Blog october'17

ÞFñdUÜF æÜFæFùFÞ ÛFWk PùÎ¼U =+X
=+FÛF ÛFWk áFFÎFF ¼WèF =+U HÎÎFP¶F
=W+ PáFJ EFæFèÜF=+ ùY
ÛFùF¶ÛFF ;FFkÍFU
=+
&F
;F
fF
‘~
˜F
š
¡F
¤F
©
*
°
³
£F
¶F
»F
¼
ÍF
‡F
õF
èF
ðF
æFÙF
µF
ÛF
ÎF
E
EF
G
Ga
¶F
‡F
¡F
³
&F
&F
ÙF
ÙF
ÎF
©
© ‘~
‘~
»F
»F
EF
EF
E
E
Ga
Ga
G
G
*
*
³
³
³
³s
³s¡F
¡F
µF
µF
èF
èF
¶F ¶F
š
š
=+
=+
»F
»F
‘~
‘~
‘~
ÛF
ÛF
š
š
æF

2
mebheeoJeÀer³e
nj meeue efnboer heKekee›e meceejesn JesÀ meceehle nesves JesÀ lelJeÀeue yeeo, yeecej uee@jer Dee@ie&veeF&]pesMeveue ie]pesì (yuee@ie]) JesÀ
SJeÀ efkeMes<e DebJeÀ ÒeJeÀeefMele JeÀjves JeÀer SJeÀ hejbheje yeve ieF& nw, pees efJeÀ DeeefOeJeÀeefjJeÀ Yee<ee JesÀ ªhe cesb efnboer JesÀ Òe®eej
Deewj Ghe³eesie JeÀes meceefhe&le nw~ nceeje osMe Del³eble efkeefkeOeleehetCe& nw Deewj ®eerve JesÀ yeeo ogefve³ee cesb otmeje meyemes ye›e
Deeyeeoer keeuee osMe nw~ cewb cenmetme JeÀjleer ntb efJeÀ nceejs osMe JeÀes SJeÀpegì Deewj meceÉà yeveeves JesÀ efueS, ³en cenlkehetCe&
nw efJeÀ veeieefjJeÀ SJeÀ met$e mes yebOes ngS nesb Deewj meYeer veeieefjJeÀesb JeÀes SJeÀ met$e cesb yeebOes jKeves JesÀ efueS SJeÀ meceeve Yee<ee
mes yesnlej JegÀí Yeer venerb nes meJeÀlee~ JegÀí yengle ner jes®eJeÀ DeebJeÀ›esb hej ÒeJeÀeMe [euee ie³ee nw; 134.5 JeÀjes› JeÀer
Deeyeeoer keeues Yeejle cesb 50… Deeyeeoer efnboer cesb yeesueleer nw Deewj 20… iewj-efnboer Yee<eer pevemebK³ee Fme Yee<ee JeÀes mecePeleer
nw~ Fme leL³e JeÀes O³eeve cesb jKeles ngS, ³en yengle leeefJeÀ&JeÀ nw efJeÀ efnboer ken Yee<ee nw pees osMe JeÀes yeebOe meJeÀleer nw
Deewj Yeejle JeÀer peveYee<ee nesves JeÀe Deevebo os meJeÀleer nw~ efnboer JeÀes 26 pevekejer 1950 JeÀes ‘jepeYee<ee' ³ee DeeefOeJeÀeefjJeÀ
Yee<ee Ieesef<ele efJeÀ³ee ie³ee Lee Fmeer efove nceeje mebefkeOeeve ueeiet ngDee Lee~ efkeMke mlej hej, Fmes yeesueves keeueesb JeÀer mebK³ee
JesÀ meboYe& cesb efnboer JeÀes meyemes lespeer mes yeæ{leer Yee<ee ceevee peelee nw~ ³eefo Yeejle JeÀes ‘kewefMkeJeÀ Yeejleer³e Yee<ee' JesÀ ªhe
cesb JesÀkeue SJeÀ ner Yee<ee JeÀes hesMe JeÀjves JesÀ efueS JeÀne peeS, lees efnboer SJeÀ mkeeYeeefkeJeÀ efkeJeÀuhe nesiee JeÌ³eesbefJeÀ FmeJeÀer
ceewpetoieer ueieYeie 65 osMeesb cesb nw~
nce SJeÀ heefyueJeÀ mesJeÌìj SbìjÒeeFpe JesÀ efueS JeÀece JeÀjles nwb Deewj cegPes ueielee nw efJeÀ ncesb jespeevee JesÀ JeÀece cesb efnboer
