SlideShare a Scribd company logo
1 of 2
Download to read offline
www.destentor.nl dinsdag 11 december 2012
38| ijsseldelta
De provincie Overijssel houdt niet
bij waar de teelt van leliebollen
plaatsvindt, ook al is de teelt in op-
komst. „De provincie heeft geen
specifiek ruimtelijk beleid, en hier-
voor geen aanleiding gezien, om
de ruimtelijke ontwikkeling van
de bloembollenteelt te sturen.”
Volgens een woordvoerder van de
provincie Overijssel is de rol van
provincie klein. „Het rijk maakt
het beleid en het waterschap heeft
een grote rol in uitvoering en hand-
having. De ontwikkeling is dat de
lelieteelt steeds schoner wordt,
maar het blijft vervuilend. En om-
dat we hier steeds meer teelt krij-
gen krijgen we iets meer vervui-
ling. Echter, als het waterschap
goed werkt, gebeurt alles binnen
wettelijke kaders.”
De leliebollen zijn steeds meer onder-
deel van het landschap in Oost-Neder-
land, omdat sommige soorten hier be-
ter groeien, stelt Dirk Osinga van de
KAVB. „Van oudsher zijn de bollen-
kwekers voornamelijk gevestigd in
het Westen van het land. In de jaren
zeventig begonnen ze ook met lelie-
bollen. Geleidelijk aan keken ze ook
verder naar de rest van het land, om-
dat een aantal typen lelies beter
groeit bij een lagere zuurgraad van
het land. Bovendien hebben leliete-
lers veel grond nodig, omdat de teelt
maar eens in de zeven jaar op hetzelf-Geen aanleiding
toezicht provincie
Leliebol rukt op naar
In het perceel strak naast de tuin van Wout en Annie Böhmers zijn voorbereidingen getroffen voor de teelt van leliebollen.
ⅷ Van alle bolgewassen was de lelie
de laatste decennia de grootste
groeier in areaal. In 1960 was het
areaal slechts 160 hectare. In 2012
werd er in Nederland 5.080 hecta-
re geteeld. Van de totale export-
waarde van bloembollen neemt de
lelie circa 25 procent voor zijn re-
kening. Niet alleen als bolgewas is
de lelie belangrijk voor de export;
ook als snijbloem neemt het een
prominente plaats in.
ⅷ Bij de teelt voor de bolproductie
worden de bollen in het voorjaar
geplant, groei en bloei vinden
plaats van mei tot en met septem-
ber. In het najaar rooi je de bollen.
Daarna worden de bollen bewaard
in een koelcel.
Grootste groeier
In de omgeving van Harden-
berg ontstaat een steeds gro-
ter wordende concentratie
van velden met leliebollen.
Bij de teelt ervan worden
veel bestrijdingsmiddelen ge-
bruikt. Omwonenden ma-
ken zich zorgen, maar kun-
nen weinig uitrichten. De
middelen zijn legaal en vol-
gens de telers is er niets mis
mee. Pas in het najaar van
2013 wordt meer duidelijk-
heid verwacht. Dan komt
de Gezondheidsraad met
een rapport naar buiten.
door Guido Kobessen
Bloembollenteelt 2010
1,2
4,1
8,1
16
26
51
81
Bebouwde kom
Binnenwater
-
-
-
-
-
-
-
4
8
15
25
50
80
180
NGE per km2
Bron: CBS, bewerking LEI
De verdeling van de bollenteelt over Nederland. De omgeving van
Hardenberg komt naar voren als een intensief gebied voor bollenteelt.
Vooral de teelt van leliebollen is hier volop aanwezig.
NGE is een grootte-eenheid voor agrarische bedrijven.
dinsdag 11 december 2012 www.destentor.nl
ijsseldelta | 39
de land kan plaatsvinden in verband
met uitputting van de grond.
Eerst werd de juiste grond gevonden
in Noord-Holland, later in Zuid-
oost-Friesland en Drenthe. De laatste
jaren is daar het Noordoosten van
Overijssel bijgekomen. Aanvankelijk
waren het vooral Westerlingen die
grond huurden in het Oosten, maar
al snel hadden lokale ondernemers
ook in de gaten dat er geld met de le-
liebollen te verdienen viel. ,,Een goe-
de boterham”, zegt Osinga. Zeker in
de jaren negentig hebben de bollen-
telers goede jaren gehad.
