PROSTORNI NIVOI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA.............................. 48 6.3. ASPEKTI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA..................................................50 6.3.1. Opšti aspekt.................................................................................................. 51 6.3.2. Regulatorni a s p e k t ......................................................................................52 6.3.3. Ekonomski a s p e k t ....................................................................................... 53 6.3.4. Prostorni a s p e k t ...........................................................................................53 6.3.5. Ekološki aspekt.............................................................................................57 6.3.6. Kulturološki aspekt...................................................................................... 57 6.3.7. Društveni aspekt............................... ..........................................................58 7. PRIKAZ PRILAGOĐAVANJA METODOLOGIJE SPECIFIČNIM VRSTAMA BRAUNFILD LOKACIJA..................................................................61 7.1. SAOBRAĆAJNI KORIDORI KAO BRAUNFILD LOKACIJE...........................63 7.1.1. Objekti saobraćajne in frastrukture .................. .....................................65 7.2. HIDROTEHNIČKI OBJEKTI I SISTEMI KAO BRAUNFILD LOKACIJE .... 66 8. TEHNIČKA PRIPREMA I ORGANIZACIJA PROCESA USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA...............................................................................................................67 8.1. TEHNIČKA PRIPREMA....................................................................................... 68 8.2. ORGANIZACIJA RADNOG T IMA...................................................................... 69 8.3. KAKO POPUNJAVATI KATALOŠKE LISTOVE...............................................70 9. BROWNINFO SOFTVERSKA PLATFORMA.......................................... 73 9.1. KONCEPT SOFTVERSKE PLATFORME...................................................... 74 9.1.1. Razvojno prilagodljiva arhitektura.......................................................... 74 9.1.2. Objektni model podataka.......................................................................... 75 9.1.3. Web centrične aplikacije............................................................................ 75 9.1.4. Podrška lokacijskim/terenskim servisima ..............................................75 9.2. VIŠESLOJNA SOFTVERSKA ARHITEKTURA.............................................. 75 9.2.1. GIS Server ......................................................................................................75 9.2.2. Web Server ................................................................................................... 76
9.2.3. Client S lo j. ............. 76 9.3. UPUTSTVO ZA KREIRANJE I UPRAVLJANJE INTERAKTIVNOM BAZOM PODATAKA...................................................................................................... 77 9.4. UPUTSTVO ZA KORIŠĆENJE BAZE PODATAKA.....................................79 10. PROCJENA RIZIKA EKOLOŠKOG OPTEREĆENJA BRAUNFILD LOKACIJA ............................................................................................................... 8B 10.1. BRAUNFILD LOKACIJE U KONTEKSTU SAVREMENIH EKOLOŠKIH TRENDOVA..................................................................................................................... 84 10.2. PROCJENA EKOLOŠKOG RIZIKA BRAUNFILD LOKACIJA..........84 11. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA ZA KULTURNI IDENTITET U REPUBLICI SRPSKOJ...........................................................................................87 11.1. STATUS, VRIJEDNOSTI I IZAZOVI INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA REPUBLIKE SRPSKE ..................................................................................................... SS 11.2. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA U PROCESU OBNOVE, UNAPREĐENJA I KREIRANJA KULTURNOG IDENTITETA GRADOVA.......... 92 11.3. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA U KONTEKSTU URBANE OBNOVE GRADOVA I NASELJA REPUBLIKE SRPSKE ..................................................................................................... 94 12. PRIMJER DOBRE PRAKSE: ČEŠKA ISKUSTVA U INVENTARIZACIJI BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 95 12.1. LOKALNE I NACIONALNA BAZA PODATAKA O BRAUNFILD LOKACIJAMA .................................................................................................................. 96 12.2. UČEŠĆE ČEŠKE U MEĐUNARODNIM NAUČNOISTRAŽIVAČIM PROJEKTIMA..................................................................................................................99 12.2.1. Projekat COBRAMAN...........................................................................100 12.2.2. Projekat CIRCUSE................................................ ................................. 101 1B. PILOT PROJEKAT „INTERAKTIVNA BAZA BRAUNFILD LOKACIJA POSLOVNE ZONE BANJA LUKA".................................................................105 13.1. OD INDUSTRIJSKOG KOMPLEKSA INCEL DO POSLOVNE ZONE BANJA LUKA.................................................................................................................106 13.2. PROSTORNE KARAKTERISTIKE POSLOVNE ZONE BANJA LUKA 107 13.2.1. Infrastruktura...........................................................................................107 13.2.2. Građevinski o b je k t i............................................................................... 10S 13.2.3. Neizgrađeno zemljište..........................................................................10S 13.3. REALIZACIJA PILOT PROJEKTA............................................................10S 14. POGOVOR.................................................................................................. 111
14.1. PRIJEDLOG PRISTUPA RJEŠAVANJU PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ.........................................................................112 14.2. PREPORUKE I SMJERNICE ZA ODVIJANjE PROCESA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................. 114 14.2.1. Model regeneracije braunfild prostora na enitetskom n iv o u ......116 14.2.2. Model regeneracije braunfild prostora na lokalnom nivou .........117 14.3. ZAKLJUČAK..................................................................... ..........117 ANEKSI................................................................................................. ...... 119 ANEKS 1 KATALOŠKI LIST - NIVO KOMPLEKSA....................... .........120 ANEKS 2 ID CARD - LEVEL COMPLEX (EN)................................. .........122 ANEKS 3 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO KOMPLEKSA................... ........124 ANEKS 4 KATALOŠKI LIST - NIVO PARCELE.............................. .........126 ANEKS 5 ID CARD - LEVEL PARCEL (E N ) ................................. 128 ANEKS 6 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO PARCELE........................ .........131 ANEKS 7 KATALOŠKI LIST - NIVO OBJEKTA........................... ..........133 ANEKS 8 ID CARD - LEVEL BUILDING (EN).............................. ..........137 ANEKS 9 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO OBJEKTA........................ .........141 ANEKS 10 KATALOŠKI LIST - NIVO KORIDORA...................... ..........145 ANEKS 11 ID CARD - LEVEL CORRIDOR (E N ) .......................... ..........147 ANEKS 12 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO KORIDORA.................... .........149 ANEKS 13 _ KATALOŠKI LIST - NIVO OBJEKATA SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE...................................................................................................... 151 ANEKS 14 ID CARD - LEVEL TRAFFIC FACILITIES (EN) ............. ..........153 ANEKS 15. ŠIFRARNIK POLJA - NIVO OBJEKATA SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE...................................................................................................... 155 ANEKS 16. KATALOŠKI LIST - NIVO HIDROTEHNIČKIH SISTEMA................................................................................................... OBJEKATA I .....................157 ANEKS 17. ID CARD - LEVEL HYDRAULICAL STRUCTURES (e n ) ............................................................................................................. AND SYSTEM ......... 159 ANEKS 18. ŠIFRARNIK POLJA - NIVO HIDROTEHNIČKIH SISTEMA................................................................................................... OBJEKATA I .....................161 GLOSAR.............................................................................................. ...... 163
BROWNINFO PREDGOVOR
Priručnik za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija Brownlnfo nastao je kao rezultat međunarodnog naučnoistraživačkog projekta Brownlnfo - Methodological Framework fo r Brownfield Databases Development. Projekat je pokrenuo Arhitektonsko-građevinsko- geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci 2013. godine u saradnji sa partnerima iz zemlje, regiona i Evrope, a u njegovoj realizaciji participiralo je 160 učesnika iz 12 zemalja (Error! Reference source not found.). Slika 1 Učesnici Brownlnfo projekta Projekat su sufinansirali Ministarstvo za nauku i tehnologiju Vlade Republike Srpske i Njemačko društvo za međunarodnu saradnju - GIZ (Deutsche Gesellschaft fü r Internationale Zusammenarbeit), a podržan je od Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Vlade Republike Srpske, Privredne komore Republike Srpske, Republičke agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske, Razvojne agencije CIDEA - Banja Luka, te opština Mrkonjić Grad i Teslić. Realizaciju pilot projekta značajno su pomogle: INOVA, institucija zadužena za informatički inžinjering i Poslovna zona a.d. Banja Luka, koja je obezbijedila sredstva za provođenje postupka mapiranja. Institucije učesnice projekta dolaze iz različitih domena profesionalnog djelovanja: akademskog, stručnog i upravljačkog. Riječ je fakultetima, naučnoistraživačkim institutima, stručnim institucijama, lokalnim razvojnim agencijama, odjeljenjima lokalnih samoprava, te različitim akterima iz privrednog sektora. Među institucijama učesnicama izdvajaju se: Institut za održivi urbani razvoj Češke (IURS - Institut pro udržitelny rozvoj sidel, Prag), kao institucija koja je lider u oblasti braunfild regeneracije, i Urbanistički zavod Republike Slovenije, koji su projekat podržavali tokom cijelog procesa njegove realizacije. Među akademskim institucijama istaknuto mjesto zauzima Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, čiji je naučni kadar u velikoj mjeri doprinio realizaciji svih aktivnosti projekta. 10
Predmetno istraživanje pokrenuto je s ciljem da se kroz definisanje univerzalnih standarda identifikacije, evidencije i klasifikacije zapuštenih prostora postavi odgovarajuća metodologija prikupljanja, sistematizacije, prezentacije i čuvanja podataka. Glavni ciljevi BrownInfo naučnoistraživačkog projekta su: • kreiranje metodologije i specifičnih alata za razvoj i uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija, • postavljanje platforme za buduće projekte u oblasti regeneracije braunfild lokacija na teritoriji Republike Srpske, • uspostavljanje i razvijanje istraživačke mreže unutar zemalja regiona i Evrope radi proširivanja buduće saradnje u oblasti regeneracije braunfild lokacija, • edukovanje uprave i svih potencijalnih učesnika/aktera o važnosti regeneracije braunfild lokacija i mogućnostima njihovog budućeg razvoja u Republici Srpskoj. Ključni rezultati BrownInfo projekta su: • integralna metodologija za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija - BrownInfo; • BrownInfo softverski paket - specifično prilagođen BrownInfo metodologiji, omogućava kreiranje interaktivnih baza podataka braunfild lokacija; • naučna monografija, koja na strukturisan način prezentuje rezultate teorijskih i primijenjenih istraživanja projekta u formi originalnih naučnih i preglednih radova; • priručnik, namijenjen svim akterima koji direktno ili indirektno učestvuju u procesu planiranja i uređenja prostora, odnosno urbane regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora, nudi konkretne smjernice za primjenu razvijane metodologije. Ključne ciljne grupe su: lokalne administrativne službe za urbanizam i planiranje prostora, razvojne agencije, katastar - geodetska uprava, planerske institucije; • Međunarodni naučno-stručni skup Internatonal Academic Conference BrownInfo 2014 sa pratećom publikacijom BROWNINFO 2014. Proceedings of International Academic Conference; • pilot projekat informacione baze Poslovne zone Banja Luka - bivšeg industrijskog kompleksa Incel; • anketa - sprovedena među predstavnicima lokalnih službi administracije, razvojnih agencija i planerskih insitucija Republike Srpske, koja ima za cilj utvrđivanje „vidljivosti" kategorije zapuštenih i neiskorišćenih prostora (brownfield) u kontekstu upravljanja urbanim prostorom u Republici Srpskoj, sagledavanje nivoa potreba za informacionom platformom o braunfild prostorima i stanja ljudskih i tehničkih resursa koji bi se mogli angažovati u njenoj primjeni; • anketa - sprovedena među predstavnicima privrednog sektora, koja ima za cilj da preispita percepciju privrednika o braunfild lokacijama, da sagleda nivo 11
potrebe za uspostavljanjem informacione platforme ovih prostora, te da ispita specifične zahtjeve koje investitori postavljaju u pogledu sadražaja baza podataka. Efikasnije korišćenje postojećih prostornih resursa, ekološki oporavak životne sredine, stvaranje novih radnih mjesta i unapređenje lokalnog i regionalnog ekonomskog razvoja, predstavljaju osnovna načela održivog razvoja i imperativ su uspješnog upravljanja lokalnih samouprava. U tom kontekstu, projekat Brownlnfo ima veliki značaj u pokretanju regeneracije braunfild lokacija s mrtve tačke, kao i otvaranju debate o efektima njihovog zapuštanja i neophodnosti regeneracije. Rezultati projekta, u formi priručnika i pratećeg softverskog paketa, poslužiće kao osnova za kvalitetnu inventarizaciju prostornih resursa opština i gradova. Baze podataka koje nastanu kao rezultat primjene predložene metodologije učiniće braunfild lokacije vidljivim i omogućiće efikasnije upravljanje ovim prostornim resursima. Krajnji cilj svih aktivnosti jeste ponovno aktiviranje braunfild lokacija i stavljanje u funkciju razvoja. Projekat Brownlnfo predstavlja samo prvu uvodnu fazu istraživačkih aktivnosti koje Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet planira u oblasti regeneracije braunfild lokacija. Sljedeći korak na tom putu je definisanje strategija regeneracije ovih prostora, a informacione baze predstavljale bi osnov budućih istraživanja. Premda nacionalne i lokalne institucije ne prepoznaju značaj ove teme, nužno je istaći da je preduslov ulaska u Evropsku uniju temeljenje razvoja naših gradova na principima održivog razvoja, koji svakako podrazumijeva odgovoran odnos prema naslijeđenim resursima. Stoga se nadamo da će ovaj projekat, u vremenu krize, probuditi svijest društva o važnosti regeneracije postojećih prostornih resursa na svim institucionalnim nivoima. 12
BROWNINFO 1. UVOD
1.1. KONTEKST PROBLEMA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ Period tranzicije, kroz koji prolazi Republika Srpska (RS), restrukturisanje industrije i reorganizacija proizvodnje, ali i javnih službi, kao posljedicu imaju veliki broj napuštenih i devastiranih lokacija, od kojih je jedan broj i u ekološki neodrživom stanju. Istovremeno, ovaj fenomen u RS nije dovoljno istražen, potencijali ovih prostora nisu adekvatno vrednovani, ne postoji zvanična definicija i klasifikacija, a ni jasan odnos nacionalnih i lokalnih vlasti prema ovom složenom problemu. U stručnim i naučnim oblastima koje se bave urbanim prostorom, ovi prostori se prepoznaju kao prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno stanje neefikasnog iskorišćenja, a koji posjeduju potencijal za urbanu obnovu i održivi razvoj. Društveni, kulturni, ekološki i ekonomski potencijali koje zapušteni prostori integralno sadrže, ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu i upućuju na nužnost njihove regeneracije. Zapušteni i neiskorišćeni prostori predstavljaju izuzetnu stratešku rezervu prostora i potencijal gradova. Inicijalni korak ka ponovnom aktiviranju ovih prostora predstavlja izrada strategije regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora, integrisane u mrežu prostornih strategija regeneracije opština, regiona i entiteta. Kao alternativa za društvo koje neprestano raste i koje nesmotreno iskorišćava prirodne resurse, revitalizacija zapuštenih prostora predstavlja jedno od ekonomičnijih rješenja koje podstiče održivi urbani razvoj utemeljen na efikasnijem korišćenju gradskih prostornih resursa. Preduslov efikasnijeg upravljanja prostornim resursima u RS primarno predstavlja izrada jedinstvenog registra nepokretnosti braunfild lokacija. Uspostavljanje takvog registra podrazumeva identifikaciju, inventarizaciju i višekriterijumsku valorizaciju stanja zapuštenih i neiskorišćenih prostora. Takođe, omogućava njihovu klasifikaciju, procjenu razvojnih potencijala i, konačno, prezentaciju ovih prostora kroz medije koji odgovaraju savremenim potrebama komunikacije i razmjene informacija. 1.2. PREGLED PROBLEMA I OGRANIČENJA ZA ODVIJANJE PROCESA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ Oživljavanje braunfild lokacija u RS nalazi se u sjenci težnje za ekonomskim oporavkom lokalnih zajednica. Potreba za postizanjem veće ekonomske konkurentnosti pokreće takmičarske procese između gradova i opština, iz kojih one izlaze kao „ gubitnici ili pobjednici", što za rezultat daje neuravnotežen prostorni razvoj. Poziciju braunfild lokacija, u kontekstu takve kategorizacije opština i gradova, najbolje prikazuje Priručnik za donosioce odluka i profesionalce - Oživljavanje braunfilda u Srbiji (2008), gdje se navodi da postoje tri kategorije opština: a) opštine koje se nalaze na komercijalnoj lokaciji, blizu glavnih pravaca infrastrukture - u tom slučaju, napušteni i nedovoljno iskorišćeni prostori imaju dobru šansu za ponovnu upotrebu; b) opštine koje se nalaze van glavnih pravaca razvoja, ali imaju dovoljno razvojnih ili alternativnih potencijala - potrebno je brzo reagovati, kako bi se što prije vratili pozitivni efekti od ponovne upotrebe predmetnih prostora i postali vodeća opština u susjedstvu u ekonomskom smislu; i c) opštine koje ne spadaju ni u jednu od prethodne dvije kategorije - ove opštine 14
imaju teško rješive probleme i ne mogu očekivati ulaganja privatnog sektora, nego se moraju oslanjati na nacionalne i međunarodne programe finansiranja i tragati za pametnim i nekonvencionalnim rešenjima. U situaciji kada ne postoji jasno izražen odnos prema napuštenim i nedovoljno iskorišćenim prostorima na regionalnom i državnom nivou, otežavajuće je kada opštine nemaju jasnu viziju i stav prema problemima svojih napuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora, jer upravo one najviše trpe zbog njihovog postojanja i neiskorišćenosti. Da bi opštine upravljale svojim teritorijalnim razvojem, time i oživljavanjem predmetnih prostora, potrebni su dodatni instrumenti, jer su oni koji se primjenjuju nedovoljni. Lokalne uprave u procesima regeneracije braunfild lokacija nalaze se u procjepu između interesa tržišnih aktera, sa jedne strane, i zahtjeva viših instanci (entitetskih/državnih) pod čijom nadležnošću je upravljanje ovim prostorima. Privatni finansijski sektor kontroliše finansijska sredstva. Vlasnici nekretnina odlučuju o investicijama rukovođeni sopstvenim interesima, a njihove vizije o tome na koji način treba ponovo staviti u upotrebu devastirani prostor često se razlikuju od onih lokalne zajednice. Takođe, ključnu prepreku za ponovno aktiviranje braunfild lokacija predstavlja problem neriješenih vlasničkih odnosa. S druge strane, problem predstavlja činjenica da opštine nisu izvršile evidentiranje i mapiranje napuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora, niti imaju sve mjerljive podatke koji su bitni za ove prostore i koji bi se mogli upoređivati sa podacima drugih opština, radi sagledavanja rasprostranjenosti, vrste i zajedničkog rješavanja problema. Ne postoje jedinstvene baze podataka o ovim prostorima pomoću kojih bi opštine mogle praviti računice i predviđati efekte ponovnog korišćenja ovih prostora. Takođe, naslijeđeni sistem prikupljanja, sistematizacije i čuvanja podataka zasnovan je na konceptima i potrebama koje nameće racionalni/teritorijalni sistem planiranja prostora, te analogni oblik izražavanja kao osnovni medij sistema. Period tranzicije u Republici Srpskoj obilježen je nepostojanjem jedinstvenih standarda prikupljanja i sistematizacije podataka, odnosno nepostojanjem jedinstvenog metodološkog okvira, a kao rezultat imamo teško uporedive podatke između istovjetnih dokumenata. S druge strane, dosadašnji način čuvanja podataka o prostoru karakteriše fragmentarnost. Podaci se nalaze „razbacani" na različitim mjestima. Najčešće su tamo gdje su kreirani ili kod onih za koje su kreirani. Ovakvo stanje ima za posljedicu nedostupnost, a često i netransparentnost informacija. Ažurne informacije o zapuštenim prostorima uglavnom ne postoje ili nisu raspoložive za širu upotrebu, čime se oni dodatno isključuju iz kategorije tržišno raspoloživih gradskih prostora. Njihovo stavljanje u funkciju je onemogućeno ili se dodatno usporava, dok se izrada planskih dokumenata znatno usložnjava, a procedure produžavaju. Štete i gubici koje proizvodi ovako neuređen sistem su velike i zahvataju sve sfere savremenog života društvene zajednice. U kontekstu tranzicije i prelaska na tržišni sistem privređivanja, te pojave kolaborativnog/strateškog koncepta planiranja i ere digitalizacije, nameće se potreba za inoviranjem pristupa evidentiranju i prezentaciji informacija u cilju obezbjeđenja dostupnosti, protočnosti i transparentnosti, ali i efikasnijeg korišćenja prostornih resursa. Ključni problemi koje ovo istraživanje prepoznaje i kojima se bavi definisani su na dva nivoa. Šire posmatrano, problem predstavlja odnos društvene zajednice prema problemu braunfild lokacija na različitim institucionalnim nivoima: 15
° postojanje stereotipa o braunfild lokacijama kao investicijski neisplativim u odnosu na grinfild lokacije i kao inhibitorima, a ne katalizatorima lokalnog razvoja; ° zanemarivanje problema i prostornih potencijala braunfild lokacija na nacionalnom i lokalnom nivou upravljanja prostorom i njihovo shvatanje kao naslijeđenog tereta čije se rješavanje izbjegava; ° nepostojanje razvojnih strategija, planova, programa i projekata fokusiranih na problem braunfilda na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou; ° istovremeno, na putu ka sertifikaciji gradova kao Business Friendly City, određene lokalne administracije, ulazeći u procedure neformalnog planiranja, deklarativno uvrštavaju problem braunfilda u razvojne strategije, a realno se njime ne bave; ° razvoj takvog investicijskog modela koji potencira razvoj grinfild lokacija sa neracionalnim širenjem gradske teritorije i još neracionalnijim zapostavljanjem postojećih prostornih resursa užeg gradskog područja (Slika 2); 0 posmatranje braunfilda kao ekonomskog, ali ne i prostornog resursa, vodi neefikasnom upravljanju prostornim razvojem. Slika 2 Prostorne posljedice nekontrolisanog širenja grada i nove funkcionalne distribucije Uže posmatrano, problem se ogleda u nepostojanju jedinstvenog registra braunfild lokacija kao podloge za efikasnije upravljanje prostornim razvojem: 0 nepostojanje jedinstvene informacione baze braunfild prostora RS; 16
