1. Beekherstel bevordert ecologie in
Lunterse Beek
Zestig jaar lang was van stroming
in de Lunterse Beek nauwelijks
sprake. Door uitgevoerde maatre-
gelen ontstaan volop kansen voor
flora en fauna. Dat betekent een
verhoogde leefkwaliteit voor
kenmerkende vissoorten als het
bermpje, het vetje en de rivier-
grondel, maar ook soorten libellen
en de ijsvogel zullen terugkeren
doordat het water weer stroomt.
Elsen, eiken, berken en wilgen zijn
nieuw langs de beek geplant. Door
de stroming van het water komen
natuurlijke processen in de beek
weer op gang. Zand, grind en
bladeren bezinken of verplaatsen
zich.
de Groeperkade, na de Slaperdijk de tweede
keerkade in de Grebbelinie. De stuw vormt
voor vissen geen hindernis meer. “Het zijn
maatregelen die voortvloeien uit de Europese
Kaderrichtlijn Water-opgave,” zegt dagelijks
bestuurslid Dirk-Siert Schoonman. “Die opgave
bestaat uit schoon oppervlakte- en grondwater
voor de eerste toets die eind 2015 plaats-
vindt.”
Een andere uitgevoerde maatregel is het
bouwwerk tussen de oude en nieuwe beek. Bij
piekafvoeren verdeelt dit werk het water tus-
sen de oude en nieuwe beekloop. Het verdeel-
werk maakt het mogelijk dat de ecologische
doelen behaald worden zonder dat dit een
negatief effect heeft op het grondwaterpeil
van de aanliggende agrarische percelen. “Dat
is een goede zaak, die we van tevoren hebben
berekend,” weet Schoonman. De aanleg van
een overstromingsvlakte van ongeveer 40 m
zorgt er daarnaast voor dat water bij dergelijke
grote afvoeren meer ruimte krijgt en wordt
afgeremd door bochten en begroeiing.
Variatie
Projectleider van het in september 2014
gestarte herstelwerk is Maarten Veldhuis. Hij
verwijst naar de jaren vijftig en zestig. “Des-
tijds zijn veel watergangen recht getrokken en
daar zijn stuwen in geplaatst. Dat geldt ook
voor de Lunterse Beek. De belangrijkste reden
daarvoor was er voor te zorgen dat de beken
tijdens piekafvoeren voldoende ruimte kregen.
Valt er veel regen, dan moest zo’n beek die
hoeveelheden kunnen opvangen, zonder dat
de landbouw daarvan nadeel ondervindt.
Een groot deel Lunterse Beek was alleen
nog in naam een beek
In vier maanden is de beek over een
lengte van 1,8 km hersteld
In grote lijnen is de situatie teruggebracht
naar die van voor 1950
Sleutelwoorden zijn: meanderen, meer
verval, versmalling en bebossing
in ‘t kort - Beekherstel
De Lunterse Beek stroomt ten westen van
Lunteren langs Renswoude. Na 11 km mondt
deze laaglandbeek bij Scherpenzeel uit in het
Valleikanaal.Ter hoogte van de landgoederen
Klein Wolfswinkel en Engelaar is de beek over
een lengte van 1,8 km opnieuw ingericht.
Hierdoor stroomt het water in de beek weer.
Meanders
In samenwerking met vele partners liet
Waterschap Vallei en Veluwe in het project de
bestaande beek intact en legde er een nieuw
natuurlijk deel naast. Het is een schitterend
traject geworden dat voorzien is van veel
bochten. Het nieuwe deel ligt door de Greb-
belinie heen en daarmee langs de stuw bij
Er is een nieuw natuurlijk deel naast de bestaande beek gelegd.
Waterhuishouding & Waterbouw
4 nr.7/8 - juli/augustus 2015

2. Agrariërs willen in het voorjaar immers graag
vroeg hun land op.”
Voor het houden van een goed (grond)water-
peil werden destijds stuwen aangebracht. Het
gevolg was dat de beek uit stilstaande bakken
bestond.Veldhuis: “Dat zorgde voor stilstaand
water en slib op de bodem. Ongunstig voor de
groei van waterplanten en slecht voor de vis-
sen in de beek. Doordat we nu weer bochten
hebben aangelegd, is de situatie teruggebracht
naar die van voor 1950: variatie in stroomsnel-
heid en de natuurlijke beekprocessen komen
weer op gang.”