H
et is het favoriete
plekje van Wout
en Annie
Böhmers, het zit-
je aan de rand
van hun erf in
Venebrugge, een boerengemeen-
schap bij Hardenberg. Hele zo-
mers brengen ze er door. Midden
tussen hun fruitbomen en bessen-
struiken en met uitzicht op de boe-
renweiden. Kort geleden liepen de
koeien nog in het aangrenzende
perceel, op nog geen paar meter
van hun zitje. Komend jaar wordt
het veld gebruikt voor de teelt van
leliebollen. „Een ramp”, vindt An-
nie Böhmers. „We kunnen het he-
le jaar niet meer in onze eigen
tuin zitten.” Wie er precies verant-
woordelijk is voor de leliebollen
naast hun woonboerderij, weten
ze niet. „Het land is van een buur-
man, maar die heeft het ver-
huurd.”
Wout en Annie Böhmers zijn
bang voor de vele bestrijdingsmid-
delen die worden gebruikt bij de
teelt van leliebollen. Per hectare
worden in de leliebollenteelt ver-
uit de meeste kilo’s middelen ge-
spoten van alle landbouwteelten.
Middelen die zijn toegelaten door
het College voor de toelating van
gewasbeschermingsmiddelen en
biociden (Ctgb), maar waarvan de
uitwerking toch wordt gevreesd.
De Böhmers zeggen dat aan den
lijve te hebben ondervonden, toen
twee jaar geleden het perceel ach-
ter hun woonboerderij werd ge-
bruikt voor de leliebollenteelt. „In
de zomer zat er opeens geen blad
meer aan de bomen die onze tuin
van het veld scheidden. Dat land
werd een paar keer per week be-
spoten. Ook proefden we het gif
als we buiten wat zaten te drin-
ken.”
Volgens de KAVB, de brancheorga-
nisatie van bloembollentelers, hoe-
ven omwonenden niets te vrezen.
Weliswaar worden leliebollen
vaak bespoten, maar voornamelijk
met minerale olie, vergelijkbaar
met benzine. „Dat wordt gebruikt
tegen luizen. Doordat het zo goed
afbreekbaar is, is het noodzakelijk
vaker te bespuiten”, zegt regiose-
cretaris Dirk Osinga van de KAVB.
„De overige gebruikte middelen
verschillen niet met die van bij-
voorbeeld de aardappelteelt.”
Maar volgens enkele wetenschap-
pers heeft het gif wel degelijk scha-
delijke effecten. „In de Zembla-uit-
zending ‘Gif in de bollenstreek’ (ja-
nuari 2012) spraken toxicologen en
medici onder meer over risico’s
voor kinderen. Emeritus hoogle-
raar kindergeneeskunde Pieter Sau-
er uit Groningen: „De gebruikte
chemische middelen hebben in-
vloed op de ontwikkeling van de
afweer en de ontwikkeling van de
hersenen. De schadelijke effecten
zie je echter pas op latere leeftijd.”
Volgens de toxicologen zouden er
hiaten in de toelating van de Ctgb
zitten, doordat effecten op de lan-
ge termijn niet goed zijn onder-
zocht. Bovendien worden de mid-
delen afzonderlijk onderzocht, ter-
wijl onbekend blijft wat het effect
is van een cocktail van middelen,
zoals de telers die uit kostenbespa-
ringen op het land brengen.
Osinga zegt nog iedere dag
last te ondervinden van
de Zembla-uitzending.
„Er is daar naar een negatieve uit-
komst toegewerkt.”
Volgens de zegsman van de KAVB
is er geen reden om aan te nemen
dat het gebruik van de middelen
slecht is voor omwonenden. „Je
dacht toch niet dat de telers wil-
lens en wetens werken met midde-
len die schadelijk zijn voor jonge
kinderen? Veel telers hebben zelf
kinderen.” Bovendien: „Als het
echt gevaarlijk was voor de gezond-
heid, zouden ze er dan zelf mee
willen werken?”
Wie er gelijk heeft, is nog onbe-
kend. Een sluitend antwoord daar-
op wordt verwacht in het najaar
van 2013, wanneer de Gezond-
heidsraad haar bevindingen van
een onderzoek naar de gevolgen
van bestrijdingsmiddelen voor om-
wonenden naar buiten brengt.
