Abstract. The aim of this paper is to delve into the topic of human rights, consequently showing that the fight for recognising the cultural identity develops through the system of human rights. Specifically speaking, the latter is achieved through civil and political rights, individual rights, and the first-generation rights. Individual’s collective practices for cultural self-identification develop exactly through the civil rights, namely, the right of self-determination. The collective identity and practices also influence and determine the political system. Therefore, in this paper I direct the focus towards the democratic form of the political system of segmented or pluralistic multicultural societies and countries. The implication of this paper is that the consociational democracy (or consensual according to some authors), as a democratic and political system in multi-cultural societies, and cultural diversity in politics are tightly intertwined with the source of their rights, i.e. the human rights system. Keywords: human rights, civil and political rights, individual and collective identity, consociational democracy.

1. FORMS OF COLLECTIVE CULTURAL RIGHTS (CCR)
OR GROUP-DIFFERENTIATED RIGHTS (GDR)
Flora Kadriu, Title of Docent
UBT – Higher Education Institution – Prishtina, Republic of Kosovo
kadriu.flora@gmail.com
Abstract: The motive behind this paper is to delve into the forms of collective cultural rights (CCR) or the group-
specific, i.e., group-differentiated rights (GDR). Different authors,namely, describe the rights of national minorities
and ethnic communities using various terms: collective (cultural) rights or communal rights, group rights, group-
differentiated (specific) rights. In that sense, there are several kinds of group or “collective” rights: genuine
collective rights (e.g., right of peoples to self-determination, right to permanent sovereignty over natural resources,
right to development, other solidarity rights, etc.); trade union rights and other labour rights; quasi-collective rights of
different groups – women, children, the disabled – and marginalised cultural practices; quasi-collective rights of
minorities, ethnic groups, indigenous peoples or the group-differentiated citizenship. By associating the rights of
different groups to their cultures, Parekh dubs group (or “collective”) rights collective cultural rights or communal
rights. Kymlicka, however, additionally provides the typology of group rights, or as he names them, the group-
differentiated rights: 1) collective rights related to self-government, with relative or extended autonomy (potentially
leading to the right to secession); 2) collective rights as polyethnic rights or group-specific measures, that is, rights to
the promotion of a separate culture,such as:financial support foreducation in different languages,radio and telev ision
broadcast,support for customs and traditions, etc.; and 3) special representation rights in the national parliaments. A
given minority is awarded a number of seats in the parliament according to its share into the constituency.
Keywords: group rights, forms of autonomy, cultural autonomy, federalism, secession
ФОРМИ НА КОЛЕКТИВНО КУЛТУРНИ ПРАВА (ККП)
ИЛИ ГРУПНО–ДИФЕРЕНЦИРАНИ ПРАВА (ГДП)
Доцент д-р Флора Кадриу
Универзитет за бизнис и технологија (УБТ) – Приштина, Република Косово
kadriu.flora@gmail.com
Резиме: Мотивот за изработка на трудот ми е да се обидам да ги истражувам формите на колективно
културните права (ККП) или групно-специфичните, односно, групно-диференцирани права (ГДП). Tеориите
на индивидуалните права започнуваат со објаснување што е поединецот, какви интереси има тој како
поединец, а потоа извлекуваат еден збир од индивидуални права, кој ги штити тие интереси; колективистите,
пак, започнуваат со објаснување што е заедницата, какви интереси има таа како заедница, а потоа извлекуваат
еден збир од заеднички права, кој ги штити тие интереси, пред се, интересот на секоја заедница за
самоодржување. Имено, различни автори, правата на малцинските националности или на етничките заедници
ги опишуваат со различни термини: колективни (културни) права или комунални права, групни права,
групно-диференцирани (специфични) права. Во оваа смисла, постојат неколку видови групни или
„колективни“ права: вистински колективни права (на пример, право на самоопределување на народите,
право на сувереност врз природните богатства, право на развој, други солидарносни права, и сл.); синдикални
и други трудови права; квазиколективни права на различни групи – жени, деца, хендикепирани лица – и
маргинализирани културни практики; и квазиколективни права на малцинства, етнички групи, домородни
