Radiology, Orthopantomography

1. AZƏRBAYCAN TİBB UNİVERSİTETİ
Tələbə: Pirməmmədova Ləman
Mövzu: Ortopantomoqrafiya

2. • Giriş
• Tarix
• Prinsiplər
• Fırlanma mərkəzi
• Görüntü təbəqəsi
• Panoramik maşınlar
• Prosedur və pasiyentin vəziyyəti
• GöstərişlərƏks göstərişlər
• ÜstünlüklərMənfi cəhətlər
• Panoramik görüntünün izahı
• Ümumi xətalar

3. GİRİŞ
Pantomoqrafiya da adlandırılan panoram rentgen həm yuxarı, həm də aşağı
çənədəki diş qövslərini və digər strukturları əhatə edən vahid tomoqrafik görüntü
almaq üçün stomatologiyada geniş istifadə olunan bir texnikadır.
Geniş istifadə olunma səbəbləri:
 Bütün dişlər və ətraf strukturları bir plyonkada göstərir
 Metod olduqca sadədir
 Şüalanma dozası nadir sahə intensivləşdirici ekranları olan DC qurğuları ilə
müqayisədə nisbətən aşağıdır
 Dozası təxminən 3-4 periapikal rentgenoqrafiyaya evivalentdir

4. TARİX
1933-cü ildə Yapon həkimi Dr.Nurmata görüntü əldə etmək üçün ağız daxilinə
yerləşdirilmiş əyri plyonkadan və pasiyentin çənəsi ətrafında fırlanan, dar uzun
yarıqdan keçən rentgen şüalarından istifadə edərək təcrübə aparmışdır.

5. Dr. Y.V.Paatero (Panoram rentgenin atası) 1949-cu ildə plyonkanı ağızdan xaricdə
yerləşdirmişdir.

6. o 1946-cı ildə, Dr.Paatero,panoramik retgenoqrafiyanın yarıq şüa üsulunu təklif
etdi. Ağızda uzun əyilmiş plyonkadan istifadə etdi və bu üsulu Paraboloqrafiya
adlandırdı.
o 1949-cu ildə xəstə və plyonkanın fırlandığı, rentgen mənbəyinin stasionar olduğu
ekstraoral plyonkadan istifadə edildi. Bu üsul isə Pantomoqrafiya adını aldı.
o 1950-ci ildə Hudson və Kumpula-Panoreks tərəfindən ikiqat eksantrik fırlanan
pan rentgen sistemi hazırlandı. Plyonka və rentgen borusunun başı hərəkətli,
pasiyent isə stasionar idi.
o 1954, Paatero, 3 fırlanma oxundan (2 eksantrik 1 konsentrik) istifadə edərək
Ortoradial Pan cihazını təklif etdi. Bu isə Ortoradial Çənə Pantomoqrafiyası
adlandırıldı.
o 1958-ci ildə Yaponiyadan Dr Eiko Ortopantomoqrafiyanı təklif etdi.

7. PRİNSİPLƏR
Rentgen mənbəyinin və təsvir obyekti yerləşdiyi, görüntü təbəqəsi adlanan,
mərkəzi nöqtə və ya müstəvi ətrafındakı qəbuledicinin qarşılıqlı hərəkət
prinsipinə əsaslanır.
Panoramik radioqrafiya prinsiplərini ilk dəfə ayrı-ayrılıqda Paatero və Numata
izah etmişdir. Bu istiqmətdəki açıqlamalar panoramik maşının işini izah edir:

8.  İki qonşu disk əks istiqamətdə eyni sürətlə fırlanır, rentgen şüası isə onların
fırlanma mərkəzlərindən keçir.

9.  Rentgen mənbəyində və qəbuledicidə yerləşən yarıq şəklində qurğuşun
kollimatorları mərkəzi şüaları dar şaquli şüa ilə məhdudlaşdırır. A, B, C və
D radio, qeyri-şəffaf obyektlər 1-ci disk üzərində dikinə durur və yarıqdan
keçərək fırlanır.
 Görüntülər eyni zamanda yarıqdan keçən qəbuledicilərdə qeyd olunur.
Cisimlər qəbuledicilərdə kəskin şəkildə göstərilir, çünki onlar yarıqdan
qəbuledicilərlə eyni sürətdə və eyni istiqamətdə keçirlər.
 Hərflər və disk 1-in fırlanma mərkəzi arasındakı digər cisimlər daha yavaş
sürətlə fırlandığı üçün qəbuledicilərdə bulanıq görünürlər. Rentgen mənbəyi
ilə disk 1-in fırlanma mərkəzi arasındakı istənilən cisim qəbuledicinin əks
istiqamətində hərəkət edir və onun da kölgəsi qəbuledicidə bulanıq alınır.