„Dat brengt waarschijnlijk veel dui-
delijkheid”, zegt Osinga. „We gaan
er niet vanuit dat de bevindingen
negatief zijn. In dat geval kunnen
we omwonenden geruststellen.”
De Gezondheidsraad onderzoekt
onder meer in welke mate omwo-
nenden worden blootgesteld aan
bestrijdingsmiddelen en hoe dat
verschilt met mensen die niet in
agrarisch gebied wonen.
Tot de uitslag van het onder-
zoek blijven veel omwonen-
den zoals de Böhmers met
vragen zitten. Iets ondernemen te-
gen de teelt kunnen ze niet, blijkt
uit een antwoord van de gemeen-
te. „In de gemeente Hardenberg is
een boer vrij om zijn land voor le-
liekweek aan te bieden.” Een juri-
dische weg bewandelen levert
hoogstwaarschijnlijk ook niet veel
op, vertelde een advocaat. De
Böhmers vrezen komend jaar een
ellendige zomer. „Ook al zijn we
op leeftijd, we willen graag nog
een paar jaar samen verder. Nu
kunnen we volgend jaar niet meer
buiten zitten. Ook de appels en
bessen in onze tuin kunnen we
niet meer eten”, zegt Annie. Het
liefst zouden ze zo snel mogelijk
verhuizen, maar voor hun huis is
maar weinig belangstelling. Het
staat al vier jaar te koop.
Volgens Böhmers hebben ze jaren
in het buitengebied gewoond zon-
der te klagen. „Je weet dat als je
hier gaat wonen, je te maken
krijgt met modderige wegen en on-
frisse geuren. Dat hoort erbij. Ook
het bespuiten van aardappels
hoort erbij. Maar lelies zijn een
luxe product. Daar hoeven wij
toch geen vergif voor in te ade-
men?”
Oost-Nederland
Ongerustheid over veld
leliebollen als buurman
foto Sacha Wunderink
‘We proefden het gif
als we buiten wat
zaten te drinken’
Toename grondoppervlakte lelieteelt
rlandeeeeNeN d-Noord derlanddddddddd-Nederlaeeeoo NNNNNNNNNoord-Nederlanoord-Nederlanddd--------- aoord dedddrd NederlandNNN
dddrrr anede eeeeNNNOOooosttt---ssttsooOOooOOOOOOOOOOOOO ddddddddddddddddddd aaeeeeeeeeeeeeeee eeeeeeeeetssssssssoooooo NNNNN aaaanlllllll nrrrrrrrrrrrroooo dd dsttsOOOOOOO - aeededd da ddda dndnddereeeeerNOOOOO
ndarrdeeeeNNNNNNNNNWeWestWessWWWWWe tt--t-sttWWWWWWWW dddddddddddddd aaaeeeeeeeeeeeeeeeeeettttttttttttttssssssssseeeeeeee NNNNNNNNNNNNNNN naaaallrrrrllllllWWWWWWWWWWWWWWWWWWW nnnndddddd dttttttttstt---- aeddededddddededdee ndaaaaereeeerNNWWWWWW
ndrlaedeeeeeNNNN---ddui dddddddddddddddd aaaeee eeeeeeuu NNNNNNNNNN nnnnnnaaarrrlaaaaauiiiZZZZZZZZZ ddd dZZZZZZZZ ----- aeeded andaaeeriddddd rNNNNNii
derlandeNNNNNNNNNNNNNN ddddddddderlaeeeeNNNNNNNNNNNNNNNNN nnaaaalllllrr nnderlandedeeeeeddddd ndnaa dddeeeerNNN
2000
86 180
101 468
231 674
87 560
506882
2005
92 315
100 625
149 852
89 289
432081
2010
112 916
134 821
110 146
110 510
468393
111111111011111100111111202222222222220000000000000022
84877 8887777777 8272222222777777222222221 88 848444888884484484888882 81 8
30000033333777700149 7000000000333149 70049 339 33333149 70033
838383333333883080888888109 08339 88888833109 083333
121 562
508196
Noord-Nederland
Oost-Nederland
West-Nederland
Zuid-Nederland
Nederland
2000
86 180
101 468
231 674
87 560
506882
2005
92 315
100 625
149 852
89 289
432081
2010
112 916
134 821
110 146
110 510
468393
2011
127 848
149 703
109 083
121 562
508196
© de Stentor/AW - Bron: CBS

More Related Content

Featured

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by HubspotMarius Sescu
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTExpeed Software
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsPixeldarts
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthThinkNow
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfmarketingartwork
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024Neil Kimberley
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsKurio // The Social Media Age(ncy)
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementMindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...RachelPearson36
 

Featured (20)

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPT
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
 
Skeleton Culture Code
Skeleton Culture CodeSkeleton Culture Code
Skeleton Culture Code
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 

Leliebollenteelt

  • 1. www.destentor.nl dinsdag 11 december 2012 38| ijsseldelta De provincie Overijssel houdt niet bij waar de teelt van leliebollen plaatsvindt, ook al is de teelt in op- komst. „De provincie heeft geen specifiek ruimtelijk beleid, en hier- voor geen aanleiding gezien, om de ruimtelijke ontwikkeling van de bloembollenteelt te sturen.” Volgens een woordvoerder van de provincie Overijssel is de rol van provincie klein. „Het rijk maakt het beleid en het waterschap heeft een grote rol in uitvoering en hand- having. De ontwikkeling is dat de lelieteelt steeds schoner wordt, maar het blijft vervuilend. En om- dat we hier steeds meer teelt krij- gen krijgen we iets meer vervui- ling. Echter, als het waterschap goed werkt, gebeurt alles binnen wettelijke kaders.” De leliebollen zijn steeds meer onder- deel van het landschap in Oost-Neder- land, omdat sommige soorten hier be- ter groeien, stelt Dirk Osinga van de KAVB. „Van oudsher zijn de bollen- kwekers voornamelijk gevestigd in het Westen van het land. In de jaren zeventig begonnen ze ook met lelie- bollen. Geleidelijk aan keken ze ook verder naar de rest van het land, om- dat een aantal typen lelies beter groeit bij een lagere zuurgraad van het land. Bovendien hebben leliete- lers veel grond nodig, omdat de teelt maar eens in de zeven jaar op hetzelf-Geen aanleiding toezicht provincie Leliebol rukt op naar In het perceel strak naast de tuin van Wout en Annie Böhmers zijn voorbereidingen getroffen voor de teelt van leliebollen. ⅷ Van alle bolgewassen was de lelie de laatste decennia de grootste groeier in areaal. In 1960 was het areaal slechts 160 hectare. In 2012 werd er in Nederland 5.080 hecta- re geteeld. Van de totale export- waarde van bloembollen neemt de lelie circa 25 procent voor zijn re- kening. Niet alleen als bolgewas is de lelie belangrijk voor de export; ook als snijbloem neemt het een prominente plaats in. ⅷ Bij de teelt voor de bolproductie worden de bollen in het voorjaar geplant, groei en bloei vinden plaats van mei tot en met septem- ber. In het najaar rooi je de bollen. Daarna worden de bollen bewaard in een koelcel. Grootste groeier In de omgeving van Harden- berg ontstaat een steeds gro- ter wordende concentratie van velden met leliebollen. Bij de teelt ervan worden veel bestrijdingsmiddelen ge- bruikt. Omwonenden ma- ken zich zorgen, maar kun- nen weinig uitrichten. De middelen zijn legaal en vol- gens de telers is er niets mis mee. Pas in het najaar van 2013 wordt meer duidelijk- heid verwacht. Dan komt de Gezondheidsraad met een rapport naar buiten. door Guido Kobessen Bloembollenteelt 2010 1,2 4,1 8,1 16 26 51 81 Bebouwde kom Binnenwater - - - - - - - 4 8 15 25 50 80 180 NGE per km2 Bron: CBS, bewerking LEI De verdeling van de bollenteelt over Nederland. De omgeving van Hardenberg komt naar voren als een intensief gebied voor bollenteelt. Vooral de teelt van leliebollen is hier volop aanwezig. NGE is een grootte-eenheid voor agrarische bedrijven.
