De Commune van Parijs en de Gele Hesjes Saïd Bouamama

1. Enkele lessen uit de Parijse Commune in
het licht van de hedendaagse sociale strijd
Saïd Bouamama, 25 april 2021.
Webinar ILPS over de Commune van Paris 1871
Dit jaar herdenken we de 150e verjaardag van de eerste ervaringen met een
authentieke arbeidersregering op een moment dat overal ter wereld massale sociale
strijd oplaait, van Soedan tot Algerije, van India tot Frankrijk. Deze terugkeer van de
massale sociale strijd volgt op een fase van terugtrekking die in gang is gezet door
de zogenaamde "neoliberale" of "globaliseringsfase" vanaf de jaren tachtig en die is
versneld door de vernietiging van het evenwicht dat na de Tweede Wereldoorlog was
ontstaan bij het verdwijnen van de USSR. De lessen van de Commune van Parijs zijn
in dit verband van bijzonder belang.
De snelle overgang van een prerevolutionaire naar een revolutionaire situatie
De Parijse Commune is het resultaat van een revolutionaire situatie, dat wil zeggen
van een historische opeenvolging waarin de "normale" overheersing van de
heersende klasse sterk wordt ondermijnd. Voor de Parijse commune vloeide deze
revolutionaire situatie voort uit de capitulatie van de regering van de Derde Republiek
voor het Pruisische leger, dat Parijs belegerde en bedreigde. In plaats van zich tegen
de bezetter te verzetten, werd de heersende klasse achtervolgd door de angst voor
het gewapende volk, wat haar ertoe bracht de Parijzenaars te willen ontwapenen en
de in de hoofdstad aanwezige kanonnen terug te vorderen. Andere oorzaken zijn
natuurlijk de objectieve voorwaarden voor een revolutionaire situatie samenbrengen,
zoals bijvoorbeeld de plotselinge verergering van de materiële
bestaansvoorwaarden. Een revolutionaire situatie wordt, zo onderstreept Lenin,
voorafgegaan door een prerevolutionaire situatie, dat wil zeggen waarin de sociale
woede toeneemt zonder dat de heersende klasse nog wordt bedreigd. Het
schouwspel van de capitulatie van de heersende klasse in een context van
toenemende armoede onder de bevolking als gevolg van de oorlog en de belegering
was dus kenmerkend voor een prerevolutionaire situatie. Hetzelfde geldt vandaag,
waar de verpaupering en precarisering na meer dan vier decennia hun hoogtepunt
hebben bereikt. In veel landen zijn of worden de elementen van een prerevolutionaire
situatie samengebracht.
Het tweede kenmerk van de Parijse Commune is dat zij alle categorieën van
proletariërs in beweging heeft gebracht, met inbegrip van fracties die tot dan toe
zwak gemobiliseerd waren. Van naaisters tot kantinemedewerkers, van werkers in
loondienst tot handwerkslieden, en zelfs onderwijzers, alle categorieën van het

