Doradcy EY pomagają walczyć z przestępczością gospodarczą w Polsce działając m.in. na rzecz zmniejszania szarej strefy. Dzięki naszym działaniom dla branż stalowej, paliwowej czy metali nieżelaznych budżet państwa zyskał setki milionów złotych.

1. Szara strefa w Polsce i wybranych branżach
Mechanizmy, konsekwencje i potrzebne działania
Wprowadzenie do dyskusji
Marek Rozkrut

2. 2
Szara strefa, czyli …
Czarna gospodarka Szara gospodarka Gospodarka ukryta
Brunatna
gospodarka
Gospodarka
podziemna
Strefa wyłudzeń
Gospodarka
w cieniu
(shadow economy)
Gospodarka
nieformalna
Czarna strefa
Gospodarka
nieobserwowalna
etc …

3. 3
Różne odcienie szarej strefy
Realizowana także przez
zarejestrowane firmy
Szara strefa
Niezarejestrowana Zarejestrowana
Działalność

4. 4
Różne odcienie szarej strefy
Szara strefa
Luka podatkowa
z tyt. szarej strefy
Zarejestrowana
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem na rynku
Nielegalny produkt lub
usługa
Nielegalne
posiadanie
Nielegalna
sprzedaż
Twarde
narkotyki,
egzotyczne
zwierzęta
Miękkie
narkotyki
Niezarejestrowana
Działalność

5. 5
Różne odcienie szarej strefy
Szara strefa
Luka podatkowa
z tyt. szarej strefy
Zarejestrowana
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem na rynku
Nielegalny produkt lub
usługa
Nielegalna
sprzedaż
Nielegalna forma
sprzedaży
Nielegalne
pochodzenie
Pozostała nierejestrowana
sprzedaż (działalność
nieformalna)
Nielegalnie działające
firmy bukmacherskie
(zarejestrowane
w rajach podatkowych)
Sprzedaż
papierosów
z przemytu
Korepetycje, wynajem
nieruchomości, usługi
„złotej rączki”
Działalność
Nielegalne
posiadanie
Niezarejestrowana

6. 6
Szara strefa na rynku wyrobów tytoniowych w Polsce
W roku 2013 szara strefa obejmowała
co najmniej 23,3% wolumenu rynku
wyrobów tytoniowych, a udział ten
w ostatnich latach systematycznie rósł.
Z tytułu samej akcyzy od wyrobów
tytoniowych, ubytek dochodów
budżetowych w 2013 r.
najprawdopodobniej przekraczał 5 mld zł.
Źródło: oszacowania EY Polska, dane Badania Budżetów
Gospodarstw Domowych GUS, Diagnoza Społeczna, dane
British-American Tobacco (ACN - AC Nielsen,
CS - CyberService).
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Liczba wypalonych papierosów, przewyższająca liczbę oficjalnie sprzedanych wyrobów tytoniowych (lewa oś)
Ilość tytoniu do palenia sprzedanego średniorocznie wg danych oficjalnych ACN i CS (lewa oś)
Liczba sprzedanych papierosów średniorocznie wg danych oficjalnych ACN i CS (lewa oś)
Udział szarej strefy w całkowitym spożyciu, narosłej od 2005 r. (z tytoniem do palenia, prawa oś, %)
mld sztuk

7. 7
Różne odcienie szarej strefy
Szara strefa
Luka podatkowa
z tyt. szarej strefy
Zarejestrowana
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem na rynku
Nielegalny produkt lub
usługa
Niezarejestrowane
transakcje
Nielegalna
sprzedaż
Z korzyścią
dla obu stron
transakcji
Z korzyścią dla
jednej strony
transakcji
Nielegalna forma
sprzedaży
Nielegalne
pochodzenie
Pozostała nierejestrowana
sprzedaż (działalność
nieformalna)
Działalność
Niższa cena usługi
budowlanej
bez faktury
Brak paragonu,
normalna cena
Nielegalne
posiadanie
Niezarejestrowana

8. 8
Nieraportowane transakcje, przy wykorzystaniu
płatności gotówkowych
18,7 18,9 19,0
18,5
17,1
15,1
13,2 12,9 13,3 13,0 13,2 13,0
12,4
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
%PKB
Szara strefa z tytułu niezarejestrowanych, gotówkowych transakcji,
wyniosła w Polsce w 2014 r. ok. 215 mld zł (równowartość 12,4% PKB)
Źródło: oszacowania EY Polska na podstawie modelu popytu na gotówkę (ang. currency demand approach)
► Ok. 40 mld zł utraconych dochodów tylko
z tytułu CIT i VAT
► Do tego należy dodać:
► utracone wpływy z pozostałych opłat
i podatków (np. akcyza od papierosów,
alkoholu) oraz ubytek podatków i składek
z tytułu nierejestrowanego zatrudnienia –
choć z taką formą pracy wiążą się także
pewne korzyści społeczne i gospodarcze;
► ubytek dochodów z tytułu szarej strefy,
która występuje także przy
bezgotówkowych transakcjach B2C, np.
część handlu elektronicznego, nielegalni
bukmacherzy;
► znaczną część wyłudzeń podatkowych
(szczególnie VAT) w transakcjach B2B
(np. „słupy” na rynku paliw).