JeÀe Fmlesceeue JeÀjvee ®eeefnS Deewj nceejs meeefLe³eesb JeÀes Ssmee JeÀjves JesÀ efueS Òesefjle JeÀjvee ®eeefnS~ yeecej uee@jer cesb, vesleÉlke
ueieeleej nce meYeer JeÀes efnboer JeÀes meefJe´À³e ªhe mes Deewj mecePeoejer mes Ghe³eesie JeÀjves JesÀ efueS Òeeslmeeefnle JeÀjlee nw~ cewb
Fme Dekemej hej Deehe meYeer JeÀes jepeYee<ee efkeYeeie JeÀer kesyemeeFì - (http://www.rajbhasha.nic.in/) hej peeves
JesÀ efueS DevegjesOe JeÀªBieer leeefJeÀ Deehe efnboer mes mebyebefOele hegjmJeÀej ³eespeveeDeesb, F&-ìtume, Meyoekeueer, F&-hegmleJeÀ Deewj
Dev³e jes®eJeÀ efkekejCeesb JesÀ yeejs cesb peeve meJeÀsb~ yuee@ie JesÀ Fme DebJeÀ cesb nceves meYeer #es$eesb cesb efnboer heKekee›e meceejesn JeÀes,
jepeYee<ee efkeYeeie JeÀer cenlkehetCe& IeìveeDeesb JeÀes ÒeJeÀeefMele efJeÀ³ee nw~ Þeer efMeke veeie JegÀceej, ÒeyevOeJeÀ (jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve
Skeb peer[er), Þeerceleer cecelee Òemeeo, keefjÿ ÒeyebOeJeÀ (jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve Deewj peer[er), Þeer ieesheeue oeme, JeÀefveÿ
DeefOeJeÀejer (jepeYee<ee Skeb ceeveke mebmeeOeve) Skeb Dev³e #es$eer³e ceeveke mebmeeOeve efkeYeeieesb JesÀ jepeYee<ee JeÀefce&³eesb ves Fme
efkeMes<eebJeÀ JeÀes ueeves cesb nceejer ye›er ceoo JeÀer nw, efpeveJesÀ Òeefle nce DeeYeej k³eJeÌle JeÀjles nwb~
nceejs meYeer heeþJeÀesb mes DevegjesOe nw efJeÀ kes ncesb Deheves megPeeke, ³eesieoeve Deewj ÒeefleefJe´À³ee
mukhopadhyay.mohar@balmerlawrie.com hej F&cesue JeÀjsb ~
14 efmelebyej 2017 JeÀes efnboer efokeme JesÀ ceewJesÀ hej efnboer JeÀes yeæ{ekee osves
JesÀ GÎsM³e mes Yeejle JesÀ ceeveveer³e jeä£heefle ceneso³e Þeer jeceveeLe JeÀesefkebo
peer Üeje ceesyeeFue Sshe ‘ueeruee' uee@v®e efJeÀ³ee ie³ee~ Fme Sshe JeÀes Deece
ueesieesb JeÀes efnboer Yee<ee Deemeeveer mes mecePeeves JesÀ ceJeÀmeo mes yevee³ee ie³ee
nw~ Fme Sshe JeÀes ietieue hues mìesj mes [eGveuees[ efJeÀ³ee pee meJeÀlee nw~
Fme Sshe JeÀes ieÉn ceb$eeue³e JesÀ jepeYee<ee efkeYeeie Üeje meer [wJeÀ JesÀ men³eesie
mes lew³eej efJeÀ³ee ie³ee nw~ Fme ceesyeeFue Sshe mes osMe Yej cesb efkeefYevve Yee<eeDeesb
JesÀ ceeO³ece mes meYeer JeÀes efnboer meerKeves cesb megefkeOee Deewj Deemeeveer nesieer~
meeLe ner, efnvoer Yee<ee JeÀes mecePevee, meerKevee Deewj Gmecesb JeÀece JeÀjvee