народи или групно-диференцирано граѓанство. Поврзувајќи ги правата на различните групи со нивните
култури, Парек групните, односно „колективни“ права ги нарекува колективни културни права или
комунални права. Кумлика, пак групните права ги нарекува различните форми групно – диференцирани
права (ГДП). Токму, различните форми групно – диференцирани права честопати се опишуваат како
“колективни“ права. Но, синтагмата “колективни права“ е неуспешна како име за различни форми групно –

2. диференцирани граѓанства. Значењето на синтагмата е премногу широко и наведува на една лажна дихотомија
со индивидуалните права. Групно – диференцираните права се чини како да рефлектираат еден
колективистички или комунитарен став, наместо да ги рефлектираат либералните заложби за индивидуална
слобода и еднаквост. Тоа е погрешна претстава, бројни форми на групно – диференцирани граѓанства се во
согласност со либералните принципи на слобода и со еднаквоста. Голем број форми групно – диференцирани
граѓанства, всушност, се применуваат од поединци. Истите можат да бидат доделени на поединци на една
група или на групата како целина. Имено, Кумлика ја дава и типологијата на групните права, односно како
што ги нарекува тој, групно-диференцирани права: 1) колективни права од областа на самоуправувањето
(self – government), со релативна или проширена автономија (кои може да водат до правото на одвојување);
2) колективни права како полиетнички права или групно-специфични мерки, односно права на поттикнување
посебна култура, на пример: финансиска поддршка на наставата на посебните јазици, радио и телевизиски
програми, поддршка на културните обичаи, и др.; и 3) посебни (специјални) претставнички права во
националните парламенти (representation rights). Одредено малцинство добива одреден број места во
парламентот според својот удел во избирачкото тело.
Клучни зборови: групни права, форми на автономија, културна автономија, федерализам, сецесија
1. ВОВЕД
Етничките или национални малцински групи често посакуваат да ги користат истите средства кои ги
користело и мнозинството, со цел да ја промовираат сопствената култура.
Станува сè појасно дека важните облици на колективните културни права (ККП) или групно-специфичните,
односно, групно-диференцирани права (ГДП) можат да се остварат во границите на поголемата држава.1
Понекогаш, се разбира дека е потребно различно да се третираат припадниците на групите за да се постигне
ефективна еднаквост на шансите на нивните членови – како индивидуи. Таа “интервенција“ се постигнува со
легализирање на посебни групни права или некои автори тоа го нарекуваат “диференцијален третман на
граѓанството“ или “диференцирано граѓанство“. Интервенцијата се врши за да се овозможи искажување на
другите културни практики, а со тоа да се овозможи макар и минимална шанса да се реализираат различните
културни идентитети. Колективните права им припаѓаат и се практикуваат од колективите и како такви не ги
уживаат поединците директно. На пример, ако се гарантираат колективни права на покраината Квебек во
Канада, некои даночни олеснувања и сл., тогаш тие права ќе важат за сите граѓани на Квебек, а не само за
франкофоното население. Но, ако на Квебек му се гарантираат колективно културни права (ККП) или групно
– диференцирани права (ГДП), кои се гарантираат на франкофоното население (судски процеси на француски
јазик, изучување на образовна настава на француски јазик и сл.), тогаш тие права ги уживаат поединци кои се
припадници на тоа национално малцинство, а не сите граѓани на Квебек. Тие права нема да бидат гарантирани
за Италијанците, Шпанците и други, заради една единствена причина – бидејќи тие не претставуваат
национално малцинство.Постоењето на колективно културните права (ККП) се изведува од идејата и
потребата за “правда меѓу групите“ и меѓу индивидуите кои ним им припаѓаат со цел овозможување
ефективни шанси за остварување на индивидуалните права на припадниците на различни групи, кои имаат
различна општествена положба. Доколку се прифати концептот на општествена правда, според која
еднаквоста вклучува еднакви почетни позиции на различните етнокултурни групи, колективните културни
права начелно не и се спротивставуваат на либералната идеја на еднаквоста.2
Токму, колективно културните права, се наменети да им помогнат на етнокултурните групи и на
религиозните малцинства во изразувањето на нивното културно достоинство и културна автентичност, без
страв од предрасуди или од дискриминација во постоечкото општество. Заштитата овозможена токм у од тие
заеднички права на граѓанството е доволна за повеќето од легитимните форми различност во општеството.