9. 9
Różne odcienie szarej strefy
Szara strefa
Luka podatkowa
z tyt. szarej strefy
Zarejestrowana
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem na rynku
Nielegalny produkt lub
usługa
Wyłudzenia
podatkowe
Niezarejestrowane
transakcje
Inne mechanizmy
wyłudzeń
podatkowych
Nielegalna
sprzedaż
Z korzyścią
dla obu stron
transakcji
Z korzyścią dla
jednej strony
transakcji
Pozostała zarejestrowana
działalność
Wyłudzenia VAT – np.
znikające podmioty,
puste faktury
Nielegalna forma
sprzedaży
Nielegalne
pochodzenie
Pozostała nierejestrowana
sprzedaż (działalność
nieformalna)
Działalność
Nielegalne
posiadanie
Niezarejestrowana
Wyłudzanie VAT na rynku oleju napędowego,
rynku prętów zbrojeniowych

10. 10
Koniec wyłudzeń w handlu prętami zbrojeniowymi
w Polsce
-150
-100
-50
0
50
100
150
200
250
sty-12
lut-12
mar-12
kwi-12
maj-12
cze-12
lip-12
sie-12
wrz-12
paź-12
lis-12
gru-12
sty-13
lut-13
mar-13
kwi-13
maj-13
cze-13
lip-13
sie-13
wrz-13
paź-13
lis-13
gru-13
sty-14
lut-14
mar-14
kwi-14
maj-14
cze-14
lip-14
sie-14
wrz-14
paź-14
lis-14
gru-14
tys.t(miesięcznie)
import ukryty (GUS vs Eurostat) eksport wątpliwy (GUS vs Eurostat)
eksport - potwierdzony (Eurostat) import - raportowany (GUS)
produkcja (HIPH) zużycie jawne (HIPH, GUS)
popyt krajowy (HIPH, GUS, Eurostat) Źródło: obliczenia EY Polska
Skala wyłudzeń VAT na rynku prętów zbrojeniowych sięgała w szczytowym okresie (rok 2012) ok. połowy legalnego
rynku. Wyeliminowanie oszustw m.in. poprzez wprowadzenie mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT od
października 2013 r.
Szacowane przez EY skutki wprowadzonych zmian systemowych – efekty dla br. (w porównaniu ze status quo):
Zużycie jawne ↑ 173% | Dochody sektora finansów publicznych ↑ 360 mln PLN
silne zawężenie nieraportowanego
importu prętów zbrojeniowych
prawie zanika pozorowany eksport
prętów zbrojeniowych
zużycie jawne stabilizuje się na
poziomie krajowego popytu

11. 11
Ogromna skala wyłudzeń w handlu olejem napędowym
w Polsce
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
strefa wyłudzeń - różnica między wariantem
maksimum a minimum
strefa wyłudzeń - wariant minimum
oficjalna konsumpcja krajowa ON
W roku 2013 strefa wyłudzeń stanowiła 18,6%-24,2% całkowitej sprzedaży oleju napędowego. Na przełomie 2013/2014
utrzymywał się jeszcze trend wzrostowy.
Źródło: oszacowania EY Polska, dane POPiHN
► Główny mechanizm wyłudzeń:
znikające podmioty („słupy”).
Wyłudzany przede wszystkim
podatek VAT (w mniejszym
stopniu akcyza).
► W ostatnim czasie wprowadzono
jednak kilka zmian systemowych,
a najnowsze dane wskazują na
odwrócenie spadkowego trendu
oficjalnej konsumpcji paliw
ciekłych, w tym ON – czy to
oznacza skuteczną walkę z szarą
strefą?
tys.m3,danemiesięczne

12. 12
Różne odcienie szarej strefy
Szara strefa
Luka podatkowa
z tyt. szarej strefy
Zarejestrowana
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem na rynku
Nielegalny produkt lub
usługa
Wyłudzenia
podatkowe
Niezarejestrowane
transakcje
Inne mechanizmy
wyłudzeń
podatkowych
Nielegalna
sprzedaż
Z korzyścią
dla obu stron
transakcji
Z korzyścią dla
jednej strony
transakcji
Pozostała zarejestrowana
działalność
Wyłudzenia VAT – np.
znikające podmioty,
puste faktury
Nierejestrowane
zatrudnienie
Nielegalna forma
sprzedaży
Nielegalne
pochodzenie
Pozostała nierejestrowana
sprzedaż (działalność
nieformalna)
Działalność
Nielegalne
posiadanie
Niezarejestrowana

13. 13
Zagadnienia do dyskusji
Zróżnicowany charakter transakcji w szarej strefie – od „szarego” do „czarnego” rynku.
Gdzie szara strefa występuje najczęściej i jakie są związane z tym koszty?
W których branżach mamy do czynienia ze zorganizowaną przestępczością i jak należy
ją zwalczać? Rozwiązania systemowe czy represyjne?
Jaką rolę w ograniczaniu nierejestrowanych transakcji pełnią płatności bezgotówkowe?
Zatrudnienie w szarej strefie (rosnące w okresie dekoniunktury) – koszty, ale też
korzyści. Jakie działania należy podjąć w tym obszarze? Jak duże jest ryzyko wzrostu
szarej strefy w wyniku częściowego oskładkowania umów cywilno-prawnych?
Rekomendowane działania
2
1
4
3
5