1. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 1
Samarâ jaamiqata
Ayyuntiinoo kee binaadamiinô missoh kollejjik
Qafar Af kee feerayso-wag barissoh exxa
Korsi :- Aliilissô feerayso-wagih culmeena(introduction to oral literature)
Tuktubem :- barseyna Saadiqh Qabdalla
Toysoroorocem:- barseyna Macammad Nuur
Amoo juul Faatacissem Qafar afih exxa
2010 I.L.L
SAMARA,QAFAR,ITIYOPPIYA
2. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 2
Cuttuukusso
Amô tabu Gali
Culma.............................................................................................................................................. 3
Hadafa ............................................................................................................................................. 4
1 haytoh exxa...................................................................................................................................... 5
1.2.Aliilisô feerayso- wag elle soola rakiibo( Oral literature) ........................................................ 5
1.3 Aliiliô feerayso-wag kee kutbê feerayso-wagih baxasa............................................................ 6
2 haytoh EXXA .................................................................................................................................. 8
QAFAR MISSILA ........................................................................................................................ 10
2.5 (protesting function :- sadu..................................................................................................... 12
KASSOOWU................................................................................................................................ 19
3 haytoh exxa.................................................................................................................................... 21
Hayyayyoona ................................................................................................................................ 23
Xaagi kinnaane.............................................................................................................................. 28
Qafar lukuk sugte Loowo.............................................................................................................. 31
4 Haytoh Exxa................................................................................................................................... 32
D.R JAMAAL............................................................................................................................... 40
EleJiac poetry................................................................................................................................ 41
Diini qadara (Religious )............................................................................................................... 44
GINNILI........................................................................................................................................ 60
IXIGA IXIGA (NASREENASRE)............................................................................................... 65
5 HAYTOH EXXA ............................................................................................................................ 78
Mangeela /References................................................................................................................... 81
3. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 3
Culma
Aliilisso feerayso-wag feerayso wagak qimboh exxa kinniimih taagah aboonâ
dabaanaak xabba haanamaay, ta edde nan ayrooy, ilaa beerih ayro fanah, nagrah
baxaak baxal/ horaak horal tabak yemeeteeh waxih garuq sinni gabbaaquh qusba
horal tabak kulliAgataay, Rasuuy, Daqaooriitil mariiy, isi anxacal baxaabaxsa le
gurral tekko tekkeh axcuk aliilih ittah gabbaaqan yaaba. Aliilissô feerayso- wag
Qafara addal kaxxaam mangooh aydumah kaa tuktubem kaxxam matan. Tonna
kinniimih taagah baxsa luk baad laybereerih gide ixxigak le mixgway ixxiga elle
oobisan arac ane waamih sabbatah loonuh yanin ixxiga oson rabinnaanih saaqat
kelluk gexxam numuk qellite sinni numma kinni.tah tannal nublek Qafar af kee
Qaadaay abuk raqti elle sugtennal nagrinnuh ummaan Rasu gexak Ixxiga leh yn
marak ixxigah oyti gaabosnam kee fokkaaqo abnam faxximta.mo gexaak Aliilissô
feerayso wag addal kaxxaam mangooh wohut inkih yabnam madudnaay, dagoomut
akak yabnek ceelalloh,
Qadaraay
Missilaay
Ixig ixigaay/Nasree nasre/
Hayyeyyoonaay
Loowo loowooy
Aydaaduuy
Madqaay
Xaagu/ oyti/ w.w.c
4. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 4
Hunun Hadafa
Aliilissô feerayso-wag aliilik kutbeh korsaanama.
Aliilih yan feerayso wag ummaan Rau gexak gaaboysaanama
Kobxiseenim uktubba heenih aracal katayta horah daffeysaanama.
Umaan sanat oyti gaaboysak maqar le fokkaaqo elle abaanam faxximta.
Aliilisso feerayso- wag xongoloo kee viidiyoh inkih daffeysaanama
Qafar feerayso wag away elle yan caddook fayy haanama.
Baxsa le hadafa
Ta moojuul Qafar aliilissoh feerayso-wagak ukummo kinnuuk bartiyyaa kee barisiyyah
inkih fanteena akkuk anfaqele
Barteenit Aliilissô feerayso-wagak kinnaane aaxigelon.
Barteenit ta barittook wadir gabbaaqi dududda baahelon.
Barteenit feerayso-wag elle dadlisan innih maknay barite lon.
Barteenit kee barseenit baxxabaxsa le feerayso wag kitooba ikriyya hayteh isini afal
korsaanam dude lon
Qafar afih exxah barisiyyaa kee baritiyyah kaxxa door digire le
5. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 5
1 haytoh exxa
1.1Oral literature ( Aliilisô feerayso- waga)
Aaliilisô feerayso- wagak addâ fakootu
Aaliilisô feerayso-wag akak iyyaanam ankuttube wayteemiy sahda aliilih taaxige
afti gabbaaquy sahdah afih innah xer wakti leeh asaakih ayroh innah xayih. Faxe
Aliilisô feerayso- wagak abuk raqti qaadak firti gabbaaqu kinni. Aboonâ dabaanih
griik qadaraay, Asiyak Glimeesh Afti gabbaaquuy, injiiliik dumih gatbarah agantah
inkih afti gabbaaqul horaak horal tabisakaay milaaguu kee ossotinâ fanal
nagrimteemi.Ingiliz Feerayso- wagih abbobti plato,arestotle, socratos kee taa edde
nan dabaanih mixigwa sitta elle geytem feerayso-wag kutbeh yanu tanbolluyeemih
yanu wonna hinnay yantaabbeh gadah yani way ayyunti monô bagul le abinaa kee
weelo yascasse. Akkel makeelisnaah cubbusnam faxximtam isi qaada le ummattaa
kee ken qaada awlissa qaadah fantaaxawa “aliilisô feerayso- wag inta qangara
mango mixigitteh xaqul tan. tohuuy, folklore, folk literature, traditional literature,
literary tradition, oral narrative ,literary culture, oral tradition kee
orature”.taham inkih aliilisô feerayso- wag elle yamixxige migaq kinni way akah
abak edde cattiima maxcah /qangara doorit kusaq abeh raqta.
Baxsa luk “ORATURE”/aliilisso/inta qangarah tu gactek “PIO ZARIMU” diqsita
ugandah mixig elle yanga len qangara geysiisuh hadale qangara takkay, ikkah oral
literature diqsitta qangara awayi wakti barittoo kee ayyunti xaqul (in academic and
popular writing)kaxxaam oggol leeh mangom waral /kutbel edde taamitan
qangarah tan qagitaak kaadu folklore inta qangarah maqnisso kaxxaam ceena le
ayyuntak abuk raqti giddaanimii kee gabbaaqt giddaanimii kee kalah yan raaqe
qangoorut tet qeedalna way.
Amo gexaak Aliilisô feerayso-wag faxe ummattak aydaaduuy, sugeetiiy,
kinnaaneey, af kee qaadâ mamaxxaga kinni. Qafar feerayso wag qusbih hadlimte
“Tolaytu” /maaqiita/ diqsitta qangaray qadar kee gabbaaqi mixigih suge Tolâ
canfaxeh migaaqaak tekkeh bicte qangara.
1.2.Aliilisô feerayso- wag elle soola rakiibo( Oral literature)
6. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 6
Aliilisô feerayso- wag elle yamixxige weeloolaa kee raqsinniih elle soola rakiibo
le.Actual performance(Tekko)Aliilisô feerayso-wagak taakumeeh kaxxaam
faxximta exxa(factor) Aliilisô feerayso- wag aakamah abbinoysa gabbaaqu abah
yan numul kuksa lem kinni tascassem qangara cubbusna way tama performansi
/tekko neh yaybalaalaqemi Anaya, astooti, foci maybalaalaqa, gabbaaqi idiyaa kee
rhythm, sadar fayxii kee oggol gacsa. Tekko xayyowtuh wonna hinnay arac guftuh
sidiicamgabbaaqei (performer),sadar/ankacsuu kee arac /place) kibbimtam
faxximta.Nammey haytih sissinaane(variability):inkim take way mangom gabbaaq
a inki gabaaqu qagam qagissa way wohut yambulluye qangor kee gabbaaqi baxsa
yaanama.tonnammay,gabbaaqeenim inkim kinniimih sdar sumaaqitam/yangirem/
faxximta. Ceelalloh yanna goobih hayyayyoona mango mari gabbaaqa way
numuuy isi ginal gabbaaqa tekkô baxsa aalle kal qangor kee xayyô sissinaane akke
waytek, tohih taagah hayyeyyoona horaak horaltabak tamaate tamaate way welu ko
risak tamaate. Sidoc heele tiyenti,(audience )sadara/ankacsa mara:sadaray a
nakacsaaba tekkok exxak teyna kinnon.ken maleh gabbaaqi mayakkaay,
sadar gabah assagolli (esseroora)gabbaaquh addâ fakoot kee gacsa
takke.farey hayti,(occasion)qaffayda:gad takkuu dokla akah takkeh tan
sabab kaxxa doori digirta.mango way oral literature qaffaydat axawah
tanim tambulle.tonn leemiik amakkaquk,qaffaydal aban
xayyoyso(delivery)tatrusa farmot oggol kee mamaxxaga edde geyaamih
taagah xayyoysa num faxxiima bica abeh xayyoowa.
1.3 Aliiliô feerayso-wag kee kutbê feerayso-wagih baxasa
Aliilisso feerayso-wag(oral litreture) Kutbê feerayso-wag(written
7. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 7
literature)
Afah gabbaaqan
Ayyunti ikoytah le
Kulli gabbaaqul milaagimta
Dago-yaabay ceelallo sinni
Sadar focal xayyowtaamal mango
Foocakee gabah asgoyyi astootile
Kutbeh tan
Yuktube numih ikoyta
Le num korsa way korta
Baar le oyti le edde yengele
marak
Abni tekko edde dago,ransa kee
qadaraksah.
Dagar astooti mali
Ahak gubal kataytam aliilissô feerayso-wag(oral litreture) baxsa elle le 4
weelo:-
Subordinate=waktiik wakti welu korissam
Aggregative=elle taninna elle oggollam
Redundancy=faxxiime sinni qagam qagsa
Conser vative=qaada welu lem
Gabbatu
1. Aliissô feerayso- wag kak yaanam macaay?
2. Aliilisô feerayso- wag elle soola rakiiboh 5 inkih baxxaqis
3. Aliilisô feerayso- wag kee kutbeyta feerayso-wagak baxsi macaa? Sitta elle ceelaanamaa
hay?
4. Qafar feerayso –wagih caddolkaxxa aytîgexxo lem iyyaay?
5. Feerayso kak yaanam macaay?
8. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 8
2 haytoh
EXXA
Culma Aliilissô feerayso- wag sahdayti baxah mangoh yan tuxxiq leeh wohumuk inkih
aktubuk amo kak korram mah ngo wakti nek beele. Takkay ikkah taa nammay haytoh exxal
kassiisam Qafar ayyunti Nabillaa Qiisah ubkaak xabba haanam baye kal af gabbaaqak sugeenim
aydaadi tutaaxago qaddossa. Wohuk amo gexaak Qafar ayyunti sabhalal fayxi edde kiboonuh
abuk raqtiiy, aydaaduuy,w.w celtam waaneh caddol sitth gabbaaqak sugen.
Hadafa
1. Faxe waynaan yenek waaneh addat farmoh tatrusaanama.
2. Af baye wayuh nagrah horaak horal cabaanama.
3. Qeebik elle yaysoonuh uguugus yakkuh gaddi booxalbaxxaqsaanama.
4. Sitta liinoo kee inkittinol isinni ikoyta dansitaanama.
5. Sabhalal kee mesenkacâ rufto edde gyoonuh abaanama.
2.1 FUNCTION OF ORAL LITRETURE
Oral litreture digrah yan dowri dagoo qangoorut roorisnam
madudna.oral litreture yimixxige dowriy waadoh edde yaade mali.ahaak
gubal 5 dowriy mangom digra kaak ablenno
2.1.1.pedagogical function: ixxiga doori digra. Ummattak xer dabaanih
aydaaduy,sugeetiiy,kee xaagu horaak horal tabak edde nee gufemafti
gabbaaqu.toh yaanam,aaxige waak sugnem oral litreture taagah
baritnamdudne yaanama.
2.escaping function:agar geysis doori digira ceelelloh,numma akke sinni
agar geysis abtuh missile gabbaqte koo tekkek geysiisih edde tintifiqem
kok xiqsitta.
3.entertainment function:wanê caagid dowriy digira aliilissô
feerayso0waga.hayyayyoona takku qadar/gada takku gabbaaqan way
rufto edde geyaanam yaabbeh xayyoysa mari inkih.tonnah,mangom
forkacatah edde doqqaysimaanam raqmali.dumi mari mangom digir kee
9. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 9
xokla fayxi luk yeneenim warsan.xokla mango mari elle gaboowe
booxal abak sugeenimih taagah sinam ittat tabaatabisak temeete iyyan.