° odvijanje procesa mapiranja po principu parcijalne inventarizacije zapuštenih i neiskorišćenih prostora po različitim nivoima državne, entitetske i lokalne uprave, kao i po različitim sektorima; ° nedostatak regulatorne uloge države u procesu regeneracije braunfild lokacija; ° tržišni akteri i mehanizmi postaju regulatori i pokretači inventarizacije, prezentacije i dostupnosti braunfild prostora; ° nedostupnost informacija o prostoru, kao i braunfild lokacijama, koja se ogleda u složenim procedurama lokalnih uprava; ° zaostajanje u odnosu na očekivane standarde savremenog doba u pogledu primjene informaciono-komunikacionih sistema u procesu efikasnijeg upravljanja informacijama i prostorom; ° postojanje dodatnih ograničenja u procesu inventarizacije i dostupnosti podataka o specifičnim braunfildima, kao što su npr. vojni i infrastrukturni; ° nepostojanje jedinstvenog metodološkog okvira za izgradnju informacionih baza zapuštenih i neiskorišćenih prostora; ° neujednačenost sadržaja baza podataka, parcijalan sektorski pristup mapiranju i nekompatibilnost podataka. 1.3. PREGLED MOGUĆNOSTI I INICIJATIVA ZA RJEŠAVANJE PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ Rješavanje problema braunfild lokacija u RS nalazi se u sjenci procesa koji teže privrednom oporavku i ekonomskoj stabilizaciji kako na državnom i enitetskom, tako i na lokalnom nivou. Rad ključnih institucija eniteta u čijoj nadležnosti je problem braunfild lokacija krarakteriše rascjepkanost pristupa, odnosno fokusiranost na specifične aspekte problema iz domena njihovih sektora. Nedostaje integralan intersektorski pristup koji bi omogućio sveobuhvatnije sagledavanje uzroka, posljedica i uticaja koje problem braunfilda ima na lokalne zajednice, kao i evidentiranje mnogobrojnih potencijala koje ove lokacije posjeduju. Među institucijama koje su se ovim problemom bavile ističe se projekat evidencije slobodnih proizvodnih prostora Ministarstva industrije, energetike i rudarstva, koji ima za cilj bolje povezivanje ponude i potražnje za slobodnim proizvodnim prostorima u RS, odnosno olakšavanje pronalaženja slobodnih lokacija potencijalnim investitorima radi pokretanja proizvodnje i novog zapošljavanja. Rezultati projekta dostupni su na web-portalu Ministarstva,1 a kreiranje i ažuriranje baze zasniva se na pojedinačnom kandidovanju lokacija kao „slobodnih proizvodnih prostora" od strane vlasnika nekretnina. Time se tretman prema ovom problemu prebacuje na tržište nekretnina, a izostaje sveobuhvatno sagledavanje ukupnih potencijala unutar braunfild lokacija. Jednu od značajnih aktivnosti predstavlja projekat Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS na uspostavljanju jedinstvenog informacionog sistema o prostoru Republike Srpske. Inicijalna faza uspostavljanja sistema trajala je od 2009. do 2 0 l l . godine, a danas se u bazi sistema nalazi l Za više informacija vidjeti: http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/ Vlada/Ministarstva/mper/EEI_investicioni_potencijali/Pages/Slobodni_prostori.aspx 17
Prostorni plan Republike Srpske do 2015. Nedostatak sistema predstavlja ograničenost pristupa, koja se ogleda u složenim procedurama za dobijanje odobrenja za pristupanje sistemu. S druge strane, nedovoljno ulaganje u održavanje i nadgradnju sistema onemogućava njegovo kvalitetno ažuriranje. Kao treće, konstatuje se problem podjele nadležnosti u pogledu upravljanja sistemom koja se manifestuje u ograničenoj i nedovoljnoj razmjeni informacija između nadležnih institucija - Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS i Republičke uprave za geodetske i imovinskopravne poslove. Četvrto: nedovoljna kadrovska i informatička osposobljenost lokalnih uprava, državnih i lokalnih institucija u kreiranju, ažuriranju i razmjeni kompatibilnih prostornih podataka. Prisutno je, takođe, i njihovo nedovoljno aktivno učešće u ažuriranju jedinstvenog informacionog sistema o prostoru Republike Srpske. Međutim, treba istaći da je projekat uspostavljanja jedinstvenog informacionog sistema o prostoru realizovan u saradnji sa Svjetskom bankom, prema najsavremenijim standardima u ovoj oblasti, te da je stvorio značajnu osnovu za dalji razvoj i implementaciju ovog sistema u skoroj budućnosti. Globalna informaciona revolucija postavila je nove obrasce komunikacije i nametnula potrebu digitalizacije podataka u cilju lakše razmjene i dostupnosti informacija. Evropski parlament i Savjet Evropske unije (EU) donijeli su 2007. godine direktivu (INSPIRE - Infrastructure fo r Spatial Information in the European Community) čiji je cilj kreiranje infrastrukture prostornih podataka u Evropskoj uniji zbog razmjene prostornih informacija o životnoj sredini između javnih institucija i bolje mogućnosti za javni pristup prostornim informacijama u okviru Evrope.2 Direktiva je obavezujuća za zemlje članice, kao i zemlje pristupnice EU. Republika Srpska, kao sastavni dio Bosne i Hercegovine, u tom pogledu je korak ispred zemalja regiona, jer je upravo primjenjujući ove standarde kreirala jedinstveni informacioni sistem o prostoru Republike Srpske. Ovako postavljen sistem predstavlja izuzetno važno sredstvo za efikasnije upravljanje prostornim razvojem, te su dalja ulaganja u njegov razvoj neophodna. 1.3.1. Regionalna inicijativa za rješavanje problema braunfild prostora na lokalnom nivou: sertifikacije opština i gradova kao Business Friendly Cities Sertifikacija gradova i opština u RS kao mjesta sa povoljnim poslovnim okruženjem (Business Friendly Cities) predstavlja, takođe, novi trend u oblasti uređenja lokalnih uprava koji se direktno tiče problema braunfild lokacija. Sertifikacija opština i gradova predstavlja složen proces koji za cilj ima unapređenje rada i odlučivanja lokalne administracije, povećanje kvaliteta informacija i brzine i kvaliteta usluga koje institucije lokalnih uprava pružaju privrednicima kako bi se stvorili povoljniji uslovi za opstanak i širenje postojeće privrede, kao i privlačnije okruženje za direktne investicije. Program sertifikacije gradova i opština sa povoljnim poslovnim okruženjem metodološki je razvila Nacionalna alijansa za lokalni ekonomski razvoj Srbije (NALED). Program se od 2007. godine realizuje na teritoriji Srbije, a kao rezultat ima 20 sertifikovanih lokalnih samouprava, dok se još 27 gradova i opština nalaze u različitim fazama ovog procesa. Makedonija, Hrvatska i Bosna i 2 Za više informacija vidjeti: www.inspire.jrc.ec.europa.eu i www.rgurs.org/dokumenti/inspire_direktiva_ser_cir.pdf 18
Hercegovina su prihvatile Program prepoznajući njegov značaj i od 2012. godine on se aktivno implementira.3 U kontekstu problema braunfild lokacija, ključni kriterijumi ocjene koje Program definiše su: 0 usvojena strategija lokalnog razvoja (eliminacioni kriterijum); 0 razvijen plan implementacije strategije i definisani prioritetni projekti (eliminacioni kriterijum); 0 strategija sagledava aspekte koji se odnose na životnu sredinu (važan kriterijum); 0 grad/opština ima digitalizovane podatke o zemljištu i parcelama, uključujući i sve podatke o infrastrukturi (grad/opština ima GIS) (vrlo uticajan kriterijum); 0 grad/opština posjeduje bazu podataka objekata (braunfild lokacija) koji se mogu ponuditi u zakup ili prodaju (vrlo uticajan kriterijum); 0 grad/opština ima spremne podatke o infrastrukturi u industrijskim zonama i/ili na parcelama koje se nude na prodaju i/ili korišćenje potencijalnim investitorima (vrlo uticajan kriterijum); 0 grad/opština nudi infrastrukturno opremljeno građevinsko zemljište kao dio svoje ponude građevinskog zemljišta (vrlo uticajan kriterijum). Na osnovu navedenih kriterijuma se zaključuje da imperativ za postizanje povoljnog poslovnog ambijenta predstavlja definisanje jasnih strateških opredjeljenja lokalnog razvoja, ali i da je informaciona platforma izrađena od strane lokalnih uprava ključna u postizanju racionalnijeg korišćenja i efikasnijeg upravljanja prostornim resursima. Takođe, zaključuje se da je upravljanje prostornim rezvojem prevashodno u službi privrede i podsticanja lokalnog ekonomskog razvoja, a ne zaštite životne sredine i održivog razvoja. To ukazuje na potrebu razvijanja srodnih koncepata sertifikacije gradova koji bi izbalansirali definiciju povoljnog životnog okruženja, odnosno obezbijedili uravnotežen integralni pristup. Brojni su koncepti koji na sličan način istražuju i definišu takvo okruženje, ali iz društvene, prostorne, ekološke i kulturološke perspektive (People Friendly Cities, Age Friendly Cities, Livable Cities, Smart Cities). Program sertifikacije gradova sa povoljnim poslovnim okruženjem u RS sprovodi Mreža za povoljno poslovno okruženje, čije su članice Privredna komora RS, Ministarstvo za ekonomske odnose i regionalnu saradnju, Ministarstvo lokalne uprave i samouprave, Savez opština i gradova i Razvojna agencija EDA. U pilot fazi realizacije programa, pripremu za sertifikaciju vršila su dva grada - Banja Luka i Prijedor, pri čemu je sertifikat stekao samo grad Prijedor. Trenutno se u RS obavlja procedura javnog poziva za uključivanje opština i gradova u program sertifikacije, što ukazuje na činjenicu da će ovaj trend biti dominantan u narednom periodu. Metodološki aparat za inventarizaciju braunfild lokacija Brownlnfo će olakšati i ubrzati postupke mapiranja, dok će jedinstveni pristup bazi podataka omogućiti uporedivost podataka među lokacijama, opštinama i gradovima. 3 Za više informacija vidjeti: http://www.naled-serbia.org/ 19
BROWNINFO 2. DEFINICIJA I KLASIFIKACIJA BRAUNFILD LOKACIJA
U Republici Srpskoj, fenomen zapuštenih i neiskorišćenih prostora nije dovoljno istražen. Problem i potencijal ovih prostora nisu prepoznati, ne postoji zvanična definicija niti kategorizacija, kao ni jasna vizija njihove regeneracije na nacionalnom i lokalnom nivou. Društveni, kulturni, ekološki i ekonomski potencijali koje zapušteni prostori integralno sadrže ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu, i upućuju na nužnost njihove regeneracije. Zapušteni i neiskorišćeni prostori predstavljaju izuzetnu stratešku rezervu prostora i potencijal za razvoj gradova Republike Srpske. 2.1. DEFINICIJA BRAUNFILDA Najviše citiranu definiciju braunfild lokacija, koja predstavlja bazu u definisanju mnogih definicija novijeg datuma, postavila je istraživačka mreža CABERNET (Concerted Action on Brownfield and Economic Regeneration), koja ima za cilj podsticanje regeneracije evropskih braunfild prostora. Prema ovoj definiciji, braunfild lokacije predstavljaju prostore: ° izmijenjene prethodnim korišćenjem lokacije i okolnog prostora, ° koji su napušteni ili nedovoljno korišćeni, ° koji se uglavnom nalaze u razvijenim urbanim područjima, ° kojima je potrebna intervencija da bi se mogli ponovo koristiti i ° koji mogu imati realan ili pretpostavljen problem zagađenosti.4 Prethodna definicija u načelu određuje značenje braunfild lokacija, međutim, nužno je istaći da je njihovo definisanje određeno složenim lokalnim karakteristikama problema. Faktori nastanka, pojavni oblici, modeli i dinamika njihove transformacije uslovljeni su lokalnim društvenim, ekonomskim, političkim, kulturnim i istorijskim kontekstom. U Republici Srpskoj se braunfild lokacije prepoznaju kao prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno stanje zapuštenosti i neefikasnog korišćenja, a koji posjeduju potencijal za obnovu i održivi razvoj. „Smeđe površine" ili „smeđa polja" (brown fields) bio bi doslovni prevod pojma. Međutim, ovaj izraz se rijetko ili skoro nikad ne koristi, a u stručnim krugovima koji se njime bave često se preuzima u transkribovanom obliku kao termin „braunfild". Stručnjaci za oblast braunfild regeneracije smatraju da je upotrebom ovog termina lakše privući pažnju javnosti i organizovati osnovna istraživanja. Međutim, određene društvene grupe, koje se protive ovakvom uvođenju tuđica, smatraju da bi se za ovu vrstu prostora morao iznaći adekvatan termin u našem jeziku. Različiti autori iz naučnog i stručnog domena prevodili su termin brownfield kao: prazni prostori, devastirani prostori, neiskorišćeni prostori, napušteni prostori, smeđi prostori i sl. U nekim slučajevima, prevod pojma predstavlja cijele rečeničke konstrukcije, što značajno degradira upotrebu pojma u pisanju i govoru, te se spontano usvaja tuđica. Za razliku od prethodnika, projektni tim Brownlnfo kao odgovarajući termin predlaže sintagmu „zapušteni i neiskorišćeni prostori", koja u sebi objedinjuje osnovne pojmove čije značenje u sažetoj formi izražava osnovni karakter braunfild lokacija. Anketa koja je sprovedena u okviru Brownlnfo projekta među predstavnicima lokalnih administrativnih službi pokazala je da se, od 40 ukupno ispitanih, njih 62,5% opredijelilo za termin „zapušteni i neiskorišćeni prostori', dok 4 Za više informacija vidjeti http://www.cabernet.org.uk 22
se 25% ispitanika opredijelilo za „braunfild" kao odgovarajući termin.(Slika 3) Kako bi se oprečna mišljenja u pogledu ovog pitanja usaglasila, projektni tim BrownInfo predlaže za zvanični prevod pojma sintagmu „zapušteni i neiskorišćeni prostori - braunfildi", kao spoj gore navedenih izraza, zavisno od cilja koji se želi postići, te ciljne grupe kojoj se obraćamo. Na ovaj način, ostaviće se mogućnost korišćenja jednog ili drugog termina, ili pak korišćenja cjelovite sintagme. ■ B r a u n f i l d ■ S m e đ i p r d s t o r i ■ Z a p u š t e n i i N E I S K O R I Š Ć E N I F R D S T D R I ■ D E V A S T I R A N I P R O S T O R I ■ D r u g i t e r m i n Slika 3 Najadekvatniji termin za stručno imenovanje braunfild prostora - rezultati ankete 2.2. KRITERIJUMI IDENTIFIKACIJE BRAUNFILDA Kako bi određeni prostor bio prepoznat kao braunfild lokacija, neohodno je definisati set ključnih kriterijuma za njihovu identifikaciju. Definicija i pojam braunfild lokacija postavlja osnovne okvire za njihovo prepoznavanje, ali ne precizira jasne parametre za njihovu kategorizaciju. Stoga je bitno postaviti pragove i granice koji će omogućiti formiranje jasnije slike o tome koji prostori jesu ili nisu braunfild lokacije. Na temelju analize inostranih praksi, a prije svega čeških, među pet ključnih kriterijuma izdvajaju se sljedeći: 1. neiskorišćenost prostora - kada se samo 30% površine objekata ili parcele (parkirališta, utovarne površine, dvorište, itd.) koristi, a 70% ili više ne koristi, lokacija se može smatrati braunfildom; 2. period zapuštenosti - braunfild lokacijom će se smatrati onaj prostor koji je napušten i ne koristi se duže od tri godine; 3. razvijenost infrastrukture - prostor koji je zadovoljio prethodne kriterijume i posjeduje razvijenu osnovnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu smatraće se braunfild lokacijom; 4. izgrađenost - braunfild lokacijom smatra se onaj prostor koji, pored ispunjenosti gore navedenih uslova, posjeduje izgrađenu fizičku strukturu - objekte; 5. kontaminiranost - lokacija koja posjeduje realan ili pretpostavljen problem zagađenosti i može imati negativne posljedice na okruženje smatra se braunfild loakcijom.5 5 Određeni autori navode kao jedan od ključnih kriterijuma gustinu zaposlenosti, pri čemu kao gornji prag defnišu šest zaposlenih/ha. Projektni t im BrownInfo nije se opredijelio za uvođenje ovog kriterijuma, jer smatra da su braunfild lokacije dominantno određene njihovim prostornim karakteristikama i da bi uvođenje ovog kriterijuma 23
3. razvijenost infrastrukture - prostor koji je zadovoljio prethodne kriterijume i posjeduje razvijenu osnovnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu smatraće se braunfild lokacijom; 4. izgrađenost - braunfild lokacijom smatra se onaj prostor koji, pored ispunjenosti gore navedenih uslova, posjeduje izgrađenu fizičku strukturu - objekte; 5. kontaminiranost - lokacija koja posjeduje realan ili pretpostavljen problem zagađenosti i može imati negativne posljedice na okruženje smatra se braunfild loakcijom. 5 Kriterijumi jedan drugi ne isključuju, ali su međusobno uslovljeni i povezani. Da bi neka lokacija bila identifikovana kao braunfild, može i ne mora da ispuni sve gore navedene kriterijume. Međutim, sigurno je da će razlike u ispunjenosti kriterijuma značiti i različitu poziciju u okviru A-B-C modela kategorizacije (pogledati nastavak teksta), a time i različite programe i projekte njihove regeneracije. Određene kategorije braunfild lokacija nalaziće se tako na listi prioriteta, dok će druge, zavisno od svog statusa, morati pričekati realizaciju projekata regerenacije. Potrebno je naglasiti da je stepen neiskorišćenosti, pogotovo otvorenih prostora, nekada teško mjerljiv, te se preporučuje kreiranje lokalno prilagođenih uslova i pragova za definisanje ovog kriterijuma identifikacije. Kako bi se olakšala procjena stepena iskorišćenosti/neiskorišćenosti, u okviru BrownInfo metodologije, koncipiran je model koji omogućava identifikaciju na više prostornih nivoa - nivo objekta, parcele i kompleksa. Preporučuje se da se procjena iskorišćenosti određene lokacije vrši primarno na nižim nivoima (parcela i objekat), a da se zatim vrše generalizacije za više prostorne nivoe (kompleks, blok, kvart). U pogledu određivanja vremenskog perioda u kojem je određena lokacija bila prepuštena propadanju, postoje određene dileme i neusaglašenosti u stučnim krugovima koji se bave braunfild problematikom. U primjerima iz češke prakse, evidentno je korišćenje praga od jedne godine. Međutim, pri postavljanju ovih pragova, potrebno je sagledati širi društveni i lokalni kontekst stagnacije prostora i okolnosti pod kojima dolazi do njihovog zapuštanja, te ih potom definisati. U slučaju BrownInfo metodologije, prag od tri godine proizašao je iz činjenice da stečajni postupci, koji predstavljaju indikatore stagnacije poslovanja i pojave braunfild lokacija, mogu trajati najduže jednu godinu, a u slučaju da stečajni upravnik istovremeno vodi dva stečajna postupka - dvije godine (Zakon o stečajnom postupku, Službeni glasnik RS br. 26/10). Dodajući ovoj vrijednosti i određeno vrijeme stagnacije prije pokretanja stečajnog postupka, te uzimajući druge otežavajuće okolnosti za poslovanje u obzir, dolazi se do vrijednosti od tri godine. Važno je istaći da je moguće, u procesu primjene BrownInfo metodologije i kreiranja baza podataka, vršiti korekcije i specifična prilagođavanja ovih pragova, ali treba izbjegavati velika odstupanja kako bi se zadržala konzistentnost informacine baze, odnosno kompatibilnost podataka i uporedivost braunfild prostora među gradovima i opštinama. 5 Određeni autori navode kao jedan od ključnih kriterijuma gustinu zaposlenosti, pri čemu kao gornji prag defnišu šest zaposlenih/ha. Projektni tim BrownInfo nije se opredijelio za uvođenje ovog kriterijuma, jer smatra da su braunfild lokacije dominantno određene njihovim prostornim karakteristikama i da bi uvođenje ovog kriterijuma zakomplikovalo i usporilo proceduru identifikacije braunfild lokacija. Međutim, ostavlja se mogućnost da se, u slučajevima gdje je to neophodno, uvede i ovaj dodatni kriterijum. 24
Izgrađenost objekatima jedan je od kriterijuma koji takođe otvara debate i može biti tumačen dvoznačno. Problem se ne očituje kod izgrađenih lokacija, međutim, postavlja se pitanje da li je neizgrađena parcela u okviru napuštenog industrijskog kompleksa braunfild. Na ovo pitanje ne postoji precizan odgovor, jer bi ona uslovno mogla da se smatra grinfildom na nivou parcele, dok posmatrano na nivou kompleksa ona postaje braunfild. Ovakve situacije nisu rijetke s obzirom na to da je veći dio površine nekadašnjih industrijskih kompleksa bio rezervisan za potrebe budućeg širenja proizvodnje, a do danas nije izgrađen. Stoga, ove lokacije predstavljaju svojevrsne „ grinfilde u braunfildima" i kao takve zavređuju posebnu pažnju u kontekstu sve izraženije prakse zaposjedanja slobodnih prostora na periferiji gradova i nenadoknadivog urušavanja prirodnog okruženja. Iz ovog proizlazi zaključak da je BrownInfo metodologiju moguće uslovno primjenjivati i u slučajevima grinfild lokacija. Stoga se preporučuje da se neizgrađene lokacije unutar braunfild kompleksa mapiraju po sistemu koji metodologija predlaže u mjeri u kojoj je ona za njih primjenjiva. 2.3. VRSTE BRAUNFILDA Sa funkcionalnog stanovišta, braunfild lokacijama najčešće se smatraju zapušteni i neiskorišćeni industrijski, vojni, komunalni, saobraćajni, stambeni, kulturni, društveni, komercijalni, sportsko-rekreativni i poljoprivredni prostori. To su prostori sa razvijenom infrastrukturom i fizičkom strukturom, koji mogu biti opterećeni ekološkim rizicima ili ne. Industrijski braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore rudarstva, teške i lake industrije. Vojni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene vojne kasarne, prostore za stanovanje i kampove za obuku. Komunalni i saobraćajni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore saobraćajnih i komunalnih zona, koridora i objekata. Stambeni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore za stanovanje sa devastiranim objektima, koji nisu više u upotrebi. Kulturni i društveni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore javne namjene {domove kulture, bolnice, zatvore, škole, crkve i sl.), kao i zanemarene spomenike kulture. Komercijalni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore komercijalne namjene {tržne centre, robne kuće, tržnice i sl.). Sportsko-rekreativni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore za sport, rekreaciju i odmor. Poljoprivredni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene poljoprivredne objekte {farme, zemljoradničke zadruge, poljoprivredne kombinate i sl.), ali ne predstavljaju zapuštene i neiskorišćene hektare poljoprivrednog zemljišta i zarasle bašte. 25
2.4. A-B-C MODEL KATEGORIZACIJE BRAUNFILD LOKACIJA Postoji više klasifikacija braunfild lokacija u zavisnosti od nivoa kontaminacije i njihovog potencijala za ponovnu upotrebu. Naročito je korisna A-B-C kategorizacija kojom se služi CABERNET mreža, zato što ispituje u kojoj meri je moguće ostvariti produktivnost braunfild lokacije. Prema A-B-C modelu predlažu se sljedeće kategorije: ° braunfildi A kategorije - odnose se na profitabilne lokacije, nimalo ili minimalno zagađene, koje se nalaze na povoljnoj prostornoj lokaciji, a proces njihove obnove finansira privatni sektor; ° braunfildi B kategorije - odnose se na lokacije koje su ni na gubitku ni na dobitku, zbog umjerene ili visoke kontaminacije i lošije prostorne lokacije, pa privatni vlasnici ne mogu ili ne žele da djeluju samostalno da bi obezbijedili puni ekonomski potencijal do kojeg će dovesti obnova lokacija. Zbog toga je, da bi se lokaciji vratila produktivna svrha, neophodna određena vrsta intervencije javnog sektora (javno-privatno partnerstvo); ° braunfildi C kategorije - odnose se na neprofitabilne lokacije kod kojih su troškovi obnove mnogo veći od vrijednosti lokacije zbog visokog nivoa kontaminacije i loše prostorne lokacije, ali su socijalne i ekološke vrijednosti iznad realne tržišne vrijednosti. One ne mogu biti razumno obnovljene u ekonomski korisnu upotrebu, ali se mogu razviti za javno dobro (zeleni prostori). Javni sektor preuzima finansiranje obnove, dok specifični zakonski instrumenti (npr. poreske olakšice) mogu da stimulišu obnovu ovih lokacija (Slika 4). 6 V r i j e d n o s t z e m l j i š t a (N AK O N D BND V E ) Slika 4 A-B-C model Kategorizacija braunfild lokacija po ovom modelu može pomoći institucijama koje su odgovorne za regionalni i lokalni razvoj i investicije da definišu strategije za upravljanje braunfild lokacijama. Definisanje politike u oblasti regeneracije 6 Pojedini autori A-B-C model proširuju uvodeći braunfilde D kategorije - prostore koji ne posjeduju razvojne potencijale, a imaju izražen aktivan zdravstveno-ekološki rizik (A-B-C-D model). Braunfildi D kategorije opasni su po okruženje, a karakteriše ih i nemogućnost identifikacije zagađivača (institucije ili pojedinca). Postupke obnove, odnoso sanacije i čišćenja terena u slučaju braunfilda D kategorije provodi u potpunosti javni sektor. 26
braunfilda, sadržane u strategijama razvoja na regionalnom i lokalnim nivoima, treba da stvori strateški okvir za djelovanje u ovoj oblasti. To podrazumijeva i stvaranje adekvatnog zakonskog okvira unutar kojeg će regeneracija braunfilda moći efikasno da se sprovodi. Osnovni preduslov za kreiranje odgovarajućeg regulatornog okvira predstavlja uvođenje izraza „zapušteni i neiskorišćeni prostori - braunfildi" u zakonsku regulativu u Republici Srpskoj. Na taj način će biti omogućeno usklađivanje sa međunarodnom legislativom, standardizacijom i prostorno-informacionom bazom podataka, kao i definisanje svih regulatornih mehanizama za prostornu identifikaciju, inventarizaciju, kategorizaciju i regeneraciju braunfilda na teritoriji Republike Srpske. 27
BROWNINFO 3. POZICIJA BRAUNFILD LOKACIJA U ZAKONSKOJ REGULATIVI U REPUBLICI SRPSKOJ