11. FIRLANMA MƏRKƏZİ
Plyonka və rentgen borusunun başı bir-biri ilə bağlı olaraq eyni vaxtda xəstənin
ətrafında fırlanır. Plyonkanın və rentgen borusunun fırlandığı ox fırlanma
mərkəzi adlanır. Bu zaman alınan diş qövsləri əsl qövslər deyil. Buna görə də,
maşın xəstənin ətrafında dönərkən alınmış fokusda dəqiq diş qövsü almaq üçün bir
neçə fırlanma mərkəzi lazımdır.
İstehsalçıdan asılı olaraq, fırlanma mərkəz sayı və lokasiyası fərqlənir:
o Tək mərkəzli fırlanma
o Cüt mərkəzli fırlanma
o Üç mərkəzli fırlanma
o Sürüşən fırlanma mərkəzi

12. Tək mərkəzli fırlanma
Doktor Paatero, dairəvi tomoqrafiya ilə əlaqədar olaraq, əyri səthli tomoqrafiya
prinsiplərini tətbiq etdi. Məsələn, Rotagon maşını.
Bu üsulda, çənənin bir tərəfinində yerləşdirilən şüanın sabit fırlanma mərkəzindən
istifadə edilir. Bundan sonra fırlanma mərkəzi xəstəni hərəkət etdirərək simmetrik
olaraq dəyişdirilir. Bu proyeksiya texnikası yarıqşəkilli görüntünü meydana çıxardı.

13. Rentgen borusunun
başının fırlanması
Plyonkakasetin
hərəkəti
dar şaquli yarıq ilə
qoruyucu qutu

14. Cüt mərkəzli fırlanma
Dişlər və çənələr tərəfindən əmələ gələn qövsün sol və sağ tərəfləri dairənin bir
hissəsini təşkil edir. Fırlanma mərkəzi, müayinə olunan tərəfin əks tərəfində
üçüncü molyarın olduğu yerə əvvəlcədən yerləşdirilmişdir.
Bu ikiqat fırlanma prinsipi Panorex maşınında istifadə edilmişdir.

16. Üç mərkəzli fırlanma
Bu sistem çənə qövsünü üç seqmentə ayırır:
o kondilusdan birinci premolyara qədər - arxa seqment
o Bir köpək dişindən digərinə qədər - ön seqment
o Kontralateral qarşı seqment
Bu seqmentlər üç fərqli mərkəzi vardır; ikisi ikitərəfli olaraq üçüncü moların bir
qədər arxa yan tərəfində, üçüncüsü isə kəsici dişlərin arxa hissəsində yerləşir.
Rentgen şüası heç bir kəsik olmadan bir mərkəzdən digərinə dəyişdirilə bilər və
bir kondilusdan obiri kondilusa aralıqsız görüntü alına bilər.
Məsələn: ortopantomoqrafiya, panoram, panora.

18. Plyonka və rentgen borusunun başı xəstənin ətrafında fırlanan kimi fırlanma mərkəzi
də dəyişir. Fırlanma mərkəzinin dəyişkənliyi görüntü təbəqəsinin diş qövsünün
elliptik formasına uyğunlaşmasına imkan verir.
Fırlanma mərkəzlərinin yeri və sayı fokus alınan təbəqənin ölçüsünə və formasına
təsir göstərir.
Bütün maşınlarda ellips şəklli yol izləyən hərəkət edən fırlanma mərkəzindən istifadə
olunur. Bu sistemə "Ellipso pantomoqrafiyası" da deyilir.
Sürüşənhərəkət edən fırlanma mərkəzi

19. Ön
fırlanma
mərkəzi
lateral
fırlanma
mərkəzi
Sürüşən
fırlanma
mərkəzinin
yolu

20. GÖRÜNTÜ TƏBƏQƏSİ və
ya FOKAL NOV
Panoramik radiooqrafiyada strukturların aydın şəkildə göstərildiyi üç ölçülü əyri
zonadır.
Bu görüntü təbəqəsinin qarşısında və ya arxasındakı əşyalar plyonkanın
mərkəzinə və rentgen mənbəyinə nisbətən hərəkət etdiklərinə görə bulanıq olur.
Görüntü təbəqəsinin qalınlığı, effektiv proyeksiya radiusundan və şüanın
genişliyindən asılıdır.
Dişlər fırlanma mərkəzinə yaxınlaşdıqca, görüntü təbəqəsi daralır.
Əksər maşınlarda fokual nov ön hissədə ensiz, arxa hissədə isə genişdir.

