Depremler ile nükleer patlamaların fiziksel mekanizmaları farklıdır. Nükleer patlatmanın yarattığı hareket ve sismik dalga karakterinin ancak %20-30’u doğal deprem (tektonik deprem) karakterine sahiptir. Deprem bilimciler bu farklara ait parametreleri kullanarak deprem-nükleer patlatma ayrımını oldukça uzaktan alınmış dalga kayıtlardan yapabilmektedirler. Büyük nükleer patlamalar iki farklı nedenle deprem tetikleyebilmektedir. Birinci neden, nükleer patlatmanın yarattığı büyük yeraltı boşluğunun patlamadan sonra çökmesi ile oluşan tetiklenmiş depremdir. İkinci neden ise patlatmanın bölgede bulunan fayların üzerinde var olan doğal tektonik gerilmeleri etkileyip fayları zamanından önce harekete geçirerek deprem tetiklemesidir.

1. 1
Kuzey Kore ve hidrojen bombası: Nükleer
patlatmalar ve deprem ilişkisi
Prof. Dr. Haluk Eyidoğan / İTÜ Jeofizik Mühendisliği Bölümü E. Öğretim Üyesi
5 Eylül 2017
Depremler ile nükleer patlamaların fiziksel mekanizmaları farklıdır. Nükleer patlatmanın
yarattığı hareket ve sismik dalga karakterinin ancak %20-30’u doğal deprem (tektonik deprem)
karakterine sahiptir. Deprem bilimciler bu farklara ait parametreleri kullanarak deprem-nükleer
patlatma ayrımını oldukça uzaktan alınmış dalga kayıtlardan yapabilmektedirler.
Deprem büyüklüğü ile o büyüklüğe eşdeğer sismik enerjiyi yaratabilecek TNT eşdeğeri
dinamit-nükleer patlama gücü arasındaki sayısal ilişkiye örnek vermek gerekirse örneğin II.
Dünya Savaşı’nda ABD’nin Hiroşima’ya attığı 10.000 ton TNT eşdeğeri atom bombasının
enerjisi ortalama 5.5 büyüklüğündeki bir depremin sismik enerjisine eşdeğerdir. Bir ton TNT
4.2x109
Joule enerji yayar. 7.0 büyüklüğünde bir depremin sismik enerjisine eşdeğer bir atom
bombası ise ortalama 475.000 ton TNT karşılığı bir büyüklüktedir. Dünyamızı saran deprem
kayıt istasyonları ile günümüzde dünyanın herhangi bir yerinde 3.5 büyüklüğündeki depreme
eşdeğer dinamit ve nükleer patlamalar izlenebilmektedir.
Depremi tetikleme nedenleri
Büyük nükleer patlamalar iki farklı nedenle deprem tetikleyebilmektedir. Birinci neden,
nükleer patlatmanın yarattığı büyük yeraltı boşluğunun patlamadan sonra çökmesi ile oluşan
tetiklenmiş depremdir. İkinci neden ise patlatmanın bölgede bulunan fayların üzerinde var olan
doğal tektonik gerilmeleri etkileyip fayları zamanından önce harekete geçirerek deprem
tetiklemesidir.
Son Kuzey Kore denemesini saymazsak 1945 yılından bu yana sekiz ülkede ortalama 2.000 kez
nükleer deneme patlatması yapılmıştır. Bunlardan 1.352 tanesi yer altındadır. Bu nükleer
denemelerin 21 tanesi ABD’de, 1 tanesi ise Rusya’da olmak üzere 22 nükleer denemede
tetiklenmiş depremsellik oluşmuştur. ABD Nevada nükleer deneme sahasındaki 16 denemeden
10 tanesi tetiklenmiş depremsellik yaratmıştır (1). Tetiklenen depremlerin büyüklükleri nükleer
patlatmanın büyüklüğünden daha küçük olmuştur. Nevada’da yapılan nükleer testlerden sonra
tetiklenmiş depremler 10 ile 70 gün sonrasında olmakta, derinlikleri 5 km’den daha az ve
uzaklıkları patlatma noktasından 15 km’den daha yakında bulunmaktadır (2).