2.4 contiroling function :- inkittiino kee sittin maallo diggoysoonuh edde
doqqaysiman. Inki butta isi addal inkittiinô sarrimaane
bahsissuh(naqboyti umaane gabbaaqeenik)wanna hinnammay kaadu
iromaraisinnik yasgalloonuh ( isinni maqaane gabbaqak ) abanaah
missilaay,ixiga ixigaa kee loowo loowooy w.w. celtaama.
10. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 10
QAFAR MISSILA
Missile kak yaanam aliilissô feerayso wagak exxak tiya kinnuuk yaabak dooren
yaabay missossa heenih uxux maxcammaafot dudda le farmo yabbixe yab
kinni.missili yab koo edde geysiisoonuh kol baahi kodde xagoonuh kol baahe edde
yakken yaaba.Ni kaxxa fannaan (TU-YAAXIGI) Acmadal joohari kee kacni
qasmacammadat nongooroweh kaak geyne oyti.
CEELALLO:-
1yab numma ceelam meqeeh;baxi abba ceelam meqe.
kuti lafah aba caddimaliiy koo yaaxiga koh aba caddi mali.
labha cotte magaqat gacu waa num labha yab cinam mali.
gitiaddal aben daaco kee fiqinti barrak xayuk kataanam meqe(muusa waase).
naqabi kaxxa num lafam ceelakkah ugut inkikkek aba.
gaali raat kee takkusa kak been ikkeh gacisan.
lacak raaqe lac lac kataasaanakkal,yaabak raaqe yab yab makataasan.
caacay caxah umaah umaane baahe numuh uma.
Gaalak qaanabo raqtaah ,labhak missili raaqa.
.kok aabbe waan yaabak tibba tayseeh,koo abbixe waa qarik iro tayse.
yaabah yab waanamk lakimah xin waanam tayse.
Qusbih edde raden bilqaa kee feera lakima xin koh mataca.
laa kee amok aallinnaanim xagan xagan.
abbaweenik abba saqalak yabbaaw iyyan.
caalak caggudut raaqanah gilak gabbeelot raaqan
akke wayni mayakkaay, Danan laa makora.
sirri boodomadaginaay dagtek adda mayxeerin.
rabi rabbik koo mayaakumaay gile siibok koo mataakuma.
boorale saga kee qibnaytu carraak tambulluyem meqe.
intih umam baguh umah.
ween baxak ween imaan koo lafa.
caxxi ugrak yabti ugra koo lafta.
danan kaa elle aaxige waan baaxol ayti lakqoli is yakkale.
numuk naba num cami garrissaah caxak naba caxa aguma garrissa.
inah aben aysunii kee xibqih aben daffeynak taqabaanah.
11. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 11
barah kok naba num caarahaay kok nabah
caxat yan caxxah gabat yan caxxa maqidan.
missili radam faxa yaabih foocatamaatiiy,rada yaabih addat amaati.
qafar im mabaataay,nagus im mawaarta.
kicnon mara weenik, niqbon maral yadaaren.
faxen baqla weenik,cinen baqlal yadaaren.
axxeerih qado gita yoo beyaay, qakkoowah idâ baxa yoh qid.
umaane baahoonuh xin maliiy,baaheenih xin mali.
missili koo edde geysiisoonuh kol baahi ko edde xagoonuh kol baahi.
yab warwarrel gacaah cado qisil gacta.
yaaxigi le yab maro maceysaasay,fallakka le gaba keena mamudda.
kot tan namma intik koo table namma inti kot tayse.
uma daban agiruk birta kalaah bahimik barra kala.
magaala maalu luk oobaanam meqeeh, akeera yalla aaxaguk oobaanam
meqe.
abat abit boolok koo qidaah marin kas ayrol koo caba.
kataysa kataysa migaaqah mafaxaay mareyta baxuw keenih mafaxa.
sittallih yokmeenim camik meqeeh, sittallih yeexegeenim malak meqe.
koo igimi koh aba caddimaliiy, kuti cangallah aba cadi mali.
ku intih innah koh mayablaanaay, ku afih innah koh mayaaban.
12. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 12
2.5 (protesting function :- sadu )faxe waynaan maybalaaqa doori digirta.
Duma yen daban, naqboyti farmo gadal ittah ruubak sugte.
Faxe waynaan yenek kaadu gaddi booxal gadat warsitak sugen. Kaxxa
naqabu sittah le mari gaddi booxal sitta xaafak sugen. Gadal yeyse num
kee gacenum baxsaanam ankacsa marah raqtaa, kaal heenim kee kaak
iyyeenimih gacsa le num abbaasitak suge.Ceelalloh
Cadi baxi abe qadra(gabbaaqu)
Kee sani xagah yani saanaka
Kee kata sittat nebakaanaka
Ittikiyay cado xeh baka
Wagitta Guma faxxam qablisa
Qablisa beeda magaarisa
Inki girah baxat likbisa
Naqboyta waydalat gangisa
Kay Farasih migaq ginxisa
Kay gaadi abbah migaq rammisa
13. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 13
Aliilissô feerayso-wagih mixig Tolâ canfaxe Amoyta Macammad Canfaxe Illaltal
yaaxigeh iyyat abeh yan siyaasah ascossa.wooqadarahim kaana.
Koona misli kasaah duma aaxigem mayyu
Inni muggaaqak dagoom kasak raaqe
Sinni barsaanam mali marin kasle
Koo baritteemik mariiy tu koh malsa
Kok kalih mari daaba nel fakak maana
Kok kalih mari qande kah geyam hinna
Mangacin mari cayla kah geyam hinna
Rabtek urri amol tu cabtuwaytah tan
Fakteh immay aliftu taaxigem tayse
Kaa mataaxigah iyyi sin fanat yaabe
Kas litoh tan usug yam aaxaguk raqtek
Yaabek af qado kah xuwawta yab hinna
Wagga heenik bagi kah xuwaawa nef hinna
Inti leemo bagut le qangarat yaaboo?
Yabtek ambaxesinni qeebi koh loowa
Tibbitek Raasu kok gabâkala loowa
Qeebi dagnay akah bololta mantȗmay
Milki dagnay akah bohoyta mantȗmay
14. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 14
Maali dagnay akah ceyitta mantȗmay
Kassi dagnay akah baditta mantȗmay
Lakqo nedde bakoonu meekisan xeetiiy
Lakqo tuble inti rabta way mabakaqta
Baaxo baytem anu aaxa guk gexayye ixxic
Baaxo baytem atu aaxaguk gexeyye ixxic
15. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 15
GAMMEL AWKI URGET HEE DORRO
Jabuutik arcibaa meeteeh elle xiine
Arcibâ saqbi urge yoh camitak sugeeh
Num yemeeteemih qusbahah macaay,exce
Kah yanim qafar elle xaafan abba iyyen
Qafar migaq kay abbiinul xaa fimayyen
Kay camit matatriyyooy,kay buxah gexeehs
Kaa asmatuh sidiicalsa kay buxal suge
Qaasa hee marak sidiicawka luk yeneeh
Too sidiica num edde xinta xintobleeh
Caxâ gubal xiinih kartoon luk yeneeniih
Afto keenik idoola cabta geerak ten
Qafar tu-taaxagoh debne luk yeneeh
Debne gexxaamaay ta duurem akkuk ten
Debne kaa pirezenti caddokablukten
Usuk kaadu too num akkaluk is yen
Xiinit alsa sugak yeneeh,kaxa axcuk yen
Faxxiima caagidit matarak manannaay
Dirab nummak yamaggu waak yen
Yaalaw camaddiiniiy,qaalamal ta be makittooy
Qafarak sasaah qali qaarif makkitooy
Isi buuti facsaah barkatli makkitooy
Qane ween rakuubuk af tiito kol yeceeniih
16. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 16
Camik faagel daffa teh cami manqabin
Badak gudel taniimit kok sarra radneeh
Too badak data dabne koo matayyaaqa
KADIIGAH CAMAD KEE DATAA MINAH SAXXAQA
AMINA:-Num miyanaay kutublah addal yan iyyan
Atu bahte laahi gabcot yanih miyan
Kulaahi casanâ camad gabat mayan
Karqo qadowwâ le dicil tassucubbe
Kol gida hayte barra haawak mananna
Gumâ suruy laa gabut migaq macabin
CAMAD:-Geedanti qiisel yoobokifarmo rubte
Handag idalti kaadiril farmo rubte
Toh cagayaay, qalii baxay farmo rubte
Rabeynak kudaa wur yabte qalii baxay
Safarah gexak sugeh gala kok caabe
Giilal satqita urruy taynabe kol cabee ?
Cagay lee faxarru kola maca binniyoh
Amnay aham macaay,yok koo biyaktam
Fidol yoo sahitta yabsuma hinnito
17. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 17
Yok rabi yaa kumeeh, maqanxah matanto
Dabbal akah garaah marey táh matanto
Yok rabi kaafa yaakumee mayram amnay
Yok ximo kunti taakumee mayram amnay
Weeqi ku wanna yaakumee mayram amnay
Amnay aham macaay?ayook koobiyaktam
AMINA:-Baytu wayta barra magaala tabbixeeh
Num bayu week kedȏ qaduuwiita yakke
Num wadayak kataabbi meelak kataabi
Dabbbal akah garaah mareytah matanto
Fidol koo sahittah kabsuma hinniyooy
Ah kok umah kat iyya num toobokoytaay
Kat itta kah liita kinniyyo camadow
18. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 18
BALLI DORRO
Akeey rabba nam mablo qella teyna maliiy,
Mablo naabbekkal qella teyna manaabbah
Mablo siinih abâba isih faxam maay leeh,
Isih faxam saqbifayxi celsiisaah,
Yin num gabat leemil feera yoh ruubaah,
Koo qiddam qululuh kutoobokoytayya
Balluk ittaanam balli qangara hinna
Barrak abbaa kee toobokoytatamaateeh,
Yi barra yoo xalabba axcuk kaah garayta
Yi xaylo yiinah abbaaxcuk kaah garayta
Anu kellakat yi ballu axcuk kaah garaya
Buxah yamaateeh,buxal illi kaah qidaah,
Reytaay,addi kaah ceeh,
Ibah gexxam yok cinah sifil essera
Kaa buxak ruubam kay baxa maxiqtaay,
Awki yok yiinah abba marubtayyek
Aballu manninnal innik aydeereeh,
Aakirih qafar baaxo balli nagre le.
19. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 19
KASSOOWU
WADE:- Away temeeteemih affara alsah tanih
Dumî rakaakay edde gaadeenim kaa nayah
Rakaakayal ta
amâ baxah tu maay geyteeh
Awaya soole rakaakayak maca takka leeh?
MADQAH ABBA:-
Emeeteemih rakaakayal taamâ sereeh
Dumî rakaakayak qaxah yayse foocaweeh,
Bisoh matat riyyooy,namma biro cule
Tû barittȏ biiroo kee rakaakay adda tabe
Culay able weeh tu yok raqtek maaxigaay
Dumî rakaakayak qaxah yayse foocaweeh
Too biirok taama yoccuwa yaanam exceeh,
Ankek temeete num yok iyyeeh,
Awsal elle cateeh kumaytol ayyoxce
Buxa kok xayih tanih suga yok iyyeeh,
Yallok oobemarah arac bicisnayye
Wonna hinnay,akinnah axceweem raqte
Taama sissi kuk kak geya qangarak hodeh(hoxeh)
Fanti rasih numu axceweem raqteeh
20. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 20
Qusbih yemeete num yallook ceeleweeh,
Minin bagul namma fiira haysite weeh,
Buxa yallo guure kal rakaakayal taama weeh,
Yaabah axcekkal dabqayallo maguuraay,
Qafar mudulli wee cakki geeyyo maxcaay,
Sinni giclaabat sinam galom haytaah,
Qafar isi giclaabeyna ayrol tabbixeeh,
Siitah aabaki nee mahannitooy,nummay
Abba kah mari doora meela nabteeniih,
Qaalam elle yasuule meela nabteeni
Gabbatu
1. Aliilissô feerayso- wag digirah yan doorik konooyinkih uktub?
2. Missile akak iyyaanam baxxaqisaay, ceelallok 5 uktub!
3. Kassoowukak yaanam macaay?
4. Dorrok aaxiginna imit yab!
5. Tata Aminaa kee Tata Camadih saxxaq gabbaq!
21. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 21
3 haytoh exxa
Culma Qafar aliilssoh feerayso –wag aydumah mango tutaaxagoh aliilit edde yan.
Kutbeh gactem kaxxaam dago. Takkay ikkah Qafar ayyunti isi afaay, qaada afah
gabbaaqakaay, abinah ayballayuk horaakhoral nagrah cabak baye kalla heenih
suguseenim asmatah tamixxigeh.