3.1. POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR REGENERACIJE BRAUNFILDA U REPUBLICI SRPSKOJ Državna politika i strategije razvoja u oblasti socijalno-ekonomskih odnosa, prostornog uređenja i zaštite životne sredine predstavljaju regulatorni okvir unutar kojeg bi trebalo na adekvatan način predstaviti kategoriju braunfild lokacija u svjetlu njihovog uticaja i potencijala na sveukupni razvoj. Do sada je ova kategorija prostora na strateškom nivou nedovoljno definisana. Osnovni nedostatak postojećih strategija razvoja je u samoj činjenici da braunfild, kao termin koji se odnosi na zapuštene i neiskorišćene prostore, nije prisutan u njima, dok se o nekim kategorijama ovog prostora govori na dosta uopšten način, bez sveobuhvatnosti posmatranja fenomena. Tako Prostorni plan Republike Srpske do 2015. godine {usvojen 2007. godine), kao najviši nivo prostorne strategije razvoja teritorije navodi izgrađena i dijelom izgrađena privredna područja, zone i pojedinačne lokacije kao potencijale za razvoj jer se mogu modifikovati i transformisati.7 Ovim dokumentom se sugeriše gradovima da naprave katastar industrijskog zemljišta i vode aktivnu politiku u cilju njihovog ponovnog održivog korišćenja ne samo za potrebe industrije, već i eventualno drugih gradskih sadržaja. Takođe se sugeriše da Republika Srpska treba da donese strategiju razvoja industrije koja bezuslovno mora da ima prostornu komponentu, tj. jasno određene odgovore na pitanja gdje se šta planira, usmjerava, podržava i sl. 8 U Strategiji razvoja industrije Republike Srpske za period 2009-2013. u polaznim faktorima za unapređenje razvoja industrije nisu navedeni resursi braunfilda, ali su među generalnim pravcima i ciljevima razvoja prepoznati neki aspekti njihove regeneracije. Pojedine strategije razvoja gradova na teritoriji Republike Srpske, takođe, samo generalno navode potencijale neiskorišćenih industrijskih i vojnih kompleksa koji do danas nisu sistematizovano analizirani na entitetskom niti na lokalnim nivoima. Na osnovu navedenog, može se zaključiti da je državna politika u oblasti regeneracije braunfilda u Republici Srpskoj još uvijek vrlo nejasna, iako, u principu, ne postoje prepreke da se djeluje na ovom polju. Sa problemom se suočavamo u trenutku kada otpočnu konkretne aktivnosti na regeneraciji braunfilda, što su dosadašnji primjeri iz prakse pokazali. Oni ukazuju na mnoga neriješena pitanja od strateških pristupa na entitetskom nivou, preko zakonske regulative, do lokalne akcije u domenu ekonomskog, socijalno-kulturnog, ekološkog i prostornog aspekta upravljanja ovim prostorima. 3.2. POSTOJEĆA ZAKONSKA REGULATIVA S obzirom na činjenicu da na zakonska rješenja utiču politike i strategije razvoja koje bi trebalo da definišu strateški okvir djelovanja, sasvim je jasno da ni zakonska regulativa kojom bi ova oblast trebalo da bude definisana - nije zadovoljavajuća. 7 Prostorni plan Republike Srpske do 2015. god., tekstualni dio plana, poglavlje B - Potrebe, mogućnosti i ciljevi organizacije, uređenja i korišćenja prostora, VI glava - Privredne djelatnosti, opšti koncept razvoja - osnovna opredjeljenja, str. 83. 8 Prostorni plan Republike Srpske do 2015. god., tekstualni dio plana, poglavlje B - Potrebe, mogućnosti i ciljevi organizacije, uređenja i korišćenja prostora, VI glava - Privredne djelatnosti, industrija, str. 95 30
Prostorni aspekt regeneracije braunfilda trebalo bi da bude sadržan u Zakonu o uređenju prostora i građenju u Republici Srpskoj. Iako je ovaj zakon od 1996. do danas imao četiri izdanja (Sl. glasnik RS 19/96, prečišćeni tekst Sl. glasnik RS 84/02, Sl. glasnik RS 55/10. i Sl. glasnik RS 80/13), u njemu još uvijek ne postoji termin „braunfild" niti „regeneracija braunfilda", čime, praktično, nisu definisani mehanizmi prostorne identifikacije braunfilda i planerski modeli za njihovu regeneraciju. U skladu s tim, ni Pravilnikom o načinu izrade, sadržaju i formiranju dokumenata prostornog uređenja (Sl. glasnik RS 69/13) nisu tretirani braunfildi kao posebna kategorija prostora. Usvajanjem Zakona o uređenju prostora i građenju (Sl. glasnik RS 55/10), tek od 2010. godine je stvorena zakonska mogućnost za fleksibilno planiranje putem zoniranja prostora na nivou provedbene dokumentacije, što je, takođe, jedan od preduslova za efikasniju plansku regulativu u oblasti regeneracije braunfilda. Pravilnikom o sadržaju, nosiocima prostorno-informacionog sistema i metodologiji prikupljanja podataka (Sl. glasnik RS 93/13) detaljnije je preciziran način kreiranja jedinstvenog prostornog informacionog sistema na nivou države i lokalnih uprava, koji još uvijek nije formiran, te su u praksi prisutne mnoge poteškoće u pogledu njegove implementacije (kadrovske, softverske, hardverske, organizacione, institucionalne itd.). Ovim pravilnikom braunfildi, takođe, nisu navedeni kao kategorija zemljišta, što predstavlja ozbiljan propust i formalnu prepreku da budu sistemski inventarisani i da budu zavedeni u prostornoj bazi podataka. Zakon o privatizaciji, prema kojem je izvršena privatizacija industrijskih kompleksa koji su nakon privatizacije mahom postali braunfildi, predstavlja jedan od spornih zakona koji je stvorio značajne prepreke u domenu imovinskih odnosa, djelatničke i prostorne transformacije ovih kompleksa. Nakon njegovog usvajanja 1998. god. omogućeno je imovinsko razgraničenje objekata i parcela unutar privrednih kompleksa između pravnih subjekata, bez prethodno definisanih prostorno-funkcionalnih parametara. Zbog toga, imovinska struktura braunfilda predstavlja sve do danas osnovnu kočnicu za njihovu harmoničnu i efikasnu prostornu transformaciju. Najava revizije privatizacije predstavlja priliku i za rješavanje problema regeneracije braunfilda u ovom aspektu. Imovinski odnosi su značajno determinisani i Zakonom o restituciji, kojim je otpočeo proces vraćanja zemljišta u posjed ranijih vlasnika. Zakonom o eksproprijaciji omogućeno je, takođe, vraćanje u posjed prvobitnih vlasnika zemljišta koje nije privedeno planiranoj namjeni u roku od tri godine. Time se otvorio novi proces vlasničke transformacije braunfilda, koji značajno utiče na kvalitet i efikasnost prostornih transformacija u kojem nisu stvoreni mehanizmi zaštite opšteg interesa nad privatnim, koji je često u suprotnosti sa realizacijom regeneracije braunfilda prema savremenim modelima. Stoga bi Zakon o eksproprijaciji zemljišta trebalo da, u skladu sa prethodno utvrđenim modelima regeneracije braunfilda, omogući mehanizme za realizaciju onih koji su od opšteg interesa. Neažurnost zemljišne evidencije i katastarskog premjera, takođe, predstavljaju sistemske probleme koji na posredan način utiču i na efikasnost u provođenju regeneracije braunfilda. Usvajanje Zakona o javno-privatnom partnerstvu u Republici Srpskoj (Sl. glasnik RS 59/09) predstavlja važan zakonski preduslov za saradnju javnog i privatnog sektora u cilju obezbjeđenja finansiranja u domenu javnih potreba i omogućavanja podsticaja u skladu sa optimalnim modelima regeneracije braunfilda. 3 1
Set zakona o zaštiti životne sredine, koji je u Republici Srpskoj donesen u prethodnom periodu, usklađen je sa međunarodnim standardima. Njima se, pored ostalog, propisuju svi relevantni uslovi za zaštitu životne sredine u domenu planiranja prostora i građenja, kroz obavezu izrade strateške procjene uticaja planskog dokumenta na životnu sredinu i studija uticaja na životnu sredinu za sve namjene koje su zakonom definisane kao potencijalni zagađivači prostora. Problemi su, međutim, prisutni u domenu monitoringa postojećeg stanja i utvrđivanju indikatora štetnih uticaja na životnu sredinu, zbog čega zakonom definisani uslovi i standardi u ovoj oblasti još uvijek nisu postignuti. Regeneracija braunfilda, koja zaštitu životne sredine postavlja u prvi plan, provodi se kroz primjenu postojećih zakona i opštih uslova njihove implementacije u ovoj oblasti. 3.3. PREPORUKE Put ka rješenju svih ovih problema predstavlja sistemski pristup djelovanju, koji podrazumijeva uključivanje entitetskih organa u kreiranje politike i strateškog okvira u oblasti regeneracije braunfilda kao preduslova za zakonodavnu intervenciju. U tom cilju, izrada strategije o regeneraciji braunfilda u Republici Srpskoj bi omogućila cjelovito sagledavanje problema braunfild lokacija na našem prostoru u sveobuhvatnoj i višeaspektnoj analizi, uključujući i pozitivna međunarodna iskustva i prihvaćenu standardizaciju. Primjena rezultata dosadašnjih istraživanja u ovoj oblasti koja su provođena ili su u toku u Republici Srpskoj, takođe predstavlja značajnu teorijsku i praktičnu osnovu u cilju formiranja metodologije registracije braunfilda prilagođene specifičnostima našeg prostora, razvijanja modela za njihovu urbanu transformaciju i upravljanja ovim prostorima na održiv način. Zato je od izuzetnog značaja implemetacija dostignutih teorijskih i praktičnih znanja i iskustava u forme zvaničnih državnih i lokalnih strategija kojima će se stvoriti strateške pretpostavke za uspješnu realizaciju projekata u ovoj oblasti. Zakonska rješenja treba da budu usklađena sa specifičnostima postojećeg regulatornog sistema. Pored neophodnih intervencija u postojećoj zakonskoj regulativi koje bi trebalo da otklone propuste {od kojih su samo neki prethodno navedeni) i izvrše međusobnu harmonizaciju zakona, zbog kompleksnosti problema, preporučuje se izrada posebnog zakona o regeneraciji braunfilda koji bi integralno definisao sve relevantne aspekte u ovoj oblasti. Zakonska regulativa na državnom i na lokalnom nivou bi trebalo da podstiče pilot projekte u domenu regeneracije braunfilda, koji bi kroz konkretne realizacije na određenima lokalitetima unapređivali postojeće stanje u ovoj oblasti, provjeravajući zakonske mehanizme i dajući putokaz za održiv pristup ovom značajnom aspektu urbane obnove. U cilju podrške Zakonu o javno-privatnom partnerstvu, na lokalnom nivou je potrebno razvijati modele javno-privatnog partnerstva donošenjem opštinskih odluka, programa i smjernica za konkretne primjere realizacije braunfilda. Lokalne zajednice bi u narednom periodu, kroz lokalne akcije, trebalo da prednjače u provođenju realizacije braunfilda, razvijajući vlastite modele, koji mogu poslužiti za provjeru postojećih sistemskih rješenja na višem nivou i njihovo unapređenje. 32
P O L I T I K E I S T R A T E G I J E U R S U O B L A S T I B R A U N F I L D A U | - W Z < Z D Q!U< H U K 10 li n E Slika 5 Šema sistemskog djelovanja u oblasti regeneracije braunfilda od entiteskog do lokalnog nivoa 33
BROWNINFO 4. AKTERI U USPOSTAVLJANJU INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA
4.1. AKTERI U DEFINISANJU METODOLOGIJE ZA IZRADU BAZE PODATAKA Izradu informacione baze o braunfild lokacijama treba razumjeti kao prvi sistemski korak u procesu njihove regeneracije. To znači da će u njenom uspostavljanju učestvovati veliki broj aktera na različite načine. Uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija podrazumijeva, prije svega, kategorisanje određenih prostornih jedinica kao zapuštenih i neiskorištenih, a zatim i njihovo detaljno snimanje i sistematično prikazivanje podataka. Prema tome, baza podataka pruža prvi uvid u zbirni prostorni potencijal braunfild lokacija kojima društvo raspolaže, na lokalnom, entitetskom i državnom nivou. Zbog toga je njen značaj veliki za planiranje razvoja društva i prostora, posebno u kontekstu definisanja prioriteta, jer može da sadrži odgovor na pitanje kojim braunfild lokacijama posvetiti prvu i posebnu pažnju. Metodologija BrownInfo za izradu baze podataka braunfild lokacija, odnosno za definisanje njenog sadržaja i njegovog tekstualnog i grafičkog prikazivanja, koja je prezentovana u ovom priručniku, definisana je u okviru akademske sredine, ali u saradnji sa stručnim institucijama, organizacijama i pojedinicima. Zasnovana je na posljednjim naučnim i stručnim saznanjima o inventarisanju i regeneraciji braunfild lokacija, kao i praktičnim iskustvima. S obzirom na to da njeno definisanje i popunjavanje nije centralizovano i pokrenuto na nivou entiteta i države, i da je usmjereno na lokalni nivo, jedan od osnovnih ciljeva metodologije jeste mogućnost kasnijeg integrisanja pojedinačnih baza podataka opština i gradova u jedinstvenu bazu braunfild lokacija na širem društveno-prostornom nivou. Primjena iste metodologije na nivou opština i gradova, odnosno popunjavanje baza podataka zasnovanih na istom obrascu, omogućava upoređivanje podataka po opštinama, gradovima i pojedinačnim lokacijama, bez obzira na to da li su baze podataka kasnije objedinjene ili ne. Sadržajni i vizuelni obrazac za bazu podataka napravljen je uz konsultacije sa akterima koji će biti aktivni ne samo prilikom popunjavanja i pretraživanja baze, već i kasnije, u procesu njihove regeneracije. Riječ je o ministarstvima Republike Srpske, lokalnim razvojnim agencijama opština i gradova, ali i akterima iz lokalnog nivoa, kao što su predstavnici opština i gradova, različiti akteri iz privrednog sektora i njihova udruženja. Konsultacije su napravljene sa ciljevima procjene prioriteta i nivoa detaljnosti podataka, jednostavne sistematizacije, čitljivosti tekstualnog i grafičkog prikazivanja podataka i jednostavnosti pretraživanja. Svi podaci o određenoj braunfild lokaciji koje nudi baza imaju svoju vrijednost jedino u kontekstu njihove upotrebljivosti u procesu urbane regeneracije. Međutim, jedna od težnji u definisanju baze podataka je i njen odgovor na zahtjeve za informacijama koje su važne u domenu integrisanja braunfild lokacija u urbanističku plansku dokumentaciju, kao predstojećeg izazova. 36
4.2. KLJUČNI AKTERI U USPOSTAVLJANJU BAZE PODATAKA Uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija zahtijeva saradnju velikog broja aktera iz različitih domena društvene organizacije. To podrazumijeva razmjenu informacija između aktera koji se bave upravljanjem i planiranjem prostora na centralnom i lokalnom nivou {ministarstava i njihovi resori, institucije na nivou entiteta i države, opštine i gradovi, institucije na nivou opštine ili grada, državne i lokalne razvojne agencije) i aktera koji upotrebljavaju prostor, na lokalnom nivou {mjesne zajednice, privatni privredni sektor, nevladine organizacije, udruženja, građani itd.). Opštine i gradovi imaju vodeću ulogu u uspostavljanju i popunjavanju baze podataka o braunfild lokacijama. Zašto? Lokalnim upravama tradicionalno pripada ključna uloga u formulisanju strategija regeneracije braunfild lokacija, kao i njihove realizacije, jer su povezani sa svim procesima u kontekstu upotrebe zemljišta, bilo ono u opštinskom, gradskom ili privatnom vlasništvu. Stoga je logično da lokalna uprava bude nosilac popunjavanja baze podataka o svim braunfild lokacijama koje se nalaze na opštinskoj ili gradskoj teritoriji, stičući na taj način uvid u svoje lokalne prostorne probleme, odnosno resurse. Istovremeno sa uspostavljanjem baze podataka braunfild lokacija, preporučljivo je da opštine i gradovi pokrenu i druge pripremne korake za njihovo ponovno korišćenje. Jedan od važnih instrumenata ove prve faze sistemske regeneracije je upoznavanje javnosti sa problemom braunfild lokacija i iniciranje zainteresovanosti za bazu podataka i proces regeneracije kod vlasnika braunfild lokacija. Iskazana potreba opština i gradova da se njihovi zapušteni i neiskorišćeni prostori identifikuju i evidentiraju predstavlja i svojevrsnu inicijativu lokalnih uprava prema centralnoj državnoj ili entiteskoj upravi da se pojam braunfild lokacija i problem njihove regeneracije bolje definiše u pravnom okviru. Brzina popunjavanja baze podataka, kao i nivo detaljnosti do kojeg će baza biti popunjena zavisi od broja zaposlenih, njihovih kompetencija i kvaliteta tehničkih resursa kojima opštinska ili gradska administracija raspolaže, kao i kvaliteta njihove saradnje sa drugim akterima. Da bi jedna prostorna jedinica {kompleks ili parcela) bila uvrštena u bazu podataka, podrazumijeva se da je prethodno kategorisana kao braunfild lokacija. Opštine i gradovi, kada su u pitanju prostorne jedinice u njihovom vlasništvu, mogu izvršiti prethodni popis braunfild lokacija koristeći znanje svojih stručnjaka zaposlenih u različitim odjeljenjima opštine ili grada.9 Opština ili grad može da konsultuje i spoljnje stručnjake prilikom kategorizacije, ako smatra da je to neophodno, jer ova kategorija prostora nije definisana ni u jednom zakonskom i podzakonskom aktu. Kada su u pitanju lokacije u privatnom vlasništvu, opštine i gradovi treba da definišu instrumente za njihovo kategorisanje kao braunfild lokacija, odnosno za njihovo uvrštavanje u bazu podataka. Lokalna uprava treba da formuliše metod za pozivanje vlasnika da samoinicijativno prijave prostornu jedinicu u svom vlasništvu kao braunfild lokaciju, dostave raspoložive podatke i omoguće snimanje lokacije. Vlasnici će biti stimulisani da dostave podatke o braunfild lokaciji, ako im bude jasna potencijalna obostrana korist koju nudi interaktivna baza podataka opštinama, 9 Pogledati drugo poglavlje Priručnika - Definicija i klasifikacija braunfild lokacija. B7
gradovima i vlasnicima.10 Zbog toga je važna realizacija gore pomenutih aktivnosti, koje se tiču upoznavanja javnosti sa problemom braunfild lokacija i marketinške kampanje o različitim pozitivnim efektima njihove regeneracije. 4.3. KO POPUNJAVA BAZU PODATAKA? Popunjavanje informacione baze braunfild lokacija obavlja radni tim opštine ili grada čiji članovi posjeduju određene stručne kompetencije za mapiranje podataka o prostoru i njihovo unošenje u informacionu bazu. Preporuka je da odjeljenja za prostorno uređenje koordiniraju proces uspostavljanja informacione baze, jer ova odjeljenja najčešće raspolažu kadrom čije je stručno znanje i iskustvo vezano za sagledavanje prostornih problema. Osim koordinatora procesa, radni tim uključuje grupu koja će vršiti snimanje i mapiranje podataka na terenu, na predmetnim lokacijama, ako to prethodno nije napravljeno. Broj ljudi i stručni profil ove grupe zavisi od karakteristika lokacije, ali je neophodno prisustvo članova koji raspolažu inženjerskim znanjima o prostoru i objektima, zavisno od prethodne namjene kompleksa. Zatim, radni tim uključuje grupu za obradu i sistematizaciju podataka i konačno obučeni kadar za ažuriranje baze podataka. Prilikom popunjavanja određenih polja unutar kataloških obrazaca baze podataka, neophodno je konsultovanje stručnjaka iz različitih oblasti shodno aspektima prema kojima su informacije o lokaciji složene. Na primjer, kod popunjavanja podataka o nivoima različitih vrsta zagađenja lokacije neophodne su stručne usluge lica ili institucija koje znaju izvršiti stručno mjerenje i formulisati podatke o zagađenju. Isti postupak zahtijevaju podaci koji se odnose na druge stručne procjene različitih vrsta, kao što su informacije o braunfild lokaciji iz oblasti zaštite graditeljskog nasljeđa, procjene tržišne vrijednosti itd. Podaci se mogu nalaziti i u posjedu drugih aktera, odnosno institucija i organizacija, kao što je npr. Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove, pa je neophodno izvršiti potraživanje podataka prema formalnoj proceduri, ako je ona utvrđena. Neophodno je da informacije koje se unose u bazu podataka budu tačne. Opština ili grad, odnosno koordinator tima za uspostavljanje baze podataka procjenjuju koje vrste podataka je moguće popuniti u trenutnim okolnostima. Što je popunjenost polja u kataloškim obrascima veća, to je vrijednost baze veća, odnosno njena upotrebljivost u kontekstu pretrage, ali i formulisanja principa urbane regeneracije, konkretnih prostornih intervencija i njihovog međusobnog usaglašavanja. Lokalna uprava treba da teži što većem broju evidentiranih braunfild lokacija u odnosu na spisak kandidovanih lokacija, da bi se mogla sastaviti cjelovita slika o problemima i potencijalima na nivou opštine ili grada i definisati prioriteti u strategiji njihove regeneracije. 10 Na ovaj način funkcioniše informaciona baza pod nazivom „Slobodni proizvodni prostori", koju je formulisalo Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva u cilju lakšeg pronalaženja potencijalnih proizvodnih prostora od strane investitora na teritoriji Republike Srpske. Podaci o privatnim kompleksima koji su registrovani u ovoj bazi su javni i dostupni na internet adresi:http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/ Vlada/Ministarstva/mper/EEI_investicioni_potencijali/Pages/Slobodni_prostori.aspx. Kod svih registrovanih lokacija, npr. u Banjaluci, pod pitanjem o tipu investicije stoji da je riječ o braunfild lokaciji.
4.4. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SARADNJE IZMEĐU AKTERA Jedan od najvažnijih faktora uspješnog uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija je kvalitetna saradnja i protočnost informacija između različitih aktera na različitim nivoima i u različitim fazama procesa, na šta lokalne uprave ponekad ne mogu uticati. Važno je da informacije u bazi budu precizne i tačne, što će se dobiti jedino ako u popunjavanju budu učestvovao neophodan broj aktera čiji su znanje i informacije kojima raspolažu potrebni. Uspostavljena baza podataka braunfild lokacija treba da bude dostupna što većem broju ljudi, odnosno da bude javna, jer je na taj način ispunjena njena osnovna uloga u pružanju informacija ne samo o postojećem stanju, već i o potencijalima braunfild lokacija na različitim teritorijalnim nivoima. Selektivna upotreba baze podataka smanjuje njenu vrijednost, odnosno smanjuje statističku mogućnost za brže i kvalitetnije aktiviranje braunfild potencijala. 39
BROWNINFO 5. FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA
Uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija odvija se kroz pet ključnih faza. 1. Nulta faza je faza buđenja javne svijesti i pokretanja teme braunfild regeneracije sa 'mrtve tačke'. Usmjerena je, prije svega, na edukaciju predstavnika lokalnih vlasti kao ključnih donosilaca odluka. Često se u praksi nailazi na stereotipno odbacivanje braunfild lokacija, pri čemu se one prepoznaju kao ekonomski neisplative investicije, a razvoj se usmjerava na slobodne prostore nerazvijenih područja {greenfield lokacije). Razbijanje ovih stereotipa predstavlja dugotrajan i mukotrpan posao, a ključnu ulogu u procesu edukacije trebalo bi da imaju stručnjaci, prije svega, iz odjeljenja za urbanizam. Lokalna javnost prihvatiće programe mapiranja i regeneracije braunfild lokacija samo ukoliko u njima prepoznaje korist za ekonomsku i društvenu zajednicu. Jedan od zadataka ovog priručnika je da ukaže na pozitivne strane regeneracije braunfild lokacija, koje se ne ogledaju uvijek i samo u ekonomskoj sferi, već mogu doprinijeti uspješnijem razvoju lokalne zajednice, ali i RS, u ekološkom, sociološkom, pa i kulturološkom smislu, tj. da omoguće razvoj i transformacije u duhu održivog razvoja. S obzirom na to da je jedna od ključnih prepreka regeneraciji braunfild lokacija opterećenost složenom stukturom vlasničkih odnosa, od lokalnih vlasti se očekuje proaktivan pristup u procesu njihove regeneracije. Lokalne vlasti treba da razvijaju specifične programe obnove ovih lokacija, da vrše medijaciju i posredovanje u spornim situacija, da stimulišu obnovu kroz različite vidove podsticaja, odnosno da upravljaju prostornim razvojem svoje opštine zarad dobrobiti šire društvene zajednice {više radnih mjesta, uređeni i obnovljeni prostori, razvijenija poslovna i društvena infrastruktura, sačuvana priroda i sl.). Prilikom edukacije, neophodno je upoznavati predstavnike lokalnih vlasti sa primjerima dobrih inostranih praksi, pogotovo onih iz „susjedstva". Kako bismo shvatili značaj regeneracije braunfild lokacija, neophodno je braunfild lokacije učiniti vidljivim. U ovoj inicijalnoj fazi preporučuje se sačinjavanje preliminarne liste braunfild lokacija na nivou opštine, koja bi pomogla sagledavanju razmjera i učestalosti pojave braunfild lokacija, odnosno koja bi uvjerila sve aktere u donošenje odluke o otpočinjanju procesa njihovog sveobuhvatnog mapiranja. Kako bi prihvatili ovakav projekat, predstavnike lokalne vlasti treba edukovati i o značaju baze podataka u procesu regeneracije ovih lokacija. S tim u vezi, jedan od osnovnih ciljeva ovog priručnika jeste edukacija i upoznavanje sa efektima i koristima koje baze podataka braunfild lokacija imaju u procesu regeneracije. 2. Prva faza - planiranje budžeta i obezbjeđivanje sredstava za realizaciju aktivnosti. Budžet potreban za realizaciju projekta uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija je neophodno blagovremeno planirati kroz zakonom i pravilnicima propisane procedure. Preporučuje se ugradnja ovakvih aktivnosti u strategije i akcione planove opština i gradova, kao dokumenate koji su se u novije vrijeme pokazali kao efikasan i operativan model upravljanja lokalnim razvojem i raspoloživim finansijskim sredstvima. Ukoliko bi projekti mapiranja braunfild lokacija našli svoje mjesto u programima koje definiše strategija lokalnog razvoja, izvjesnija bi bila i njihova realizacija. Stoga, nadležne službe, a prije svega služba za urbanizam, treba da insistiraju pred lokalnim vlastima na uspostavljanju baza podataka braunfild lokacija, kao važnih prostornih resursa gradova. U budžetu potrebnom za uspostavljanje ovakve baze nophodno je planirati sredstva za materijalne troškove, troškove rada osoblja, troškove nabavke softvera i hardvera, troškove web-prezentacije, troškove konsultantskih usluga i sl. Kako bi se uštedila sredstva, u procesu mapiranja se predlaže dominantan angažman radnika lokalnih 42
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database
BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database