1 Will Kymlicka, “Can Liberal Pluralizam be Exported“, Oxford University Press, 2001, стр. 31.
2 Milan Mesic, “Prijepori oko kolektivnih (kulturnih) prava“,Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 2007, god. 57,
br. 3, стр. 527 – 545.

3. Затоа и расте интересот за истражување на различни форми на автономија, како што е персоналната
(културна) автономија, или таканаречено внатрешно самоопределување, потоа некакви облици на
политичка автономија или територијална надлежност, федерализмот како иинсистирањето на
самоопределување или сецесија.
2. РАЗЛИЧНИ ФОРМИ НА АВТОНОМИЈА
Еден од начините за постигнување на целта на националните или етничките групи е посебното
третирање на личностите, кои, по сопствен избор, го задржуваат посебниот, малцински етнички идентитет.
Во ваков случај говориме за културна или персонална автономија. Основната идеја е дека во сложени
држави треба да се развива државјанството како политички однос, но и националноста како културен
идентитет, па така на припадниците на националните малцинства да им се овозможи избор на посебен
идентитет и во согласност со тоа да стекнат одредени права и обврски.3 Ваквиот облик на автономија е погоден
за помалите заедници и територијално дисперзирани национални малцинства, како и за заедниците кои биле
подложени на силен асимилациски притисок (на пример, Турците во Бугарија). Концептот на културната
автономија која се темели на теоријата на Ото Бауер за неутралната автономија на Хабсбуршката Монархија,
пружа дополнување на познатите западни модели на малцински права. Културната автономија не само што
бара културата да биде слободна од надворешните влијанија кои би можеле да влијаат на поединецот, туку
таа да биде и детерминирана со автономниот избор на своите членови.4
Националните или етничките групи во мултинационалните или полиетнички држави, по правило,
бараат права од областа на самоуправувањето. Тие се однесуваат на различни (функционални или
територијални) облици на „приближување“ кон власта или кон местата на политичко одлучување на
етничките групи и малцинства, односно доделување на моќта на националните малцинства. Најчести се
барањата за некакви облици на политичка автономија или територијална надлежност.
Во својата опсежна студија за автономијата, Рут Лапидот го дефинира територијално-политичкиот
облик на автономија како договор на групата која се разликува од мнозинската популација во државата, но го
сочинува мнозинството во одредено подрачје, насочен кон осигурување на услови со кои можат да го изразат
својот идентитет.5 На сличен начин и Хурст Ханум смета дека правото на автономија го признава правото на
малцинските заедници за внатрешна автономија и контролата на своите работи која не е во спротивставеност
со суверенитетот на државата.6
Најдобри можности на управување имаат групите кои се населуваат на компактна територија. Во тој случај
тие можат да остварат скоро потполна автономија на територија на друга нација. Во рамките на
територијалната организација на државата се бара територијата на која живее малцинството да се издвои како
посебна единица на локална самоуправа и на органите на локалната самоуправа да им се прошират
овластувањата во однос на централната власт. Таква територијална автономија, на пример, имаат
припадниците на малцинствата на Сицилија, Сардинија, во Трентино – Алто Адиџе, Аостинската Долина,
Фриули – Венеција Џулија во Италија, и на Оланд во Финска.
Онаму каде што националните малцинства имаат несомнено мнозинство на своите историски
територии, а особено каде малцинствата имаат своја историска автономија, малку е веројатно дека постои
било какваалтернатива на територијалната автономија или повеќенационалниот федерализам. Таква
територијална автономија, на пример имаат припадниците на малцинствата на Сицилија, Сардинија, Во
Трентино – Алто Адиге (Alto Adige), Вале д Аоста (Valle d’ Aosta), Фрили (Frili) – Венеција Гуилија Venezia
(Guilia) во Италија, и на Аландскиот оток во Финска.
3 Otto Bauer, “Die Nationalitatenfrage und die Sozialdemokratie“, Wien, 1907.
4 Robert Murray, “Liberalism, culture, aboriginal rights: in defence of Kymlicka“, Canadian Journal of Philosophy,
vol. 29, no. 1, 1999.
5 Ruth Lapidot, “Autonomy – Flexible Solutions to Ethnic Conflikt“, Washington, United States Institute of Peace
Press, стр. 31.