Hadafa
Aydaadul Qafar ayyunti foci mara kinnim baadal aka sumaaqita
Qafar aliilisso feerayso –wagal mangom afah gabbaaqak af baye kalaanama
Urru qunxxiinal leenah afal eelle muumuh baritaama
Gabbaaqiaddal baxaabaxsa yaallay immay mangom amolladih inkitto.
3.1. Oral narrative
3.( Formis of oral literature)aliilisso feerayso –wagih gexsiti
3.1. Oral narrative
Afti gabbaaqu:- kak innam, abinal tekkem akkiiy wonna hinnay hadalah baaheen
ceelallo takku takkeeh takkem duddaamay sinam walalat sittah gabbaaqanama dan
mcadmas xiqsita mixig iyyaamaha (psychologist and narrative scholar dan
mcadams),gabbaaqi faxe way siddicam lem faxximta tohuuy qimbooy(waktii kee
arcay elle tekke),tekkot yengele mara(gabah assagolla abe marih oyti)kee gabbaaqi
tatrusa farmo (gabbaquk illacaboo kee ama gacsa inki gabbaaqih addat mango
tekko takkem bactah.gabbaaquk yaakumik ciggil dacrisaanam faxxinta tonna
immay sahda inkih gabbaqu abta innam dudnah faxe num kaat tekkem kee usug
abem(life experience)isi abak-raag gabbaaqaak suga sinaamah kaadu faxe ayyunti
isi sugeet kee aydaaduy caglitaah gabbaaqa le.gabbaaqi tatre daban kee edde nan
waktih addat tekkooka neh yaybeleeleqe fooca fanah takkem duddam faalam
bictah kaadu gabbaaqi.afti gabbaaqi mango welu lem immayi abarittoh addala
sidooca exxa akak agaaradenno.tohuuy
22. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 22
1.legend/afah gabbaaqan aydaadu
2.myth/ayyunti oggol le qaada
3.Tale/hayyoyyoona
3.3. legend/gabbaqí aydaadu:adams;afti gabbaaquy sehda manol baxsa le
tekkooka/aydaadut tascasseaxcuk baxxaqissa.tamah horaak horat afti gabbaaqul
tabak temeete aydaadu kinni.tama gabbaaqi duddaleh,nummal xayi tu elle tekke
inna baxxaqqa luk warsam kinni baxsa elle lem kalah yan (myth kee
tale)gabbaaqittek.mango mihrat leela xaagi warkatat
(maybalaalaqat)qeedalan.legend gabbaaqi,walal gurral yakkembictah gabbaqu aba
num kee ankacsa mari fanat.
Brunvand xiqsita mixig,Ameerikah legend 4 lengil kure.tohuy
1.diini lengi(muqjiza kee walaayata)
2.superntural(ginohcayla)
3.personal(numtin amoh maqaddiiginna)
4.local(arac/rasi
2.myth/ayyunti oggol le qaadoodi:akak innam,ayyunti xaqul oggol leh ayyunti elle
yaamine qaadoodiyagaral kulsale.mannal,macahaay itta esserolgacsah: axcuk neh
sugen yannamaksah asmat le gacsa elle gacsaanam dude-waan abuuy aboonak
raqte elle taninnal elle oggolen numma yakkalen qaada.myth;qafar afat tet qeedalta
qangara hudunuh ahak ane-wayta.way/deedala/teetik innam dudnah.tama qaada
qafar sugteh tanim kinnim kee edde nan waktih hori kaxxam elle aamine waam
bictah.tama qaada,numtin amoy,butta kee buxa caddolinkih tan.myth;ayyuntak
bohoykee fayxit axawah tan woh abaanam woh taaxige iyya akkaloylak ugutak
logic/kas oggole-wa metaphysical truth dirki celta qaada /myth,sehda sarimaane
timixxige abinat axayuk umam kee meqem akkele axcuk faala.Ceelalloh:ilmoyta
qeebi booxabeenik gacaanah,labha addat dibuk tan barra safartek safar assalam
dago iyyoonu,wonna wonnah tan asmat kee sabab alle sinni qaadoodi.
23. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 23
Hayyayyoona
Hayyayyoona kak iyyaanam macaay?
Hayyayyoona kak iyyaanam namma qangaray gaadiseenik bicteemi.
Hayye iyyaanam inki num kah warsan num guumi mabbuuxih quuka qangara.
Iyyoona kak iyyaanam tekko gabbaaqa num abah yan warsa yok ukkuqaay hangi
yoh ucuya iyyaanama. Hayyeyoonak addaffakoot abnek hayyeyyoona kak
iyyaanam raceena asmat akak sinni tekkoh tekke axcuk gabbaaqan yaab kinni.
Hayyeyyoona ceele waytaamal mango. Gabbaaqu aba num yubleh innah gacca
iyyeh ankacsa marah furkacat wahanah warsan aliilisso feerayso-wagih exxal
sugeet gabbaaquh horaak horal tabsitak nagaren abuk raqti yab kinni. Faxe way
hayyayyoona akak gabbaaqan tiyanti/num gacam matakka.mayso ceele wayta
gurral orbiseenih innal warsan. tohih taagah Qafar hayyayyoonak gaba kalta way
“kum diraabaay,yim diraabaay, yallih im numma”axcuk neh sugen.
Hayyeyyoona qunxa maraa kee kaxxa marah inkih gabbaaqaanaah mangom urrim
kinniimih taagah yaabah rakiibo dacrise kal osonedde yaaxigen maxcoo kee
qangoorut keenih iyyan.
Hayyayyona gabbaaqan waqdi kanniytaa kee kaalayta faxe sinni sugeetiy, kaxxa
mari sittah gabbaaqaah kaxxa mari urruh gabbaaqaah, tonnak kaaduk urri sittah
gabbaaqa digir kinni.faxe hayyeyyoona qimbisan waqdi DUMAH TENEM LEH
IYYEN axcuk qimbisaanam kee“kum diraabaay,yim diraabaay, yallih im
numma”inta maxco gabbaaquk elle cabotiyyan. Hayyeyyoona saqa ixiggillaay,
urri canak mayittaay, afxago abbaay haan waqdi xiinaanamak afal gandah urri
gaabowwa iyyeh sittah gabbaaqan digiri.
Hayyeyyoonak tuxxiiqi
Urri isi afih ixxiga akak bartaah
Sugeet qangor aka geyaanaah
Faxe mari Yabti mallaala akak baaha
Gabbaaqiankacsih dudda akak baahan
24. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 24
Qeebik mayso elle orbisan maknay akak baritan
Elle yaabaanamal arbaqimak yabti missoos akak bartan w.w.w
Away edde nan urri baritto marin afat abak geytimat hayyooyyoona gersih
marih afat abaanamih taagah,tama sugeeti baatih gexa.magaalal yan urri
inkinnah tet aaxige weenik elle bahta. psychology kee gabbaaqi mixig,is le
weluk amakkaquk;hayyayyoona namma aracal fairy kee wonder axcuk
kura.fairy/baar le hayyayyoona :ceelalloh;hadal edde mangoh gibda le
hayyoyyoona.wonder /baar kee gibda sinni hayyayyoona:saq kee forkacat
hayyayyoona tet ceelallo.
Lubaakaay,Kabqiiy,yaqamYangulaay,Wakrî casan kee Abeesi
Dumah iyyan daban garboh aalluwwak Lubaakaay,Kabqiiy,yaqamYangulaay,Wakrî casan kee
Abeesi adanah/admoh/ sittallih safarte iyyen. Tokkel Wakrî Casan malah iyyeh iyyaanama sarra
sitta nanqibeemik dumal niqibnoomut yaabitnam faxximta axcuk alluwwal malah baahe
iyyan.kaallih safarte alluwwa too mablol sitta geyteeh iyyen. qimboh Lubakanu innih
assicimmilem mangiyo immay namma num yi garil yaamem niqibyo yexce iyyan. Nammeytah
Kabqi anu tunnaqabu xayiyom takkay immay, baxsa luk daacoh amol an saaqat yoh seecaanamat
qigduh/ inkinnah mayyu yexce iyyan.sidoc haak yaqam Yangul yaabeeh anu innih maaqoh amol
ansaaqat yoo oskoyyobisaanamat mayyu yexce iyyan. Fereey haak Abeesi yabteeh, anu innih
affara iba mayyuuy, baaxok bagul garbah gexaamih taagah yot yaaqiteenimit mayyu texce iyyan.
Elle caboh wakrih Casan yaabeeh anu innih maacisinnaan maacih num kinniyooh,tunnaqbi elle
yafkune gammi maaxiga yexce iyyan.tohuuk wadiril ayroorak ayrok teena admoh elle gexen
garbol baaxô Danan geeniih irricidda heenih qadom qadom abbaay,qasam qasam abba heenih
yanin wak kabqi daacoh gexe iyyen. Tooway, Wakrî casan Yaqam Yangulaw qasa cadoh amol
lagguudi nek yaadiyeh mayanak kabqih seecey yexce iyyan. Kunah yaqam yanguli kaxxa
hawrih amol mayanaay, yakmuwaa maaqot xangi hayya heeh, kabqoow kabqoow kabqoow
yexce iyyan. Tokkel kabqi anu daacoh amol ansaaqat yoh seecaanamat mayyu exceh manayyo?
Iyyeh bakcarritak amma iyyeh Yaqm Yangulak qaburl radeh qaburbutkka hee edde luk rabe.
Tokkek fanaak Lubak bakcarriteh namma num yi garil taamem niqbyo exceh masugiyyo? Iyyeh
kabqiy yaqam Yanguli bagul sugek cangallal radeh toonna luk rabe kabqi.Abeesi too qeebik
fanat magal gaalih cultee Lubak fillat teetik yeeqeteeh, uma roocih raqte waxih Lubaakak migdi
carayat arteeh, lubak Abeesih aroowuk maraaqinnaay, abeesi Lubak itqak maraaqinnaay, inkih
rabeeniih, wakrî Casan dubuh musuyya iyyeh Abeesiy summi lek kalih Alluwwah irriciddaay
galbal daarita heeh tobno akak abittaay, Lubakak galbok nuwwa Lubak ceelissa heeh sanat fanah
dubuh attakammuk suge iyyan. kum diraabaay, yim diraabaay, yallih im numma.
Tayaabak kasaha geynam Qeebi agiirinna loonumuk malah agiirinna loonum
tayseem geynu dudna.
25. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 25
WAKRII KEE KURAANU
Duma inki garboh addal dubuk sigoh yan wakri sugêyen.Too wakri yakmeemih
wayaak, gexxaamah kaxxa qulul kaa yibbixêyen.Too wakri abam wayya heeh
dariifal xagam weeh,garciik qaran wagga hee waqdi inki kuraanu yoblêyen.Ta
kuraanuy kaxxa cadoyta afat le yuble waqdi wakri kuraani afat leh yan cadoyta
yakmem suumute.Tokkeek yaqam kuraanow yaqam kuraanow iyyeh wakri
kuraanuh seecêyen.Takkay immay kuraani seeco aabbih aabbe waam kaak
ceelêyen.Qagitak wakri seeco kaak soolise cineh iyyen.kuraani aba secto carrack
kaak aallecinneh. Ellacabol wakri yaqam kuraanow asaaku alak alaf kulleyta
amoyta doorimtaanamal malissem toobbe?kee numow alak alaf kulleyta tasaaku
abte malat saqalah koodooraanamat kaxxam itta mugguddeeh(qadaaqadiseeniih)ell
ecaboh saqal atu takkeemit caben.Ta waya ta reeda kol tabsoonuh anay mannah
kaak yanim wagitay ama yok iyyeenih kaak yexceyyen.Tokkel yaqam kuraani
alaak alaf kulleytak inkih saqal yakkem kaxxa farci kaal
tekkeeh,kuuk,kuuk,yexcêyen.Ta kuk toh af fakka hee waqdi afat luk suge cadoyta
kaak raddeh iyyen. Too waqdi casan baxi(wakri)sissikuk kuraanuk radde cadoyta
yottokommeeh,satqa tonnal kalêyen
Yim diraabaay, kum diraabaay, yallihim numma
26. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 26
GOROYYAA KEE LUBAKA
Dumah yen daban goroyyaa kee wakri cuggaaneh tenêyen.Ta cuggaaneh yenen
waqdi yanna goroyya saga luk sugteeh,yaqam lubak awur luk sugêyen.