Recommended

Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...
Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...
Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...Maksim Sestic
 
INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)
INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)
INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)Maksim Sestic
 
Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...
Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...
Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...Maksim Sestic
 
Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)
Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)
Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)Maksim Sestic
 
Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...
Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...
Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...Maksim Sestic
 
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Maksim Sestic
 
TeleCAD-GIS Overview
TeleCAD-GIS OverviewTeleCAD-GIS Overview
TeleCAD-GIS OverviewMaksim Sestic
 
INOVA GIS Platform
INOVA GIS PlatformINOVA GIS Platform
INOVA GIS PlatformMaksim Sestic
 

Recommended

Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...
Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...
Strategic Development Of Infrastructure For Spatial Information Based On Euro...Maksim Sestic
 
INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)
INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)
INOVA GIS Platform - TeleCAD-GIS & IGS (2018)Maksim Sestic
 
Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...
Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...
Future Development of NSDI Based on the European INSPIRE Directive – a Case S...Maksim Sestic
 
Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)
Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)
Methods, Systems, and Products for Surveying Facilities (Pat: US 8,484,059 B2)Maksim Sestic
 
Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...
Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...
Development of Spatial Data Infrastructure Based on INSPIRE Directive – Case ...Maksim Sestic
 
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Maksim Sestic
 
TeleCAD-GIS Overview
TeleCAD-GIS OverviewTeleCAD-GIS Overview
TeleCAD-GIS OverviewMaksim Sestic
 
INOVA GIS Platform
INOVA GIS PlatformINOVA GIS Platform
INOVA GIS PlatformMaksim Sestic
 
TeleCAD-GIS 2016
TeleCAD-GIS 2016TeleCAD-GIS 2016
TeleCAD-GIS 2016Maksim Sestic
 
AreaCAD-GIS Object Model
AreaCAD-GIS Object ModelAreaCAD-GIS Object Model
AreaCAD-GIS Object ModelMaksim Sestic
 
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation CaseTeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation CaseMaksim Sestic
 
TeleCAD-GIS & IGS Platform
TeleCAD-GIS & IGS Platform TeleCAD-GIS & IGS Platform
TeleCAD-GIS & IGS Platform Maksim Sestic
 
City of Banja Luka - CAD/GIS implementation
City of Banja Luka - CAD/GIS implementationCity of Banja Luka - CAD/GIS implementation
City of Banja Luka - CAD/GIS implementationMaksim Sestic
 
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAIDGovernance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAIDMaksim Sestic
 
Architectural Procedural Modeling
Architectural Procedural ModelingArchitectural Procedural Modeling
Architectural Procedural ModelingMaksim Sestic
 
INOVA TeleCAD-GIS 2013
INOVA TeleCAD-GIS 2013INOVA TeleCAD-GIS 2013
INOVA TeleCAD-GIS 2013Maksim Sestic
 
Inova Unites Nations with Autodesk
Inova Unites Nations with AutodeskInova Unites Nations with Autodesk
Inova Unites Nations with AutodeskMaksim Sestic
 
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"Maksim Sestic
 
Software Package INOVA TeleCAD-GIS
Software Package INOVA TeleCAD-GISSoftware Package INOVA TeleCAD-GIS
Software Package INOVA TeleCAD-GISMaksim Sestic
 
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) SpecificationsINOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) SpecificationsMaksim Sestic
 
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)Maksim Sestic
 
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Maksim Sestic
 
iGEO
iGEOiGEO
iGEOMaksim Sestic
 
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0Maksim Sestic
 
TeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
TeleCAD-GIS Enterprise Platform OverviewTeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
TeleCAD-GIS Enterprise Platform OverviewMaksim Sestic
 
AreaCAD-GIS Coverage
AreaCAD-GIS CoverageAreaCAD-GIS Coverage
AreaCAD-GIS CoverageMaksim Sestic
 

More Related Content

More from Maksim Sestic

AreaCAD-GIS Object Model
AreaCAD-GIS Object ModelAreaCAD-GIS Object Model
AreaCAD-GIS Object ModelMaksim Sestic
 
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation CaseTeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation CaseMaksim Sestic
 
TeleCAD-GIS & IGS Platform
TeleCAD-GIS & IGS Platform TeleCAD-GIS & IGS Platform
TeleCAD-GIS & IGS Platform Maksim Sestic
 
City of Banja Luka - CAD/GIS implementation
City of Banja Luka - CAD/GIS implementationCity of Banja Luka - CAD/GIS implementation
City of Banja Luka - CAD/GIS implementationMaksim Sestic
 
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAIDGovernance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAIDMaksim Sestic
 
Architectural Procedural Modeling
Architectural Procedural ModelingArchitectural Procedural Modeling
Architectural Procedural ModelingMaksim Sestic
 
INOVA TeleCAD-GIS 2013
INOVA TeleCAD-GIS 2013INOVA TeleCAD-GIS 2013
INOVA TeleCAD-GIS 2013Maksim Sestic
 
Inova Unites Nations with Autodesk
Inova Unites Nations with AutodeskInova Unites Nations with Autodesk
Inova Unites Nations with AutodeskMaksim Sestic
 
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"Maksim Sestic
 
Software Package INOVA TeleCAD-GIS
Software Package INOVA TeleCAD-GISSoftware Package INOVA TeleCAD-GIS
Software Package INOVA TeleCAD-GISMaksim Sestic
 
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) SpecificationsINOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) SpecificationsMaksim Sestic
 
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)Maksim Sestic
 
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Maksim Sestic
 
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0Maksim Sestic
 
TeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
TeleCAD-GIS Enterprise Platform OverviewTeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
TeleCAD-GIS Enterprise Platform OverviewMaksim Sestic
 
AreaCAD-GIS Coverage
AreaCAD-GIS CoverageAreaCAD-GIS Coverage
AreaCAD-GIS CoverageMaksim Sestic
 

More from Maksim Sestic (18)

TeleCAD-GIS 2016
TeleCAD-GIS 2016TeleCAD-GIS 2016
TeleCAD-GIS 2016
 
AreaCAD-GIS Object Model
AreaCAD-GIS Object ModelAreaCAD-GIS Object Model
AreaCAD-GIS Object Model
 
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation CaseTeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
TeleCAD-GIS Enterprise Implementation Case
 
TeleCAD-GIS & IGS Platform
TeleCAD-GIS & IGS Platform TeleCAD-GIS & IGS Platform
TeleCAD-GIS & IGS Platform
 
City of Banja Luka - CAD/GIS implementation
City of Banja Luka - CAD/GIS implementationCity of Banja Luka - CAD/GIS implementation
City of Banja Luka - CAD/GIS implementation
 
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAIDGovernance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
Governance Accountability Project (GAP) / INOVA / ASGBL / USAID
 
Architectural Procedural Modeling
Architectural Procedural ModelingArchitectural Procedural Modeling
Architectural Procedural Modeling
 
INOVA TeleCAD-GIS 2013
INOVA TeleCAD-GIS 2013INOVA TeleCAD-GIS 2013
INOVA TeleCAD-GIS 2013
 
Inova Unites Nations with Autodesk
Inova Unites Nations with AutodeskInova Unites Nations with Autodesk
Inova Unites Nations with Autodesk
 
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
6DE THEMA ANNEX III "NUTSDIENSTEN EN OVERHEIDSDIENSTEN"
 
Software Package INOVA TeleCAD-GIS
Software Package INOVA TeleCAD-GISSoftware Package INOVA TeleCAD-GIS
Software Package INOVA TeleCAD-GIS
 
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) SpecificationsINOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
INOVA Company Objectives Driver (iCOD) Specifications
 
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
INOVA Company Objectives Driver (iCOD)
 
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
Advantages of Practical Application of TeleCAD-GIS in Calculating Influence o...
 
iGEO
iGEOiGEO
iGEO
 
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
INSPIRE Data Specification - Utility and Governamental Services v3.0
 
TeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
TeleCAD-GIS Enterprise Platform OverviewTeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
TeleCAD-GIS Enterprise Platform Overview
 
AreaCAD-GIS Coverage
AreaCAD-GIS CoverageAreaCAD-GIS Coverage
AreaCAD-GIS Coverage
 

BrownInfo Handbook - Scientific Methodology and Software Tools for Establishing Brownfields Database

