Kriptoqrafiyanın əsas anlayışları. Kompüter sistemlərinin təhlükəsizliyi

1. Plan
• 1. Ana löhvə
• 2. Qida bloku
• 3. Qida bloku
• 4. RAM

2. Kriptoqrafiyanın
əsas anlayışları

3. Kriptoqrafiya nədir?
““Kriptoqrafiya” iki yunan sözündən
(κρυπτός – gizli və γράφω – yazıram) ibarət
olub, “gizli yazı” mənasını verir. Kriptoqrafiyadan
istifadə haq qında ilk məlumatlar Qədim Misir
(e. ə. 1900-cu il), Qədim Mesopotamiya (e. ə.
1500-cu il) dövrünə aiddir. Sezar şifri adlanan
şifrləmə üsulunu Qədim Roma imperatoru Yuli
Sezar düşünüb tapmışdı.

4. Şifrələmə
Şifrələmə dedikdə açıq mətn
adlanan M başlanğıc məlumatının
şifrələnmiş mətn adlanan M’ formasına
çevrilməsi başa düşülür. Nəzərə almaq
lazımdır ki əks çevirməni həyata keçirmək
üçün açar adlanan əlavə informasiyaya
malik olmaq lazımdır.

5. Şifrələmə 2 cür olur
Simmetrik şifrələmə - şifrələ-
mənin simmetrik alqoritmində bir K
açarından istifadə olunur. Açar məlumatı
şifrələmək və sonrakı mərhələdə şifrədən
çıxarmaq üçün istifadə olunur. Deməli,
məlumatı göndərən və qəbul edən həmin
açara malik olmalıdır.
Asimmetrik kriptoqrafiyada iki
açardan istifadə olunur. Onlardan biri
açıq açarı (sahibinin ünvanı ilə birlikdə
nəşr oluna bilər) şifrləmə üçün istifadə
olunur, digəri gizli açar (yalnız alana
məlum) deşifrləmə üçün istifadə olunur.
Rəqəmsal imza alqoritmlərində gizli açar
şifrləmə, açıq açar isə deşifrləmə üçün
istifadə edilir..

6. Sezar şifrələmə
alqoritmi
Sezar şifrələməsi ilk dəfə Roma
lideri Jüli Sezar tərəfindən istifadə
olunmuş şifrələmə yoludur. Bu
alqoritm simmetrik şifrələməyə
əsaslanır. Bu zaman məlumatı
göndərən şəxs müəyyən açar-a
görə bu məlumatı şifrələyir.

7. Sezar
şifrələməsi

8. Sezar şifrələməsi
“COMPUTER” sözünü
şifrələmək istəsək
nəticə “FRPSXWHU”
olacaq.

9. Ədəbiyyat
1. İnformasiya təhlükəsizliyi, Dərslik Bakı, «İQTİSAD UNİVERSİTETİ» nəşriyyatı – 2016
2. https://teknolojiprojeleri.com/teknik/sezar-
sifreleme#:~:text=Sezar%20%C5%9Eifreleme%20Y%C3%B6ntemi'nin%20asl%C4%B1nda,
say%C4%B1s%C4%B1%20kadar%20geriye%20g%C3%B6t%C3%BCrmek%20gerekir.
3. http://www.sciencecert.az/cryptography.html

10. ENİGMA
Komputerlərin ixtiraçısı
kimi sayılan Alan Turinq
ikinci dünya
müharibəsində Almanya
ordusuna məxsus
kriptoqrafik şifrələrin
qırılmasında böyük rol
oynayıb. «Enigma»
adlanan maşın sayəsində
İngiltərə Almanyaya qarşı
qələbə qazanmışdır.

11. TƏŞƏKKÜRLƏR..