Tasaaqata yanna goroyyaa kee yaqam lubak kak mariiy,waqdi edde dacarak
tenêyen.Tokkeli tah tah iyyan saaku saga teedeqeeh, xalay teetik xayyoowak
maacise.Ta saga xalaayah xaso tirgeqeh maacisse saaku midi yanna gorgyya miduk
sugtemmay yaqam lubak yanna goroyyay tasaaku laat anu gexeyyok atu buxal as
teetik yexcêyen.Meqeh hay texcêyen.Tokkel yanna goroyyâ saga ruga xalteeh,
yaqam lubak awur mislac xalêyen.Tokkel yaqam lubak saga xalte ruga isi awurih
gubal hayyaay, mislac yanna goroyyâ sagah gubal hayya heeh,carra buxah
orbisêyen.Too waqdi yanna goroyyay tasaaku saqi nek xaleeh, ku saga mislac
xalteeh,yi awur ruga xale yexcêyen.Tokkel yanna goroyya kaxxaam
tenneeqebbeeh, tah takkeeh, celtam hinnah sinam amol yoh cakkit kaak
texcêyen.yaqam lubak meqeh hay iyyeh mabloh alak alaf kulleytah inkih
seeceeniih, alak alaf kulleyti inkih qellat yanna goroyyal haak tanna goroyyay
baatil hinnah kat teetik iyyeeniih, tah yanna goroyya cinteh iyyen.Tokkel casan
baxi (wakri)yaqam lubak kee yannah mablo elle take caxak gari gacca iyyeh
sissikuk gexa waqdi qisi hirriigaak kaah deecisêyen.Wakrow,wakrow,numow agita
gacey kaak iyyen.Tokkel amaatem mabicta kaxxam sissikiyo yexcêyen.Tokkel kee
numow yanna goroyyak saga mislac xalteeh, yaqam lubak awur ruga xaleeh, yanna
goroyya teetik innam nek taabbeh matanah agita gacey kaak iyyen.
Tokkel yaqam wakri numow abba dabbaqaanat(lacawat)yok radêkal sissikiyoh
andabbem maxiqa yexcêyen.Tokkel yaqam lubak sollayeh yaalow labnumuy
dabbaqaanat rada mayanah uduurey yexcêyen.Tokkel yaqam wakri yaalow
labnumuy dabbaqaanat rada aneweek,awuruy ruga xala mayanaay,sagay mislac
xalta matanah baatil hinnah yanna goroyyah ruga cuy yexcêyen.
Yim diraabaay, kum diraabaay, yallihim numma.
27. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 27
KILQANKILO
Malciin take tooboko cedâgaaduh gexxêyen.Woo tooboko cedah elle gexen ikkel
bakaariteenih iyyen.Tokkeek ceda geenih iyyen.Tokkeek lee goranah
gexeenîyen.Lee birti qeelat geenih iyyen.Woo birti qeelat malcin haytu yan
toobokoytak atu neh ooba yexceenîyen.Woo malcin hayti kilqankilok
sugteeh,oobeh iyyen.Oobeh yan waqdi naharal neefeq kaak yexceenîyen.Tokkeek
leek ken yefqeh iyyen.Leek ken efeqqa heeh, yan waqdi kilqankilow rob kee
qaana net temeeteh axcuk kaak kudeenih iyyen.Too awki qeelat edde
raaqeeh,iyyen.Tokkeek leeh amoh mango alluwwa kaal temeeteh immay, wuru
leê qeeli maraw axcuk kaal temeeteeh,leek koo afqeyyok deero yoh
beettoo?Yexcêyen.koh beeyyoh mannah axcetto.Xaani orbaah,bakal waa kee
saqitteeta inkih efeqqa heenih buxah orban waqdi buxah amot tan caxat gacca
exceh malciin take toobokok malcin hayti birti qeelat kalulluwe kalulluwe koh
axceyyo kaak in the iyyen.Numma kok iyyeeh,addak lee taatih rubba heeh,leek tet
yefqeeh,urru lowwa heen wak kilqankilo deedalak sugeeh,(waytimeh)iyyen.urrow
awki maca abeeh,iyyen wak urruk awkiqeelat rdeh raaqe iyyen.Tohuuk wadir
furraynak uguta iyyeeniih,woo furrayna nanu ugtennômay,nee walalissa qibin
fanxaah,iyyeeniih,tokkeek kilqankilo qeelat radeeh,kilqankilo qeelak tayyaaqe
furrayna,furrayna walalissa qibin ,qibin elle daffeya caxa,caxak amo takme addo
edde yaxiggilen madenta,madenta edde yaxcixen mudeena,mudeena elle arbaqan
mislaca,mislac edde haan giribi,girib edde haan rakuubu,rakub af tabbixe
idalto,idalto elle silaalitta caxaa kee caxa takme qasâdo axcuk gexaah,aakirih
kilqankilo rabbasiteh suge,iyyen
28. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 28
Xaagi kinnaane
Xaagu kak iyyaanam qarab afah khabaaray engiliizih afat news
(information)amaarah afat zeena kak iyyaanamaykulli maraih garil sissin
caddoodaygexsitiiy kunnabnaa kee caddile.takkay immaya qafar baxsa luk elle
tamixxige xaaguy ayti gexxo elle geyne weelo kee maqanaay,kunnabna kee
caddiiy,radmooma ahaak elle kataytannal ablenno.
Qafar xaagih maqna:-sinam tubleemiy,toobbeemiy sittat elle tabsan (tatrusan)
gexsitiiy isih yubleeemiiy yoobbemsinam fanah tatrusa aw sinaamak edde tabsita
xaagi milaalagih gita.
Xaagi gexsiti:-xaagi gexsoh addata xaagi kaatah yan qaadak dirki sinaamal tekke
radmoomaykunnabnaay,geeri marak baxsa kaa bahsissa waleela le qafar garil.
Radmooma gexsi:- ummaan qafarih garil tassakaxxen madqooqiysiitak dacrisak
gexnaale; tohuuy ta ximmooma
1.suge numuk xaagu yemeete num maaba
2.kaxxa numuk naharal xaagu qunxa num maaba
3.lab numuk naharal barra mabta
4.labha elle tan rikel agbi xaagu maaba
5.abba elle yan rikel baxi xaagu maaba
6.abuk absumi xaagu naharat maaba
Qafar xaagih kunnabna:-kak iyyaanam dagal edde yabneh nan madqooqiedde
yaggile massakaxooxiy kuux kee faylah sittah abaana cadditte; tohummuy:-
1.kaxxa numuh tanim absuma tekkek caddih nahart kaa haan.
2.kaxxa barra tekkeeh temeetem qunxa num teetik/xayloh aracal raaqa num tekkek
kunnabnah teetih yaceen.
3.aracal sugtem qunxa num tekkeh temeetem kaxxa num tekkek barah naboyti
yaakume.
4.baxi dabaanih numuy kay bisle akkee kee kay abbah raqle num akke
yekkek baxi xaagu caddih akkee kee makortah abe yakke.
29. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 29
5.lab mari waytimek agbi xaagu sinaamak abah.
Xaagi qimmo:-
Yemeete num :-fiiruuk asalaamu qaleyku waracmatullaah wabarkaatuh iyya suge
num:- waqaleykumussalaam waracmatullaah wabarkaatuh iyya.
Suge num :-waqla elle aninnaanih uddurul nagay nan/nagay asne /nagay
orobne/nagay xinne/nagay maacisne iyya.
Yemeetenum:-nagay asne/orobne/maacisne/nagay xiinne axcuk kaal gacisa tohuuk
lakal suge num naba num tekkek usug abee kee temeetem kaxxanumuy
massakaxxa le kaah acee yakkeeh tohuuk lakal xaagu qimbise num qimboh iyyam
barrah nabnooh koolih tayseeh caddikkah cane geeleh, sarrabam faxa kooy sari
num magacsissaay xaagi nahar butta nahar hinnaay,xaagi suge num ceelaah dadho
yemeete num celtaah nagay nan iyyaah
Akak aban num:-xaaguk oobbaubulla haam inkih edde tabsak xaagu yaceehiy,
nagay aninnaanih umaaneh tu maabinnooy, noobbekmeqeeh nublek meqeeh saga
beyteeh saro beyte maabbinooy isille kee canak tewqem mabbinooy baadah maca
kumtunnay baahe wee ka hinnay ni bagut qidem mali
Xaagu kak aba num :- xaagu kak tabsak naharal tabisah waqdi daaqo kaah abba
haah woo num kaadu kaah abah.Too dooqay:- naga gey ,wagari gey,maqaane
gey,waaligey,walsittagey,masankakkarin,mizaan qeege waay ,cubbiceenite
waay,kalam kafe waay,arqo aggiriqqe waytay xiseh agile waay,yeceem angadde
waay.Akinum tokkeek :-lakal amiin axcu sugga iyyaah iyyem marcab inkih geynay
yeceem yacaay,xiseh agile waay,soolak maasin xaaqimk marabin,xaagih innah
maggaraqin,giti innah maqaddoowin,xaagi illacabo yalli yay maaqay ellacaboh
waar mayank wasla gey inki marih ellacabooy yali yaymaaqay!!
Suge num tama naharsi num akah abannah daaqo abba haah qimbisa.
Madqa kak yaanam kulli mari isi addal siitaalih meqennal edde gexsitoonuhuuy xiinoonu
yesseqqen edde xinta kinni.
30. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 30
Qafarmadqooqik dagoomut yaabenno
Qafar shaqbi inki qaada leeh,inki af leehinki diini le ummatta kinni wayaay takkay,addal mango
kedoodak xissimta.Qafar ummatta aydaadul irok takkuu addak takku cuggaanek takku ken kee
ken baaxoh dadahte caylittegacisak raagte ummatta kinni. Woh Rakaakay kee baad aydaadi inkih
kah sumaaqita numma. Takkay ikkaldagoo waktitte kü amol ayyô caylitte inkih tan Afrika cayla
aka wayte amol teetik gacteeh woh tilyaan kee Faransaawi woo namma farangiiti yibbi bixe
baaxookkalih im,Qafar baaxok 20 hayto boolih karmah qimbol itiyoppiyah doolatih loowo teelle.
Tonna kinni wakaay takkay Qafar uumat woo sidiica woo sidiica doolatak faxekkt raqtay,isi
addal isih is eddexiinissa madqooqi luk sugte . Too madqooqi 5 (konooy) takke. Wohim ahaak
gubal yan qarwalih addat wagsiisimte.
Ixxima Qafar madaqa Elle taamitta
baaxo
Elle muden araca Madaqa abe mara Karmak akah
tanih gide
1 Burquli madqa Q.A.R.Kiblatti
Rasuuy,fanti Ra
suu kee Eretira
Qddik madqah alayto 1.Dammohyta
2.sheeka
3.Daahimmeela
4.Hadarmo
350 karmah
gaba bahta
2 Buxxuttô baxih
madqa
Q.A.R.Awsi
Rasuu kee fanti
Rasu.
Mogorros kee Daabuk
fanah raqta baaxok
Rakub caxa
Rasi makaaboon
edde qakkaloysak
muddem
Buxxutô baxa
Casana
150-175
karmah gaba
bahta
3 Afkaqek(maqaa
dih) madqa
Q.A.R.Awsi
Rasu
Awsi daqaarak walaq
san
Illalti abba Aydaacis
canfaxe(data kaxxaf
ok) raqte iyya mari
yanih.
150 gaba bahta
4 Bodaytâ meelah
madqa
Q.A.R.Gabbi
Rasu
Qaddaqaarak Tewqó Qali Dawwaani
Macammada
150 karmah
gaba bahta.
5 Debnekweeqim
ah madqa
Q.A.R.Gabbi
Rasuukee jabuu
ti
Weeqimi daqaarak
Qadaylu
Qali Qablis iyya mar
i
yanih Caxal maacisi
iyya mari yanih uxih
Qalii Macammada
iyya mari yanih.
---------
Ayti kak
mageyyo
31. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 31
Qafar lukuk sugte Loowo
1. Iniinikoyta
2. Namma lafoyta
3. Sebbaani
4. Ferranto
5. Kuntubba
6. Laacysu
7. Mandaada
8. Borrooka
9. Saaganto
10.Tabtabbi
Gabbaaqah
1. Afti gabbaaqu kak iyyanam ?
2. Hayyayyoona kak iyyaanam macaay?
3. Xaagu kak iyyaanam Macaay?
4. Qafarak sugeet loowo inkih uktub!
32. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 32
4 Haytoh
Exxa
Culma
Aliillih gabbaaqan qadara tah yaanam ankuttube wee qadaraliilih
gabbaaqqanama.wohut ayyunti isih faxah yan farmot sahda edde uguugusaanaah
lallabaanama.faxe ayyunti dumah tekkeem kasak meqemtekkek umamtekkek
ayyuntah fayuh gabbaaqaanama. Wohum aboonuh gabbaaqi duuda aalliiy, isi
tekkot yengele mara takkem faxximta. Ceelalloh baaxo wagsiisak qadar
gabbaaqeenik who niqbam matan
Hadafa
Inkittiinoo kee cuumi edde dacrisoonuh abaanama.
Mesenkac ayfaraarag kee rufto edde geyoonu.
Afa akah baye waa innah qangor baye kaloonu.
Yanih yan qasrih addat tanim inkih cedak yangiicilleenenimi.