6 Hurst Hannum, “Autonomy, Sovereignity and Self – Determination: The Accommodation of Conflicting Rights“,
Philadelphia, University of Pennsilvania Press, 1990, стр. 473 – 474.

4. Еден историски механизам на признавање на барањата за самоопределување е федерализмот
кој може да понуди широка автономија, гарантирајќи можност на малцинството за донесување
одлуки во одредени области, затоа што федерализмот му се спротивставува на принципот на
еднакво претставување на граѓаните (еден човек, еден глас), а на малцинствата им одговара
бидејќинемада бидат надгласани од поширокотоопштество.Федерализмотможе дасе појави во
повеќе различни облици Еден од најчестите облици на федерализмот е воспоставувањето на посебен
орган заснован на принципот на паритет. Другиот облик е често применлив начин на одредување квоти
коишто малцинствата ги добиваат во државната администрација. Федерализам бараат Квебекчаните во
Канада, Шкотланѓаните и Велшанците во Велика Британија, Каталонците и Баските во Шпанија,
Порториканците во САД. Имено, федерализмот честопати се користи за справување со националната
разновидност, но сепак голем број федерални системи се имаат појавено поради неповрзани причини со
истата. Не е изненадувачки тоа што земјите кои се “федерации од народи“ треба, исто така, да создаваат и
политички федерации. Корисни дискусии за врската помеѓу федерализмот и културната разновидност има во
Howse and Knop 1993; Minow 1990; Majone 1990; Gagnon 1993; Long 1991; Duchacek 1977; Elkins 1992; Norman
1994.7
Сепак, федерализмот е една од вообичаените стратегии за справување со националните малцинства. Тој може
да послужи како механизам за автономија само доколку националното малцинство прави мнозинство во една
од федералните подрачни единици. На пример, одвојувањето на денешната канадска територија Нунавут во
1999 година, со мнозинство ескимско население од северозападните територии е пример за создавање
федерална единица заради заштита на некои етнокултурни групи. Демократскиот федерализам ги
припитомува и пацифицира национализмите, истовремено почитувајќи ги индивидуалните права и слободи,
што е тешко да се тврди за било кој друг политички состав.8
Барањето на националните малцински групи кое предизвикува најмногу проблеми е инсистирањето
на самоопределување или сецесија. Понекогаш таквото барање се истакнува со намера да се формира
сопствена, независна држава, а понекогаш одреден територијален дел да се приклучи кон некоја друга држава,
најчесто држава на „матичниот народ“.
Интересен е ставот на Џозеф Раз за правата на автономија, истакнувајќи дека такво право имаат
групациите кои го сочинуваат мнозинството (во рамки на големата територија) доволна за политичка
независност и дека националните малцинства кои немаат територијална компактност доволна за политичка
независност мораатда се задоволат со полиетничките права.9 Имено, се смета дека полиетничките права, како
групно-диференцирани права, подразбираат различни форми на јавна финансиска поддршка и правна заштита
за одредени практики поврзани со одредени етнички или религиозни групи. Во тоа влегува и финансирањето
на етничките здруженија, магазини и фестивали. Некои луѓе го бранат тоа финансирање едноставно како
начин да се осигураат дека етничките групи нема да бидат дискриминирани при државното финансирање на
уметноста и на културата,10 други, пак, сметаат дека ваквото финансирање е традиционално ориентирано во
полза на европските дериватни форми на културно изразување.
Сепак, колективните културни права (ККП) од областа на самоуправувањето, со релативна или
проширена автономија, се постојани и тоа е една од причините зошто националните малцинства сакаат нив
да ги внесат во Уставот.
7 Will Kymlicka, “Multicultural Citizenship“, Clarendon Press, Oxford, 1995, фуснота 22, стр.53.
8 Will Kymlicka, “Multicultural Citizenship“, Clarendon Press, Oxford, 1995.
9 Joseph Raz, ”Multiculturalism:A liberal perspective“, во: Joseph Raz, “Ethics in the Public Domain“, New York:
Oxford University Press, 1994, стр. 178.