Yeer Deemeeve nes meJesÀiee~ efke%eeve Yekeve cesb efnboer jepeYee<ee efokeme meceejesn cesb jeä£heefle jeceveeLe JeÀesefkebo peer ves efnboer Yee<ee JesÀ efkeJeÀeme Deewj GmeJesÀ
Òe³eesie JeÀes uesJeÀj JeÀne, ueeruee ceesyeeFue Sshe JesÀ peefj³es efnboer Yee<ee JeÀes yeæ{eves JesÀ efueS cewb jepeYee<ee efkeYeeie JeÀes yeOeeF& oslee ntB~ JeÀe³e&Je´Àce cesb jeä£heefle
peer ves ³es Yeer JeÀne efJeÀ efnvoer peeveves keeueesb JeÀe heÀ]pe& nw efJeÀ kes iewj efnvoer Yee<eer ueesieesb JeÀe mecceeve JeÀjsb, Fmemes Yeer Yee<ee JeÀe efkeJeÀeme nesiee~
Deye efnvoer mecePevee nesiee Deemeeve, ceeveveer³e jeä£heefle peer ves uee@v®e efJeÀ³ee ceesyeeFue Sshe ueeruee

vesleÉlke JeÀer keeCeer
3
Pes Òemevvelee nw DeJeÌletyej 2017 yuee@ie JeÀe DebJeÀ jepeYee<ee efnvoer JesÀ efueS meceefhe&le
nw~
efkeMke JesÀ meYeer ÒecegKe ke efkeJeÀemeMeerue osMe Deheveer - Deheveer Yee<eeDeesbb cesb Dehevee mejJeÀejer
JeÀeceJeÀepe JeÀjJesÀ meceÉà Deewj Gvvele ngS nwb~ Yee<ee³eer efkeefkeOelee Skeb yengDee³eeceer mebmJeÉÀefle
JesÀ yeekepeto jepeYee<ee efnvoer ves osMe JesÀ mkelev$elee Deeboesueve mes uesJeÀj Deepe leJeÀ hetjs osMe
JeÀes SJeÀlee JesÀ met$e cesb efhejesJeÀj DevesJeÀlee cesb SJeÀlee JeÀer OeejCee JeÀes hegä efJeÀ³ee nw~ efnvoer
nceejs osMe JeÀer jeä£er³e SJeÀlee Deewj Deefmcelee JeÀe meyemes MeefJeÌleMeeueer Skeb ÒeYeekeer ceeO³ece
nw~
JesÀ ceeO³ece mes Deheves k³ekeemeeef³eJeÀ G›eve JeÀes SJeÀ veF& efoMee osb Deewj mebJeÀuhe JeÀjsb efJeÀ
l efnvoer cesb yeele®eerle Deewj yewþJeÀesb cesb Yeer efnvoer cesb ®e®e&e JeÀjsbies~ l he$eesb, GheefmLeefle
jefpemìjesb, heÀe@ce& Skeb keeG®ej Deeefo hej efnvoer cesb nmlee#ej JeÀjsbies~ l meYeer k³eefJeÌleiele
oekeesb JeÀes efnvoer cesb JeÀjsbies~ l efnvoer cesb Òeehle he$eesb/ F&cesue JeÀe GÊej Deefvekee³e& ªhe mes efnvoer cesb osbies~ l veesefìbie/ efìhheCeer efnvoer
cesb efueKesbies~ l efnvoer he$ee®eej yeæ{eSBies Deewj efnvoer Òeeslmeenve ³eespevee JeÀe ueeYe GþeSBies~ l efnvoer JesÀ íesìs-íesìs Meyoesb JeÀe
Òe³eesie JeÀjsbies~ l iesmì neGme Skeb iee›er JesÀ efueS F&cesue Deefvekee³e& ªhe mes efnvoer cesb JeÀjsbies~ l jefpemìj cesb Òeefkeefä³eeB efnvoer cesb JeÀjsbies~
l JeÀe³e&eue³eerve ³ee$ee nsleg heÀe@ce& efnvoer cesb ner Yejsbies~
MegYeJeÀeceveeDeesb meefnle !