(Oral poetry) Aliillih gabbaaqan qadara
Qadar:-kak yaanam yaabak dooren yaabay,afeyta leeh,keefaf leeh,haxxiseenih
yaniinikkal qadrorti yaabih innal elle faxxa heenih yanin innal takkem
hinnay,afeyta leeh,kaalayta leeh,keefef leh yan yaabay, haxxiseenih iyya qadar
xeqsita.Qafar doklaay,abba haytah tani inkih qadar gurral tunkuttubeeh,xissinteh
tanim kinni.Qadar kak yaanam yaabak mexxat leh yan yaabay mangoh tan farmo
inki qangarah addat akak tatrusaanah yanin yaabay yaakumik ciggilleh yan
yaaba.kaa abaanah yanin waqdi xaafuh abaanam duuduntaah,faylah abaanam
duuduntaah,ilaq kee assakaatah abaanam bictah tanim kinni.Too waqdi qadar
mangonnal abaanam xiiqintah.ceelalloh baaxooy,siyaasaay,qaadaay,diinin kee w.w
celtah taniimil abaanam xiiqintah tanim kinni.Toh innah nan waqdi mango
33. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 33
qaynatih saaree kee dokla addat tabbixem kinni.Tahak tukteenat ahaak gubal
ceelallo luk edde yaabenno.Qadaraay,kassowuuy,saxxaq kee dorrot yaabenno.
Qadar kee qadar tekko mehrat caddol abaanam Africal kaxxam matamixxiga.qadar
gabbaaqu kee eyyentak baxsa le qadarak baxsa le qadar loyal poetry xiqsita.afrikah
yakke qadar gadda le,reeda keeqaffaydah wagsiisak yakke mango way.qafar
qadarah/gadah( sugeeti) tu-gactek rasuk rasul baxsale dacarsitto mmonot axawah
yan.gaditte bar take qafar qaada gad mangom gabah ugraay,karamboo kee rigdel
yamixxige.tagorri sayyo buttah gacak qaada saraa kee bilat bilqittateh digibil aban
malaabol tamixxige tonnammay qafar qaada kaxxa gad kee qadar mangom qafarah
yooboke num 33oral ceelalloh
QafarQaadahqadara
Nanu inki diiniy inkiaflino
Nanu mango qaaday inki af lino
Nanu qaada abuk lukuk raqneeh
Barte kalah tutaaxokok sugneeh
Kasle maraay makaabonuk sugneeh
Kedo xiinisa abba luk sugneeh
Qibini arcibaane luk sugneeh
Galbok aban kebella luk sugneeh
Qaxmeqe masnafaay konoy yaaki qaada
Bilqale tat giley takorriiti qaada
Agbi yaqaadu lee abuk raqti qaada
Albo caleyta saymarih qaada
Baxqisi laahi buxxa nek qaada
34. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 34
Finqa celem radoyta nek qaada
Kassoowuy horra laale labha le
Qayyentay walaabo sayyo le
Saxxaqa keeke 34oral nanagale
Qafarey niqaadat ossammali
Ossotinay kalaanamah lem mali
Naagatak mamaxxaga qaadakaa
Baye tet kalaay bisoh tet haa
35. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 35
Xagana
Xaganaa awwah rike kok nakkek xagana
Xaganaaa kol koo mono gannaamak xagana
Xagana koo gersi marat kallak xagana
Xaganaa kol roocimeqerraamak xagana
Xagana koo beedi fidab naamak xagana
xaganaa niinay xaganaa--------------
Xagana xintooy, bohoyut raqnak xagana
Xaganaa neegas guqulut kallak xagana
Xaganaa waaliy, gita koh genxak xagana
Xaganaa koo kee kubicah sollak xagna
Xaganaa elle cabô num nek anuk xagana
Xaganaa koo beedi fidabnaamak xagana
Xagana kol nee gine rabbih xagana
Xaganaa koo gubnay agal le abnak xagana
Xaganaa niinay xagana elle cabô num nek anuuk
Xaganaa koo beedi fida abnaamak
36. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 36
YIINAY
Yiinay,yi baaxo yaqassiinay
Baadal gee waynu,geyte gaaboynay
Kok awqe way, ku kassitih weeqa
Korrabeyyom yiinay, yi nummah axmaqa
Tu koh xiiqe waam yafqadol darraqa
Tu koh maabaay, ku tûmiqitti fuuqa
Ku bullaaqet amoogoquhyalla xaaqa
Ku naddoowuh rabam yok kaxxa migaaqa
Elle an manooy, rabek madaaraay magaqa
Anim fanah yiinay,koo maaba faggaqa
Kuraabiyoh koo beyaanam way,magdiqa
An kola anuk koo hirgaanam num maxiiqa
Qafar baxiinu edde buula maysarraqa
Beedah koo kuuxak,maysamma innik wagaqa
Gari sangeelih mabaysa kok qaadaay,madqa
37. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 37
Yiinay,koh makka kol xiina ku qaduwwi
Koo mannoysiiy,anu yiinay,koh naddoowi
Yiina hirgah yan mara ablih tibba maxca
Yiina niqbaamah an maaca meqe fooca
Yiina xacaace kal anu inkinnah maxacaaca
38. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 38
HELA
Hela gexxe saaku dimbih gace
Hela gexxe carra magrib gace
Binaadamah tanim cuznit asse
Bahaayimih tanim soolut asse
Shawaatinih tanim ruftot asse
Tohuuk kalah tanim rookat asse
Hela wayne wakti Can waytimeh
Hela wayne wakti Rob waytimeh
Hela wayne wakti Maal waytimeh
Dubaalah ennatam baaxo cabteh
Dara mango baaxo lee cabteh
Heli maxcaxah xinaq yoo cineh
Heli mankalaalabah rob radeeh
Hela geeh yi nabsi mannooweh
Naqabuuy, cisab mayan tet geeh
Lakimaay, amô biyak yoo cabeh
Furkacataay, meqenxicit gacneeh
39. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 39
Wayto matan ni Rabbi neh yeyseh
Qaran bagul Rob yanih yan abar
Rasuk bgul lee tanih tan abar
Qabar sugeeh akda geyneh away
Harur sugeeh rosqa temqeh away
Rakaakayal xisne takkeh away
Miduh linooh assamaq lino away
Tu taaxagoh cakki geyneh away
Siyaasa lih qadli geyneh away
Mesenkacâ rufto geyneh away
(qadar lem:- Saadiqh Qabdalla)
40. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 40
(Panegyric) faylah aban qadara
Akak innam baxsa luk ayti gexxole gaddaloola kee reedoonuh aban
saare/fayla qadara.tama qadar aban way qadar aba gabbaaqaanam numuk
leqaxmaqaane welu,le dudday,qeebil orbise maysooy,num le reeda kee le
gaddat yaabak ka elle faylisan.fayla aban way faylisan numuk
migaaqay,kedoo kee mayya galab xagak faylisan.saare saarisannumih weelo
kee abinak amkkaquk aban (maqaddigwa)
D.R JAMAAL
Ane wayni fayla kaat maaba
Kuuxe wayah anulqi kaat maaba
Qunxa mariinol awka makkinna
Wak ti maray fiqintu maallinna
Afrikah gaysal fiqintu maallinna
Ixxigah baadal qalayli maallina
Daffayeh isi xalo lih maxiininna
Sahda baraay, nadol mabaxsinna
Bar nabiyoh silaalo maabinna
Qafarak tutaaxagok teeni kaa
41. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 41
EleJiac poetry
Timixxige qadar aba akke sinni faxe num abam duududaah aracaay, waktii kee
sadarah akah agxite waan qadara. Num kaat umama kee kaat meqem elle
yaybulluye qadara.mangom sayyo abta qadar qaynat kee rookah aban qadara kay
ceelallo yakkem bictah Elegiac qadar Africal mangom aban qadar qaynata kinni.
Qayyenati ceelallo
Ababar digbe qaruusow ku fayla mangoh
Innih aagime week fayla koo macinta
Xiiqarek guba tan sarba saysalak low
Amok guba yan filla qerratak low
Kebellâ qarumut maalu lawki digbe
Barra quulitelem yaaxigaw digbe
Baadesi filla low barra koh doorreh
Gilê dab axcaliy baqla koh doorreh
Digib litom naharsi alsa warse wayte
Digb tooqore way kamba toysoommeh
Digib yisissikem kü ado matre kalteh
Anna hinnay akkinal amaate xanxe
Ardi hinnay qaraanah amaate xanxe
Ninnih mamattinoy, seeco neh temeete
Qisluk mamattinoy sissikuk nemeete
Ibah mamttinoy merra luk nemeete
42. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 42
Aligge maamarak baahuwaah aniyye?
Ameerikak baahuwaah aniyye
Kay af manaaxigak nel mabaahinnne
Aligge seedar hayya heeh yemeete
Isih migaq malit gaccayeh yemeete
Nawki barte numukkah badawtu hinna
Nek saql saqalakkah saqawka hinna
Qunxa awki baxay tagideh migaq le
Aytikum kusaqal ku iririt tanim yook
Tokkot awka tani exceh anu oysocowwe
Aysacowwi numk saga yoh taguude
Yol caxam caxe ween qatri qilla yakkay
Yaamol aagure ween gira foyya takkay
Kiiqo laamo makammaako yoh kalitteh
Yalli kaa bicisayyaalil illi xawle
Sarra yoocamitaay, guuma digga yoh hay
Sarra yoo camitaay, kaala digga yoh hay
Yoo hinnay cami raysak maraaqisaana
Gexxa lee camitay, guuma digga yoh haa
Gadoodah aaxigem mayyuy, qaarah oobe
Gada inxic inxicih maxcay inni axce
Qangara aylalakke wak caxxa yot mahaytaa
43. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 43
Elle orobne buxak maca takkaleeni?
Yixiggilen canay sah nakkasitta
Ircidda heen cadoy, haada tattakamme
Alassa heen daroy, kuuta tattakamme
Namma gadda li tittat faraqqa hayten
Qajib leemi qajib leemi sittaageytem
Royyan qadarih ceelallo
Kollih anim makassitaay weeqah
Xiinit anim makassitaay, yaabah
Qaran bagul Rob yanih yan abar
Rasuk bagul lee tanih tan abar
44. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 44
Diini qadara (Religious )
Diini qadar akak innam diini barittoo kee kay tekkooka yascasse qadara. Afrikal
Diini wagsiisa qadar kaxxam mayan. Afrikak Ayrô mawqal (sawaacili ) kee Ayro
korma (fulaanii kee hawuusa )qadar Qarab Afat yaniih Itiyoppiyah kaniisal dabtera
(qhinê qadara)diini barittoh qadaritte kulsa le afah gabbaaqan qadar kee kutbeh yan
qadar tamannal (weluu kee dooril)angaluk geytimta. Sidiica gitay qadar diinim
kinnik akke waytam elle yaaxigee inni yan.
1. Qadar Diini caagidit yaabek
2. Balkih qadar aba diini mara take kaatekkek
3. Diini qaffaydah aban qadar tekkeK
Ceelalloh
Adooniya wagsiisa qadar
Ayrok Ayro nel taturtah
Alsak alsi nel ciggiilah
Sanat xayuk nel xaqxaqah
Carra nublem saaku rabtah
Muquk tenem saabo cabtah
Sinam rabtek weeqak asnaah
Wonnaluk sitta habballah
Makô gital sitta catnah
Cakki gital sitta cinnaah
Qunxuk kaxxih sitta gannah
45. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 45
Special purpose poetry/baxsa leemih aban qadara
Tukteenal maqalak teenah baxsa leemil abanaah, qimbooy elle cabo inki caagid
wagsiisaqadara. Qafar saaret baxaabaxsa le maqalah edde xoqaysiman.saqah aban
baxaabaxsa le taamitan way, (Eceyyâ saare koxxâ saareey,Qeeli saaree keemereytâ
saare w.w) celtaamahaban saareera tonnah kaadu admoo kee gaaduh gexan way
(tirtiraa kee horrah)aban gaditte kee qadaritte. Ceelalloh Qafar koona midiriy bual
leh tanih saare inkih abtaah, takkay ikkal woosaqi kaah aban saare kaxxaam
kicnaah ankacisah baxsa luk Gaali kaxxaama kicna kaa saarisanah yanin uddur.