  • 1.
  • 2.
  • 3. BROWNINFO Priručnik za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija d r Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić
  • 4. BROWNINFO Priručnik za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija Prvo izdanje, novembar 2014. Izdavači: Univerzitet u Banjoj Luci, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Bulevar Vojvode Stepe Stepanovića 77/3, 78000 Banja Luka, Bosna i Hercegovina Tel.: 00387 (0)51 462 543; Faks: 00387 (0)51 462 544 E-mail: info@agfbl.org; Web-stranica: www.agfbl.org Deutsche Gesellschaft fuer Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Program za jačanje lokalne samouprave i ekonomski razvoj (ProLocal) koji se implementira u ime Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) Savezne Republike Njemačke Patrijarha Makarija Sokolovića 3, 78000 Banja Luka, Bosnia i Herzegovina Tel.: 00387 (0)51 434 240; Faks: 00387 (0)51 434 241 E-mail: karin.rau@giz.de; Web-stranica: www.giz.de INOVA informatički inženjering, d.o.o. Vidovdanska 2, 78 000 Banja Luka, Bosna i Hercegovina Tel.: +387 (0)51 226 130; Faks: +387 (0)51 226 131 E-mail: info@geoinova.com; Web-stranica: www.geoinova.com ISBN: 978-99955-752-1-2 Urednici: dr Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić Autori: dr Aleksandra Đukić, dr Brankica Milojević, dr Nevena Novaković, mr Dijana Simonović, mr Malina Čvoro, Tijana Vujičić, Tanja Trkulja, Maksim Šestić, Dubravko Aleksić, Anita Milaković, Jelena Medić Recenzenti: Zdravko Miovčić i Josip Bacinger Tehnička obrada Una Umić evi ć Lektor: dr Mijana Kuburić Macura Štampa: GrafoMark Tiraž: 300
  • 5. BROWNINFO german cooperation DEUTSCHE ZUSAMMENARBEIT Implemented by giz (GIZ) 6i»*H INDVA I N F O R M A T I Č K I I N Ž E N J E R I N G 7 SD Q D Ba n j a Lu k a , Vi d o v d a n s k a 2
  • 6.
  • 7. IZVOD IZ RECENZIJE Recenzent Zdravko Miovčić Magistar nauke o menadžmentu Konsultant za integrisano planiranje razvoja opština u BiH EDA - Agencija za razvoj preduzeća Svaki prikaz nekog urađenog posla, koji je, uz to, i neka vrsta prethodne ocjene tog djela, određen je dvjema osnovnim dimenzijama: samim djelom, njegovim sadržajem i stilom, s jedne strane, i perspektivom posmatranja onoga koji o tom djelu piše. Zapažanja i preporuke koje zapisujem u vezi sa priručnikom BROWNINFO neizbježno su određeni specifičnim uglom mog interesovanja, koje se, opet, zasniva na vlastitom i timskom iskustvu u bavljenju lokalnim ekonomskim razvojem, prvenstveno u Bosni i Hercegovini. Dobar dio tog iskustva stečen je kroz asistiranje lokalnim liderima i njihovim saradnicima u Republici Srpskoj da reaktivni pristup razvoju zamijene proaktivnim. Priručnik je jedan od rezultata ambicioznog projekta, koji je za mene zanimljiv, prije svega, zbog različitosti zemalja i raznovrsnosti institucija koje u njemu učestvuju. Ta raznovrsnost nosi sa sobom i veliku različitost uključenih perspektiva, kao svojevrsno bogatstvo i kao poseban izazov za one koji upravljaju projektom. U takvim situacijama je težina upravljanja projektom obično srazmjerna očekivanim natprosječnim rezultatima. Želim to da istaknem, je r se na kraju najčešće gledaju samo rezultati, a izazovi upravljanja i mnogobrojne (ne)naučene lekcije naprosto zanemare i zaborave. Osnovni problem kojim se projekat bavi, a i priručnik kao jedan od proizvoda tog bavljenja, više je nego dobro odabran. Radi se o važnoj, a kod nas zanemarenoj problematici tzv. braunfild lokacija i o pokušaju da se naprave odgovarajući alati za praktičare koji omogućavaju produktivno sagledavanje i rješavanje problema. U aktuelnoj praksi upravljanja lokalnim razvojem potcijenjeni su i ekonomski potencijali ovih lokacija (i to u situaciji kad su raspoloživi resursi sve oskudniji!) i ekološke opasnosti koje iz tog zanemarivanja proizlaze. Ova tema još nije ni na dnevnom redu kreatora politika i donosilaca odluka, bez obzira na to da li se radi o lokalnom ili o republičkom nivou. Teško da će i da bude, ukoliko se ne pripreme dobre podloge za izradu pametnih politika i donošenje valjanih odluka. Prema mojim saznanjima, ovo je prvi sistematičan napor da se omogući stvaranje takvih podloga i prekine sa praksom zanemarivanja izgrađenih, korištenih i, privremeno ili stalno, zapuštenih lokacija. Dakle, i pokretanje projekta i izrada priručnika predstavljaju prve ozbiljne i time dragocjenije korake u pravom smjeru.
  • 8. Sadržaj priručnika je znalački postavljen, tako da omogući čitaocu i potencijalnom korisniku da se, prije dubinskog upoznavanja sa metodologijom uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija, postepeno uvede u kontekst problema i aktuelnih inicijativa, preciznije uputi u pogledu neophodnih definicija i klasifikacija, da sagleda ograničenja i nedostatke postojećeg zakonskog i strateškog okvira u Republici Srpskoj, te da se upozna sa akterima u uspostavljanju ove metodologije. Dalji prikaz metodologije je neka vrsta pažljivog i postepenog vođenja kroz različite nivoe i aspekte, sa upućivanjem na specifične vrste braunfild lokacija, te prelazom na organizaciona, procesna i softverska rješenja u primjeni metodologije. Nakon toga, dobro je inkorporiran dio o još neistraženoj vezi industrijskog nasljeđa i kulturnog identiteta u Republici Srpskoj, predstavljena su češka iskustva kao primjer dobre prakse i dat sažet prikaz pilot-projekta primjene metodologije na primjeru Poslovne zone Banja Luka. Posebnu vrijednost za praktičare predstavljaju priloženi listovi iz baze, a sadržaj priručnika je kompletiran odgovarajućim rječnikom. Za donosioce odluka na lokalnom nivou i praktičare koji im u tome pomažu, metodologija za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija predstavlja jedan od neophodnih komplementarnih alata pri planiranju integrisanog lokalnog razvoja, koje se već nekoliko godina uspješno odvija po standardizovanoj metodologiji planiranja lokalnog razvoja - MiPRO, na čijem je razvoju i uvođenju radio tim EDA-e, u sklopu projekta ILDP, Razvojnog programa Ujedinjenih nacija (UNDP). MiPRO je neka vrsta opšte metodologije strateškog planiranja, a BROWNINFO specifična metodologija, koja omogućuje znatno bolju analizu i planiranje korištenja lokacija koje su nekada bile ključne tačke u razvoju opština i gradova. Naravno, odgovarajuća veza BROWNINFO metodologije sa prostornoplanskim dokumentima je takođe naznačena. Osim ove primjene, BROWNINFO je veoma dobar alat koji može bitno da olakša napore lokalnih uprava da napokon počnu da upravljaju imovinom kojom raspolažu. Ovaj prioritet se sve češće pominje u lokalnim planovima, a prvi pokušaji se ponajviše zasnivaju na iskustvima iz susjedne Hrvatske. BROWNINFO metodologija je dobro uhvatila za sada jedini aktivirani talas razvojnih promjena u ovoj zemlji, koji je pokrenut upravo na lokalnom nivou, i održava se više od deset godina kroz već poveliki niz strategija, projekata, pokušaja i pogrešaka. Njena aktuelnost je, dakle, neupitna, a prilika za dokazivanje velika. Potrebe i mogućnosti za njenim poboljšanjima moći će adekvatno da se sagledaju tek nakon što se krene sa primjenom. Tada će se uvidjeti, prije svega, koja pojednostavljenja treba da se naprave, je r primjena vodi otkrivanju kraćih, često i boljih puteva i rješenja. Tada će, uvjeren sam, i priručnik za korišćenje metodologije izgubiti ponešto od akademskog stila i sistematičnosti, koji sada s razlogom dominiraju, i usvojiti nešto od jednostavnosti, neposrednosti i nesavršenosti koju u sebi nose stvari koje su pisane iz prakse i za praksu. Kao neko ko već skoro dvadeset godina radi na transformaciji upravljanja lokalnim razvojem u ovoj zemlji, preporučujem ovaj priručnik za objavljivanje prije svega zato što se na pravi način hvata u koštac sa jednim od pravih problema čijim rješavanjem može da se bitno uveća inače oskudno stanje za razvoj raspoloživih resursa. Takođe, želim da izrazim dobrodošlicu njegovim autorima u njihovom prelazu iz relativno mirnog akademskog ambijenta u nemirno i puno izazova polje prakse, gdje je ovakva vrsta znanja i doprinosa više nego dobrodošla.
  • 9. IZVOD IZ RECENZIJE Recenzent Josip Bacinger Konsultant za strateško planiranje privrednog razvoja jedinica lokalne samouprave Bercon d.o.o, tvrtka za poslovno savjetovanje za područje malog i srednjeg poduzetništva i za pripremu razvojnih projekata privatnog i javnog karaktera Pokretanje projekta Regeneracija brownfield lokacija je izuzetno pohvalna inicijativa koja sagledava višestruke moguće koristi, a to je istovremeno rješavanje problema zapuštenih nekorištenih prostora, objekata, tehnologija i njihovih nepovoljnih utjecaja na okruženje, kao i njihovog aktiviranja u smislu korištenja njihovih potencijala u ekonomskom i prostornom pogledu, a posebno u pogledu stvaranja kvalitetnog životnog okruženja. Sam Priručnik kao prvi korak ili početna faza regeneracije brownfield lokacija je stručna i kvalitetna osnova, dobro razrađena u strukturi i slijednosti svojih sadržaja i nužna je pretpostavka da se akterima i nosiocima razvoja lokalnih, regionalnih i entitetskih jedinica probudi svijest i „ otvore oči" o važnosti teme Projekta za razvoj njihovog prostora i njihove društvene zajednice. U stručnom pogledu, priručnik je odgovarajući svojoj ulozi, no za preporučit je da se pored preporuka za njegovu provedbu i za pripremu projekta regeneracije u njemu nađe i inicijativa za koncept provedbenog modela oživotvorenja Priručnika u praksi, kao podloge za strateško planiranje regeneracije brownfield lokacija, a sve sukladno činjeničnom stanju stručnih kapaciteta na terenu za provedbu. Cjelokupni sadržaj Priručnika podređen je namjeri za razumijevanje brownfield lokacija, sadržaju i uputstvima za formiranje interaktivne baze podataka o brownfield lokacijama i provedbenim procesima koji trebaju prethoditi za izradu strategije za regeneraciju brownfield prostora. Uz tu osnovnu svrhu koja je u potpunosti uspjela i kvalitetno stručno obrađena, kroz sve sadržaje se provlači problematika o potrebi buđenja javne svijesti o problemima i potencijalima brownfield lokacija. To je posebno važna činjenica zbog stanja na terenu gdje bi se trebala izvršiti primjena Priručnika i Projekta. Bojazan o nespremnom stanju na terenu i dosadašnje nesagledavanje problematike i potencijala brownfield lokacija je apsolutno opravdana i o rezultatima buđenja javne svijesti zaista ovisi uspješnost Priručnika i Projekta u praksi. U tom smislu sam ugodno iznenađen tekstovima i svrhom Priručnika i planiranog Projekta. Taj dokument je i u meni probudio saznanja da smo u dosadašnjoj praksi i u radu sa
  • 10. jedinicama lokalnih samouprava (JLS) u Republici Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, a zajedno sa akterima razvoja JLS, zanemarivali ili jednostavno previdjeli, tj. ne dotaknuli problem brownfield prostora i njihovih mogućih potencijala na ukupni razvoj određene JLS. Kao ilustraciju toj konstataciji mogu navesti konkretne primjere moje suradnje na izradi strategija razvoja nekolicine općina i gradova u Republici Hrvatskoj (RH) i također nekolicine općina u Republici Srpskoj (RS), gdje smo u strategijama razvoja planirali razvoj poslovnih zona, ali u pravilu po sistemu greenfield, a da gotovo nigdje ni u jednoj strategiji nismo dotaknuli brownfield područje ili brownfield lokaciju. No moramo biti korektni i navesti saznanja da su i u RH i u RS planiraju i opremaju pojedine brownfield zone, ali bez cjelovitog pristupa kakav preporuča Priručnik, već samo kao dogradnja odnosno proširenje postojećeg prostora sa greenfield segmentima zone. Pored izolovanih primjera koji odgovaraju intenciji Priručnika i Projekta, iz svoje prakse potvrđujem činjenicu stanja u najvećem broju JLS da je problematika brownfiled prostora zanemarena i da je opravdana bojazan koju su istaknuli autori u Priručniku. Priručnikom su detaljno preporučeni koraci odnosno model regeneracije i prethodne primjene Priručnika u smislu uspostave interaktivne baze podataka o brownfield lokacijama, ali smatram da nedostaje poglavlje ili sadržaji kojim bi konkretnije predočilo informiranje dionika Projekta na njima prihvatljiv način, tj. metodologija kojom će se upravna i stručna tijela JLS i svih potencijalnih korisnika Projekta informirati, odnosno sam proces buđenja njihove svijesti. Možda je ova tema preuranjena i „ izvan Priručnika", ali će u procesu informiranja javnosti biti potrebno snimiti i uvažavati stavove čelnika općina o toj problematici i prilagoditi daljnje procese snimanom stanju. Stoga se uz temu diseminacije nužno nameće pitanje stanja na terenu o spremnosti i raspoloživosti stručnog kadra za provedbu Priručnika.Ovdje bih htio navesti činjenicu da se akteri razvoja na terenu ne bave brownfield temom iz razloga što nisu osviješteni o toj temi kao problemskom sadržaju i sadržaju razvojnog potencijala, a paralelno s time postoji i operativna opterećenost stručnih i upravnih kadrova u općinama i gradovima. Nadalje, u planiranju modela distribucije informacija o Priručniku i Projektu i same edukacije o provedbi Priručnika smatram važnim uvažavati činjenicu da su to višedisciplinarne aktivnosti i procesi, te da će takođe i u planiranju izrade projekata regeneracije biti nužno sudjelovanje višedisciplinarnog tima.
  • 11. ZAHVALNICE Na kraju ovog 'putovanja', koje je proteklo u svojevrsnom 'traganju' za odgovorima na zajednički postavljena pitanja o formama i granicama nekontrolisanog iskorišćavanja urbanih dobara, a na koje smo se 'otisnuli' uvjereni da zapušteni i neiskorišćeni prostori (brownfield) nisu iscrpljeni i opterećeni prostorni resursi, već da posjeduju značajne potencijale i vrijednosti kao obnovljive strateške rezerve prostora gradova, osjećamo potrebu da se kao urednice zahvalimo svim institucijama i pojedincima koji su doprinijeli realizaciji naučnoistraživačkog projekta Brownlnfo - Methodological framework fo r brownfield database developement i koncipiranju ovog priručnika. Prije svega, posebno priznanje pripada autorskom timu za izradu metodologije uspostavljanja interaktivne baze podataka braunfild lokacija, za njihov značajan doprinos u procesu definisanja koncepata, pristupa, vizije i vodećih principa metodologije (abecednim redom): dr Aleksandri Đukić, Aniti Milaković, dr Brankici Milojević, mr Dijani Simonović, Dubravku Aleksiću, Jeleni Medić, Maksimu Šestiću, mr Malini Čvoro, dr Neveni Novaković, Tanji Trkulja i Tijani Vujičić. Veliku zahvalnost dugujemo i svim učesnicima Brownlnfo projekta koji su direktno ili posredno dali svoj doprinos u koncipiranju Priručnika. Saznanja, ideje i koncepti koje su prezentovali u radovima naučne monografije (Browninfo. Toward a Methodological Framework fo r Brownfield Database Development) i zborniku radova sa konferencije (BROWNINFO 2014. Proceedings o f International Academic Conference) doprinijeli su sagledavanju šire problematike braunfild lokacija i ponudili su više alternativa za njihovu regeneraciju. Nadalje, zahvalnost dugujemo Ministarstvu nauke i tehnologije, Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Vlade Republike Srpske, Njemačkom društvu za međunarodnu saradnju - GIZ, INOVA informatički inženjering d.o.o. i Poslovnoj zoni Banja Luka a.d., kao instucijama koje su finansirale Projekat i bez čije pomoći on ne bi mogao biti realizovan. Posebnu zahvalnost upućujemo recenzentima Priručnika Zdravku Miovčiću i Josipu Bacingeru, koji su, govoreći iz svoje pozicije stručnjaka koji se dugi niz godina bave integrisanim planiranjem lokalnog razvoja u Bosni i Hercegovini i Republici Hrvatskoj, otvorili neakademsku perspektivu posmatranja problema braunfild lokacija i koji su potvrdili opravdanost predložene metodologije i upotrebljivost Priručnika u savremenoj praksi planiranja lokalnog zavoja. Njihovi komentari i sugestije bili su dragocjeni za unapređenje sadržaja priručnika.
  • 12. Takođe, zahvalnost dugujemo predstavnicima ministarstava, razvojnih agencija, lokalnih samouprava i privrednih subjekata za učešće u postupku anketiranja koje je omogućilo formiranje jasnije slike o percepciji braunfild lokacija u javnom domenu. Informacije koje su ove institucije ustupile dale su uvid u sliku stanja braunfild lokacija na terenu, kao i pregled kadrovskih, tehničkih i organizacionih kapaciteta za uspostavljanje interaktivnih baza podataka braunfild lokacija na lokalnom nivou. Njihove tvrdnje i stavovi dali su nam podstrek i potvrdili su opravdanost pokretanja Projekta i otvaranja teme regeneracije braunfild lokacija. U tom smislu zahvaljujemo se predstavicima odjeljenja lokalnih samouprava (abecednim redom): Banje Luke, Berkovića, Bileće, Bratunca, Broda, Čelinca, Doboja, Donjeg Žabara, Han Pijeska, Istočne Ilidže, Istočnog Mostara, Istočnog Novog Sarajeva, Kalinovika, Kozarske Dubice, Kotor Varoši, Laktaša, Lopara, Ljubinja, Milića, Modriče, Mrkonjić Grada, Nevesinja, Novog Grada, Oštre Luke, Petrovca, Petrova, Prijedora, Prnjavora, Ribnika, Rudog, Sokoca, Srpca, Srebrenice, Šamca, Šekovića, Teslića, Trnova i Vukosavlja, kao i predstavnicima Ministarstva industrije, energetike i rudarstva, Republičke uprave za geodetske i imovinsko-pravne poslove RS, Republičke agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Njemačkog društva za međunarodnu saradnju - GIZ, Područnoj privrednoj komori Banja Luka, Gradskoj razvojnoj agenciji Banja Luka - CIDEA, Agenciji za razvoj malih i srednjih preduzeća Trebinja, Agenciji za ekonomski razvoj grada Prijedora„PREDA-PD", i firmama: Lanaco d.o.o., Ekvator d.o.o., Geoastor d.o.o. i Manjača - drvna industrija Mrkonjić Grad. Posebna zahvalnost pripada i širem savjetodavnom timu u kojem su učestvovali praktičari i stručnjaci iz oblasti lokalne samouprave i lokalnog razvoja (abecednim redom): Bojanu Jojiću, Bojanu Vojvodiću, Damiru Sladojeviću, Draganu Mišiću, Miri Kuzmanović, Mirjani Stanković, Mladenu Boškanu, Nataši Arežina, Nermini Kostić, Slobodanu Rajkoviću i Zdravki Kudra. Kao urednice želimo se zahvaliti i studentima treće i četvrte godine arhitektonskog odsjeka Arhitektonsko-građevinskog fakulteta (abecednim redom): Eni Hadžić, Dragani Ljuboja, Igoru Tanasiću, Milani Nedimović, Milici Milanović, Mariji Lukač, Nikoli Matiću i Nemanji Banjcu, za doprinos u realizaciji pilot-projekta uspostavljanja interaktivne baze podataka braunfild lokacija Poslovne zone Banja Luka a.d. Dr Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić
  • 13. BROWNINFO PREDGOVOR...........................................................................................................9 1. UVOD................................................................................................................13 1.1. KONTEKST PROBLEMA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ....................................................................................................14 1.2. PREGLED PROBLEMA I OGRANIČENJA ZA ODVIJANJE PROCESA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................. 14 1.3. PREGLED MOGUĆNOSTI I INICIJATIVA ZA RJEŠAVANJE PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................17 1.3.1. Regionalna inicijativa za rješavanje problema braunfild prostora na lokalnom nivou: sertifikacije opština i gradova kao Business Friendly Cities 18 2. DEFINICIJA I KLASIFIKACIJA BRAUNFILD LOKACIJA...........................21 2.1. DEFINICIJA BRAUNFILDA................................................................................. 22 2.2. KRITERIJUMI IDENTIFIKACIJE BRAUNFILDA...............................................23 2.3. VRSTE BRAUNFILDA.......................................................................................... 25 2.4. A-B-C MODEL KATEGORIZACIJE BRAUNFILD LOKACIJA....................... 26 3. POZICIJA BRAUNFILD LOKACIJA U ZAKONSKOJ REGULATIVI U REPUBLICI SRPSKOJ...........................................................................................29 3.1. POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR REGENERACIJE BRAUNFILDA U REPUBLICI SRPSKOJ....................................................................................................30 3.2. POSTOJEĆA ZAKONSKA REGULATIVA........................................................30 3.3. PREPORUKE...........................................................................................................32 4. AKTERI U USPOSTAVLJANJU INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 35 4.1. AKTERI U DEFINISANJU METODOLOGIJE ZA IZRADU BAZE PODATAKA..................................................................................................................... 36 4.2. KLJUČNI AKTERI U USPOSTAVLJANJU BAZE PODATAKA......................37 4.3. KO POPUNJAVA BAZU PODATAKA?.............................................................38 4.4. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SARADNJE IZMEĐU AKTERA.................39 5. FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 41
  • 14. 6. METODOLOGIJA ZA USPOSTAVLJANJE INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA BROWNINFO.................................... 45 6.1. GENERALNI PRIKAZ METODOLOGIJE..........................................................46 6.2. PROSTORNI NIVOI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA.............................. 48 6.3. ASPEKTI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA..................................................50 6.3.1. Opšti aspekt.................................................................................................. 51 6.3.2. Regulatorni a s p e k t ......................................................................................52 6.3.3. Ekonomski a s p e k t ....................................................................................... 53 6.3.4. Prostorni a s p e k t ...........................................................................................53 6.3.5. Ekološki aspekt.............................................................................................57 6.3.6. Kulturološki aspekt...................................................................................... 57 6.3.7. Društveni aspekt............................... ..........................................................58 7. PRIKAZ PRILAGOĐAVANJA METODOLOGIJE SPECIFIČNIM VRSTAMA BRAUNFILD LOKACIJA..................................................................61 7.1. SAOBRAĆAJNI KORIDORI KAO BRAUNFILD LOKACIJE...........................63 7.1.1. Objekti saobraćajne in frastrukture .................. .....................................65 7.2. HIDROTEHNIČKI OBJEKTI I SISTEMI KAO BRAUNFILD LOKACIJE .... 66 8. TEHNIČKA PRIPREMA I ORGANIZACIJA PROCESA USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA...............................................................................................................67 8.1. TEHNIČKA PRIPREMA....................................................................................... 68 8.2. ORGANIZACIJA RADNOG T IMA...................................................................... 69 8.3. KAKO POPUNJAVATI KATALOŠKE LISTOVE...............................................70 9. BROWNINFO SOFTVERSKA PLATFORMA.......................................... 73 9.1. KONCEPT SOFTVERSKE PLATFORME...................................................... 74 9.1.1. Razvojno prilagodljiva arhitektura.......................................................... 74 9.1.2. Objektni model podataka.......................................................................... 75 9.1.3. Web centrične aplikacije............................................................................ 75 9.1.4. Podrška lokacijskim/terenskim servisima ..............................................75 9.2. VIŠESLOJNA SOFTVERSKA ARHITEKTURA.............................................. 75 9.2.1. GIS Server ......................................................................................................75 9.2.2. Web Server ................................................................................................... 76