Òeyeeue yeemeg
DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ
ÛF]
Pes yengle Òemevvelee nw efJeÀ yuee@ie JeÀe ³en DebJeÀ jepeYee<ee JesÀ ªhe cesb efnboer JesÀ Òe³eesie JesÀ
efueS meceefhe&le nw~ meYeer mlejesb hej JeÀe³e&yeue cesb yeæ{leer efkeefkeOelee JesÀ meeLe, efnboer cesb JeÀece
JeÀjvee Deewj Yeer DeefOeJeÀ cenlkehetCe& nes peelee nw, JeÌ³eesbefJeÀ ³en SJeÀcee$e Yee<ee nw pees meheÀueleehetke&JeÀ
meYeer JeÀes yeeBOe meJeÀleer nw, JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ mebyebOeesbb JeÀes Deewj Òeieeæ{ yevee meJeÀleer nw Deewj meb®eej
Deewj yesnlej JeÀj meJeÀleer nw~ cewb Deehe meYeer JeÀes Òeefleefove JesÀ JeÀe³ees&b, efkeMes<e ªhe mes DeefOemet®eveeSb,
Devegceesove veesìdme Deeefo cesb efnboer JeÀe Òe³eesie JeÀjves JeÀe Deeie´n JeÀjleer ntB~ peneb leJeÀ efveefkeoeSb
Deewj efke%eeheveesb JeÀe mebyebOe nw, nceves jepeYee<ee efnvoer cesb ÒeJeÀeMeve JeÀes megefveefM®ele JeÀjves JesÀ
efueS meefJe´À³e Ghee³e efJeÀS nwb~
yeecej uee@jer cesb nceejs efnboer DeefOeJeÀejer ÒekeerCe Deewj Òee%e hejer#eeDeesb JesÀ efueS JeÀce&®eeefj³eesb JeÀe
veeceebJeÀve JeÀjves JesÀ efueS ueieeleej JeÀece JeÀj jns nwb Deewj JebÀh³etìj hej efnboer GheJeÀjCeesb JeÀe
menpe Ghe³eesie JeÀjves JesÀ efueS JeÀe³e&JeÀejer DeefOeJeÀeefj³eesb Deewj DeefOeJeÀeefj³eesb JeÀer Yeer mene³elee
JeÀj jns nwb~ efnboer heKekee›e meceejesn meheÀue jne Deewj efkeefYevve JeÀe³e&Je´Àceesb JesÀ Dee³eespeve ves
efnboer JesÀ cenlke JeÀes hewÀueeves cesb ceoo JeÀer~ cegPes ieke& cenmetme nes jne nw efJeÀ nceejer efkeefYevve
henueesb JeÀer kepen mes, nce meYeer hegjmJeÀej peerle jns nwb Deewj meYeer Yeeieeroejesb JeÀes cesjer neefo&JeÀ
yeOeeF&³eeb~ neueebefJeÀ, cegPes ueielee nw efJeÀ efnboer JesÀ Òe³eesie JeÀes yeæ{ekee osves JesÀ efueS nceejer henueesb
JeÀes Deewj yeæ{eves osves JeÀer DeekeM³eJeÀlee nw Deewj ³en JesÀkeue meYeer mebyebefOele k³eefJeÌle³eesb JesÀ þesme
Òe³eeme mes ner mebYeke nesiee~
pe³e efnvo!
