1. 26 Kasım 2015’te Can Dündar ve Erdem Gül’ün Tutuklanması ve Ötekileştirme
Tartışması
Abbas Furkan Cangir
(UNI 111-11)
GİRİŞ
Ötekileştirme, kendi değerlerimizle çelişen bireyi veya grubu dışlama ve
yabancılaştırma eylemidir. (Dirim, 2012, s. 1). Ülkemizde son zamanlarda gelişen bazı
olaylar çerçevesinde “ötekileştirme” söylemi merkeze alınarak bir takım tartışmalar
gerçekleştiriliyor. Kitle algısını kontrol altında tutan gazeteler, haberlerinde sıkça yer
verdikleri ötekileştirme söylemleri ile toplum içersindeki gruplar arasında kutuplaştırmayı
ve çatışmayı hararetlendiriyor. Bu yazımda, iki farklı gazetede yer alan aynı haberin
“ötekileştirme” söylemi bağlamında okunmasını gerçekleştireceğim. 26 Kasım 2015’te
Cumhuriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Can Dündar ve Ankara Temsilcisi Erdem
Gül’ün tutuklanmasını Yeni Akit ve Cumhuriyet gazetelerinde 28 Kasım tarihli sırasıyla
“Tır ihanetinde TUTUKLAMA” ve “BASININ KARA GÜNÜ” başlıklı haberlerini
“ötekileştirme” söylemi bağlamında analiz etme gayreti içerisinde olacağım. İlk olarak
“ötekileştirme” kavramı açıklacağım. Sonrasında “ötekileştirme” kavramını “gazatelerde
ötekileştirme” başlığı altında inceleyeceğim. Son olarak, Can Dündar ve Erdem Gül’ün
tutuklanması olayını “ötekileştirme” söylemi çerçevesinde, gazetelerin nasıl farklı
perspektiflerden değerlendirdiklerini irdeleyeceğim.
Ötekileştirme
İnsanın doğduğu toplum, insanın kim olacağını büyük oranda şekillendirir.
Bulunduğumuz toplumun inanışları, değer yargıları ve kültürel dinamikleri sosyal
1

2. kimliğimizin inşaasında önemli bir rol oynar. (“Ötekileştirme Psikolojisi Nedir?” Bölümü,
par. 1). Sosyal kimliğimizi inşaa etme süreci içerisinde elde ettiği bazı karmaşık bilgileri
sınıflandırma ihtiyacı duyarız. Bu sayede tasnif ettiğimiz bilgileri daha iyi idrak ederek
inşaa ettiğimiz sosyal kimliği daha sağlam ve belirgin temellere oturturuz. (Arar ve Bilgin,
2010, s. 2). Bu sınıflandırma sürecinde beni inşaa ederken aynı zamanda karşısında da
“öteki”yi inşaa ederiz. Sahip olduğumuz sosyal kimliğe paralel bazı bireylerle sosyal bir
takım gruplar oluştururuz. Ait olduğumuz sosyal grubun değerlerini içselleştirmeye
çalışırken aynı zamanda “öteki” diye adlettiğimiz diğer grupları da dışlama çabası
içerisinde buluruz kendimizi. Kendimize göre marjinal olarak adlettiğimiz, bizimle aynı
fikir dünyasına sahip olmadığını saptadığımız bireyleri ve sosyal grupları empati kurmadan
hakir görür, yabancılaştırır ve dışlarız. Sosyal gruplar birbirini ötekileştirdikçe nefret ve
kutuplaşma büyüyor, aralarına erimesi güç buz dağları girer. Bir zamanlar hiddetli bir
şekilde ötekileştirdiğin ve pasifize ettiğin sosyal grup, yarın daha güçlü ve kindar şekilde
karşılık verir. Tıpkı AKP iktidarı öncesinde sol kesimce pasifize edilen ve hor görülen sağ
kesimin, AKP iktidarından sonra sol kesimi pasifize edip hakir görmesi gibi. Bu kısır
döngü aslında hep devam edicektir. Ötekileştirilen öfkeli ve kindar birey veya grup
intikamını alacağı gün için yaşayacaktır. Ötekileştiren ile rolleri değiştirdiğinde bu sefer
ezilen ve pasifize edilen dünün ötekileştirileni bugünün ise “ötekisi” olarak ötekileştiren
intikam nöbeti tutucaktır.
Gazetelerde Ötekileştirme
Gazatelerin ilk sayfalarında, manşetten verilen haberler genellikle değerlendirici bir
tarzda kaleme alınır. Gazetelerde haberin içeriği, sahip olduğu okuyucu kitlesinin
anlayışına uygun olarak yorumlanıp yayımlanır. Bu sayede gazeteler aidiyet duydukları
gruba tehlike olarak gördükleri grupları ilgili haberlerdeki kullandıkları dil vasıtası ile
2

