iş sağlığı ve güvenliği hakkında ilk slayt

1. 1. HAFTA: İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNE GENEL BAKIŞ
İSİG’nin önemi:
İnsan ve insan sağlığı ne kadar önemli ise iş sağlığı ve iş güvenliği o kadar önemlidir.
İnsanın değeri: İnsan yaratılmışların en değerlisi ve en şereflisidir. Bütün aratılmışlar insana ve insanlığa
hizmet için yaratılmıştır.
İnsan Sağlığının değeri: İnsan ve insan sağlığını parayla pulla ölçmek mümkün değildir.
İnsanın hayatı ve sağlığı mukaddestir. İnsan hayatı ve sağlığını ekonomik değerlere tahvil etmek yanlıştır.
İş Kazaları ve Meslek hastalıkları sonucu kayıplar:
Dünyada İş Kazaları:
Global bakış açısından iş kazaları önemli bir problem olarak ortaya çıkmaktadır. Uluslar arası Çalışma Ofisi
(ILO) iş kazaları ve meslek hastalıklarına ilişkin verileri toplamaktadır. Bir tahmine göre yılda 180.000 kişi iş
kazaları sonucu ölmekte 110.000 kişi ise yaralanmaktadır ( Kliesch,1988) Sanayileşmiş ve az gelişmiş çok
sayıda ülkede, ölümcül kazaların oranı 1960’lardan sonra düşmüştür. Örneğin son 20 yılda düşüş oranı Japonya
ve İsveç’te %20, Finlandiya’da ise % 62 olmuştur (Kliesch, 1988). Benzer şekilde ciddi kazaların oranı da en
azından sanayileşmiş ülkelerde düşmektedir. Bunun açıklaması olarak daha az işçinin tehlikeli işlerde çalışması
ve işyerlerinin daha güvenli olması verilmektedir. Bu sayılar yüksektir, fakat kısmen verilerin yetersizliği
nedeniyle oldukça muğlâktır. Daha yakın bir araştırma (Takala,1998) halen yüksek sayılar vermektedir. Tüm
dünya için 1994
yılındaki tahmini ortalama ölümcül kaza oranı 100.000 işçide 14’tür. Toplam ölümcül kaza
sayısı ise 335.000 dir. Oranlar ülkeler ve bölgeler arasında olduğu gibi ekonomik aktiviteler
arasında da değişim göstermektedir. İşyerlerindeki ölüm sayısında ilişkin yapılan bir tahmin Tablo 1.1 de
verilmiştir. 1994 yılında toplam 800.000 kişi hayatını kaybetmiştir. Verilerdeki hata kaynakları analiz edilmiş
ve düzeltmeler yapılmıştır. Dünyada işle ilgili ölüm sayısı en uygun tahmine göre 1,1 milyondur. Bunun anlamı
her gün 3000 kişi, işi nedeniyle ölmektedir ( Takala, 1998).
Ülkeler arasındaki bir karşılaştırma ise dünya sekiz bölgeye ayrılarak yapılmıştır (Tablo 1.2). Toplamda,
dünyadaki işgücü sayısı 2,7 milyar olarak tahmin edilmiştir. Ülkeler arası ölüm oranı oldukça fazla
değişmektedir. Oturmuş Pazar Ekonomilerinde ülkeler arasındaki oranın aralığı 1.4 ve 10 olarak verilmiştir.
Ölümcül olmayan kazaların tekrar oranı da tahmin edilmiştir. ILO ölümcül olmayan kazaların tahmininde temel
olarak kullanılmak üzere ölümcül olmayanlar ve olanlar arasında 750 oranını benimsemiştir. Bu durumda
yaralanma sayısı 250 milyon iş kazası ve 160 milyon meslek hastalığı vakasını kapsar. Bunlar göreceli olarak
ihtiyatlı rakamlardır. (Takala, 1998)
1.1.3. Kazaların Maliyetleri
1

2. İş kazaları, aynı zamanda toplum, işveren kuruluşları ve yaralanan kişiler açısından ekonomik öneme sahiptir.