cebpet<ee Yeìveeiej
efveosMeJeÀ [ceeveke mebmeeOeve Skeb JeÀe@hees&jsì
JeÀe³e& ]
ÛF]

4
vesleÉlke JeÀer keeCeer
cej uee@jer cesb, nce leerve ye›s efkeefvece&eCe k³ekemee³eesb cesb nwb peesefJeÀ ieér]pesme & uegefyeÏJesÀbodme,
DeewÐeesefieJeÀ hewJesÀefpebie Deewj uesoj JesÀefceJeÀume nwb~ nceejs heeme hetjs osMe cesb meb³eb$e Deewj
JeÀe³e&eue³e nwb~ nceejs JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ Deueekee, nceejs ieénJeÀ Yeer yengle efkeefkeOe nwb~ nceejs
efueS Deheves JeÀce&®eeefj³eesb Skeb ieénJeÀesb JesÀ meeLe ÒeYeekeer ªhe mes peg›s jnvee Del³eble cenlkehetCe&
nw~ Ssmeer efmLeefle cesb nceejs efueS nceejer meb®eej Deewj yeÏebef[bie JeÀer henue JeÀer Fme lejn mes ³eespevee
yeveevee cenlkehetCe& nes peelee nw efJeÀ efnboer Deewj mLeeveer³e Yee<eeDeesb JeÀe DeefOeJeÀlece Fmlesceeue
nes~ nce Deheves uegefyeÏJesÀbodme yeÏeb[, yeeceje@ue JesÀ efkeefYevve efke%eeheve Deewj efyeJe´Àer mebkeOe&ve ieefleefkeefOe³eesb
cesb efnboer JeÀe Òe³eesie JeÀj jns nwb Deewj ÒeefleefJe´À³ee De®íer jner nw~ meYeer JeÀes SJeÀ meeLe ueeves
Deewj nceejs efove-Òeefleefove JeÀece cesb efnboer JesÀ Ghe³eesie JeÀes Òeeslmeeefnle JeÀjves JeÀer efpeccesoejer
nce meyeJeÀer nw~ cegPes efkeMkeeme nw efJeÀ ³eefo nce Fme efceMeve cesb SJeÀ jnsb, lees nce efnboer JesÀ
Òe®eej cesb ye›er YetefceJeÀe efveYee meJesÀbies~
ceejs meskee k³ekemee³e cesb ieénJeÀesb mes JeÀece neslee nw Deewj nceejs JeÀF& DeefOeJeÀeefj³eesb JeÀes
ieénJeÀesb JesÀ meeLe DeJeÌmej yeele®eerle JeÀjveer he›leer nw~ cewb Gve meYeer JeÀes Òeeslmeeefnle JeÀ©biee
efJeÀ ieénJeÀesb Deewj Dev³e efnleOeejJeÀesb JesÀ meeLe yeele®eerle JeÀjles mece³e, kes peneb leJeÀ mebYeke
nes, efnboer Deewj mLeeveer³e Yee<eeDeesb JeÀe Fmlesceeue JeÀjsb~ FmeJesÀ Deueekee, ueef#ele ieénJeÀesb JeÀer
kepen mes ncesb Deheves efke%eeheve Deewj efyeJe´Àer mebkeOe&ve ieefleefkeefOe³eesb JeÀer ³eespevee yeveeles mece³e efnboer
JeÀe Ghe³eesie JeÀjves JesÀ Dekemejesb JeÀes meefJe´À³e ªhe mes hen®eevevee ®eeefnS~ efnboer JesÀ Ghe³eesie
JeÀes yeæ{ekee osves JesÀ nceejs Òe³eeme efnboer heKekee›s meceejesn leJeÀ meerefcele venerb nesvee ®eeefnS~
FmeJesÀ yepeeS ncesb Deheves efove-Òeefleefove JesÀ JeÀece cesb efnboer JeÀe Òe³eesie JeÀjves JeÀer ueieeleej
JeÀesefMeMe JeÀjveer ®eeefnS~ yeecej uee@jer cesb, JeÀe³e&mLeue hej jepeYee<ee JesÀ Òe³eesie JeÀer efveiejeveer