3. “ötekileştirme” faaliyetini gerçekleştirmiş olurlar. (Arar ve Bilgin, 2009, ss. 134-135).
Aslında gazetelerin ötekileştirme eğilimleri, ortak kabul görmüş gazetecilik ilkeleri ile
çelişmektedir. Genel perspektifte gazetecilik, meydana gelmiş olay ve durumları yazılı
metin olarak yayımlamaktır. (“Gazete ve Ötekileştirme” bölümü, par. 17). Toplum içeriside
gazeteler, oluşan sosyal grupların kutuplaşmasında ve yeni sosyal grupların ortaya
çıkmasında kilit rol oynamaktadır. Çeşitlendirdiği sosyal gruplarların fikir ve
ideolojilerinden faydalanarak ötekileştirme söylemlerini zenginleştirerek bu döngüye
katkıda bulunur. Gazetelerde ötekileştirme söylemi bazı çeşitli yollar ile yapılır. En çok
başvurulan ötekileştirme söylemlerinden birisi de “benzetme” yolu ile gerçekleştirilen
söylemlerdir. Kelimelerin alışılmış anlamının dışında kullanılması ile okuyucunun ilgisini
çekilir. (par. 14). Örneğin, seçim sonucunu ile alakalı olarak seçimi kazanan seçmen
kitlesine yakın gazeteler, seçimi kazanan parti için “sandıkta rakiplerini sildi süpürdü” gibi
yorumları yaparken; “öteki” gazeteler, seçimde galip gelen seçmen kitlesini “koyun”
benzetmesi ile ötekileştirir. Şimdi bahsettiğim ötekileştirme söylemini, aynı haberi konu
alan iki gazete etrafında irdeleyeceğim.
Yeni Akit gazetesi “Tır İhanetinde TUTUKLAMA” başlıklı haberini manşetten
okuyucuları ile paylaştı. Can Dündar ve Erdem Gül’ün tutuklanması ile alakalı haberin
başlığında kullanılan üslup, haberin detayları hakkında ip uçları veriyor. Haberin başlığında
“İhanet” kelimesinin başlıkta kullanılması ve “TUTUKLAMA” sözcüğünü büyük yazı
puntoları ile yazılması, Yeni Akit gazetesinin tartışmada hangi tarafta olduğunu gösterir
nitelikte. “İHANETİN BEDELİ HER YERDE AYNI” alt başlığı ile Can Dündar ve Erdem
Gül’ün tutuklanmasıyla paralelik gösteren, devletin gizli sırlarının paylaşılması ile alakalı
olarak vuku bulmuş Amerika ve İngiltere’de meydana gelmiş örnekler verilerek yaptığı
3

4. ötekileştirmeye destek sağlamıştır ve “Batıda ihanetin üstünü örtülmüyor” diyerek
uygulanan adli işlemin haklılığını göstermeye çalışmıştır. Adli işlemi haklı bulan
gazetecilerle yapan ropörtajlarda vatana, millete, devlete yapılan ihanetin önemli mesele
olduğu, devletin gizli sırlarlarının ifşa edilmesinin sonucunda devletin bu refleksinin haklı
olduğu konusunda birleşildiği kanaatinin de paylaşımı, Can Dündar ve Erdem Gül’ün bazı
gazeteci meslektaşlarının da bu olayda adli işlemi haklı bulanlar safında yer alması Yeni
Akit gazetesinin olaya bakış açısını ve yaptığı ötekileştirmeyi onaylar nitelikte. Can
Dündar’ı “Fettulahçı Terör Örgütü’nün (FETÖ) gazeteci görünümlü provakatörü Can
Dündar” olarak niteleyen Yeni Akit, Can Dündar’ı gazeteci gibi görünüp ama aslında
gazeteci olmamakla ve FETÖ’nün provakatörü olmakla itham eder. Bu betimlemede Can
Dündar’ı hem bir terör örgütünün üyesi olmak ile ötekileştirir hem de “gazeteci
görünümlü” nitelendirmesi ile de Can Dündar’ın gazeteci olmadığı belirtip, gazetecilerden
ayırıp “öteki” bir tarafa iliştirir. “MALUM MEDYA TIR İHANETİNİ SAVUNDU”
başlığı ile ideolojik kimlikleri ile ayrıştığı diğer gazeteleri, “MALUM MEDYA” olarak
nitelemesi ötekileştirmeye bir örnektir. Buna ek olarak bu başlığın metninde “malum
medya” organlarını, “paralelci Zaman”, “Aydın Doğan’ın poşetlik gazetesi Posta” ve “din
düşmanü Birgün” olarak nitelendirmesi, ideolojik olarak çeliştiği diğer gazateleri getirdiği
benzetmeler ile ötekileştirir. Yeni Akit gazetesi, ötekileştirdiği diğer gazeteler ile fikir
ayrılıklarını, “ihaneti gazetecilik olarak niteledirler” diyerek vurgulamıştır.
Ötekileştirme söylemi çerçevesinde büyüteç altına alacağım diğer bir gazete de
olayın vuku bulmasına sebeb olan haberin yayınladığı gazete Cumhuriyet olucak.
Cumhuriyet gazetesinin olay ile alakalı olarak yer alacağı saf tahmin edileceği üzere, adli
işlemi haklı bulmayanların tarafı olucak. Cumhuriyet gazetesi, haberi yorumlarken adli
işlemin siyasi otorite vasıta ile yaptırılığı noktasını vurguluyor. Haberi yorumlarken,
suçlanan siyasi oteriteyi temsil eden partiyi ve bir parti mensubunu mercek altına alıyor.
4