Toplum seviyesinde maliyetler dikkate değerdir. Ancak sağlık ve sigorta gibi sistemlerin farklı parçalarında
oluştuklarından bu maliyetlerin ayrıştırılıp hesaplanması oldukça güçtür.ILO tarafından maliyet tahminlerinin
bir özeti yakın zamanda yayımlanmıştır (Dorman, 2000). Genellikle, bu tahminlerin yapılmasında birçok sorun
çıkmakta ve çok sayıda varsayımda bulunmak gerekir. Bu çalışmalar faydalı olabilir ancak ağırlık derecelerinin
sıralanması olarak görülmelidir. Meslek hastalıkları ve kazalarla ilgili karşılaştırmalı maliyet tahminleri Avrupa
ve ABD için yapılmakla birlikte gelişmekte olan ülkeler için herhangi bir seviyede yapılmış bir tahmin
bulunmamaktadır. Örnek olarak verilen 9 Avrupa ülkesinde yapılan bir araştırma (Beatson ve Coleman, 1997)
ülke bazında toplam iş kazası ve meslek hastalığı maliyetlerine yer vermiştir. Maliyetlerin birçoğu GSMH oranı
bakımından %2,5–6 arasındadır. ABD’de yapılan 1992 yılında meydana gelmiş ölümcül ve ölümcül olmayan
kazaların ekonomik maliyetleri konusunda yapılan bir araştırmada (Leigh et al, 1996) toplam maliyet 173,9
milyar dolar (GSMH’ye oranı %3) olarak bulunmuştur. Bu değer Dorman (2000) tarafından bulunan değerin
hayli üzerindedir. En fazla maliyet ölümcül olmayan kazalara ait olup (144,6 milyar doları), ölümcül kazaların
maliyeti bunun çok altında, 3,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu araştırma ödemeyi kimin yaptığı
üzerinde de durmuştur. Birtakım varsayımlara dayalı olarak %80 oranında işçilerin bir şekilde bu maliyete
katlanmak durumunda kaldıklarını göstermiştir. Dorman (2000) tarafından özetlenen sonuçlar aşağıda
verilmiştir.
a) İş kazalarının ve meslek hastalıkları maliyetlerinin gelişmiş ekonomilerin GSMH
içindeki genel payı tipik olarak önemli bir seviyededir ve %3 den az değildir.
b) Meslek hastalıklarının tanımlanması güç olduğundan maliyet bunun çok üzerindedir.
c) İşçilerin tazminatları, erken ölüm ve sakatlığın maliyetinin kim tarafından üstlenileceği konusu,
önemli bir ekonomik etkendir.
Genellikle, kazaların toplam maliyetleri işveren kuruluşa göre oldukça değişkenlik göstermektedir. Maliyetlerin
önemi, işyerinde hangi tip sigorta ve tazminat sisteminin uygulandığı ve üretimin müdahalelere karşı ne kadar
duyarlı olduğuna bağlıdır. Heinrich(1931) ve Brody et al (1990) bu maliyetleri göreceli olarak yüksek
bulmuştur. Fakat farklı bir çalışma (Söderqvist et al.,1990) kazaların şirketlere olan marjinal maliyetlerinin
oldukça düşük olduğunu iddia etmektedir. Buna neden olarak, ayrıntılı ve çok yönlü bir sigorta politikasının,
kazaya uğrayan kişinin tazminatlarını karşılaması, sigorta primlerinin kaza sayısından bağımsız olması ve belli
miktarda personel fazlası olması verilmiştir. Kişisel seviyede bir kaza birey için kendini kısıtlayan birçok
probleme neden olmakla birlikte işyerinde kazaya uğrayanlar için birçok ülkede geleneksel olarak sigorta
tazminat ödemeleri vardır.
Ülkemizde Meydana Gelen İş Kazası ile İlgili İstatistikî Değerler
Ülkemizde her yıl 100.000 civarında iş kazası meydana geliyor. 1000–1500 civarında insanımız
hayatını kaybediyor. 2500 – 3000 civarında insan çalışamayacak şekilde malul kalıyor. Bu değerlerin
SSK istatistiklerine geçen kayıtlı işlerle ilgilidir. Hâlbuki Ülkemizde en az 25 milyon çalışan insan
vardır. Olay, bütün çalışanlar (Memur, işçi, esnaf, çiftçi vs.) açısından değerlendirildiğinde kaza,
yaralanma ve ölümlerin çok daha yüksek sayılara ulaşacağı açıktır.
İş kazası ve meslek hastalığını önleme hususunda genel yaklaşım:
İş kazası ve meslek hastalığının sebeplerini iki ana başlık altında toplayabiliriz. Bu iki başlık;
Tehlikeli Durum ve Tehlikeli Davranıştır. Tehlikeli Durum ve Tehlikeli Davranışın iş kazasına olan
etkisini matematiksel olarak aşağıda belirtilen formülle izah edilmektedir. Bu formül iş kazası ve meslek
hastalıklarının sebeplerinin ortaya konması ve izahının yapılabilmesi açısından teorik bir yaklaşım
sağlamaktadır. Bütün iş kazalarını ve meslek hastalıklarını bu formülle izah edilebilmesi mümkün
olamamaktadır. Bazı olaylarda bu iki çarpandan birinin olmadığı görülebilmektedir. Ancak kazaların ve meslek
hastalıklarının çok büyük bir çoğunluğunu bu formülle izah etmek mümkün olmaktadır. Hatta bu formülde
çalışma yerindeki tehlikeli duruma ve çalışan insanın tehlikeli davranışta bulunma ihtimali açısından 10
üzerinden puanlar verilerek sonuçta iş kazası olma ihtimali olarak sayısal bir değere ulaşmak mümkün
olmaktadır. Bu yaklaşımda, kaza sebebi olarak belirtilen hususların arka planında, bu sebeplerin arka plandaki
sebeplerinin, asıl ve tali sebeplerinin olacağı göz ardı edilmemelidir. Risk analizleri yapılırken mümkün
mertebe bütün sebeplerin değerlendirilmesi gerekmektedir.
2