2. proletariaat en, in ruimere zin, van de arbeidersklasse werden gemobiliseerd. Deze
intrede in de strijd van nieuwe categorieën van het proletariaat is een tweede
gemeenschappelijk punt met de huidige situatie. Het feit dat deze verschillende lagen
van de arbeidersklasse in dezelfde strijd zijn gewikkeld, verklaart volgens mij het
zichtbare territoriale karakter van de Parijse Commune: de straten werden
ingenomen, de nieuwe arbeidersdemocratie werd overal uitgeoefend, reactionaire
monumenten werden vernietigd, straten en pleinen kregen een nieuwe naam. Voor
het overige zijn er de bezetting van rotondes, evenals van pleinen in Turkije, Soedan,
Algerije, processen van dezelfde aard.
Het derde kenmerk van de Parijse Commune, dat verband houdt met het vorige, was
haar spontane karakter. De militanten van de arbeidersbeweging vormden een
minderheid, ook al werden veel van de zogenaamde "internationalisten" [d.w.z. leden
van de Eerste Internationale] spontaan tot leiders van de Commune gekozen. De
Parijse Commune was niet het resultaat van de actie van een revolutionaire partij,
maar van de spontane opstand van de volksmassa's. Anders gezegd, de objectieve
factor van een revolutie was aanwezig, maar niet de subjectieve factor. De
Commune van Parijs komt zelfs overeen met een zeldzame situatie van overgang
van een revolutionaire situatie naar een feitelijke revolutie zonder de aanwezigheid
van een revolutionaire partij. In deze zeldzame situaties wordt de revolutie verzwakt.
Marx beschouwde de Parijse Commune als voorbarig, ook al riep hij onmiddellijk op
tot steun en versterking toen deze eenmaal begonnen was. De zwakte van de
subjectieve factor, dat wil zeggen de afwezigheid van een partij die in staat is de
strijd te leiden, is een andere overeenkomst met de huidige situatie.
Het voorbeeld van de Gilets Jaunes (Gele Hesjes)
Het belangrijkste kenmerk van de Gele Hesjes is dat deze beweging de intrede in de
strijd markeert van het meest precaire deel van de arbeidersklasse. Sinds meer dan
vier decennia is de veralgemeende concurrentie tussen de door het kapitaal
georganiseerde werkers aanzienlijk toegenomen. De vakbonden vormen de laatste
belangrijke arbeidersorganisatie. De niet georganiseerde werkers hebben niet
geprofiteerd van de sociale bescherming die de vakbonden boden. Bovendien
hebben de belangrijkste werknemersvakbonden de organisatie van dit deel van de
werknemers, dat uitgesloten is van een stabiele aanwezigheid in het bedrijf,
onderschat. Een aanzienlijk deel van de Gele Hesjes bestaat uit dit soort werkers,
variërend van tijdelijk werk tot korte opleidingen, van contracten voor bepaalde tijd tot
perioden van werkloosheid of minimuminkomen. De eerste reactie van de vakbonden
was dan ook zeer wantrouwend ten opzichte van de Gele Hesjes. Net zoals de Gele
Hesjes een anti-vakbond discours neigden te voeren, zagen de vakbonden de Gele
Hesjes niet als onderdeel van een algemeen offensief tegen de heersende klasse.
Deze zwakte in het bewustzijn tot dezelfde klasse te behoren is het gevolg van de
toenemende gelaagdheid van de arbeidersklassen. Als zij allemaal in armoede
leven, dan zijn het bepaalde groepen die in nog in grotere armoede leven: vrouwen,
werknemers met een migrantenachtergrond, jongeren. Het zijn deze fracties die zich
wenden tot spontane bewegingen zoals de Gele Hesjes of andere strijdbewegingen.

3. Maar de meest gemeenschappelijke factor tussen bijvoorbeeld de Commune van
Parijs en de Gele Hesjes is de ideologische verstrooiing van de arbeidersklasse als
gevolg van de afwezigheid van de subjectieve factor, d.w.z. de zwakte van de
revolutionaire organisatie. Deze zwakte, aangevuld met het isolement van Parijs ten
opzichte van de rest van het land, was, zoals Marx analyseerde, was fataal voor de
Parijse Commune. Daarom kon de beweging van de Gele Hesjes in het beste geval
hebben geleid tot een opstand zonder toekomst [wat niet betekent nutteloos omdat
zij een deel is van de ervaringen van de volksmassa's] en in het slechtste geval tot
een uitputtingsslag.
Biografie: Saïd Bouamama is een marxistisch socioloog, auteur van verschillende
werken over de processen van uitbuiting en overheersing in het imperialistische
tijdperk. Hij is ook de voorzitter van het Front Uni des Immigrations et des Quartiers
Populaires (Verenigd Front van Immigranten en Volksbuurten), dat probeert deze
meest precaire categorieën van werknemers te organiseren.