  • 15. 9.2.3. Client S lo j. ............. 76 9.3. UPUTSTVO ZA KREIRANJE I UPRAVLJANJE INTERAKTIVNOM BAZOM PODATAKA...................................................................................................... 77 9.4. UPUTSTVO ZA KORIŠĆENJE BAZE PODATAKA.....................................79 10. PROCJENA RIZIKA EKOLOŠKOG OPTEREĆENJA BRAUNFILD LOKACIJA ............................................................................................................... 8B 10.1. BRAUNFILD LOKACIJE U KONTEKSTU SAVREMENIH EKOLOŠKIH TRENDOVA..................................................................................................................... 84 10.2. PROCJENA EKOLOŠKOG RIZIKA BRAUNFILD LOKACIJA..........84 11. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA ZA KULTURNI IDENTITET U REPUBLICI SRPSKOJ...........................................................................................87 11.1. STATUS, VRIJEDNOSTI I IZAZOVI INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA REPUBLIKE SRPSKE ..................................................................................................... SS 11.2. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA U PROCESU OBNOVE, UNAPREĐENJA I KREIRANJA KULTURNOG IDENTITETA GRADOVA.......... 92 11.3. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA U KONTEKSTU URBANE OBNOVE GRADOVA I NASELJA REPUBLIKE SRPSKE ..................................................................................................... 94 12. PRIMJER DOBRE PRAKSE: ČEŠKA ISKUSTVA U INVENTARIZACIJI BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 95 12.1. LOKALNE I NACIONALNA BAZA PODATAKA O BRAUNFILD LOKACIJAMA .................................................................................................................. 96 12.2. UČEŠĆE ČEŠKE U MEĐUNARODNIM NAUČNOISTRAŽIVAČIM PROJEKTIMA..................................................................................................................99 12.2.1. Projekat COBRAMAN...........................................................................100 12.2.2. Projekat CIRCUSE................................................ ................................. 101 1B. PILOT PROJEKAT „INTERAKTIVNA BAZA BRAUNFILD LOKACIJA POSLOVNE ZONE BANJA LUKA".................................................................105 13.1. OD INDUSTRIJSKOG KOMPLEKSA INCEL DO POSLOVNE ZONE BANJA LUKA.................................................................................................................106 13.2. PROSTORNE KARAKTERISTIKE POSLOVNE ZONE BANJA LUKA 107 13.2.1. Infrastruktura...........................................................................................107 13.2.2. Građevinski o b je k t i............................................................................... 10S 13.2.3. Neizgrađeno zemljište..........................................................................10S 13.3. REALIZACIJA PILOT PROJEKTA............................................................10S 14. POGOVOR.................................................................................................. 111
  • 16. 14.1. PRIJEDLOG PRISTUPA RJEŠAVANJU PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ.........................................................................112 14.2. PREPORUKE I SMJERNICE ZA ODVIJANjE PROCESA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................. 114 14.2.1. Model regeneracije braunfild prostora na enitetskom n iv o u ......116 14.2.2. Model regeneracije braunfild prostora na lokalnom nivou .........117 14.3. ZAKLJUČAK..................................................................... ..........117 ANEKSI................................................................................................. ...... 119 ANEKS 1 KATALOŠKI LIST - NIVO KOMPLEKSA....................... .........120 ANEKS 2 ID CARD - LEVEL COMPLEX (EN)................................. .........122 ANEKS 3 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO KOMPLEKSA................... ........124 ANEKS 4 KATALOŠKI LIST - NIVO PARCELE.............................. .........126 ANEKS 5 ID CARD - LEVEL PARCEL (E N ) ................................. 128 ANEKS 6 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO PARCELE........................ .........131 ANEKS 7 KATALOŠKI LIST - NIVO OBJEKTA........................... ..........133 ANEKS 8 ID CARD - LEVEL BUILDING (EN).............................. ..........137 ANEKS 9 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO OBJEKTA........................ .........141 ANEKS 10 KATALOŠKI LIST - NIVO KORIDORA...................... ..........145 ANEKS 11 ID CARD - LEVEL CORRIDOR (E N ) .......................... ..........147 ANEKS 12 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO KORIDORA.................... .........149 ANEKS 13 _ KATALOŠKI LIST - NIVO OBJEKATA SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE...................................................................................................... 151 ANEKS 14 ID CARD - LEVEL TRAFFIC FACILITIES (EN) ............. ..........153 ANEKS 15. ŠIFRARNIK POLJA - NIVO OBJEKATA SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE...................................................................................................... 155 ANEKS 16. KATALOŠKI LIST - NIVO HIDROTEHNIČKIH SISTEMA................................................................................................... OBJEKATA I .....................157 ANEKS 17. ID CARD - LEVEL HYDRAULICAL STRUCTURES (e n ) ............................................................................................................. AND SYSTEM ......... 159 ANEKS 18. ŠIFRARNIK POLJA - NIVO HIDROTEHNIČKIH SISTEMA................................................................................................... OBJEKATA I .....................161 GLOSAR.............................................................................................. ...... 163
  • 18. Priručnik za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija Brownlnfo nastao je kao rezultat međunarodnog naučnoistraživačkog projekta Brownlnfo - Methodological Framework fo r Brownfield Databases Development. Projekat je pokrenuo Arhitektonsko-građevinsko- geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci 2013. godine u saradnji sa partnerima iz zemlje, regiona i Evrope, a u njegovoj realizaciji participiralo je 160 učesnika iz 12 zemalja (Error! Reference source not found.). Slika 1 Učesnici Brownlnfo projekta Projekat su sufinansirali Ministarstvo za nauku i tehnologiju Vlade Republike Srpske i Njemačko društvo za međunarodnu saradnju - GIZ (Deutsche Gesellschaft fü r Internationale Zusammenarbeit), a podržan je od Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Vlade Republike Srpske, Privredne komore Republike Srpske, Republičke agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske, Razvojne agencije CIDEA - Banja Luka, te opština Mrkonjić Grad i Teslić. Realizaciju pilot projekta značajno su pomogle: INOVA, institucija zadužena za informatički inžinjering i Poslovna zona a.d. Banja Luka, koja je obezbijedila sredstva za provođenje postupka mapiranja. Institucije učesnice projekta dolaze iz različitih domena profesionalnog djelovanja: akademskog, stručnog i upravljačkog. Riječ je fakultetima, naučnoistraživačkim institutima, stručnim institucijama, lokalnim razvojnim agencijama, odjeljenjima lokalnih samoprava, te različitim akterima iz privrednog sektora. Među institucijama učesnicama izdvajaju se: Institut za održivi urbani razvoj Češke (IURS - Institut pro udržitelny rozvoj sidel, Prag), kao institucija koja je lider u oblasti braunfild regeneracije, i Urbanistički zavod Republike Slovenije, koji su projekat podržavali tokom cijelog procesa njegove realizacije. Među akademskim institucijama istaknuto mjesto zauzima Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, čiji je naučni kadar u velikoj mjeri doprinio realizaciji svih aktivnosti projekta. 10
  • 19. Predmetno istraživanje pokrenuto je s ciljem da se kroz definisanje univerzalnih standarda identifikacije, evidencije i klasifikacije zapuštenih prostora postavi odgovarajuća metodologija prikupljanja, sistematizacije, prezentacije i čuvanja podataka. Glavni ciljevi BrownInfo naučnoistraživačkog projekta su: • kreiranje metodologije i specifičnih alata za razvoj i uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija, • postavljanje platforme za buduće projekte u oblasti regeneracije braunfild lokacija na teritoriji Republike Srpske, • uspostavljanje i razvijanje istraživačke mreže unutar zemalja regiona i Evrope radi proširivanja buduće saradnje u oblasti regeneracije braunfild lokacija, • edukovanje uprave i svih potencijalnih učesnika/aktera o važnosti regeneracije braunfild lokacija i mogućnostima njihovog budućeg razvoja u Republici Srpskoj. Ključni rezultati BrownInfo projekta su: • integralna metodologija za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija - BrownInfo; • BrownInfo softverski paket - specifično prilagođen BrownInfo metodologiji, omogućava kreiranje interaktivnih baza podataka braunfild lokacija; • naučna monografija, koja na strukturisan način prezentuje rezultate teorijskih i primijenjenih istraživanja projekta u formi originalnih naučnih i preglednih radova; • priručnik, namijenjen svim akterima koji direktno ili indirektno učestvuju u procesu planiranja i uređenja prostora, odnosno urbane regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora, nudi konkretne smjernice za primjenu razvijane metodologije. Ključne ciljne grupe su: lokalne administrativne službe za urbanizam i planiranje prostora, razvojne agencije, katastar - geodetska uprava, planerske institucije; • Međunarodni naučno-stručni skup Internatonal Academic Conference BrownInfo 2014 sa pratećom publikacijom BROWNINFO 2014. Proceedings of International Academic Conference; • pilot projekat informacione baze Poslovne zone Banja Luka - bivšeg industrijskog kompleksa Incel; • anketa - sprovedena među predstavnicima lokalnih službi administracije, razvojnih agencija i planerskih insitucija Republike Srpske, koja ima za cilj utvrđivanje „vidljivosti" kategorije zapuštenih i neiskorišćenih prostora (brownfield) u kontekstu upravljanja urbanim prostorom u Republici Srpskoj, sagledavanje nivoa potreba za informacionom platformom o braunfild prostorima i stanja ljudskih i tehničkih resursa koji bi se mogli angažovati u njenoj primjeni; • anketa - sprovedena među predstavnicima privrednog sektora, koja ima za cilj da preispita percepciju privrednika o braunfild lokacijama, da sagleda nivo 11
  • 20. potrebe za uspostavljanjem informacione platforme ovih prostora, te da ispita specifične zahtjeve koje investitori postavljaju u pogledu sadražaja baza podataka. Efikasnije korišćenje postojećih prostornih resursa, ekološki oporavak životne sredine, stvaranje novih radnih mjesta i unapređenje lokalnog i regionalnog ekonomskog razvoja, predstavljaju osnovna načela održivog razvoja i imperativ su uspješnog upravljanja lokalnih samouprava. U tom kontekstu, projekat Brownlnfo ima veliki značaj u pokretanju regeneracije braunfild lokacija s mrtve tačke, kao i otvaranju debate o efektima njihovog zapuštanja i neophodnosti regeneracije. Rezultati projekta, u formi priručnika i pratećeg softverskog paketa, poslužiće kao osnova za kvalitetnu inventarizaciju prostornih resursa opština i gradova. Baze podataka koje nastanu kao rezultat primjene predložene metodologije učiniće braunfild lokacije vidljivim i omogućiće efikasnije upravljanje ovim prostornim resursima. Krajnji cilj svih aktivnosti jeste ponovno aktiviranje braunfild lokacija i stavljanje u funkciju razvoja. Projekat Brownlnfo predstavlja samo prvu uvodnu fazu istraživačkih aktivnosti koje Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet planira u oblasti regeneracije braunfild lokacija. Sljedeći korak na tom putu je definisanje strategija regeneracije ovih prostora, a informacione baze predstavljale bi osnov budućih istraživanja. Premda nacionalne i lokalne institucije ne prepoznaju značaj ove teme, nužno je istaći da je preduslov ulaska u Evropsku uniju temeljenje razvoja naših gradova na principima održivog razvoja, koji svakako podrazumijeva odgovoran odnos prema naslijeđenim resursima. Stoga se nadamo da će ovaj projekat, u vremenu krize, probuditi svijest društva o važnosti regeneracije postojećih prostornih resursa na svim institucionalnim nivoima. 12
  • 22. 1.1. KONTEKST PROBLEMA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ Period tranzicije, kroz koji prolazi Republika Srpska (RS), restrukturisanje industrije i reorganizacija proizvodnje, ali i javnih službi, kao posljedicu imaju veliki broj napuštenih i devastiranih lokacija, od kojih je jedan broj i u ekološki neodrživom stanju. Istovremeno, ovaj fenomen u RS nije dovoljno istražen, potencijali ovih prostora nisu adekvatno vrednovani, ne postoji zvanična definicija i klasifikacija, a ni jasan odnos nacionalnih i lokalnih vlasti prema ovom složenom problemu. U stručnim i naučnim oblastima koje se bave urbanim prostorom, ovi prostori se prepoznaju kao prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno stanje neefikasnog iskorišćenja, a koji posjeduju potencijal za urbanu obnovu i održivi razvoj. Društveni, kulturni, ekološki i ekonomski potencijali koje zapušteni prostori integralno sadrže, ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu i upućuju na nužnost njihove regeneracije. Zapušteni i neiskorišćeni prostori predstavljaju izuzetnu stratešku rezervu prostora i potencijal gradova. Inicijalni korak ka ponovnom aktiviranju ovih prostora predstavlja izrada strategije regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora, integrisane u mrežu prostornih strategija regeneracije opština, regiona i entiteta. Kao alternativa za društvo koje neprestano raste i koje nesmotreno iskorišćava prirodne resurse, revitalizacija zapuštenih prostora predstavlja jedno od ekonomičnijih rješenja koje podstiče održivi urbani razvoj utemeljen na efikasnijem korišćenju gradskih prostornih resursa. Preduslov efikasnijeg upravljanja prostornim resursima u RS primarno predstavlja izrada jedinstvenog registra nepokretnosti braunfild lokacija. Uspostavljanje takvog registra podrazumeva identifikaciju, inventarizaciju i višekriterijumsku valorizaciju stanja zapuštenih i neiskorišćenih prostora. Takođe, omogućava njihovu klasifikaciju, procjenu razvojnih potencijala i, konačno, prezentaciju ovih prostora kroz medije koji odgovaraju savremenim potrebama komunikacije i razmjene informacija. 1.2. PREGLED PROBLEMA I OGRANIČENJA ZA ODVIJANJE PROCESA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ Oživljavanje braunfild lokacija u RS nalazi se u sjenci težnje za ekonomskim oporavkom lokalnih zajednica. Potreba za postizanjem veće ekonomske konkurentnosti pokreće takmičarske procese između gradova i opština, iz kojih one izlaze kao „ gubitnici ili pobjednici", što za rezultat daje neuravnotežen prostorni razvoj. Poziciju braunfild lokacija, u kontekstu takve kategorizacije opština i gradova, najbolje prikazuje Priručnik za donosioce odluka i profesionalce - Oživljavanje braunfilda u Srbiji (2008), gdje se navodi da postoje tri kategorije opština: a) opštine koje se nalaze na komercijalnoj lokaciji, blizu glavnih pravaca infrastrukture - u tom slučaju, napušteni i nedovoljno iskorišćeni prostori imaju dobru šansu za ponovnu upotrebu; b) opštine koje se nalaze van glavnih pravaca razvoja, ali imaju dovoljno razvojnih ili alternativnih potencijala - potrebno je brzo reagovati, kako bi se što prije vratili pozitivni efekti od ponovne upotrebe predmetnih prostora i postali vodeća opština u susjedstvu u ekonomskom smislu; i c) opštine koje ne spadaju ni u jednu od prethodne dvije kategorije - ove opštine 14
  • 23. imaju teško rješive probleme i ne mogu očekivati ulaganja privatnog sektora, nego se moraju oslanjati na nacionalne i međunarodne programe finansiranja i tragati za pametnim i nekonvencionalnim rešenjima. U situaciji kada ne postoji jasno izražen odnos prema napuštenim i nedovoljno iskorišćenim prostorima na regionalnom i državnom nivou, otežavajuće je kada opštine nemaju jasnu viziju i stav prema problemima svojih napuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora, jer upravo one najviše trpe zbog njihovog postojanja i neiskorišćenosti. Da bi opštine upravljale svojim teritorijalnim razvojem, time i oživljavanjem predmetnih prostora, potrebni su dodatni instrumenti, jer su oni koji se primjenjuju nedovoljni. Lokalne uprave u procesima regeneracije braunfild lokacija nalaze se u procjepu između interesa tržišnih aktera, sa jedne strane, i zahtjeva viših instanci (entitetskih/državnih) pod čijom nadležnošću je upravljanje ovim prostorima. Privatni finansijski sektor kontroliše finansijska sredstva. Vlasnici nekretnina odlučuju o investicijama rukovođeni sopstvenim interesima, a njihove vizije o tome na koji način treba ponovo staviti u upotrebu devastirani prostor često se razlikuju od onih lokalne zajednice. Takođe, ključnu prepreku za ponovno aktiviranje braunfild lokacija predstavlja problem neriješenih vlasničkih odnosa. S druge strane, problem predstavlja činjenica da opštine nisu izvršile evidentiranje i mapiranje napuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora, niti imaju sve mjerljive podatke koji su bitni za ove prostore i koji bi se mogli upoređivati sa podacima drugih opština, radi sagledavanja rasprostranjenosti, vrste i zajedničkog rješavanja problema. Ne postoje jedinstvene baze podataka o ovim prostorima pomoću kojih bi opštine mogle praviti računice i predviđati efekte ponovnog korišćenja ovih prostora. Takođe, naslijeđeni sistem prikupljanja, sistematizacije i čuvanja podataka zasnovan je na konceptima i potrebama koje nameće racionalni/teritorijalni sistem planiranja prostora, te analogni oblik izražavanja kao osnovni medij sistema. Period tranzicije u Republici Srpskoj obilježen je nepostojanjem jedinstvenih standarda prikupljanja i sistematizacije podataka, odnosno nepostojanjem jedinstvenog metodološkog okvira, a kao rezultat imamo teško uporedive podatke između istovjetnih dokumenata. S druge strane, dosadašnji način čuvanja podataka o prostoru karakteriše fragmentarnost. Podaci se nalaze „razbacani" na različitim mjestima. Najčešće su tamo gdje su kreirani ili kod onih za koje su kreirani. Ovakvo stanje ima za posljedicu nedostupnost, a često i netransparentnost informacija. Ažurne informacije o zapuštenim prostorima uglavnom ne postoje ili nisu raspoložive za širu upotrebu, čime se oni dodatno isključuju iz kategorije tržišno raspoloživih gradskih prostora. Njihovo stavljanje u funkciju je onemogućeno ili se dodatno usporava, dok se izrada planskih dokumenata znatno usložnjava, a procedure produžavaju. Štete i gubici koje proizvodi ovako neuređen sistem su velike i zahvataju sve sfere savremenog života društvene zajednice. U kontekstu tranzicije i prelaska na tržišni sistem privređivanja, te pojave kolaborativnog/strateškog koncepta planiranja i ere digitalizacije, nameće se potreba za inoviranjem pristupa evidentiranju i prezentaciji informacija u cilju obezbjeđenja dostupnosti, protočnosti i transparentnosti, ali i efikasnijeg korišćenja prostornih resursa. Ključni problemi koje ovo istraživanje prepoznaje i kojima se bavi definisani su na dva nivoa. Šire posmatrano, problem predstavlja odnos društvene zajednice prema problemu braunfild lokacija na različitim institucionalnim nivoima: 15
  • 24. ° postojanje stereotipa o braunfild lokacijama kao investicijski neisplativim u odnosu na grinfild lokacije i kao inhibitorima, a ne katalizatorima lokalnog razvoja; ° zanemarivanje problema i prostornih potencijala braunfild lokacija na nacionalnom i lokalnom nivou upravljanja prostorom i njihovo shvatanje kao naslijeđenog tereta čije se rješavanje izbjegava; ° nepostojanje razvojnih strategija, planova, programa i projekata fokusiranih na problem braunfilda na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou; ° istovremeno, na putu ka sertifikaciji gradova kao Business Friendly City, određene lokalne administracije, ulazeći u procedure neformalnog planiranja, deklarativno uvrštavaju problem braunfilda u razvojne strategije, a realno se njime ne bave; ° razvoj takvog investicijskog modela koji potencira razvoj grinfild lokacija sa neracionalnim širenjem gradske teritorije i još neracionalnijim zapostavljanjem postojećih prostornih resursa užeg gradskog područja (Slika 2); 0 posmatranje braunfilda kao ekonomskog, ali ne i prostornog resursa, vodi neefikasnom upravljanju prostornim razvojem. Slika 2 Prostorne posljedice nekontrolisanog širenja grada i nove funkcionalne distribucije Uže posmatrano, problem se ogleda u nepostojanju jedinstvenog registra braunfild lokacija kao podloge za efikasnije upravljanje prostornim razvojem: 0 nepostojanje jedinstvene informacione baze braunfild prostora RS; 16
  • 25. ° odvijanje procesa mapiranja po principu parcijalne inventarizacije zapuštenih i neiskorišćenih prostora po različitim nivoima državne, entitetske i lokalne uprave, kao i po različitim sektorima; ° nedostatak regulatorne uloge države u procesu regeneracije braunfild lokacija; ° tržišni akteri i mehanizmi postaju regulatori i pokretači inventarizacije, prezentacije i dostupnosti braunfild prostora; ° nedostupnost informacija o prostoru, kao i braunfild lokacijama, koja se ogleda u složenim procedurama lokalnih uprava; ° zaostajanje u odnosu na očekivane standarde savremenog doba u pogledu primjene informaciono-komunikacionih sistema u procesu efikasnijeg upravljanja informacijama i prostorom; ° postojanje dodatnih ograničenja u procesu inventarizacije i dostupnosti podataka o specifičnim braunfildima, kao što su npr. vojni i infrastrukturni; ° nepostojanje jedinstvenog metodološkog okvira za izgradnju informacionih baza zapuštenih i neiskorišćenih prostora; ° neujednačenost sadržaja baza podataka, parcijalan sektorski pristup mapiranju i nekompatibilnost podataka. 1.3. PREGLED MOGUĆNOSTI I INICIJATIVA ZA RJEŠAVANJE PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ Rješavanje problema braunfild lokacija u RS nalazi se u sjenci procesa koji teže privrednom oporavku i ekonomskoj stabilizaciji kako na državnom i enitetskom, tako i na lokalnom nivou. Rad ključnih institucija eniteta u čijoj nadležnosti je problem braunfild lokacija krarakteriše rascjepkanost pristupa, odnosno fokusiranost na specifične aspekte problema iz domena njihovih sektora. Nedostaje integralan intersektorski pristup koji bi omogućio sveobuhvatnije sagledavanje uzroka, posljedica i uticaja koje problem braunfilda ima na lokalne zajednice, kao i evidentiranje mnogobrojnih potencijala koje ove lokacije posjeduju. Među institucijama koje su se ovim problemom bavile ističe se projekat evidencije slobodnih proizvodnih prostora Ministarstva industrije, energetike i rudarstva, koji ima za cilj bolje povezivanje ponude i potražnje za slobodnim proizvodnim prostorima u RS, odnosno olakšavanje pronalaženja slobodnih lokacija potencijalnim investitorima radi pokretanja proizvodnje i novog zapošljavanja. Rezultati projekta dostupni su na web-portalu Ministarstva,1 a kreiranje i ažuriranje baze zasniva se na pojedinačnom kandidovanju lokacija kao „slobodnih proizvodnih prostora" od strane vlasnika nekretnina. Time se tretman prema ovom problemu prebacuje na tržište nekretnina, a izostaje sveobuhvatno sagledavanje ukupnih potencijala unutar braunfild lokacija. Jednu od značajnih aktivnosti predstavlja projekat Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS na uspostavljanju jedinstvenog informacionog sistema o prostoru Republike Srpske. Inicijalna faza uspostavljanja sistema trajala je od 2009. do 2 0 l l . godine, a danas se u bazi sistema nalazi l Za više informacija vidjeti: http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/ Vlada/Ministarstva/mper/EEI_investicioni_potencijali/Pages/Slobodni_prostori.aspx 17