  • 2. dinsdag 11 december 2012 www.destentor.nl ijsseldelta | 39 de land kan plaatsvinden in verband met uitputting van de grond. Eerst werd de juiste grond gevonden in Noord-Holland, later in Zuid- oost-Friesland en Drenthe. De laatste jaren is daar het Noordoosten van Overijssel bijgekomen. Aanvankelijk waren het vooral Westerlingen die grond huurden in het Oosten, maar al snel hadden lokale ondernemers ook in de gaten dat er geld met de le- liebollen te verdienen viel. ,,Een goe- de boterham”, zegt Osinga. Zeker in de jaren negentig hebben de bollen- telers goede jaren gehad. H et is het favoriete plekje van Wout en Annie Böhmers, het zit- je aan de rand van hun erf in Venebrugge, een boerengemeen- schap bij Hardenberg. Hele zo- mers brengen ze er door. Midden tussen hun fruitbomen en bessen- struiken en met uitzicht op de boe- renweiden. Kort geleden liepen de koeien nog in het aangrenzende perceel, op nog geen paar meter van hun zitje. Komend jaar wordt het veld gebruikt voor de teelt van leliebollen. „Een ramp”, vindt An- nie Böhmers. „We kunnen het he- le jaar niet meer in onze eigen tuin zitten.” Wie er precies verant- woordelijk is voor de leliebollen naast hun woonboerderij, weten ze niet. „Het land is van een buur- man, maar die heeft het ver- huurd.” Wout en Annie Böhmers zijn bang voor de vele bestrijdingsmid- delen die worden gebruikt bij de teelt van leliebollen. Per hectare worden in de leliebollenteelt ver- uit de meeste kilo’s middelen ge- spoten van alle landbouwteelten. Middelen die zijn toegelaten door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb), maar waarvan de uitwerking toch wordt gevreesd. De Böhmers zeggen dat aan den lijve te hebben ondervonden, toen twee jaar geleden het perceel ach- ter hun woonboerderij werd ge- bruikt voor de leliebollenteelt. „In de zomer zat er opeens geen blad meer aan de bomen die onze tuin van het veld scheidden. Dat land werd een paar keer per week be- spoten. Ook proefden we het gif als we buiten wat zaten te drin- ken.” Volgens de KAVB, de brancheorga- nisatie van bloembollentelers, hoe- ven omwonenden niets te vrezen. Weliswaar worden leliebollen vaak bespoten, maar voornamelijk met minerale olie, vergelijkbaar met benzine. „Dat wordt gebruikt tegen luizen. Doordat het zo goed afbreekbaar is, is het noodzakelijk vaker te bespuiten”, zegt regiose- cretaris Dirk Osinga van de KAVB. „De overige gebruikte middelen verschillen niet met die van bij- voorbeeld de aardappelteelt.” Maar volgens enkele wetenschap- pers heeft het gif wel degelijk scha- delijke effecten. „In de Zembla-uit- zending ‘Gif in de bollenstreek’ (ja- nuari 2012) spraken toxicologen en medici onder meer over risico’s voor kinderen. Emeritus hoogle- raar kindergeneeskunde Pieter Sau- er uit Groningen: „De gebruikte chemische middelen hebben in- vloed op de ontwikkeling van de afweer en de ontwikkeling van de hersenen. De schadelijke effecten zie je echter pas op latere leeftijd.” Volgens de toxicologen zouden er hiaten in de toelating van de Ctgb zitten, doordat effecten op de lan- ge termijn niet goed zijn onder- zocht. Bovendien worden de mid- delen afzonderlijk onderzocht, ter- wijl onbekend blijft wat het effect is van een cocktail van middelen, zoals de telers die uit kostenbespa- ringen op het land brengen. Osinga zegt nog iedere dag last te ondervinden van de Zembla-uitzending. „Er is daar naar een negatieve uit- komst toegewerkt.” Volgens de zegsman van de KAVB is er geen reden om aan te nemen dat het gebruik van de middelen slecht is voor omwonenden. „Je dacht toch niet dat de telers wil- lens