JesÀ efueS DeekeefOeJeÀ meceer#ee yewþJeÀ De®íer hejbheje nw JeÌ³eesbefJeÀ Fmemes ueesieesb JeÀes Deheves DeeefOeJeÀeefjJeÀ
JeÀece cesb efnboer JeÀe Òe³eesie JeÀjves JeÀe Òeeslmeenve efceuesiee~
cej uee@jer SJeÀ meeke&peefveJeÀ #es$e JeÀe GÐece nesves JesÀ veeles efnboer JeÀe DeeefOeJeÀeefjJeÀ
Yee<ee JesÀ ªhe cesb Ghe³eesie JeÀes yeæ{ekee osvee Del³eble cenlkehetCe& ieefleefkeefOe nw~ ³en
Òel³esJeÀ JeÀce&®eejer JeÀer efpeccesoejer nw Deewj ncesb Fme efpeccesoejer JeÀes JegÀMeuelee hetke&JeÀ efveYeevee
®eeefnS~ efnboer heKekee›e meceejesn JesÀ oewjeve Dee³eesefpele efkeefYevve JeÀe³e&Je´Àceesb JeÀes osKeJeÀj
De®íe ueiee Deewj ÒeefleefJe´À³ee Yeer yengle De®íer Leer~ nce ueesieesb JeÀer ceeveefmeJeÀlee cesb yeoueeke
ueeves cesb meheÀue jns nwb efJeÀ ³eefo nce efnboer efkeYeeie cesb nceejs DeefOeJeÀeefj³eesb JeÀer mene³elee ues lees
nceejs efove-Òeefleefove JesÀ JeÀe³e& cesb efnboer JeÀe Òe³eesie JeÀjvee cegefMJeÀue venerb nesiee~ kes meYeer yengle
ner cew$eerhetCe& nwb Deewj iewj-efnboer Yee<eer JeÀce&®eeefj³eesb JeÀes met®eveeSb ³ee Dev³e omleekespeesb JeÀes efnboer
cesb yeveeves cesb mene³elee JeÀjles nwb~ cewb Deehe meYeer mes DevegjesOe JeÀjlee ntb efJeÀ Deehe jepeYee<ee
efkeYeeie, ieÉn ceb$eeue³e, Yeejle mejJeÀej JeÀer kesyemeeFì hej peeJeÀj efnboer JesÀ Dehe[sì Òeehle JeÀjsb
Deewj efnboer F&-ìtume JesÀ yeejs cesb Yeer peevesb Deewj Meyoekeueer Yeer Òeehle JeÀjsb~ lees, JeÉÀhe³ee Deheves
efove-Òeefleefove JesÀ DeeefOeJeÀeefjJeÀ meb®eejesb cesb efpelevee Yeer meYebke nes Glevee efnboer JeÀe Ghe³eesie JeÀjves cesb mebJeÀes®e ve JeÀjsb~
[er meesLeer mesukece
efveosMeJeÀ [efkeefvece&eCe k³ekemee³e]
JesÀ mkeeceerveeLeve
efveosMeJeÀ [meskee k³ekemee³e ]
ÙFF
ù
ÙFF
Sme Sme Kegbefì³ee
efveosMeJeÀ [efkeÊe]

5
HááFW&FÎFUÜF fF©ÎFF=e+ÛF @ ÙFFÛFÞ áFFgÞU
JebÀheveer JeÀer 100keerb keeef<e&JeÀ Deece yewþJeÀ JeÀesueJeÀelee cesb 14 efmelebyej,
2017 JeÀes ngF& Leer~ efkeÊeer³e ke<e& 2016-17 JesÀ oewjeve meJeÀue
JeÀejesyeej cesb 6.91… JeÀer keÉefà ngF&~ JebÀheveer ves 2015-16 cesb
1,77,836 ueeKe ©he³es JesÀ cegJeÀeyeues 1,90,117 ueeKe ©he³es
JeÀe meJeÀue JeÀejesyeej ope& efJeÀ³ee~ JebÀheveer ves 2015-16 cesb 24,021
ueeKe ©he³es JesÀ cegJeÀeyeues 2016-17 cesb 25,411 ueeKe ©heS
JeÀe JeÀj hetke& ueeYe ope& efJeÀ³ee~ ³en keÉefà cegK³e ªhe mes uee@efpeefmìJeÀ
meefke&mespe, ì£wkeue Sb[ kesJesÀMebme, uesoj JesÀefceJeÀume Sb[ efjheÀeFvejer
Sb[ Dee@³eue heÀeru[ meefke&mespe keefì&JeÀume Üeje Deefpe&le cegveehesÀ cesb