  • 26. Prostorni plan Republike Srpske do 2015. Nedostatak sistema predstavlja ograničenost pristupa, koja se ogleda u složenim procedurama za dobijanje odobrenja za pristupanje sistemu. S druge strane, nedovoljno ulaganje u održavanje i nadgradnju sistema onemogućava njegovo kvalitetno ažuriranje. Kao treće, konstatuje se problem podjele nadležnosti u pogledu upravljanja sistemom koja se manifestuje u ograničenoj i nedovoljnoj razmjeni informacija između nadležnih institucija - Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS i Republičke uprave za geodetske i imovinskopravne poslove. Četvrto: nedovoljna kadrovska i informatička osposobljenost lokalnih uprava, državnih i lokalnih institucija u kreiranju, ažuriranju i razmjeni kompatibilnih prostornih podataka. Prisutno je, takođe, i njihovo nedovoljno aktivno učešće u ažuriranju jedinstvenog informacionog sistema o prostoru Republike Srpske. Međutim, treba istaći da je projekat uspostavljanja jedinstvenog informacionog sistema o prostoru realizovan u saradnji sa Svjetskom bankom, prema najsavremenijim standardima u ovoj oblasti, te da je stvorio značajnu osnovu za dalji razvoj i implementaciju ovog sistema u skoroj budućnosti. Globalna informaciona revolucija postavila je nove obrasce komunikacije i nametnula potrebu digitalizacije podataka u cilju lakše razmjene i dostupnosti informacija. Evropski parlament i Savjet Evropske unije (EU) donijeli su 2007. godine direktivu (INSPIRE - Infrastructure fo r Spatial Information in the European Community) čiji je cilj kreiranje infrastrukture prostornih podataka u Evropskoj uniji zbog razmjene prostornih informacija o životnoj sredini između javnih institucija i bolje mogućnosti za javni pristup prostornim informacijama u okviru Evrope.2 Direktiva je obavezujuća za zemlje članice, kao i zemlje pristupnice EU. Republika Srpska, kao sastavni dio Bosne i Hercegovine, u tom pogledu je korak ispred zemalja regiona, jer je upravo primjenjujući ove standarde kreirala jedinstveni informacioni sistem o prostoru Republike Srpske. Ovako postavljen sistem predstavlja izuzetno važno sredstvo za efikasnije upravljanje prostornim razvojem, te su dalja ulaganja u njegov razvoj neophodna. 1.3.1. Regionalna inicijativa za rješavanje problema braunfild prostora na lokalnom nivou: sertifikacije opština i gradova kao Business Friendly Cities Sertifikacija gradova i opština u RS kao mjesta sa povoljnim poslovnim okruženjem (Business Friendly Cities) predstavlja, takođe, novi trend u oblasti uređenja lokalnih uprava koji se direktno tiče problema braunfild lokacija. Sertifikacija opština i gradova predstavlja složen proces koji za cilj ima unapređenje rada i odlučivanja lokalne administracije, povećanje kvaliteta informacija i brzine i kvaliteta usluga koje institucije lokalnih uprava pružaju privrednicima kako bi se stvorili povoljniji uslovi za opstanak i širenje postojeće privrede, kao i privlačnije okruženje za direktne investicije. Program sertifikacije gradova i opština sa povoljnim poslovnim okruženjem metodološki je razvila Nacionalna alijansa za lokalni ekonomski razvoj Srbije (NALED). Program se od 2007. godine realizuje na teritoriji Srbije, a kao rezultat ima 20 sertifikovanih lokalnih samouprava, dok se još 27 gradova i opština nalaze u različitim fazama ovog procesa. Makedonija, Hrvatska i Bosna i 2 Za više informacija vidjeti: www.inspire.jrc.ec.europa.eu i www.rgurs.org/dokumenti/inspire_direktiva_ser_cir.pdf 18
  • 27. Hercegovina su prihvatile Program prepoznajući njegov značaj i od 2012. godine on se aktivno implementira.3 U kontekstu problema braunfild lokacija, ključni kriterijumi ocjene koje Program definiše su: 0 usvojena strategija lokalnog razvoja (eliminacioni kriterijum); 0 razvijen plan implementacije strategije i definisani prioritetni projekti (eliminacioni kriterijum); 0 strategija sagledava aspekte koji se odnose na životnu sredinu (važan kriterijum); 0 grad/opština ima digitalizovane podatke o zemljištu i parcelama, uključujući i sve podatke o infrastrukturi (grad/opština ima GIS) (vrlo uticajan kriterijum); 0 grad/opština posjeduje bazu podataka objekata (braunfild lokacija) koji se mogu ponuditi u zakup ili prodaju (vrlo uticajan kriterijum); 0 grad/opština ima spremne podatke o infrastrukturi u industrijskim zonama i/ili na parcelama koje se nude na prodaju i/ili korišćenje potencijalnim investitorima (vrlo uticajan kriterijum); 0 grad/opština nudi infrastrukturno opremljeno građevinsko zemljište kao dio svoje ponude građevinskog zemljišta (vrlo uticajan kriterijum). Na osnovu navedenih kriterijuma se zaključuje da imperativ za postizanje povoljnog poslovnog ambijenta predstavlja definisanje jasnih strateških opredjeljenja lokalnog razvoja, ali i da je informaciona platforma izrađena od strane lokalnih uprava ključna u postizanju racionalnijeg korišćenja i efikasnijeg upravljanja prostornim resursima. Takođe, zaključuje se da je upravljanje prostornim rezvojem prevashodno u službi privrede i podsticanja lokalnog ekonomskog razvoja, a ne zaštite životne sredine i održivog razvoja. To ukazuje na potrebu razvijanja srodnih koncepata sertifikacije gradova koji bi izbalansirali definiciju povoljnog životnog okruženja, odnosno obezbijedili uravnotežen integralni pristup. Brojni su koncepti koji na sličan način istražuju i definišu takvo okruženje, ali iz društvene, prostorne, ekološke i kulturološke perspektive (People Friendly Cities, Age Friendly Cities, Livable Cities, Smart Cities). Program sertifikacije gradova sa povoljnim poslovnim okruženjem u RS sprovodi Mreža za povoljno poslovno okruženje, čije su članice Privredna komora RS, Ministarstvo za ekonomske odnose i regionalnu saradnju, Ministarstvo lokalne uprave i samouprave, Savez opština i gradova i Razvojna agencija EDA. U pilot fazi realizacije programa, pripremu za sertifikaciju vršila su dva grada - Banja Luka i Prijedor, pri čemu je sertifikat stekao samo grad Prijedor. Trenutno se u RS obavlja procedura javnog poziva za uključivanje opština i gradova u program sertifikacije, što ukazuje na činjenicu da će ovaj trend biti dominantan u narednom periodu. Metodološki aparat za inventarizaciju braunfild lokacija Brownlnfo će olakšati i ubrzati postupke mapiranja, dok će jedinstveni pristup bazi podataka omogućiti uporedivost podataka među lokacijama, opštinama i gradovima. 3 Za više informacija vidjeti: http://www.naled-serbia.org/ 19
  • 28.
  • 29. BROWNINFO 2. DEFINICIJA I KLASIFIKACIJA BRAUNFILD LOKACIJA
  • 30. U Republici Srpskoj, fenomen zapuštenih i neiskorišćenih prostora nije dovoljno istražen. Problem i potencijal ovih prostora nisu prepoznati, ne postoji zvanična definicija niti kategorizacija, kao ni jasna vizija njihove regeneracije na nacionalnom i lokalnom nivou. Društveni, kulturni, ekološki i ekonomski potencijali koje zapušteni prostori integralno sadrže ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu, i upućuju na nužnost njihove regeneracije. Zapušteni i neiskorišćeni prostori predstavljaju izuzetnu stratešku rezervu prostora i potencijal za razvoj gradova Republike Srpske. 2.1. DEFINICIJA BRAUNFILDA Najviše citiranu definiciju braunfild lokacija, koja predstavlja bazu u definisanju mnogih definicija novijeg datuma, postavila je istraživačka mreža CABERNET (Concerted Action on Brownfield and Economic Regeneration), koja ima za cilj podsticanje regeneracije evropskih braunfild prostora. Prema ovoj definiciji, braunfild lokacije predstavljaju prostore: ° izmijenjene prethodnim korišćenjem lokacije i okolnog prostora, ° koji su napušteni ili nedovoljno korišćeni, ° koji se uglavnom nalaze u razvijenim urbanim područjima, ° kojima je potrebna intervencija da bi se mogli ponovo koristiti i ° koji mogu imati realan ili pretpostavljen problem zagađenosti.4 Prethodna definicija u načelu određuje značenje braunfild lokacija, međutim, nužno je istaći da je njihovo definisanje određeno složenim lokalnim karakteristikama problema. Faktori nastanka, pojavni oblici, modeli i dinamika njihove transformacije uslovljeni su lokalnim društvenim, ekonomskim, političkim, kulturnim i istorijskim kontekstom. U Republici Srpskoj se braunfild lokacije prepoznaju kao prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno stanje zapuštenosti i neefikasnog korišćenja, a koji posjeduju potencijal za obnovu i održivi razvoj. „Smeđe površine" ili „smeđa polja" (brown fields) bio bi doslovni prevod pojma. Međutim, ovaj izraz se rijetko ili skoro nikad ne koristi, a u stručnim krugovima koji se njime bave često se preuzima u transkribovanom obliku kao termin „braunfild". Stručnjaci za oblast braunfild regeneracije smatraju da je upotrebom ovog termina lakše privući pažnju javnosti i organizovati osnovna istraživanja. Međutim, određene društvene grupe, koje se protive ovakvom uvođenju tuđica, smatraju da bi se za ovu vrstu prostora morao iznaći adekvatan termin u našem jeziku. Različiti autori iz naučnog i stručnog domena prevodili su termin brownfield kao: prazni prostori, devastirani prostori, neiskorišćeni prostori, napušteni prostori, smeđi prostori i sl. U nekim slučajevima, prevod pojma predstavlja cijele rečeničke konstrukcije, što značajno degradira upotrebu pojma u pisanju i govoru, te se spontano usvaja tuđica. Za razliku od prethodnika, projektni tim Brownlnfo kao odgovarajući termin predlaže sintagmu „zapušteni i neiskorišćeni prostori", koja u sebi objedinjuje osnovne pojmove čije značenje u sažetoj formi izražava osnovni karakter braunfild lokacija. Anketa koja je sprovedena u okviru Brownlnfo projekta među predstavnicima lokalnih administrativnih službi pokazala je da se, od 40 ukupno ispitanih, njih 62,5% opredijelilo za termin „zapušteni i neiskorišćeni prostori', dok 4 Za više informacija vidjeti http://www.cabernet.org.uk 22
  • 31. se 25% ispitanika opredijelilo za „braunfild" kao odgovarajući termin.(Slika 3) Kako bi se oprečna mišljenja u pogledu ovog pitanja usaglasila, projektni tim BrownInfo predlaže za zvanični prevod pojma sintagmu „zapušteni i neiskorišćeni prostori - braunfildi", kao spoj gore navedenih izraza, zavisno od cilja koji se želi postići, te ciljne grupe kojoj se obraćamo. Na ovaj način, ostaviće se mogućnost korišćenja jednog ili drugog termina, ili pak korišćenja cjelovite sintagme. ■ B r a u n f i l d ■ S m e đ i p r d s t o r i ■ Z a p u š t e n i i N E I S K O R I Š Ć E N I F R D S T D R I ■ D E V A S T I R A N I P R O S T O R I ■ D r u g i t e r m i n Slika 3 Najadekvatniji termin za stručno imenovanje braunfild prostora - rezultati ankete 2.2. KRITERIJUMI IDENTIFIKACIJE BRAUNFILDA Kako bi određeni prostor bio prepoznat kao braunfild lokacija, neohodno je definisati set ključnih kriterijuma za njihovu identifikaciju. Definicija i pojam braunfild lokacija postavlja osnovne okvire za njihovo prepoznavanje, ali ne precizira jasne parametre za njihovu kategorizaciju. Stoga je bitno postaviti pragove i granice koji će omogućiti formiranje jasnije slike o tome koji prostori jesu ili nisu braunfild lokacije. Na temelju analize inostranih praksi, a prije svega čeških, među pet ključnih kriterijuma izdvajaju se sljedeći: 1. neiskorišćenost prostora - kada se samo 30% površine objekata ili parcele (parkirališta, utovarne površine, dvorište, itd.) koristi, a 70% ili više ne koristi, lokacija se može smatrati braunfildom; 2. period zapuštenosti - braunfild lokacijom će se smatrati onaj prostor koji je napušten i ne koristi se duže od tri godine; 3. razvijenost infrastrukture - prostor koji je zadovoljio prethodne kriterijume i posjeduje razvijenu osnovnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu smatraće se braunfild lokacijom; 4. izgrađenost - braunfild lokacijom smatra se onaj prostor koji, pored ispunjenosti gore navedenih uslova, posjeduje izgrađenu fizičku strukturu - objekte; 5. kontaminiranost - lokacija koja posjeduje realan ili pretpostavljen problem zagađenosti i može imati negativne posljedice na okruženje smatra se braunfild loakcijom.5 5 Određeni autori navode kao jedan od ključnih kriterijuma gustinu zaposlenosti, pri čemu kao gornji prag defnišu šest zaposlenih/ha. Projektni t im BrownInfo nije se opredijelio za uvođenje ovog kriterijuma, jer smatra da su braunfild lokacije dominantno određene njihovim prostornim karakteristikama i da bi uvođenje ovog kriterijuma 23
  • 32. 3. razvijenost infrastrukture - prostor koji je zadovoljio prethodne kriterijume i posjeduje razvijenu osnovnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu smatraće se braunfild lokacijom; 4. izgrađenost - braunfild lokacijom smatra se onaj prostor koji, pored ispunjenosti gore navedenih uslova, posjeduje izgrađenu fizičku strukturu - objekte; 5. kontaminiranost - lokacija koja posjeduje realan ili pretpostavljen problem zagađenosti i može imati negativne posljedice na okruženje smatra se braunfild loakcijom. 5 Kriterijumi jedan drugi ne isključuju, ali su međusobno uslovljeni i povezani. Da bi neka lokacija bila identifikovana kao braunfild, može i ne mora da ispuni sve gore navedene kriterijume. Međutim, sigurno je da će razlike u ispunjenosti kriterijuma značiti i različitu poziciju u okviru A-B-C modela kategorizacije (pogledati nastavak teksta), a time i različite programe i projekte njihove regeneracije. Određene kategorije braunfild lokacija nalaziće se tako na listi prioriteta, dok će druge, zavisno od svog statusa, morati pričekati realizaciju projekata regerenacije. Potrebno je naglasiti da je stepen neiskorišćenosti, pogotovo otvorenih prostora, nekada teško mjerljiv, te se preporučuje kreiranje lokalno prilagođenih uslova i pragova za definisanje ovog kriterijuma identifikacije. Kako bi se olakšala procjena stepena iskorišćenosti/neiskorišćenosti, u okviru BrownInfo metodologije, koncipiran je model koji omogućava identifikaciju na više prostornih nivoa - nivo objekta, parcele i kompleksa. Preporučuje se da se procjena iskorišćenosti određene lokacije vrši primarno na nižim nivoima (parcela i objekat), a da se zatim vrše generalizacije za više prostorne nivoe (kompleks, blok, kvart). U pogledu određivanja vremenskog perioda u kojem je određena lokacija bila prepuštena propadanju, postoje određene dileme i neusaglašenosti u stučnim krugovima koji se bave braunfild problematikom. U primjerima iz češke prakse, evidentno je korišćenje praga od jedne godine. Međutim, pri postavljanju ovih pragova, potrebno je sagledati širi društveni i lokalni kontekst stagnacije prostora i okolnosti pod kojima dolazi do njihovog zapuštanja, te ih potom definisati. U slučaju BrownInfo metodologije, prag od tri godine proizašao je iz činjenice da stečajni postupci, koji predstavljaju indikatore stagnacije poslovanja i pojave braunfild lokacija, mogu trajati najduže jednu godinu, a u slučaju da stečajni upravnik istovremeno vodi dva stečajna postupka - dvije godine (Zakon o stečajnom postupku, Službeni glasnik RS br. 26/10). Dodajući ovoj vrijednosti i određeno vrijeme stagnacije prije pokretanja stečajnog postupka, te uzimajući druge otežavajuće okolnosti za poslovanje u obzir, dolazi se do vrijednosti od tri godine. Važno je istaći da je moguće, u procesu primjene BrownInfo metodologije i kreiranja baza podataka, vršiti korekcije i specifična prilagođavanja ovih pragova, ali treba izbjegavati velika odstupanja kako bi se zadržala konzistentnost informacine baze, odnosno kompatibilnost podataka i uporedivost braunfild prostora među gradovima i opštinama. 5 Određeni autori navode kao jedan od ključnih kriterijuma gustinu zaposlenosti, pri čemu kao gornji prag defnišu šest zaposlenih/ha. Projektni tim BrownInfo nije se opredijelio za uvođenje ovog kriterijuma, jer smatra da su braunfild lokacije dominantno određene njihovim prostornim karakteristikama i da bi uvođenje ovog kriterijuma zakomplikovalo i usporilo proceduru identifikacije braunfild lokacija. Međutim, ostavlja se mogućnost da se, u slučajevima gdje je to neophodno, uvede i ovaj dodatni kriterijum. 24
  • 33. Izgrađenost objekatima jedan je od kriterijuma koji takođe otvara debate i može biti tumačen dvoznačno. Problem se ne očituje kod izgrađenih lokacija, međutim, postavlja se pitanje da li je neizgrađena parcela u okviru napuštenog industrijskog kompleksa braunfild. Na ovo pitanje ne postoji precizan odgovor, jer bi ona uslovno mogla da se smatra grinfildom na nivou parcele, dok posmatrano na nivou kompleksa ona postaje braunfild. Ovakve situacije nisu rijetke s obzirom na to da je veći dio površine nekadašnjih industrijskih kompleksa bio rezervisan za potrebe budućeg širenja proizvodnje, a do danas nije izgrađen. Stoga, ove lokacije predstavljaju svojevrsne „ grinfilde u braunfildima" i kao takve zavređuju posebnu pažnju u kontekstu sve izraženije prakse zaposjedanja slobodnih prostora na periferiji gradova i nenadoknadivog urušavanja prirodnog okruženja. Iz ovog proizlazi zaključak da je BrownInfo metodologiju moguće uslovno primjenjivati i u slučajevima grinfild lokacija. Stoga se preporučuje da se neizgrađene lokacije unutar braunfild kompleksa mapiraju po sistemu koji metodologija predlaže u mjeri u kojoj je ona za njih primjenjiva. 2.3. VRSTE BRAUNFILDA Sa funkcionalnog stanovišta, braunfild lokacijama najčešće se smatraju zapušteni i neiskorišćeni industrijski, vojni, komunalni, saobraćajni, stambeni, kulturni, društveni, komercijalni, sportsko-rekreativni i poljoprivredni prostori. To su prostori sa razvijenom infrastrukturom i fizičkom strukturom, koji mogu biti opterećeni ekološkim rizicima ili ne. Industrijski braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore rudarstva, teške i lake industrije. Vojni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene vojne kasarne, prostore za stanovanje i kampove za obuku. Komunalni i saobraćajni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore saobraćajnih i komunalnih zona, koridora i objekata. Stambeni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore za stanovanje sa devastiranim objektima, koji nisu više u upotrebi. Kulturni i društveni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore javne namjene {domove kulture, bolnice, zatvore, škole, crkve i sl.), kao i zanemarene spomenike kulture. Komercijalni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore komercijalne namjene {tržne centre, robne kuće, tržnice i sl.). Sportsko-rekreativni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore za sport, rekreaciju i odmor. Poljoprivredni braunfildi predstavljaju zapuštene i neiskorišćene poljoprivredne objekte {farme, zemljoradničke zadruge, poljoprivredne kombinate i sl.), ali ne predstavljaju zapuštene i neiskorišćene hektare poljoprivrednog zemljišta i zarasle bašte. 25
  • 34. 2.4. A-B-C MODEL KATEGORIZACIJE BRAUNFILD LOKACIJA Postoji više klasifikacija braunfild lokacija u zavisnosti od nivoa kontaminacije i njihovog potencijala za ponovnu upotrebu. Naročito je korisna A-B-C kategorizacija kojom se služi CABERNET mreža, zato što ispituje u kojoj meri je moguće ostvariti produktivnost braunfild lokacije. Prema A-B-C modelu predlažu se sljedeće kategorije: ° braunfildi A kategorije - odnose se na profitabilne lokacije, nimalo ili minimalno zagađene, koje se nalaze na povoljnoj prostornoj lokaciji, a proces njihove obnove finansira privatni sektor; ° braunfildi B kategorije - odnose se na lokacije koje su ni na gubitku ni na dobitku, zbog umjerene ili visoke kontaminacije i lošije prostorne lokacije, pa privatni vlasnici ne mogu ili ne žele da djeluju samostalno da bi obezbijedili puni ekonomski potencijal do kojeg će dovesti obnova lokacija. Zbog toga je, da bi se lokaciji vratila produktivna svrha, neophodna određena vrsta intervencije javnog sektora (javno-privatno partnerstvo); ° braunfildi C kategorije - odnose se na neprofitabilne lokacije kod kojih su troškovi obnove mnogo veći od vrijednosti lokacije zbog visokog nivoa kontaminacije i loše prostorne lokacije, ali su socijalne i ekološke vrijednosti iznad realne tržišne vrijednosti. One ne mogu biti razumno obnovljene u ekonomski korisnu upotrebu, ali se mogu razviti za javno dobro (zeleni prostori). Javni sektor preuzima finansiranje obnove, dok specifični zakonski instrumenti (npr. poreske olakšice) mogu da stimulišu obnovu ovih lokacija (Slika 4). 6 V r i j e d n o s t z e m l j i š t a (N AK O N D BND V E ) Slika 4 A-B-C model Kategorizacija braunfild lokacija po ovom modelu može pomoći institucijama koje su odgovorne za regionalni i lokalni razvoj i investicije da definišu strategije za upravljanje braunfild lokacijama. Definisanje politike u oblasti regeneracije 6 Pojedini autori A-B-C model proširuju uvodeći braunfilde D kategorije - prostore koji ne posjeduju razvojne potencijale, a imaju izražen aktivan zdravstveno-ekološki rizik (A-B-C-D model). Braunfildi D kategorije opasni su po okruženje, a karakteriše ih i nemogućnost identifikacije zagađivača (institucije ili pojedinca). Postupke obnove, odnoso sanacije i čišćenja terena u slučaju braunfilda D kategorije provodi u potpunosti javni sektor. 26
  • 35. braunfilda, sadržane u strategijama razvoja na regionalnom i lokalnim nivoima, treba da stvori strateški okvir za djelovanje u ovoj oblasti. To podrazumijeva i stvaranje adekvatnog zakonskog okvira unutar kojeg će regeneracija braunfilda moći efikasno da se sprovodi. Osnovni preduslov za kreiranje odgovarajućeg regulatornog okvira predstavlja uvođenje izraza „zapušteni i neiskorišćeni prostori - braunfildi" u zakonsku regulativu u Republici Srpskoj. Na taj način će biti omogućeno usklađivanje sa međunarodnom legislativom, standardizacijom i prostorno-informacionom bazom podataka, kao i definisanje svih regulatornih mehanizama za prostornu identifikaciju, inventarizaciju, kategorizaciju i regeneraciju braunfilda na teritoriji Republike Srpske. 27
  • 36.
  • 37. BROWNINFO 3. POZICIJA BRAUNFILD LOKACIJA U ZAKONSKOJ REGULATIVI U REPUBLICI SRPSKOJ
  • 38. 3.1. POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR REGENERACIJE BRAUNFILDA U REPUBLICI SRPSKOJ Državna politika i strategije razvoja u oblasti socijalno-ekonomskih odnosa, prostornog uređenja i zaštite životne sredine predstavljaju regulatorni okvir unutar kojeg bi trebalo na adekvatan način predstaviti kategoriju braunfild lokacija u svjetlu njihovog uticaja i potencijala na sveukupni razvoj. Do sada je ova kategorija prostora na strateškom nivou nedovoljno definisana. Osnovni nedostatak postojećih strategija razvoja je u samoj činjenici da braunfild, kao termin koji se odnosi na zapuštene i neiskorišćene prostore, nije prisutan u njima, dok se o nekim kategorijama ovog prostora govori na dosta uopšten način, bez sveobuhvatnosti posmatranja fenomena. Tako Prostorni plan Republike Srpske do 2015. godine {usvojen 2007. godine), kao najviši nivo prostorne strategije razvoja teritorije navodi izgrađena i dijelom izgrađena privredna područja, zone i pojedinačne lokacije kao potencijale za razvoj jer se mogu modifikovati i transformisati.7 Ovim dokumentom se sugeriše gradovima da naprave katastar industrijskog zemljišta i vode aktivnu politiku u cilju njihovog ponovnog održivog korišćenja ne samo za potrebe industrije, već i eventualno drugih gradskih sadržaja. Takođe se sugeriše da Republika Srpska treba da donese strategiju razvoja industrije koja bezuslovno mora da ima prostornu komponentu, tj. jasno određene odgovore na pitanja gdje se šta planira, usmjerava, podržava i sl. 8 U Strategiji razvoja industrije Republike Srpske za period 2009-2013. u polaznim faktorima za unapređenje razvoja industrije nisu navedeni resursi braunfilda, ali su među generalnim pravcima i ciljevima razvoja prepoznati neki aspekti njihove regeneracije. Pojedine strategije razvoja gradova na teritoriji Republike Srpske, takođe, samo generalno navode potencijale neiskorišćenih industrijskih i vojnih kompleksa koji do danas nisu sistematizovano analizirani na entitetskom niti na lokalnim nivoima. Na osnovu navedenog, može se zaključiti da je državna politika u oblasti regeneracije braunfilda u Republici Srpskoj još uvijek vrlo nejasna, iako, u principu, ne postoje prepreke da se djeluje na ovom polju. Sa problemom se suočavamo u trenutku kada otpočnu konkretne aktivnosti na regeneraciji braunfilda, što su dosadašnji primjeri iz prakse pokazali. Oni ukazuju na mnoga neriješena pitanja od strateških pristupa na entitetskom nivou, preko zakonske regulative, do lokalne akcije u domenu ekonomskog, socijalno-kulturnog, ekološkog i prostornog aspekta upravljanja ovim prostorima. 3.2. POSTOJEĆA ZAKONSKA REGULATIVA S obzirom na činjenicu da na zakonska rješenja utiču politike i strategije razvoja koje bi trebalo da definišu strateški okvir djelovanja, sasvim je jasno da ni zakonska regulativa kojom bi ova oblast trebalo da bude definisana - nije zadovoljavajuća. 7 Prostorni plan Republike Srpske do 2015. god., tekstualni dio plana, poglavlje B - Potrebe, mogućnosti i ciljevi organizacije, uređenja i korišćenja prostora, VI glava - Privredne djelatnosti, opšti koncept razvoja - osnovna opredjeljenja, str. 83. 8 Prostorni plan Republike Srpske do 2015. god., tekstualni dio plana, poglavlje B - Potrebe, mogućnosti i ciljevi organizacije, uređenja i korišćenja prostora, VI glava - Privredne djelatnosti, industrija, str. 95 30