1971’de ABD Amchitka Adası’nda 5 megatonluk gücüyle en büyük nükleer deneme olan
Cannikin patlatması yapıldı. Bu patlatmanın gücü Hiroşima’ya atılan bombanın 400 katıdır.
Cannikin nükleer denemesi, cisim dalgası ölçeğinde 7.0, yüzey dalgası ölçeğinde 5.7
büyüklüğünde bir depreme karşılık gelen sismik enerji yaymıştır. Patlatma sırasında yeryüzü 6

2. 2
metre yükselmiş ve daha sonra faylanarak çökmüş ve alan büyük bir göle dönüşmüştür. Bu
çökme sırasında cisim dalgası ölçeğinde 4.9 büyüklüğünde bir deprem tetiklenmiştir (3). Bu
deprem bugüne kadar nükleer denemelerde tetiklenen en büyük deprem olmuştur. Nükleer
patlatmanın yakınındaki bir fayı hareket ettirerek cisim dalgası ölçeğinde 4.8 büyüklüğünde
depreme neden olduğu örnek ise 1973 yılında Rusya’da Novaya Zemlya’daki nükleer
denemedir.
Kuzey Kore hidrojen bomba denemesi ve deprem
Kuzey Kore 3 Eylül 2017 tarihinde uluslararası saatle sabah 03:30:01.9’da Sungjibaegam
bölgesinde yeraltında büyük bir hidrojen bombası patlattı. Bu patlatmanın ajanslara geçen
büyüklüğü 6.3 olup büyüklük cisim dalgası ölçeğidir. ABD Jeolojik Araştırmalar Dairesi
tarafından nükleer deneme için verilen yüzey dalgası büyüklüğü 5.0, sismik moment büyüklüğü
ise 5.2 dir (4). Avrupa-Akdeniz Deprem Merkezi ise bu depremin moment büyüklüğünü 4.9
olarak bildirmiştir (5). Kuzey Kore’nin bu son hidrojen bombası denemesinde patlatmadan tam
8.5 dakika sonra yerel büyüklük ölçeğinde 4.1 büyüklüğünde tetiklenmiş bir deprem
oluşmuştur. ABD Jeolojik Araştırmalar Dairesi bu depremin mekanizmasını yerin altında
oluşan boşluğun çökmesi (collapse) olarak tanımlamıştır.
Mevcut bilgilere göre karşılaştırma yaparsak, 1971’de ABD’de Amchitka Adası’nda yapılan 5
megatonluk Cannikin nükleer denemesinin yarattığı benzeri bir tetiklenmiş deprem olayı
yaşanmıştır. Kuzey Kore’nin bu son nükleer denemesi ile tetiklenen depremin büyüklüğü ABD
Cannikin patlatmasının tetiklediği deprem büyüklüğüne yaklaşmış olmakla birlikte cisim
dalgası ölçeğinde 4.9 büyüklüğü aşılmamıştır.
Kaynaklar:
(1) Boucher, G., A. Ryall, and A. E. Jones, 1969. Earthquakes associated with underground
nuclear explosions, J. Geophys. Res., 74, 3808-3820.
(2) Hamilton, R. M., B. E. Smith, F. G. Fischer, and P. J. Papanek, 1972. Earthquakes caused
by underground nuclear explosions on Pahute Mesa, Nevada Test Site, Bull. seismol. Soc.
Am., 62, 1319-1341.
(3) Wilson, M. P., Foulger, G. R., Gluyas, J. G., Davies, R. J., & Julian, B. R., 2017. The
Human-Induced Earthquake Database, HiQuake. Department of Earth Sciences, Durham
University, UK. Dataset. http://inducedearthquakes.org/reports/
(4) https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us2000aert#executive
(5) https://www.emsc-csem.org/Images/EVID/61/615/615560/615560.MT.jpg