Verval
De stroming komt vooral weer in de beek,
omdat het nieuwe beekdeel om de stuw Groe-
perkade is gelegd.Veldhuis legt uit: “Daarbij is
gebruikgemaakt van het natuurlijke verval, van
meanders en van ruimte, want ook nu willen
we niet dat het water als gevolg van hevige re-
genbuien op landbouwgrond of bij bebouwing
terechtkomt.We maakten het profiel van de
beek smaller. Dat is nu 5 à 6 m. Door het na-
tuurlijke verval en de versmalling ontstaat een
beek die weer stroomt, waar aan de buiten-
kant erosie optreedt en in de binnenbochten
verzanding. Door de stroming verdwijnen voor
de landbouw schadelijke stoffen sneller, wat
aangenamer is voor vissen.” Het bermpje is
een vissoort die Veldhuis graag ziet terugke-
ren in de Lunterse Beek. “Deze vis houdt van
stroming en wil stuwen passeren. Dan komt-ie
hier aan zijn trekken.” Daarnaast verwacht
Veldhuis dat in de omgeving van de beek de
weidebeekjuffer en de havik terugkomen. “De
ijsvogel hebben wij een maand na aanleg zelfs
al weer gezien!”
Een belangrijke factor die eveneens bijdraagt
aan leven in en om de beek is een beekbege-
leidend bos. “Daarom zorgden we ervoor dat
de Lunterse Beek straks voor een groot deel
in het bos ligt.Vroeger zijn hier veel bomen
gekapt, de agrariër had daar namelijk weinig
aan. Maar voor waterdieren en -planten is het
van belang dat er regelmatig schaduw en niet
altijd zon op de beek staat. Het beekwater
warmt anders te snel op, wat schadelijk is
voor de ontwikkeling van veel flora- en fau-
nasoorten die we terug willen krijgen. Met de
vereniging Das en Boom stemden we af dat er
boomstammen over de beek zijn gelegd. Daar
gaan veel dieren profijt van hebben, maar in
eerste instantie de das zelf.”
Verbinding
Natuurbruggen als verbinding op maat.
Passend in de andere opgave in het project:
Ecologische Verbindingszone. De Lunterse Beek
is een belangrijke schakel in de ecologische
verbindingszone die de natuurgebieden op
de Veluwe aaneenschakelt met de Utrechtse
Heuvelrug. Daarbij gaat het om het aanleggen
van landschapselementen als poelen, natuur-
vriendelijke oevers en bosschages. Dergelijke
verbindingszones zijn met name belangrijk
voor zoogdieren, amfibieën en vogels.Voor
vissen is het belangrijk om de beek vanaf
het Valleikanaal optrekbaar te maken en om
geschikte paaiplaatsen voor hen in te richten.
Naast de ecologische impulsen verbetert de
landschappelijke beleving van het beekdal
sterk omdat de beek natuurlijker is ingericht.
Een nieuw wandelpad wordt ontwikkeld over
Landgoed Klein Wolfswinkel. Dit wandelpad is
tevens een shortcut voor een klompenpad.
Toekomst
De Lunterse Beek is in ruim vier maanden
tijd over een lengte van 1,8 km hersteld. Hoe
ziet het er uit voor de rest van het traject?
Veldhuis: “De beek blijft stromen, de beoogde
beekprocessen komen op gang en de komende
jaren monitoren we in hoeverre de doelen
worden gehaald of dat er nog wat moeten
worden bijgestuurd.” Het beheer en onder-
houd is vanaf oplevering bepalend in de doel-
realisatie.Waterschap Vallei en Veluwe stelt
daarom een onderhoudsplan op dat past bij de
streefbeelden en doelen die moeten worden
gerealiseerd, waar ook de landgoederen
onderdeel van zijn. Daarnaast worden er meer
projecten benedenstrooms uitgevoerd waar-
door de gehele beek meer waarde krijgt, zowel
ecologisch als landschappelijk. Beekherstel is
een goed voorbeeld, waarbij de totale waarde
uiteindelijk hoger ligt dan de som der delen.
Edwin Spikkert is communicatie-
medewerker bij Waterschap Vallei
en Veluwe.
Een belangrijke bijdrage aan leven in en om de beek is een beekbegeleidend bos.
E. Spikkert
5nr.7/8 - juli/augustus 2015
“De beek blijft stromen en de beoogde beekprocessen komen op gang”, aldus projectleider Maarten Veldhuis.