Saare mangom kaah abaanam carri bar dabiiqil uttukkaay, can kakka ixigilla
heenih mayitta iyyan waqdi sabhalal fayxih kaah abaanaah Gaali kaxxa kas
lemmay tooway ankacsitah
Gaali saare
Labha wayte gob illelliy
Gaali wee baru suddalliy
Kimbro qari celta daqafta le
Namma lakbah amo qedoodaliy
Gaali dattoowek baru liy
Barwaliy bari bayse xagar liy
Soda tokme caxak bathe
Barwa tooqobe leek bathe
46. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 46
Alla yan mari soda iyye
Yooy yaaxige barwa iyye
Loowe looowe baraawa kok effera
Waase waase saqooba kok effere
Kimbir edde silaalita burqiliy
Barud caysamma liy xagxag intale
Naasi nargoh umam makkalliyo
Matto galah umam makkalliyo
Manda gaala gariirissa
Booxa gaala qibiirissa
Walawalah qale neyyeeqe
Xaakorak bacaril hayne
Garruwtah tanik anguttanik maqe
Angu xaagu malik maaqu lek meqe
EEY--------EEY------EEY----
47. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 47
Wonnammay gubat inni yanih yani
Sawtic inna le geera uguuxusey
Caxxa ceela caray waagexisey
Caxxu wayta canat geera toogore
Gexxu wayta gital raayi taatuke
Ibak teena gexoh wayte
Anguk teena canah wayte
Intik teena silah wayte
Tatbaxal gabah abna ayroorale
Offoroddini dilwa le roytay
Alma kee xaso diimin kareeray
Qambisen lusi mayxay liy
Ammanoowe sugum ceelay
Raddu wayta xalaatuh anay liy
Dat rob innah wadir may ruubule
48. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 48
Bar hinnay laqo hinnay goboy saney
Maaci maacisemayrol taaxige
Ayro kortem iraawol taaxige
Cundubul naba nargo le baanay
Abba wee baxi tikya le caawiy
Ayro, asse toroh bisu liy
Hoxxa way yi girah xawliy
Dorri addal caxa lih tome
Girgiril baxa lih tewqe
EEY-----EEY----EEY----
Teqe daabah amol raysi koh suge
Yookinnik mara kinnik teegeme
Innih awki baxaay baaxo maaxiga
Baaxo maaxiga deegak koo beya
Qayso faxxek erer raaqi dangabey
Lee faxxek dora saagan amok radey
Ange wayte qamur yi dayim mali
49. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 49
Saaru sinni daqar koh abam mali
Laahi num qululuh xin wee
Koo kee yoo walalak xinne
Inni kee saqalah koh suginniyoy
Bandugut baxa luk suginniyoy
Ummun ummunuk kudu waa mari
Gala qayso le baaxo maca beya
Koo le num maro ximmiicam meqe
Koo le num marot intiqasam meqe
Gaali gabla culek yaaba num faxa
Gaali daaba korek yarde num faxa
Yeedeqek bagi cubbi le num faxa
Saxxanay ina faylissat mali
Koh dubaali migaq yewqe
Yoh qamalli migaq yewqe
AAY---AAY---AAY—
50. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 50
FARAS QADAR:-faras faylisan waqdi kicnaamih taagah xongoltaah
CEELALLOH:-
Hellay loy halilay kee buley,
balaaleh ani inteki,kee buley
balaale maraarineey
Edde koh gexam qasa miidmmay
Koh dagam dabaadoh iraawommaya
Kee buley balaaleh ani intekii,kok kalahfaras baxa geeliyo,yokkalah
barra baxa geelito
Qaysot awwaliddago koh maabaay,barrat awwali sahi koh maaba.
Kee booxa geyteh argide waytam,qale geyteh karamiye waytam.
2.2.GAALI A(saare):-gaali saarisan waqdi yaaxigeeh guluuluq iyya
Yiinay yi bagu bbaxay,annainna kee yi bagubbaxay
anninna
51. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 51
Gaala meeleelay dubuh assa le
Cundul naba nargo le baanay
Abba waa baxi sudda le caawiy
Ayrol asse tiroh bisu liiy
Hoxxa way yigirah xawliy
Gubat inni yanih yanoo ahahaay yaay
Numtin akkalah udda muden baraa
Garqi digdiga koo mirte
Nan daroorali koh mirre
Garqi deega qaboola abneeh
Kufilla dabuulo abne
Dakka carri qamay ceelay
Udda leyti gasal ceelay
Cax malil caxa ceela addooda le
Num malih kedo yakke addooda le ahahaay
MEREYTA SAARE:-kak yaanam labnum mereytah (GARBO LLE
BARRAY)yikcineh yanih abah yan saare CEELALLO:-
Wokke gexxam daqamannaa yaaloy,yaalo laa liyo hinnay
laaley.
Sasac ittam farasanna? yaaloy
Anu gee kataysa geytammatana,anu gee kareera geytam
matana.
Yi kataysa data macaxih daabow
Ni gabak nee kume weenik way
Xiinit nee abbixe weenik way
Ni qabal fikiikelem waaga malooy
52. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 52
GINNI LI :- yaanam lab numuy adlisaana
CEELALLOH:-
Awsa kalla abaanam faxelon
Gawra qindek abaanam faxe lon
Gabbateloonummay awsa laaqoh umaanek macatan
Macah xalle daban xayim akkaleeh xale num xale wee
numuh sangeelele
Kalo mangacin maral raaqele
Nee kee koros aglek cattam matan
. KALLUWALLE:-say barray tet saban waqdi adaltah
Hee he lelley
Laa rube sugum karma ceela waqdi
Kalha xiiqarel cindi celta waqdi
Num rabam meqe le numih kasa may
Yoo macabbasitin baxi kok ya waqdi
Yadda magexin dille kokta waqdi
Xaltem macabin barra kok ta waqdi
Num rabam meqe le numih kasammay
Laahi koona qeebi lek ottoobba
Laarabek gilessibo faxam ottoobba
Laahi rob radek radek qayso faxam ottoobba
Beexi koona malbo lek ottoobba
Fiiruuk qidoh innaa maqidoo iyyam ottoobba
Labhay raboh inna marabou iyyam ottoobba
Owwek cami yoo abbixile iyya waqdi
Soolek rabi yoo abbixe le waqdi
Tonal elle rabi kaa yabbixem ottoobba
53. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 53
KASSOW
(qafar af qafarah madqah abbal rube farmo)
Yok edde teyseenik waagisam liyo an
Numut ceelak yab marot ceelam meqe
Marot ceelak yab nuymut ceelam meqe
Atu intamak kollih iyyaanan meqe
Yollih iyya num wakkal wagisam liyo
Adda yoktabtek waagisam kibu take
Away who elle intam baahey inteenik
Qafar af gita adda inki ayro yotgaryeh guddusek farmo kol
cabuwayok iyye
Farmo kaa aaxigekal qidam maduuda exce
Iyya kok yaanah makabuk temeete kak exce
Marak sin elle baxsan num kinniyo iyye
Yol migaq le kedok yoh intam ella iyya
Sin elle yaaxigeenim yok yoo wada iyye
Yit matar teenik kah gexam saaxa iyye
Sarra kak bayu waa giti aglel ayyo iyye
Namma magaalal guubuh ayyo iyye
Baqdi num laak iyye ceelot ayyo iyye
Ayyalul ase laahih innai ayyo iyye
Qafar sinam taturteemit sarra immay
Sinam taturtek sarra yardeenim lino
Dirteh labhah eleelot arqo nek ktteh
Af bayissam sitta luk naaxagay inxicah
Af bayam saaxak saaxe nee kala inxicah
54. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 54
Ballu yok cata yoo bayissuh tardem kaah
MEREYTI SAARE :-kak yaanam saynum kicnah tan mareytah abta saare.
Yaalo bayteh sagah gumayti kol nookay
Uddah innah marootom edde nakke awkay
Kaa dubuk lyo yoo dubuk le maxca mmay
Kufu gaane bartte moddinak xin weeh
Ku gaba xago barite mayxayak xin weeh
Tabaaxol caxa takkem edde nakke awkaw
Ux qali baxaw able kal baritne awkaw
ux qali baxak arde kal tangayye amoy
ux qali baxaw xiine kal lagaq iyya awkaw
ku maxhaxa kalah dalka mayyu
yaalok ah raba kinnih aaxigeh maanay
yaalok ah mano kinnih axigah maanay
yaalow ah raba tekkek alfi racmat geyaay
yaalow ah mano tekkek bagi xexxar le
yaalow dille hanaawiseh yoo habbaaleh
55. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 55
MARAYTA SAARE:-lab num kicnah yan
saynumuh aba saare
Daqar innah amo xer meela litooh
Kiboh innah adda le abiino lito
Diidale baasih innah yaaxen af le awkay
Gaalak onqore wee xaliitih af le awkay
Rasi kak baye abba lih farmo yoh beya
Kok wadih yi maqe amoliy walal weeh suge
Kok wadir ku gaba elle rube num mayyu
Kaafak aaqube week bakar cabah maana
Kunnah angale week qulul cabah maana
Ni laa yaduure saaku wiila baqla litooh
Ni laa yaarre saaku wagra baqla lito
Barra maagurinaay dagar yamaarug low
Tet umaane kolluk ablennok barra maagurin
Edde luk tenem waytuh barra maagurin
Diilit diile dilleh dagarey
Ditit am qadin sagah fooca liy
Qissilul xayyite laahih faarey
Idah awlalak tamuh yayse afey
Biqidak lee cini mayxay le numey
Saqal ceelay saqal arkak marabin
Gimo toobokoyti boogeh magexin
Cagay kee taarre buxat marabin
Xalay kee makkitah amrih marabin
Baqla magennito musaan geytih immay
56. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 56
Baqla iyyeenih afat kareerisen caxxaw
Culu waah afa kkatey afah caxxaw
Koo qideyyo afat kareerisen caxxaw
Baaxoy ah macak maaral medeedegan barraay
Kuuna manxu saqal baxih xalay faxxa
Salaxxali filla liy abar yoo gufey
Narig baxi gudda low abar cerritey
Kayaf fugutteh allittek koh maqaada
57. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 57
GAALI A(SAARE)
Yibagu baxay numma bagih baxay
Anxaqa naqabuh bedu kak cine
Madgafa naqabuh guuro kak cine
Mabraka naqabuh burta kok cine
Gaali gaalah abuusanna moggola
Bedu maliy gulubuk mango qasbo le
Qasboh adda bilen guba akiyya le
Gubat inni yanih yanoo aaaaaa
GAALI DOOQA
Gaala yalli marto abay
Laqo gaala yakkay
Bar boolo yakkay
Cerritek maacisay
Baxa qaade waytay
Ina kammite waytay
Bolo bacri takkay
58. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 58
Caxa marto takkay
Gaali dakaana yakkay
Sosobul addigille way
Ali kaa xage waay
Maatal ankamme waay
Adam kaa xage waay
Garqi gurmudda yakkay
Gurmuddi xikcino yakkay
Buta burta takkay
Qangi segeeri yakkay
Kilim kallaytu yakkay
Gurmuddi baaxo baana yakkay
Xaariyayti kaaqaytu yakkay
Gaali ulla tasallamay
Gaali arho tasallamay
Rakub baxa yakkay
Xalii qaade waay
Digiirik sosbe waay
Koo lem koo weewaytay
59. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 59
Koomali koo adre waay
Guma kol kukkuquse waytay
Bargi kok xaaxe waay
addayti kol kafe waay
Koo mayaaxigi xage waay
Caxxi keena caxxat raqtay
Xaahi mussa xaat raqtay
Aali qangi alah yamballayay
Adam qangi lem tamballayay
Fuuf teeh furugga tem
Tiiqteeh timmiqqi tem
Rooci leeh canti ramad lem
Ayti lem obbak xintay
Inti lem mablak xintay
Amiin amiin
ALLAAHUM MUSELLE
60. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 60
Laahi saare
Ankle garadde badal garadde
Baddi sagah baxa
Gayse halangih le
Arraaba seefih le
Addal laa muda le
Yacan naka le
Yaddal raba le
Gira qeerak caba
Wanna soolak caba
GINNILI
GINNILI:-kak yaanam lab numuy adlisaanah ,sabaanah,foocahtakku waytaamih
xaagu kaka ban sahdayti ginnili
61. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 61
Kaat yantifiqeenim gaaduh gexaanam faxan waqdi akkee kee daabanak meysitam
waqdi kinnuk tatre waktitakkuu edde yanin wakti takku yamaatu waa waktih kaa
saban.
GINNILI SABOH GEXSITI
Usuk elle anewaakkel booxaloobbaiyyeenih laahi saare,gaali saare,daqar
saare,edde haak sugaanaah kaa edde suge aracak amot saro luk kaa
bahaanaah,tokkeek sabo qimbisan.
SABO
Sheekow marol koo kah oobisnemtoobbemwarissa gidaay, tublem waanissa gida.
Sheekow maro koo ankicissah koo qambaltah
Kok yoobbeenim warsaana giday kodde qambaalaanam numma ginnow ginneyta
saqalow.