5. Haberlerde bilhassa ötekileştirme söylemi T.C. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve
AKP partisi üzerine yapılmıştır. “FAŞİST DARBE REJİMİ” başlığını okuyucularıyla
paylaşan Cumhuriyet, AKP iktidarını “faşist” olmak ile ötekileştirmiştir. Devleti, “silah
kaçakçısı” ve “aşiret devleti” olmakla itham eder ve ötekileştirme söylemlerinine yenilerini
ekler. Yeni Akit gazetesinin, Can Dündar’ın meslektaşlarına yaptığı ötekileştirmelerini
onaylatmak adına yaptığı ropörtajlar gibi Cumhuriyet gazetesi de eski AKP milletvekilleri
Abdüllatif Şener, Ertuğrul Günay ve Dengir Mir Mehmet Fırat ile yaptığı ropörtajlar ile
AKP’ye yaptığı ötekileştirme söylemlerini onaylatmak ve meşru hale getirme çabasında
içersindedir. Cumhuriyet, Erdoğan’ın 1 haziran 2015’te verdiği bir demeçte Can Dündar
için söylediği, “bedelini ağır ödeyecek, öyle bırakmam onu” söyleminden ve davayı açan
kişinin bizzat Erdoğan olmasından yola çıkarak, “saray emretti, yargı halleti” ifadesini
kullanmıştır ve dolaylı olarak Erdoğan’a atıfta bulunarak ötekileştirme yapılmıştır.
Aynı haberi iki farklı gazetede analiz ettim. Analiz neticesinde gazetelerin
ideolojilerinin dil üzerine yansıması kolayca görülebilir. Her iki gazetede de okuyucu
kitlesini coşkulandıran ve harekete geçiren bir dil kullanmış. Ötekileştirme söyleminin
toplum içerisinde yaygınlaşmasının ve gruplar arası kutuplaşmanın en büyük sebebi
gazeteler olduğu haberlerde kullanılan diller ile anlaşılabilir. Bir kesim adli işlemi haklı
bulup, Can Dündar’ı, Erdem Gül’ü ve adli işlemi haksız bulan gazeteleri ötekileştirirken;
bir kesim de adli işlemi haksız bulup, AKP hükümetini ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip
Erdoğan’ı ötekileştirmiştir. Birbirini şiddetli bir şekilde ötekileştiren gazeteler, temsil ettiği
kitlelerin sosyal kimliklerinin birer yansımasıdır.
5

6. KAYNAKÇA
Arar, Y. B. ve Bilgin, N. (2009, Yaz). “Gazete Haber Başlıklarında Ötekinin İnşası” Kültür
ve İletişim, 12(2), ss. 134-135.
Arar, Y. B. ve Bilgin, N. (2010). “GAZETELERDE ÖTEKİLEŞTİRME PRATİKLERİ:
Türk Basını Üzerine Bir İnceleme” Bahar, 30, 2.
BASININ KARA GÜNÜ. (2014, 27 Eylül). Hürriyet, 1,
http://www.hurriyet.com.tr/.
Dirim, İnci. (2012, Mayıs). “Türkçe Dersinin ve Türkçe Kullanımının Ötekileştirme
Potansiyeli” Die Gaste, 23, 10-12
Gazete ve Ötekileştirme. (2012). Erişim Tarihi: 4 Aralık 2015.
http://www.enternasyonalforum.net/.
Ötekileştirme Psikolojisi Nedir? (2013) Erişim Tarihi: 4 Aralık 2015.
http://www.kisiselbasari.com/.
Tır ihanetinde TUTUKLAMA, (2015, 28 Kasım). Yeni Akit, 1,
http://www.yeniakit.com.tr/.