22. PANORAMİK MAŞINLAR
ProMax (PLANMECA)
The Orthoralix S
The Orthophos Plus
(sirona)
The orthopantomograph 100
(Instrumentarium)

23. Tərkib hissələri:
o Rentgen borusunun başı
o Başı müəyyən vəziyyətdə
saxlayan hissə
o Qəbuledicilər
o Ekspozisiya parametrləri

24. Rentgen borusunun başı
İntraoral rentgen borusunun başına
bənzəyir. Panoramik rentgen
maşınında istifadə olunan kollimator,
dar bir şaquli yarıq şəklində açılışı
olan qurğuşun lövhəcikdir.
Borunun başı həmişə xəstənin başının
arxasında yerləşir və fırlanır. Plyonka
isə xəstənin qarşısında fırlanır.

25. Başı müəyyən vəziyyətdə saxlayan hissə
Kompoentlər:
Çənə dayağından, çuxurlu dişləmə blokundan, alın dayağından və yan
tərəflərdə başı yönləndirən dayaqlardan ibarətdir.
Nəzarət:
Milliamperaj və kilovoltaj parametrləri tənzimlənir və xəstələrin başının
ölçüsünən asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Təsiretmə müddəti isə sabitdir və
dəyişdirilə bilməz.

26. Qəbuledicilər
o Plyoka
o Qüvvətləndirici ekran
o Kasetlər
o Rəqəmsal cihaz

27. o Panoramik plyonkalar
Pyonkaların istifadə olunan iki olçüsü mövcuddur:
5x12 və 6x12
Kaset tutucuda iki qüvvətləndirici ekran arasında yerləşir. Rentgenə məruz qaldığı
zaman rentgen şüasını işığa çevirir. Qüvvətləndirici ekrandan yayılan işığa qarşı
həssasdır. Bundan əlavə yaşıl işığa (Kodak T-Mat G, Ortho G plyonkaları) və mavi
işığa (Kodak X-Omat RP , Ektamat G plyonkaları) həssas olan plyonkalar da
mövcuddur.

28. o Gücləndirici ekranlar
Plyonkadakı radiasiyanın intensivliyini artırır.
İki növü vardır:
Kalsium tungstat - mavi işıq
Seyrək sahəli - yaşıl işıq (daha az rentgenə
məruz qalır)

29. o Kasetlər
Ekstraoral plyonka və gücləndirici ekranları tutmaq üçün istifadə olunur. Plyonkanı
qorumaq üçün işıq keçirməz olmalıdır. Sərt və ya elastik, əyri və ya düz olur.
Sərt kasetlər.
Gücləndirici ekranlar sərt kasetin daxili
örtüyünə və əsasına yapışdırılır. Panoramik
plyonka isə kasetə yerləş-dirildikdə, ekranlar
arasında qalır.
Elastik kaset.
Bir ucu açıq olub kisəni xatırladır. Panoramik
plyonka iki çıxarıla bilən, elastik gücləndirici
ekranlar arasında yerləşdir, sonra kasetə daxil
edilir

30. o Rəqəmsal cihazlar
PSP – fotostimuləedici fosfor lövhəcik
CCD – cərəyanla birləşdirilmiş cihaz
Bunlar elektrik siqnalını görüntünün ekranda göstərildiyi nəzarət edici kompüterə
ötürür.
Hər iki rəqəmsal rejim istifadəçiyə xətti kontrast və sıxlıq düzəlişləri, qara / ağ
çevrilmə, böyüdücü, kənar genişləndirmə və rəng görüntüsü daxil olmaqla
görüntü üzərində post emal dəyişikliklərini həyata keçirməyə imkan verir.
İstifadə olunan proqram - DICOM (Tibbdə Rəqəmsal Görüntü və Rabitə)

31. Ekspozisiya parametrləri
VOLTAJ
BORUDA
CƏRƏYAN
VAXT DOZA
76 kVp 15mA 15 saniyə 0.103 mr +/- 0.008
80 kVp 15mA 15 saniyə 0.116 mr +/- 0.008
60 kVp 07-10mA 35 saniyə 0.712 mr +/- 0.052

32. PROSEDUR VƏ PASİYENTİN
VƏZİYYƏTİ
Bütün çıxarıla bilən cihazlar, metal
əşyalar, saç aksesuarları, boyunbağılar,
zəncirlər, sırğalar çıxarılır. Mümkünsə,
dil və dodaq üzükləri də çıxarılmalıdır.
Prosedur pasiyentə izah edilir.
Pasiyentə tiroid yaxası olmadan
qurğuşun önlük taxılır.
Maşın hazırlanır: dezinfeksiya edilir,
yeni bir dişləmə bloku qoyulur.
Xəstə mümkün qədər düz olmalıdır və
boynu uzadılmalıdır.