10 Will Kymlicka, “Multicultural Citizenship“, Clarendon Press, Oxford, 1995, стр. 57.

5. 3. ЗАКЛУЧОК
Во современите расправи и имплементација на ККП се забележува мало дистанцирање од
територијалните решенија за етничките права (со кои посебно се занимава Кумлика: федерализам,
кантонизација и најрадикалното – сецесија) и тоа поради искуството од нивната имплементација во некои
кризни жаришта, а посебно со имплементација на системот за малцинска заштита во мултикултурните
општества и региони на земјите во Југоисточна Европа кои настанаа по распадот на комунизмот.
Најдрастични беа примерите на војната во Босна и кризата во бивша Југославија. Имено, искуствата покажаа
дека имплементацијата на територијална автономија како решение за етничките прашања во земјите кои
поминаа конфликти или пак во оние кои се во фаза на високи меѓуетнички тензии, редовно резултираше во
експлицитни или тивки етнички чистења во нивните територијални единици (Босна и Косово се само
најдрастични примери). Практично, меѓуетничкиот ресентимент (омраза и страв) не запираше со создавање
на нови граници на територијалните етнички единици, туку продолжуваше во процеси на тивки преселби.
Всушност, резултатот беше создавање на етнички чисти помали ентитети наместо решавање на
мултиетничките проблеми (смирување на меѓуетничките релации на инклузивен начин). Најголем бројод нив
завршуваа во авторитарни репресивни режими (Република Српска и Чеченија, исто така се само најдрастични
примери).
Од ова трауматско искуство, „меѓународниот мултикултурен инженеринг“ се ориентираше повеќе кон
инструментите на интерното самоопределување, културна автономија, со еден збор – кон одржување на
мултикултурните држави во исти граници и со ефективна демократија. Дополнително искуство од сите овие
случаи на мултикултурен инженеринг е учеството на коерзивна, односно присилна, превентивна дипломатија
од страна на релевантната меѓународна заедница, најчесто Соединетите Американски Држави и Европската
Унија. Оваа улога на трет чинител, гарантор, медијатор, олеснувач, посредник во сложените мултикултурни
контексти се покажа како многу важен за постигнување на одржлив успех. Проценката и мислењата на „трет“
арбитер или страна која нуди добри услуги (а во која сите актери имаат некаква доверба) е важен фактор на
внатрешна консолидација, особено кога се создаваат тензии и конфликти во едно мултиетничко општество и
тоа како резултат на односот на идентитетите кој е полн со недоверба, страв и омраза. Примерите на
инволвирањето на САД и ЕУ во Македонија со Охридскиот рамковен договор (за време на мултиетничката
криза од 2001 година) и потоа на Косово (со планот на Ахтисари) се значајни и успешни примери во таа
насока.
ЛИТЕРАТУРА
[1] Bauer Otto, “Die Nationalitatenfrage und die Sozialdemokratie“, Wien: Verlag der Wiener Volksbuchhandlung
Ignaz Brand, 1907.
[2] Will Kymlicka, “Liberalizam, zajednica I kultura“, Deltakont, Zagreb, 2004.
[3] Љубомир Д. Фрчкоски, „Меѓународно право за правата на човекот”, Магор, Скопје, 2006.
[4] Hannum Hurst, “Autonomy, Sovereignity and Self– Determination:The Accommodation of Conflicting Rights“,
Philadelphia, University of Pennsilvania Press, 1990.
[5] Kymlicka Will, “Multicultural Citizenship: A Liberal Theory of Minority Rights“, Oxford University Press,
Oxford and Clarendon Press, Oxford, 1995.
[6] Kymlicka Will, “Can Liberal Pluralizam be Exported?“, Oxford University Press, 2001.
[7] Lapidot Ruth, “Autonomy – Flexible Solutions to Ethnic Conflikt“,Washington,United States Institute of Peace
Press, 1997.
[8] Mesic Milan, “Prijepori oko kolektivnih (kulturnih) prava“, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu,
2007
[9] Murray Robert, “Liberalism, culture, aboriginal rights: in defence of Kymlicka“, Canadian Journal of
Philosophy, vol. 29, No. 1, 1999.
[10] Raz Joseph, ”Multiculturalism: A liberal perspective”, во: Joseph Raz, “Ethics in the Public Domain”, New
York: Oxford University Press, 1994.