en wetens werken met midde- len die schadelijk zijn voor jonge kinderen? Veel telers hebben zelf kinderen.” Bovendien: „Als het echt gevaarlijk was voor de gezond- heid, zouden ze er dan zelf mee willen werken?” Wie er gelijk heeft, is nog onbe- kend. Een sluitend antwoord daar- op wordt verwacht in het najaar van 2013, wanneer de Gezond- heidsraad haar bevindingen van een onderzoek naar de gevolgen van bestrijdingsmiddelen voor om- wonenden naar buiten brengt. „Dat brengt waarschijnlijk veel dui- delijkheid”, zegt Osinga. „We gaan er niet vanuit dat de bevindingen negatief zijn. In dat geval kunnen we omwonenden geruststellen.” De Gezondheidsraad onderzoekt onder meer in welke mate omwo- nenden worden blootgesteld aan bestrijdingsmiddelen en hoe dat verschilt met mensen die niet in agrarisch gebied wonen. Tot de uitslag van het onder- zoek blijven veel omwonen- den zoals de Böhmers met vragen zitten. Iets ondernemen te- gen de teelt kunnen ze niet, blijkt uit een antwoord van de gemeen- te. „In de gemeente Hardenberg is een boer vrij om zijn land voor le- liekweek aan te bieden.” Een juri- dische weg bewandelen levert hoogstwaarschijnlijk ook niet veel op, vertelde een advocaat. De Böhmers vrezen komend jaar een ellendige zomer. „Ook al zijn we op leeftijd, we willen graag nog een paar jaar samen verder. Nu kunnen we volgend jaar niet meer buiten zitten. Ook de appels en bessen in onze tuin kunnen we niet meer eten”, zegt Annie. Het liefst zouden ze zo snel mogelijk verhuizen, maar voor hun huis is maar weinig belangstelling. Het staat al vier jaar te koop. Volgens Böhmers hebben ze jaren in het buitengebied gewoond zon- der te klagen. „Je weet dat als je hier gaat wonen, je te maken krijgt met modderige wegen en on- frisse geuren. Dat hoort erbij. Ook het bespuiten van aardappels hoort erbij. Maar lelies zijn een luxe product. Daar hoeven wij toch geen vergif voor in te ade- men?” Oost-Nederland Ongerustheid over veld leliebollen als buurman foto Sacha Wunderink ‘We proefden het gif als we buiten wat zaten te drinken’ Toename grondoppervlakte lelieteelt rlandeeeeNeN d-Noord derlanddddddddd-Nederlaeeeoo NNNNNNNNNoord-Nederlanoord-Nederlanddd--------- aoord dedddrd NederlandNNN dddrrr anede eeeeNNNOOooosttt---ssttsooOOooOOOOOOOOOOOOO ddddddddddddddddddd aaeeeeeeeeeeeeeee eeeeeeeeetssssssssoooooo NNNNN aaaanlllllll nrrrrrrrrrrrroooo dd dsttsOOOOOOO - aeededd da ddda dndnddereeeeerNOOOOO ndarrdeeeeNNNNNNNNNWeWestWessWWWWWe tt--t-sttWWWWWWWW dddddddddddddd aaaeeeeeeeeeeeeeeeeeettttttttttttttssssssssseeeeeeee NNNNNNNNNNNNNNN naaaallrrrrllllllWWWWWWWWWWWWWWWWWWW nnnndddddd dttttttttstt---- aeddededddddededdee ndaaaaereeeerNNWWWWWW ndrlaedeeeeeNNNN---ddui dddddddddddddddd aaaeee eeeeeeuu NNNNNNNNNN nnnnnnaaarrrlaaaaauiiiZZZZZZZZZ ddd dZZZZZZZZ ----- aeeded andaaeeriddddd rNNNNNii derlandeNNNNNNNNNNNNNN ddddddddderlaeeeeNNNNNNNNNNNNNNNNN nnaaaalllllrr nnderlandedeeeeeddddd ndnaa dddeeeerNNN 2000 86 180 101 468 231 674 87 560 506882 2005 92 315 100 625 149 852 89 289 432081 2010 112 916 134 821 110 146 110 510 468393 111111111011111100111111202222222222220000000000000022 84877 8887777777 8272222222777777222222221 88 848444888884484484888882 81 8 30000033333777700149 7000000000333149 70049 339 33333149 70033 838383333333883080888888109 08339 88888833109 083333 121 562 508196 Noord-Nederland Oost-Nederland West-Nederland Zuid-Nederland Nederland 2000 86 180 101 468 231 674 87 560 506882 2005 92 315 100 625 149 852 89 289 432081 2010 112 916 134 821 110 146 110 510 468393 2011 127 848 149 703 109 083 121 562 508196 © de Stentor/AW - Bron: CBS