Ullat bodigacaah
Ulla baxat dari gacaa
Qusbaqibnat aftaabic gacaah
Makaaboonut uma yab gaca
Qari edde yan lacat kossagacta
Kunna le marat dirab gaca
Tublem warisaay waanis
Gaba yoh xagay bam yalli abelek
Baxuuwuh taaguren gaba yoh xagay
Amo yokkoray gexey annah
Gurii ibih sabbale gayyaytow
Amoyokkoray gexey gayyay
62. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 62
Doobik raceena kassooweeh
Abnak adoynal kassoweeh
Tufewaa mariidik emmeggeh
Bagi sabri siino yok yakkeeh
Maqataatakin numow num geelitok
Caney iyye num caneduufut gexaah
Wakalih wagitte num koo waleelaah
Girah uffa num numal rubteeh
Numuk wadir ixxicey maqellitow
Meqellita wadir ixxicak yab oysoommeh cabeeh
Nanu yabne yab kalot meekoh yaniih
Rabi laa yaqammi escessehcabeeh
Agbi gubun sara eylemmeh cabeeh
Baxa fugteeh baxa fariimeh cabeeh
Gace waa gidih buxak caadah gexeeh
Gexe yab yoh magaca boolatee waay
Amonnah itta carra kok liksah
Atuuy, kinniway, eaarah matan
Nina gus sublal iraawoh maacisaah
Der amok dahaale loowak maacisaah
Daro le awsak daro loowak maacisaah
63. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 63
Ninagus yaaxige sublal maacise
Kalo xagiima way kalo maadela
Anu yalla hinniyooy takkem liyooh
Anu yalla hinniyooy hoxxam liyooh
Amo baysa Rabbiyab baysah
Qarradak masarinnay saro geynaah
Racmatak cule waynah qari culla
Abarak wadir marol moobaay
An tammate maqaanek nahar eke
SABE:-amo gaali keyta yok tekkeeh
GINNILI:-anu maa koxxa rukum yok takkaleeh
SABE:-gile gaali godma yok tekkeeh taniih
GINNILI:- ku kataysaway gabat mabrad maliih
SABE:-inaq olloytak kaleeh baaxo liyooh
GINNILI:-maca wayta hay arac geyteh taniih
GINNILI:-rakub addo xagan tableh tanii
SABE:-maca aaxigeehmarot kolluk anik
Ginnili :- foxo koh cabay le num yableh yanik
Dora tanxacul makoonuwaan carra
Kalo sokkarah kuran carra
Ambo qiddek abaanam fexe lon
Qado bad qeero li kah yakkem macaay
Kalo mangacin urruh raaqe le
64. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 64
Nee kee koros aglek macatan
Lyric poetry/ uxqadara
65. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 65
Tamah ux-qadaraay, gadah muuzika/ kanniyta lih abaan.tama qadarah gada aba
mangom qadar welu akah madacrisan. Tama gaditte sadar qaffaydoodi akke sinni
fayxiiy, digibiibiiy,urri ubkaay,w.w.w yan udduura aban qadaritte. Tama gad aban
way sibriyo/ xoklalih abn. Balwo/kacni qaffayday soomaaliya away magaaloolul
anta. Tama qaffaydal kacni gaditte muuziikil walal kee wane le gurral aban. Lyric
ceelallo digib gadittekinni.
Gabbatu
1. Qadar kak yaanam macaay?
2. Qadarak kol xammacoowinnaan qadar uktub!
3. Ginnilii kee kalluwallek baxsi macaa?
4. Buxâ saqih midirik kol aysinnaan saqih saare gabbaq!
5. Lyric poetry/ uxqadara aaxiginnaan nim gabbaq !
IXIGA IXIGA (NASREENASRE)
Ixiga-ixigak addaffakoot kee ceelallo ahaak gubal wagtenno
66. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 66
Ixig –ixiga kak iyyaanam Qafar aliilissô feerayso-wagak exxak teena
kinnuuk ixig ixxiga inta qangarak ginnimte qangaray Qafar ayyunti elle
ennaya rikel mariiy isi anxacal maqnisam xiqqimtaah,Tonna kinnuk
Qafar ayyunti aboonaddabaanaay ilaa ta edde nan ayroh agantah ayyunti
monol enna iyyam horaak horal tabisak baye kalak suguseeniih ayyunti
monobbagul kaxxa ixxigay, kas kee esseren esseroh raddi maknayl elle
gacsan centê baaruh tan gibdi esseroora siitta esserak elle anaakaran.
Ixiga-ixigak tuxxiiqi
1. Inkih tan ixxigah duudda kak geyan.
2. Qangooruk sugeet raceena kak geyan
3. Qunxa urri afti baritto akak geya
4. Kas le maraa kee qunxa mari inkih yabti mallaala kak
baahan.
Toh tonnal anuk ixiga –xiga elle gexsitan siirat le.
Qimboh essera num nasee nasre iyya
Ciiggiila num Qadille nasre axcuk esseroh bical gaca
Tokkeek essero qimbisan.
Essero elle heen num raddi yeexegek gacsaah,yeegemek nado
roocilit lee rooci malit le? iyyaah, roocili iyyek Abu kok uxuyek
daggasit kaak iyya.essro elleesseren num yeexegk gacsaah
yeegemek koh dodday iyyaah raddi kaah gacisaah, essero miduh
67. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 67
kaal esseraah, too usuk akah iyyennah Abu kok uxuyek daggasit
axcuk gibdam yakkaleh yan essero kaal essera.
Ceelalloh
1. Inni Faras feereeh, kalbaq gabah ibbixek Qas malab weeqisek yoh
ixigey?
Gacsi:- Qamur gulubul heeh Can ixiggile
2. Sidiica toobokoytay inkitti akak cerritek inkih dabaqta yoh ixigey?
Gacsi:- xikanxiki
3. Sidoc yakke mari weeqak tabeeh toomarak numukteeni eddde
yeeqeteeh intih yubleh nammeyye aytih yoobbeh, intih yubleeh edde
maaqatinna. Sidoc heele num tohuk inkih walim ablekkah tabe
Gaci:- 1 hati soonibah tan barra
2 hayti eddet tabe baxa
3 hayti bagut yan baxa
4. Gubbi amoh luusaay, luusah amoh qoboor yoh ixigey?
Gacsi :- gabaay, feeraaraay, lifiiqa
5. Qunxa Qaran bagih Cutuuka yoh ixige?
Gacsi :-Seenan Qari Bar dabaaqal orbissa hee Wadarak subci
tumamaacisinna
Gacsi cutuuka
68. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 68
6. Fereey take furraynay nammay akak qibir leeh nammay akak garir le
yoh ixigey?
Gacsi:- Gaali affara iba
7. Daqaaral Weeqi beesinniih gubbil silayti beesinnim yoh ixigey?
Gacsi:- sola
8. Xixxaqat Qari liiy birti sanaagali yoh ixigey?
Gacsi:- Diidaale
9. Qadoo xalluuquk migit yan dorra yoh ixigey?
Gacsi :-boddiini
10. Amot koofiya le sheekiy ummaan afah yaaba num yoh ixigey
Gacsi :-kalama
11. Tooqobek rabtaah tokmek waartam yoh ixige?
Gacsi qasa Gira
12. Xisaak ase Qarik afa week yoh ixigey?
Gacsi gaqammoyta (xaalita)
13. Areerik boysiteey, aleelem baaheey, gubal qambaaleey,yaamo
tiggiriee kee yaf anxaxxowe yoh ixigey?
Gacsi:- wakriiy, koytaa,bokooluuy, caxaa kee godma
14. Inak tawqeeh isi ina taagurem yoh ixgey?
Gacsi:- kibri xaylo
15. Oogore oogere sawda baahe sinnim yoh ixigey?
Gacsi:- Lee
16. Gexe gexe raaqe yok cintem yoh ixigey?
69. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 69
Gacsi:- silaala
17. Erde erde abeebexem efferem yoh ixigey?
Gacsi :-Bakarbakaara
18. Qaxah gacta wakaay taxxeereh, solta waqdi uxuxxottam yoh
ixigey?
Gasci:-kuta
19. Qunxa qaran bagih xixxoqoyoh ixigey?
Gacsi :- Gaali intimmoya
20. Saaku gexe wak yok raqteeh uduure wak yoh masuginnak yoh ixigey?
Gacsi:- naafa
21.Affara iba leeh daqaarak tabe sinnim yoh ixigey?
Gacsi :- kaqaada
22.Data ummunaa kee xaylo yoh ixigey?
Gacsi jebnaa kee xaylo
23.Garbok addat yaloole bakal yoh ixigey
Gacsi:- inkaqta
24.intil xayiih inti ablesinnim yoh ixigey
Gacsi :- minini
25.Qasa Caxxay gabah xage waana yoh ixigey
70. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 70
Gacsi :- cankaxa
26. Ayyufta sinni bool saga iraawissam yoh ixigey?
Gacsi :- galba
27. Bar uxmuumma hee koxxa saaku kibuk maacissek yoh ixigey?
Gacsi :-Angu
28. Bar tannikilleeh saaku xaltam yoh ixigey?
Gacsi :- cana
29. yaabuke baraak buxa yaysaamme baxa yoh ixigey?
Gacsi:- Biilu
30. Galbo kak kale lac soolak raaqek yoh ixigey?
Gacsi :- seenan Qari
31. Qaxah gactek xeeriih soltek uxixim yoh ixigey?
Gacsi :- kuta
32. saaku affara ibah gexxaah, laqo namma ibah gexxaah carra sidiica ibah gexxam
yoh ixigey?
Gacsi :- sahdaytu/ullâ baxiinooy, furrayniinoo kee idooolinna
33. karriq kamarriq labha digaala qasa caxxa yoh ixigey?
Gacsi:- casbi
71. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 71
34. Ah kaay mabla
Gacsi ufuyu
Gita leceey yakke mari gexee woomarak inkinumih raat raaqek yoh ixigey?
Koona feeraa kee kalama
35.qibini kak mango fidooy, fido kak mango qibina yoh ixigey?
Gacsi kak Qaran kee Cutuuka
36.Yalli kicnaah sitta xiiqe sinni nammam yoh ixigey?
Gacsi kitab kee roobu
37.Qunxa saaliciy sorot abbaaxiya yoh ixigey?
Gacsi Qokkasa
38. Gudek tanni killeeh afak xaltam yoh ixigey?
Gacsi bandugu
39.Afah takmeeh afak daacittam( caarittam)
Gacsi :- Duulu
40. badak woo-arul gayya waaqixu yoh ixigey?
Gacsi :- Dambara
41. ginni midiriy malcina booha le yoh ixige?
Gacsi sahdayti xagara (2 intiiy, 2 sanaay 2 aytii kee Afa
72. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 72
42. caxal aban mablokuuy raaqa.Takkay ikkah yasmaaqem maliiy,yaysaammem
aalle sinniih
Gacsi qanxagga
43. Inni faras feereeh kalbaq gabah ibbixeeh qas malab weeqisek yoh ixigey?
Gacsi Gaali can ixiggileeh
44. Atu takkuqem takkaleeh,koo takkuqem yoh ixigey?
Gacsi:- lee
45. gelele gabbaqadaay,uxux qayso bake yoh
Bagilleemmaa kee kokooma
46. Inak obtaah Ina taagurem yoh ixigey?
Gacsi :- kibrî xaylo
47. bool takke abiinok 2 numul gaba eceek yoh ixigey?
Gacsi :- seenan qari namma caxxa
48.sabbar sabbaraay, sabbar amoh bacriiy, bacri amoh qaysooy, qaysoh addah
bakal yoh ixigey?
Gacsi sarbaay, garbaay, amooy, dagor kee inkaqta
49. Qalek amot yan namma daboyta yoh ixigey?
Namma sana
73. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 73
50.Harraf harrafay daaa kora yoh ixgey?
Gacsi qungah arho
51. dorrak addat tan qasa ricdo yoh ixigey?
Gacsi:- Arraaba
52. Qalek amok cannaba yot boysittek yoh ixige?
Gacsi qamburre
53. Kamuusut qasa miyaan lbeyta qado reyta yoh ixigey?
Gacsi :- soroh irba
54. Badaay barr gexxam yoh ixigey?
Gacsi mere/ramada/
55. Qadoo xalluuquk migit yan dorra yoh ixigey?
Gacsi :-Boddiini
56.Qunxuu num baxay isik naba Qari xisa yoh ixi gey?
Gacsi mudeena
57. Qaraanat af leeh baaxot aflem yoh ixigey?
Gacsi buufe
58. Gexaak yollih assa barray, fidol yulluk gace sinni yoh ixigey?
Kabella
74. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 74
59. Faxem takkeemih aame sinni cuggaane yoh ixigey?
Gacsi namma gayse
60. Faxem take way tabn keenamma baxaak gub xalewaah wohuuk dag xalewaa
yoh ixige?
Gaci sanata
61.Ukkuqqa haan quukak inkih qilsah lafittam yoh ixigey?
Gacsi xagana
62. Abba sinniih ina sinni num yoh ixigey?
Gacsi Abilla Aadam q.s
63.boodok addat tan qeero le cammukka yoh ixigey?
Gacsi aytî qokka
64. Targaqem faxxaama aggiriqqe sinni yoh ixigey?
Gacsi ramada
65. buxa taarreemih abuurul raqtam yoh ixigey?
Gacsi gombodu
66. gexekasah safaraak aduure sinni numuuy elle yeceen amaan suguse sinni num
kee aracak ugute sinni num yoh ixigey?
Gacsi 1, qeeri 2. Gira 3. Gombodu
67. alifi inti leeh baaxo able sinnim yoh ixige?