33.  Ön dişlər dişləmə blokundakı çuxurcuqda
olmalıdır.
 Midsagittal müstəvi yerə perpendikulyar olmalıdır
və çənə dayağının şaquli mərkəzi ilə
sabitlənməlidir.
 Frankfort müstəvisi yerə paralel olmalıdır,
beləliklə okklyuzial müstəvi üçün düzgün mövqe
əldə edilir.
 Çənənin aşağı sərhədi hər iki tərəfdən bərabər
uzaqlıqda olmaqla çənə dayağına yerləşdirilir.
 Dil ağızın damında yerləşdirilir.
 Maşın dönərkən xəstəyə sakit qalmağı tapşırılır.

34.  Tam ağız intraoral periapikal rentgen əvəzedicisi olaraq
 Ortodontik müalicə zamanı
 İnkişaf anomaliyaları zamanı
 Kist, şiş kimi böyük toxuma pozulmalarında
 Pasiyent intraoral plyonkalara dözə bilmədikdə
 Gicgah çənə oynağının disfunksiyasının tədqiqi zamanı
GÖSTƏRİŞLƏR

35.  Üçüncü molarların müayinəsində

36. Uşaqlarda qarışıq dişləm zamanı diş inkişafının vəziyyətinin
qiymətləndirilməsində

37.  Diş itirilməsi zamanı

38.  Sınıqların aşkarlanmasında

39. Dişsiz xəstələr üçün diş və ya kök məsləhətləri edən zaman

40.  Müalicənin ardınca, patologiyanın irəliləməsi və ya əməliyyatdan sonrakı
sümük müalicəsi zamanı

41.  İmplant zamanı

42. ƏKS GÖSTƏRİŞLƏR
 Panoramik plyonkadakı görüntü intraoral plyonkada görünən şəkillər qədər
aydın və ya kəskin deyil.
 İncə anatomik detallar
 Kiçik karies zədələnmələri zamanı
 Marginal periodontiumun incə quruluşlarının müalicəsində
 Periapikal xəstəliklədə
 Eyni dərəcədə böyütmək üçün

43. ÜSTÜNLÜKLƏRİ
o Üz sümükləri və dişləri geniş əhatə edir
o Aşağı radiasiya dozası
o Xəstənin müayinəsinin rahatlığı
o Ağızlarını aça bilməyən xəstələrdə istifadə edilir
o Qısa müddət tələb olunur
o Periodontal xəstəliyi ümumi bir şəkildə nümayiş etdirir

44. o Fokus xaricində diaqnostik maraq sahələri zəif görüntülənə bilər. Məsələn,
damağın şişməsi, ağızın döşəməsi.
o Dişlərin üst-üstə düşməsi
o Yalnız mərkəz fokusdakı obyektlər aydın görünür
o Qısa boyunlu insanlarda onurğanın sıxlığı plyonkanın mərkəzi hissəsində
görüntünün aydın olmamasına səbəb ola bilər.
o Maşının qiyməti çox yüksəkdir.
MƏNFİ CƏHƏTLƏR

45. PANORAMİK GÖRÜNTÜNÜN İZAHI
1. Həqiqi kölgəliklər
Əng
Çənə
Hava boşluqları
Yumşaq toxumalar
2. Xəyali kölgəliklər

46. 1. məməyəbənzər çıxıntı; 2. biz çıxıntısı; 3. xarici eşitmə dəliyi; 4. oynaq fossa; 5. oynaq qabarcığı; 6. bayır
qanadabənzər səth; 7. qanadabənzər əng dəliyi; 8. əng qabarıqlığı; 9. gözyuvasıaltı dəlik; 10. göz yuvası; 11.
kəsici kanal; 12. kəsici dəlik; 13. ön burun qığırdağı; 14. burun boşluğu və konxa; 15. burun arakəsməsi; 16.
sərt damaq; 17. əng cibi; 18. əngin almacıq çıxıntısı; 19. almacıq; 20. almacıq qövsü; 21. dişlər
Əng və ətraf strukturların normal anatomik əlamətləri:

48. 1. Kondilus çıxıntısı; 2. çənə oyması; 3. tac çıxıntısı; 4. çənə dəliyi; 5. çənə şaxəsi; 6. mandibular
kanal; 7.çənəaltı dəlik; 8. dilaltı sümük; 9. çənəaltı hündürlük; 10. çənə cismi; 11.12. çənəaltı tin;
13. gövdənin aşağı sərhədi; 14. alveolyar çıxıntı; 15.daxili çəp xət; 16. xarici çəp cət
Çənə və ətraf strukturların normal anatomik əlamətləri:

50. 1. damaqdil hava boşluğu; 2. burun-udlaq hava boşluğu; 3. dil-udlaq hava boşluğu
Panoramik plyonkalarda görülən hava boşluqları:

51. 1. dil; 2. yumşaq damaq və damaq dilçəyi; 3. Dodaq; 4, qulaq
Panoramik plyonkada yumşaq toxumalar:

53. Xəyali şəkillər
Pasiyentin yerləşdirməsində baş verən xətalar
Kaset yerləşdirməsində baş verən xətalar
ÜMUMİ XƏTALAR

54. Xəyali görüntü, obyekt şüa mənbəyi ilə fırlanma mərkəzi arasında olduqda yaranır.
Radiohəssas obyekt pasiyentin əks tərəfində yerləşən rentgen şüasına iki dəfə məruz
qaldıqda əmələ gəir. Həqiqi kölgəliklərə bənzəyir və eyni morfologiyaya malikdir. Lakin
üfüqü komponentlər nisbətən böyüdülmüş şəkildə olur. Xəyali şəkildə alınan strukturlar:
Xəyali görüntü
Anatomik:
Dilaltı sümük, boyun onurğası, çənənin aşağı sərhədi
Qeyri-natomik:
Sırğalar, dil üzüyü, boyun zənciri, çənə dayağı, qorunma önlüyünün çiyin
qayışları, (R) və ya (L) maşın işarələri

56. Pasiyentin yerləşdirilməsində baş verən xətalar
Dodaqlar dişləmə blokunda qapanmazsa, qaranlıq bir radiokölgə ön dişləri, dil damaq
ilə təmasda deyilsə, yuxarı dişlərin kəsici kənarını qaraldır.
Dil və dodaqların vəziyyti

57.  Frankfurt müstəvisinin vəziyyəti
Yuxarı:
xəstənin çənəsi çox yüksək olduqda və ya əyilmişsə
Sərt damaq və burun boşluğunun döşəməsi, yuxarı
dişlərin kökləri üzərində görünür
Yuxarı kəsicilər bulanıq və böyüdülmüş görünür.
Əks təbəssüm xətti (oklusal təyyarənin düzlənməsi)

59. Aşağı:
Ala tragus xətti 5 dərəcə aşağı, xəstənin çənəsi aşağı
əyilmiş olur.
Aşağı kəsici dişlər bulanıq görünür.
dilaltı sümüyünün kölgəsi çənənin ön tərəfinə görünür.
Şişirdilmiş bir təbəssüm xətti görülür
(oklusal təyyarənin şiddətli əyriliyi).

61.  Dişlərin vəziyyəti

62.  Midsagital müstəvinin vəziyyəti
Pasiyent başını bir tərəfə əymişsə, başı mərkəzdə deyilsə, çənə şaxəsi və arxa dişlər
qeyri-bərabər böyüdülür. Rentgen borusuna doğru əyilmiş tərəf genişlənir. Kondilus
və boyun daha böyük görünür, boru yaxınlığında çənə bucağı daha yüksəkdir.

63. Onurğa sütununun vəziyyəti
Əgər pasiyent ayaq üstə düzgün dayanmayıbsa, bu zaman onurğanın boyun hissəsi
piramid formasında pyonkanın mərkəzində ortaya çıxır.

64. Pasiyent başını sabit saxlamadıqda
c

65. Kaset pasiyentin çiyinə toxunarsa, pyonkada şaquli tünd və açıq zolaqlar görünür.
Kaset çox yüksək yerləşdirilərsə, çənənin aşağı sərhədi kəsilir.
Kaset çox aşağı yerləşdirilərsə, əngin detalları kəsilir.
Kaset arxada olarsa, rentgenoqrafiyanın ortasından üfüqi geniş xətt görünür.
Kasetin yerləşdirilməsində baş verən xətalar

66. DİQQƏTİNİZƏ
GÖRƏ
TƏŞƏKKÜRLƏR.