  • 39. Prostorni aspekt regeneracije braunfilda trebalo bi da bude sadržan u Zakonu o uređenju prostora i građenju u Republici Srpskoj. Iako je ovaj zakon od 1996. do danas imao četiri izdanja (Sl. glasnik RS 19/96, prečišćeni tekst Sl. glasnik RS 84/02, Sl. glasnik RS 55/10. i Sl. glasnik RS 80/13), u njemu još uvijek ne postoji termin „braunfild" niti „regeneracija braunfilda", čime, praktično, nisu definisani mehanizmi prostorne identifikacije braunfilda i planerski modeli za njihovu regeneraciju. U skladu s tim, ni Pravilnikom o načinu izrade, sadržaju i formiranju dokumenata prostornog uređenja (Sl. glasnik RS 69/13) nisu tretirani braunfildi kao posebna kategorija prostora. Usvajanjem Zakona o uređenju prostora i građenju (Sl. glasnik RS 55/10), tek od 2010. godine je stvorena zakonska mogućnost za fleksibilno planiranje putem zoniranja prostora na nivou provedbene dokumentacije, što je, takođe, jedan od preduslova za efikasniju plansku regulativu u oblasti regeneracije braunfilda. Pravilnikom o sadržaju, nosiocima prostorno-informacionog sistema i metodologiji prikupljanja podataka (Sl. glasnik RS 93/13) detaljnije je preciziran način kreiranja jedinstvenog prostornog informacionog sistema na nivou države i lokalnih uprava, koji još uvijek nije formiran, te su u praksi prisutne mnoge poteškoće u pogledu njegove implementacije (kadrovske, softverske, hardverske, organizacione, institucionalne itd.). Ovim pravilnikom braunfildi, takođe, nisu navedeni kao kategorija zemljišta, što predstavlja ozbiljan propust i formalnu prepreku da budu sistemski inventarisani i da budu zavedeni u prostornoj bazi podataka. Zakon o privatizaciji, prema kojem je izvršena privatizacija industrijskih kompleksa koji su nakon privatizacije mahom postali braunfildi, predstavlja jedan od spornih zakona koji je stvorio značajne prepreke u domenu imovinskih odnosa, djelatničke i prostorne transformacije ovih kompleksa. Nakon njegovog usvajanja 1998. god. omogućeno je imovinsko razgraničenje objekata i parcela unutar privrednih kompleksa između pravnih subjekata, bez prethodno definisanih prostorno-funkcionalnih parametara. Zbog toga, imovinska struktura braunfilda predstavlja sve do danas osnovnu kočnicu za njihovu harmoničnu i efikasnu prostornu transformaciju. Najava revizije privatizacije predstavlja priliku i za rješavanje problema regeneracije braunfilda u ovom aspektu. Imovinski odnosi su značajno determinisani i Zakonom o restituciji, kojim je otpočeo proces vraćanja zemljišta u posjed ranijih vlasnika. Zakonom o eksproprijaciji omogućeno je, takođe, vraćanje u posjed prvobitnih vlasnika zemljišta koje nije privedeno planiranoj namjeni u roku od tri godine. Time se otvorio novi proces vlasničke transformacije braunfilda, koji značajno utiče na kvalitet i efikasnost prostornih transformacija u kojem nisu stvoreni mehanizmi zaštite opšteg interesa nad privatnim, koji je često u suprotnosti sa realizacijom regeneracije braunfilda prema savremenim modelima. Stoga bi Zakon o eksproprijaciji zemljišta trebalo da, u skladu sa prethodno utvrđenim modelima regeneracije braunfilda, omogući mehanizme za realizaciju onih koji su od opšteg interesa. Neažurnost zemljišne evidencije i katastarskog premjera, takođe, predstavljaju sistemske probleme koji na posredan način utiču i na efikasnost u provođenju regeneracije braunfilda. Usvajanje Zakona o javno-privatnom partnerstvu u Republici Srpskoj (Sl. glasnik RS 59/09) predstavlja važan zakonski preduslov za saradnju javnog i privatnog sektora u cilju obezbjeđenja finansiranja u domenu javnih potreba i omogućavanja podsticaja u skladu sa optimalnim modelima regeneracije braunfilda. 3 1
  • 40. Set zakona o zaštiti životne sredine, koji je u Republici Srpskoj donesen u prethodnom periodu, usklađen je sa međunarodnim standardima. Njima se, pored ostalog, propisuju svi relevantni uslovi za zaštitu životne sredine u domenu planiranja prostora i građenja, kroz obavezu izrade strateške procjene uticaja planskog dokumenta na životnu sredinu i studija uticaja na životnu sredinu za sve namjene koje su zakonom definisane kao potencijalni zagađivači prostora. Problemi su, međutim, prisutni u domenu monitoringa postojećeg stanja i utvrđivanju indikatora štetnih uticaja na životnu sredinu, zbog čega zakonom definisani uslovi i standardi u ovoj oblasti još uvijek nisu postignuti. Regeneracija braunfilda, koja zaštitu životne sredine postavlja u prvi plan, provodi se kroz primjenu postojećih zakona i opštih uslova njihove implementacije u ovoj oblasti. 3.3. PREPORUKE Put ka rješenju svih ovih problema predstavlja sistemski pristup djelovanju, koji podrazumijeva uključivanje entitetskih organa u kreiranje politike i strateškog okvira u oblasti regeneracije braunfilda kao preduslova za zakonodavnu intervenciju. U tom cilju, izrada strategije o regeneraciji braunfilda u Republici Srpskoj bi omogućila cjelovito sagledavanje problema braunfild lokacija na našem prostoru u sveobuhvatnoj i višeaspektnoj analizi, uključujući i pozitivna međunarodna iskustva i prihvaćenu standardizaciju. Primjena rezultata dosadašnjih istraživanja u ovoj oblasti koja su provođena ili su u toku u Republici Srpskoj, takođe predstavlja značajnu teorijsku i praktičnu osnovu u cilju formiranja metodologije registracije braunfilda prilagođene specifičnostima našeg prostora, razvijanja modela za njihovu urbanu transformaciju i upravljanja ovim prostorima na održiv način. Zato je od izuzetnog značaja implemetacija dostignutih teorijskih i praktičnih znanja i iskustava u forme zvaničnih državnih i lokalnih strategija kojima će se stvoriti strateške pretpostavke za uspješnu realizaciju projekata u ovoj oblasti. Zakonska rješenja treba da budu usklađena sa specifičnostima postojećeg regulatornog sistema. Pored neophodnih intervencija u postojećoj zakonskoj regulativi koje bi trebalo da otklone propuste {od kojih su samo neki prethodno navedeni) i izvrše međusobnu harmonizaciju zakona, zbog kompleksnosti problema, preporučuje se izrada posebnog zakona o regeneraciji braunfilda koji bi integralno definisao sve relevantne aspekte u ovoj oblasti. Zakonska regulativa na državnom i na lokalnom nivou bi trebalo da podstiče pilot projekte u domenu regeneracije braunfilda, koji bi kroz konkretne realizacije na određenima lokalitetima unapređivali postojeće stanje u ovoj oblasti, provjeravajući zakonske mehanizme i dajući putokaz za održiv pristup ovom značajnom aspektu urbane obnove. U cilju podrške Zakonu o javno-privatnom partnerstvu, na lokalnom nivou je potrebno razvijati modele javno-privatnog partnerstva donošenjem opštinskih odluka, programa i smjernica za konkretne primjere realizacije braunfilda. Lokalne zajednice bi u narednom periodu, kroz lokalne akcije, trebalo da prednjače u provođenju realizacije braunfilda, razvijajući vlastite modele, koji mogu poslužiti za provjeru postojećih sistemskih rješenja na višem nivou i njihovo unapređenje. 32
  • 41. P O L I T I K E I S T R A T E G I J E U R S U O B L A S T I B R A U N F I L D A U | - W Z < Z D Q!U< H U K 10 li n E Slika 5 Šema sistemskog djelovanja u oblasti regeneracije braunfilda od entiteskog do lokalnog nivoa 33
  • 42.
  • 43. BROWNINFO 4. AKTERI U USPOSTAVLJANJU INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA
  • 44. 4.1. AKTERI U DEFINISANJU METODOLOGIJE ZA IZRADU BAZE PODATAKA Izradu informacione baze o braunfild lokacijama treba razumjeti kao prvi sistemski korak u procesu njihove regeneracije. To znači da će u njenom uspostavljanju učestvovati veliki broj aktera na različite načine. Uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija podrazumijeva, prije svega, kategorisanje određenih prostornih jedinica kao zapuštenih i neiskorištenih, a zatim i njihovo detaljno snimanje i sistematično prikazivanje podataka. Prema tome, baza podataka pruža prvi uvid u zbirni prostorni potencijal braunfild lokacija kojima društvo raspolaže, na lokalnom, entitetskom i državnom nivou. Zbog toga je njen značaj veliki za planiranje razvoja društva i prostora, posebno u kontekstu definisanja prioriteta, jer može da sadrži odgovor na pitanje kojim braunfild lokacijama posvetiti prvu i posebnu pažnju. Metodologija BrownInfo za izradu baze podataka braunfild lokacija, odnosno za definisanje njenog sadržaja i njegovog tekstualnog i grafičkog prikazivanja, koja je prezentovana u ovom priručniku, definisana je u okviru akademske sredine, ali u saradnji sa stručnim institucijama, organizacijama i pojedinicima. Zasnovana je na posljednjim naučnim i stručnim saznanjima o inventarisanju i regeneraciji braunfild lokacija, kao i praktičnim iskustvima. S obzirom na to da njeno definisanje i popunjavanje nije centralizovano i pokrenuto na nivou entiteta i države, i da je usmjereno na lokalni nivo, jedan od osnovnih ciljeva metodologije jeste mogućnost kasnijeg integrisanja pojedinačnih baza podataka opština i gradova u jedinstvenu bazu braunfild lokacija na širem društveno-prostornom nivou. Primjena iste metodologije na nivou opština i gradova, odnosno popunjavanje baza podataka zasnovanih na istom obrascu, omogućava upoređivanje podataka po opštinama, gradovima i pojedinačnim lokacijama, bez obzira na to da li su baze podataka kasnije objedinjene ili ne. Sadržajni i vizuelni obrazac za bazu podataka napravljen je uz konsultacije sa akterima koji će biti aktivni ne samo prilikom popunjavanja i pretraživanja baze, već i kasnije, u procesu njihove regeneracije. Riječ je o ministarstvima Republike Srpske, lokalnim razvojnim agencijama opština i gradova, ali i akterima iz lokalnog nivoa, kao što su predstavnici opština i gradova, različiti akteri iz privrednog sektora i njihova udruženja. Konsultacije su napravljene sa ciljevima procjene prioriteta i nivoa detaljnosti podataka, jednostavne sistematizacije, čitljivosti tekstualnog i grafičkog prikazivanja podataka i jednostavnosti pretraživanja. Svi podaci o određenoj braunfild lokaciji koje nudi baza imaju svoju vrijednost jedino u kontekstu njihove upotrebljivosti u procesu urbane regeneracije. Međutim, jedna od težnji u definisanju baze podataka je i njen odgovor na zahtjeve za informacijama koje su važne u domenu integrisanja braunfild lokacija u urbanističku plansku dokumentaciju, kao predstojećeg izazova. 36
  • 45. 4.2. KLJUČNI AKTERI U USPOSTAVLJANJU BAZE PODATAKA Uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija zahtijeva saradnju velikog broja aktera iz različitih domena društvene organizacije. To podrazumijeva razmjenu informacija između aktera koji se bave upravljanjem i planiranjem prostora na centralnom i lokalnom nivou {ministarstava i njihovi resori, institucije na nivou entiteta i države, opštine i gradovi, institucije na nivou opštine ili grada, državne i lokalne razvojne agencije) i aktera koji upotrebljavaju prostor, na lokalnom nivou {mjesne zajednice, privatni privredni sektor, nevladine organizacije, udruženja, građani itd.). Opštine i gradovi imaju vodeću ulogu u uspostavljanju i popunjavanju baze podataka o braunfild lokacijama. Zašto? Lokalnim upravama tradicionalno pripada ključna uloga u formulisanju strategija regeneracije braunfild lokacija, kao i njihove realizacije, jer su povezani sa svim procesima u kontekstu upotrebe zemljišta, bilo ono u opštinskom, gradskom ili privatnom vlasništvu. Stoga je logično da lokalna uprava bude nosilac popunjavanja baze podataka o svim braunfild lokacijama koje se nalaze na opštinskoj ili gradskoj teritoriji, stičući na taj način uvid u svoje lokalne prostorne probleme, odnosno resurse. Istovremeno sa uspostavljanjem baze podataka braunfild lokacija, preporučljivo je da opštine i gradovi pokrenu i druge pripremne korake za njihovo ponovno korišćenje. Jedan od važnih instrumenata ove prve faze sistemske regeneracije je upoznavanje javnosti sa problemom braunfild lokacija i iniciranje zainteresovanosti za bazu podataka i proces regeneracije kod vlasnika braunfild lokacija. Iskazana potreba opština i gradova da se njihovi zapušteni i neiskorišćeni prostori identifikuju i evidentiraju predstavlja i svojevrsnu inicijativu lokalnih uprava prema centralnoj državnoj ili entiteskoj upravi da se pojam braunfild lokacija i problem njihove regeneracije bolje definiše u pravnom okviru. Brzina popunjavanja baze podataka, kao i nivo detaljnosti do kojeg će baza biti popunjena zavisi od broja zaposlenih, njihovih kompetencija i kvaliteta tehničkih resursa kojima opštinska ili gradska administracija raspolaže, kao i kvaliteta njihove saradnje sa drugim akterima. Da bi jedna prostorna jedinica {kompleks ili parcela) bila uvrštena u bazu podataka, podrazumijeva se da je prethodno kategorisana kao braunfild lokacija. Opštine i gradovi, kada su u pitanju prostorne jedinice u njihovom vlasništvu, mogu izvršiti prethodni popis braunfild lokacija koristeći znanje svojih stručnjaka zaposlenih u različitim odjeljenjima opštine ili grada.9 Opština ili grad može da konsultuje i spoljnje stručnjake prilikom kategorizacije, ako smatra da je to neophodno, jer ova kategorija prostora nije definisana ni u jednom zakonskom i podzakonskom aktu. Kada su u pitanju lokacije u privatnom vlasništvu, opštine i gradovi treba da definišu instrumente za njihovo kategorisanje kao braunfild lokacija, odnosno za njihovo uvrštavanje u bazu podataka. Lokalna uprava treba da formuliše metod za pozivanje vlasnika da samoinicijativno prijave prostornu jedinicu u svom vlasništvu kao braunfild lokaciju, dostave raspoložive podatke i omoguće snimanje lokacije. Vlasnici će biti stimulisani da dostave podatke o braunfild lokaciji, ako im bude jasna potencijalna obostrana korist koju nudi interaktivna baza podataka opštinama, 9 Pogledati drugo poglavlje Priručnika - Definicija i klasifikacija braunfild lokacija. B7
  • 46. gradovima i vlasnicima.10 Zbog toga je važna realizacija gore pomenutih aktivnosti, koje se tiču upoznavanja javnosti sa problemom braunfild lokacija i marketinške kampanje o različitim pozitivnim efektima njihove regeneracije. 4.3. KO POPUNJAVA BAZU PODATAKA? Popunjavanje informacione baze braunfild lokacija obavlja radni tim opštine ili grada čiji članovi posjeduju određene stručne kompetencije za mapiranje podataka o prostoru i njihovo unošenje u informacionu bazu. Preporuka je da odjeljenja za prostorno uređenje koordiniraju proces uspostavljanja informacione baze, jer ova odjeljenja najčešće raspolažu kadrom čije je stručno znanje i iskustvo vezano za sagledavanje prostornih problema. Osim koordinatora procesa, radni tim uključuje grupu koja će vršiti snimanje i mapiranje podataka na terenu, na predmetnim lokacijama, ako to prethodno nije napravljeno. Broj ljudi i stručni profil ove grupe zavisi od karakteristika lokacije, ali je neophodno prisustvo članova koji raspolažu inženjerskim znanjima o prostoru i objektima, zavisno od prethodne namjene kompleksa. Zatim, radni tim uključuje grupu za obradu i sistematizaciju podataka i konačno obučeni kadar za ažuriranje baze podataka. Prilikom popunjavanja određenih polja unutar kataloških obrazaca baze podataka, neophodno je konsultovanje stručnjaka iz različitih oblasti shodno aspektima prema kojima su informacije o lokaciji složene. Na primjer, kod popunjavanja podataka o nivoima različitih vrsta zagađenja lokacije neophodne su stručne usluge lica ili institucija koje znaju izvršiti stručno mjerenje i formulisati podatke o zagađenju. Isti postupak zahtijevaju podaci koji se odnose na druge stručne procjene različitih vrsta, kao što su informacije o braunfild lokaciji iz oblasti zaštite graditeljskog nasljeđa, procjene tržišne vrijednosti itd. Podaci se mogu nalaziti i u posjedu drugih aktera, odnosno institucija i organizacija, kao što je npr. Republička uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove, pa je neophodno izvršiti potraživanje podataka prema formalnoj proceduri, ako je ona utvrđena. Neophodno je da informacije koje se unose u bazu podataka budu tačne. Opština ili grad, odnosno koordinator tima za uspostavljanje baze podataka procjenjuju koje vrste podataka je moguće popuniti u trenutnim okolnostima. Što je popunjenost polja u kataloškim obrascima veća, to je vrijednost baze veća, odnosno njena upotrebljivost u kontekstu pretrage, ali i formulisanja principa urbane regeneracije, konkretnih prostornih intervencija i njihovog međusobnog usaglašavanja. Lokalna uprava treba da teži što većem broju evidentiranih braunfild lokacija u odnosu na spisak kandidovanih lokacija, da bi se mogla sastaviti cjelovita slika o problemima i potencijalima na nivou opštine ili grada i definisati prioriteti u strategiji njihove regeneracije. 10 Na ovaj način funkcioniše informaciona baza pod nazivom „Slobodni proizvodni prostori", koju je formulisalo Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva u cilju lakšeg pronalaženja potencijalnih proizvodnih prostora od strane investitora na teritoriji Republike Srpske. Podaci o privatnim kompleksima koji su registrovani u ovoj bazi su javni i dostupni na internet adresi:http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/ Vlada/Ministarstva/mper/EEI_investicioni_potencijali/Pages/Slobodni_prostori.aspx. Kod svih registrovanih lokacija, npr. u Banjaluci, pod pitanjem o tipu investicije stoji da je riječ o braunfild lokaciji.
  • 47. 4.4. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SARADNJE IZMEĐU AKTERA Jedan od najvažnijih faktora uspješnog uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija je kvalitetna saradnja i protočnost informacija između različitih aktera na različitim nivoima i u različitim fazama procesa, na šta lokalne uprave ponekad ne mogu uticati. Važno je da informacije u bazi budu precizne i tačne, što će se dobiti jedino ako u popunjavanju budu učestvovao neophodan broj aktera čiji su znanje i informacije kojima raspolažu potrebni. Uspostavljena baza podataka braunfild lokacija treba da bude dostupna što većem broju ljudi, odnosno da bude javna, jer je na taj način ispunjena njena osnovna uloga u pružanju informacija ne samo o postojećem stanju, već i o potencijalima braunfild lokacija na različitim teritorijalnim nivoima. Selektivna upotreba baze podataka smanjuje njenu vrijednost, odnosno smanjuje statističku mogućnost za brže i kvalitetnije aktiviranje braunfild potencijala. 39
  • 48.
  • 49. BROWNINFO 5. FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA
  • 50. Uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija odvija se kroz pet ključnih faza. 1. Nulta faza je faza buđenja javne svijesti i pokretanja teme braunfild regeneracije sa 'mrtve tačke'. Usmjerena je, prije svega, na edukaciju predstavnika lokalnih vlasti kao ključnih donosilaca odluka. Često se u praksi nailazi na stereotipno odbacivanje braunfild lokacija, pri čemu se one prepoznaju kao ekonomski neisplative investicije, a razvoj se usmjerava na slobodne prostore nerazvijenih područja {greenfield lokacije). Razbijanje ovih stereotipa predstavlja dugotrajan i mukotrpan posao, a ključnu ulogu u procesu edukacije trebalo bi da imaju stručnjaci, prije svega, iz odjeljenja za urbanizam. Lokalna javnost prihvatiće programe mapiranja i regeneracije braunfild lokacija samo ukoliko u njima prepoznaje korist za ekonomsku i društvenu zajednicu. Jedan od zadataka ovog priručnika je da ukaže na pozitivne strane regeneracije braunfild lokacija, koje se ne ogledaju uvijek i samo u ekonomskoj sferi, već mogu doprinijeti uspješnijem razvoju lokalne zajednice, ali i RS, u ekološkom, sociološkom, pa i kulturološkom smislu, tj. da omoguće razvoj i transformacije u duhu održivog razvoja. S obzirom na to da je jedna od ključnih prepreka regeneraciji braunfild lokacija opterećenost složenom stukturom vlasničkih odnosa, od lokalnih vlasti se očekuje proaktivan pristup u procesu njihove regeneracije. Lokalne vlasti treba da razvijaju specifične programe obnove ovih lokacija, da vrše medijaciju i posredovanje u spornim situacija, da stimulišu obnovu kroz različite vidove podsticaja, odnosno da upravljaju prostornim razvojem svoje opštine zarad dobrobiti šire društvene zajednice {više radnih mjesta, uređeni i obnovljeni prostori, razvijenija poslovna i društvena infrastruktura, sačuvana priroda i sl.). Prilikom edukacije, neophodno je upoznavati predstavnike lokalnih vlasti sa primjerima dobrih inostranih praksi, pogotovo onih iz „susjedstva". Kako bismo shvatili značaj regeneracije braunfild lokacija, neophodno je braunfild lokacije učiniti vidljivim. U ovoj inicijalnoj fazi preporučuje se sačinjavanje preliminarne liste braunfild lokacija na nivou opštine, koja bi pomogla sagledavanju razmjera i učestalosti pojave braunfild lokacija, odnosno koja bi uvjerila sve aktere u donošenje odluke o otpočinjanju procesa njihovog sveobuhvatnog mapiranja. Kako bi prihvatili ovakav projekat, predstavnike lokalne vlasti treba edukovati i o značaju baze podataka u procesu regeneracije ovih lokacija. S tim u vezi, jedan od osnovnih ciljeva ovog priručnika jeste edukacija i upoznavanje sa efektima i koristima koje baze podataka braunfild lokacija imaju u procesu regeneracije. 2. Prva faza - planiranje budžeta i obezbjeđivanje sredstava za realizaciju aktivnosti. Budžet potreban za realizaciju projekta uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija je neophodno blagovremeno planirati kroz zakonom i pravilnicima propisane procedure. Preporučuje se ugradnja ovakvih aktivnosti u strategije i akcione planove opština i gradova, kao dokumenate koji su se u novije vrijeme pokazali kao efikasan i operativan model upravljanja lokalnim razvojem i raspoloživim finansijskim sredstvima. Ukoliko bi projekti mapiranja braunfild lokacija našli svoje mjesto u programima koje definiše strategija lokalnog razvoja, izvjesnija bi bila i njihova realizacija. Stoga, nadležne službe, a prije svega služba za urbanizam, treba da insistiraju pred lokalnim vlastima na uspostavljanju baza podataka braunfild lokacija, kao važnih prostornih resursa gradova. U budžetu potrebnom za uspostavljanje ovakve baze nophodno je planirati sredstva za materijalne troškove, troškove rada osoblja, troškove nabavke softvera i hardvera, troškove web-prezentacije, troškove konsultantskih usluga i sl. Kako bi se uštedila sredstva, u procesu mapiranja se predlaže dominantan angažman radnika lokalnih 42