Gacsi injeera/luclucu
75. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 75
68. rooci sinniimi rooci lem xalta yoh ixigey?
Gacsi kuwayto
69. kibne le wak kee foyyak yan wak quukak inkigide lem yoh ixigey?
Gacsi kassiti
70. ina leeh Abba sinni num yoh ixige?
Gacsi Nabillaa Qiisa
71. Abba leeh ina sinnim yoh ixigey?
Gacsi Niina caawa/Haawa/
72. baadal gaalik taniih limok rakish/rohay lem yoh ixigey?
Gacsi lee
73. fiiruuk 4ibah gexxaah tokkeek 2 ibah gexxaah ellecaboh 3 ibah gexxam yoh
ixigey?
Gacsi binaadnti baxa.
74. Conkokolloy 3 iba le yoh ixigey
76. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 76
Afti gabbaaqi mangonnal yakkem duuda. Qafar abuk raqtih gabbaaqan sabhalal
walala axcih namma num abtaaah ixiga ixigat nabam xayiih esser kee gacsi gurral
aban takkay immay niic mali sabhalal luk aban gabbaaqu kin. Ceelalloh Caalimaa
kee Faatuma abte walala.
Caalima :- kuraanow kuuk.
Faatuma:- kuuk.
Caalima :- ankle asseeh?
Faatuma :- aaQlel ase.
Caalima:-maca bahitteeh?
Faatuma :- addi bahite
Caalima addi maaddiiy?
Faatuma :- gumca
Caalima :-gumca yakkeeni?
Faatuma :- yakkeenim fale
Caalima :- fale xaacalle?
Faatuma :- xaacallem kusra.
Caalima :-Kusrawaagexxa?
Faatuma :- waagexxam laaqo.
77. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 77
Caalima :- laaqo cankaxxa?
Faatuma :- cankaxxam Roobu.
Caalima ;-Rob bilaana?
Faatuma :-bilaanam baddi soro.
Caalima :-baddi saro ifta?
Faatuma :- iftam laaqo.
Caalima :- laaqo tamu meqee?
Faatuma :- tammeqem Qasmalaba.
Caalima :-qasmalab weeqaa?
Faatuma :- weqtam wakko.
Caalima :- wakko wakkissaa?
Faatuma :-wakkissam segeeri.
Caalima :- Segeeri intiqasaa?
Faatuma :-inti qasama cammukka.
78. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 78
5 HAYTOH EXXA
Oral literature collection of field works
Aliilissô feerayso-wag wagsiisaak aban oyti gaaboysoh daabi kusaq kaxxaam
faxxiima. Dabbi kusaq aliilisô feerayso-wg barteynitih kaxxaam kuls le barseyna
kinni. Kusaq aracal suga kusaq abeyni mangom ankacsaay, assalaalaqaay, gabah
assa gollaa kee walal bartem warsan mangoway.
Skills of data collection/oyti gaaboysoh dudda/
79. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 79
Oyti gaaboysoh edde cattiiman duudumtam 5 mettebannih wale
Listening skill/ankacsi dudda
Oral skill/afti/yabti dudda
Memorizing skill/kassit dudda
Writing skill/kutbe duda
Organizing material/oyti massoysaanamih dudda
Tama koonam yaxmiqeenim oyti gaabossa kusaq aba,faxxiima gurral kusaq
aboonuh gabbaqi elle soolam macakinnim kee duma tekkeh away tu elle tani
inna yaaxigoonuh ken tanfiqe.oyti kutbe kee kasha inkih raaqisaanam kawsa
kee ankacsi dudda gablussaamak amol ayyunta lih meq angaaraw elle aban
walek yayse abak raag edde geyaanam duudan.
5.2 methods of data collection(oyti elle gaaboysan cogda)
Aliilissoh feerayso wagih oyti gaaboysoonuh kusaq aban fiiruuk adda
akak oobe ummattah af yaaxigen faxximta.kusaq gexsita num ayyunti
afat iggima yellek af gacsa num haysitam dirki kaal takke.kaadu af gacsa
numuh cawal mekla abaanam faxximta.kusaq gexsoh tamquh faxxiima
bicak afal gaba kalam faxxiimta kusaq gexsa num.
Essero kaak abu waa mara
80. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 80
Essaran numuk guubuy
Oyti tasjiilih mansaf(tape recorder)tamah inkih cubit haam faxximta.
Kusaq gexsah yan num kusaaqisah yan ayuntak oyti makam ka macelta. Guneh
abu ganoh abu (ayyuntiino,siyaasa,diini)qokol takku sadu takku kusaaqak xalu
korssam dudda ceele waytot culah kusaq darraboysam faxximta.
Oyti gaaboysoh cogdaadi
Essero-gacsa(interview)
Tekko tasjiili(recording performance)
Assalaalaqa(observation)
Gabah assaolla abaanam(participation)
Esseroora kutbeh bicsaanama(survy questionnaire)
Amô gacsa
Qafar aliilissoh feerayso-wag wagsiisaak uyxuxxuurra hayneh daffeysenno..
Qadaraay: kayaanam aliilissô feerayso wagak exxak tiya kinnuuk
yaabak dooren yaabay haxxa leeh,keefef le yaabay mango farmoh
addat dudda le farmo tatrusaah yaaba.
Missilaay: kak yaanam aliilissô feerayso wagak exxak tiya kinnuuk
yaabak dooren yaabay missossa heenih uxux maxcammaafot dudda le
81. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 81
farmo yabbixe yab kinni.missili yab koo edde geysiisoonuh kol baahi
kodde xagoonuh kol baahe edde yakken yaaba.
Ixig ixigaay/Nasree nasre/ kak iyyaanam aliilissô feerayso-wagak
exxak teena kinnuuk ixig ixxiga inta qangarak ginnimte
qangaray Qafar ayyunti elle ennaya rikel mariiy isi anxacal
maqnisam xiqqimtaah
Hayyeyyoona: kak iyyaanam raceena asmat akak sinni tekkoh tekke
axcuk gabbaaqan yaab kinni. Hayyeyyoona ceele waytaamal mango.
Gabbaaqu aba num yubleh innah gacca iyyeh ankacsa marah furkacat
wahanah warsan aliilisso feerayso-wagih exxal sugeet gabbaaquh
horaak horal tabsitak nagaren abuk raqti yab kinni.
Loowo loowooy: Qafar mangonnal abta loowoowa kinni.
Aydaadi baad caddol dum tekkeemiy kutbeh yanu aliilih yanu tekkeh
axcuk gabbaaqqanama.takkay ikkah Qafar ayyunti baada caddol foci
mara kinnim luusi neh sumaaqisse.
Madqay: kak yaanam kulli agataay, isinnih yesseeqen edde xintay,
eddemircsimaana.
Xaagu dudda leh yan oyti qafar dumaak abuuk baxarraqtoh luk sugte.
Tonna kinnuuk qeebi yen daban qeebi xaagu lukuk sugga iyyeenih
beedat kalalsitak sugen. Tonnah uxi kinniih affara kaalibil tikkatem
xaaguh sittat tabantabisan.
Mangeela /References
Qafar jabhatih gadak xaganaa niinay xagana iyya qadar
Ni kaxxa fannaan Acmad al Joohari 2009 kaak geyne oyti Aysaqiita
Kacni qas Macammad qadaar kee Cammadi Muusa Gaali saare leele wasamak
82. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 82
ብርሃኑገበየሁ፡፡ 1990፡፡የስነ-ቃልዘውጎችምንነትናአተናተን፣የኢትዮያቋንቋዎችናስነ-
ጽሁፍ፣አ.አ.ዩያልታተመ)
ሽመልስግዛው«የሲዳማሴቶችማሕበራዊቦታናየስነቃልችሎታከእሹሩሩግጥሞችአኳያ»፤የቋንቋዎችጥናትተቋ
ም12ኛዓመታዊጉባዔየቀረበ፣1992፡፡
አብርሃምአለሙ፡፡ 1995፡፡የስነ-ቃልጥናትበኢትዮጵያ፣ (የኢትዮጵያቋንቋዎችናፅሁፍ.አ.አ.ዩያልታተመ)
ዘሪሁንአሰፋው (1992)::የስነጽሁፍመሰረታውያን:: አዲስአበባ፤ንግድማተሚያቤት::
ፈቃደአዘዘ (1991)፡፡የስነቃልመመሪያ፡፡ቦሌማ/ቤት፣አ.አ፡፡
(1995)፡፡ሰሚያጡድምፆች፡፡ቦሌማ/ቤት፣አ.አ፡፡
የኢትዮጵያቋንቋዎችናየስነጽሁፍመጽሄት&ቁጥር&8 ፡፡
Bukenya, Austin Et. Al(1994) (ed.). Understanding OralLiterature.Nairobi
University press.
Dorson, Richard M. 1972. Folklore and Folklife.An introduction. U.S.A. The
University of Chicago press.
Goldstein, Kenneth. 1964. A Guide for fieldworkers in Folklore.
Finnegan, Ruth. (1970). Oral Literature in Africa. Oxford: Oxford University
Press.
Mirkua, Okumba (1994).Encounter with Oral Literature.East African Educational
Publishers, Nirobi.
Okpewho, Isiodore. African Oral Literature.Indiana University Press, 1992.
Saadiqh Qabdalla 2010 I.L.L yuktube kitaabak
83. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 83
Samara jaamiqatak 3 haytô sanatih barteynit kobxisse oyti Afti gabbaaqu(2009) Acamadal
joohari AYSAQIITA missilaay ixiga ixigaay, hayyeyyoonaa kee 5 midirih saaree kee baxaabaxsa
le qadaritte
Afti gabbaaqu Cammadi muusa wasamak(2009)Gaali saare
Afti gabbaaqu Kacni qas Macammada Aysaiitak 2009 saxxaqa
SAMARÂ JAAMIQATA
AYYUNTIINOO KEE BINAADANMIINÔMISSOH KOLLEJJIK
QAFAR AF KEE FEERAYSO-WAG BARITTOH EXXA
3 haytô sanatih barteynitih xayyoowe gabbaaqi manwaala 2009-2010 I.L.L
Barteyni aliilissô feerayso- wag daabbah aracal faxxiimah yan oyti elle gaabossu waytah
tangurra yaakumik ciggiilh daffeysaanama .axcih isinni intih yubleenimiiy, isinni aytih
yoobbeenimiiy, nadir cedoo kee ambad le gabah assagolla edde aallukuy,yaagimeenim kee badit
edde loonum esserak faxxiimah yan alluuda sinniih asmatleh yan oytih gabbaaqu ugdubay
baahah tahaak gubal yan qarwalih weelol xayyoysaanama.
84. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 84
loowo Culma ;-barteenit katattam
faxximta gitaati
Feeayso waga Essero elle takka
xagak nado
1 Ammunta Aliilisso Kutbe Labih Sayih
-qadara
-hayeyyoona
-Xaagu
-Nasree nasre
-missila
2 Kosik migaaqa Aliilissô-feerayso-waga
3 Daabbah arac
3 Korsik ixxima 3183
4
Hadafa
baxaabaxsale oytiy kobxiseeni gabbaquh xayyoysaanama.
Feerayso-wag dadaluh barteenit daabbah arac beyak dudda le
ixxiga ken bahsiisaanama.
Qafar feerayso-wag dadaluhuuy ,barteynit dudda le ixxiga
mulkuqussuh barrii kee magaala inkih gexak gaaboysen oyti
qusba horah daffeysaanama.
Aliilissô feerayso –wagak oyti gaaboysaanam kee
makeelisaanama.
Daabbah aracalummattak gaaboysen aliilissô feerayso-wag
dokmentih maktabal daffesaanama.
Oyti elle gaaboysanam xiqqimta dudditte
Ankacsi duddaay,
Yabti duddaay,
Kassit duddaay,
Kutbê duddaa kee
Oyti massoysaanamih dudda
Raqsi dudda
Kusaq oyti elle gaaboysan cogda /gurra
Essro akak aboonuwaan mara
Esseran numk guubu
Oyti tasjiilih mansafa
85. QAFAR ALIISSOH FEERAYSO –WAGA ixxima 3183
[ T y p e t h e c o m p a n y a d d r e s s ]
SAMARÂ JAAMIQATAKQAFARAFKEE FEERAYSO-WAGBARITTOHEXXA GALI 85
Oyti gaaboysoh raq sinni cogdaaadi
Esserô gacsa
Tekkô tasjiili
Assalaalaqa
Gabah assagolla edde abaanama
Esseroora kutbeh bicisaanama
Gabbaaqi yaallem faxximta assentitte
Faatiiti
cuttuukusso
Ammunta
Culma
Madma(hadafa)
Mansoofay edde taamiteeni celalloh kalamaay,warkataay edde gexan makiinaakw,w,w
Addatino
Amô gacsa
Mabla(annii yayse)
Mangeela
Ayro
Samara ,Itiyoppiya