keÉefà JeÀer kepen mes ngF& nw~ efveosMeJeÀ ceb[ue ves 100keerb keeef<e&JeÀ Deece yewþJeÀ cesb efkeÊe ke<e& 2016-17 JesÀ efueS meele ©he³es Òeefle FefJeÌkeìer Mes³ej JeÀer oj mes
ueeYeebMe JeÀer efmeheÀeefjMe JeÀer nw~
nceejs efueS
leye ieke& JeÀe
#eCe Lee peye
vekeer cegbyeF& JesÀ
DeewÐeesefieJeÀ
hewJesÀefpebie
hueebì,
efmeukeemee JesÀ
ie´er]pesme & uegefyeÏJesÀbodme hueebì, Deewj ®esvveF& cesb ceveeueer efmLele uesoj
JesÀefceJeÀume hueebì ves jeä£er³e efkeefvece&eCe ÒeeflemheOe&e hegjmJeÀej (SveSScemeer)
peerlee, ³en Deblej&eä£er³e efkeefvece&eCe DevegmebOeeve mebmLeeve (DeeF&DeejDeeF&Sce)
Üeje Dee³eesefpele Devetþe hegjmJeÀej JeÀe³e&Je´Àce nw~
Smeyeer³et: uee@efpeefmìJeÌme JeÀes ‘meeGLe SefMe³ee cewjerìeFce Sb[ uee@efpeefmìJeÌme heÀesjce 2017' cesb SJeÀ hegjmJeÀej efceuee
nw, pees ueefuele cegcyeF& cesb 7 efmelebyej 2017 JeÀes Dee³eesefpele efJeÀ³ee ie³ee Lee~ ³en hegjmJeÀej nceejer JebÀheveer Üeje
JeÀer ieF& meerSmeDeej henue JeÀes ceev³elee osves JesÀ efueS efo³ee ie³ee Lee~ Þeer ceeveme JegÀceej ieebiegueer, meerDeesDees
[uee@peerefmìJeÌme]], Þeer heer heer Þ¶ÎFF=+Þ, #es$eer³e ÒecegKe - SheÀSheÀ [heefM®ece]]Deewj Þeer jepesMe jeIekeve, ®eerheÀ cewvespej
[meerSheÀSme] cegbyeF& ves yeecej uee@jer JeÀer Deesj mes hegjmJeÀej Òeehle efJeÀ³ee~ hetke& JesÀbêer³e JewÀefyevesì ceb$eer, veewkenve, Þeer
Me$egIve efmevne, Fme meceejesn cesb GheefmLele Les~ ³en oef#eCe SefMe³eeF& jeä£esb JeÀer mecegêer MeefJeÌle³eesb Deewj #eceleeDeesb
JeÀe ÒeoMe&ve JeÀjves keeuee henuee meccesueve Lee~ Fme JeÀe³e&Je´Àce cesb Yeejle Deewj oef#eCe SefMe³ee JesÀ mecegêer Deewj efMeefhebie
GÐeesie JesÀ meYeer GÐeesie peiele ves Yeeie efue³ee Lee~ hetjs oue JeÀes yeOeeF³eeb!
14 efmelebyej 2017 JeÀes mìeì&Dehme JesÀ ®e³eve Deewj FveJeÌ³etyesMeve JesÀ efueS yeecej
uee@jer Deewj DeeF&DeeF&Sce JeÀueJeÀÊee FveeskesMeve heeJeÀ& JesÀ yeer®e SJeÀ mecePeewlee
%eeheve hej nmlee#ej
efJeÀS ieS~ Þeer [er
meesLeer mesukece,
efveosMeJeÀ [efkeefvece&eCe
k³ekemee³e]] yeecej uee@jer
Deewj DeeF&DeeF&Sce
JeÀueJeÀÊee FveeskesMeve
heeJeÀ& JesÀ efveosMeJeÀ,
ÒeeshesÀmej DeMeesJeÀ
yevepeer& JeÀer ceewpetoieer cesb Þeer Òeyeeue yeemeg, meer Sb[ Sce[er, yeecej uee@jer Sb[ JebÀ.
efue. Deewj Þeer MegYeÏebMeg meev³eeue, meerF&Dees, DeeF&DeeF&Sce JeÀueJeÀÊee FveeskesMeve
heeJeÀ& ves Fme mecePeewlee %eeheve hej nmlee#ej efJeÀ³es~ DeeF&DeeF&Sce JeÀueJeÀÊee
FveeskesMeve heeJeÀ& JesÀ men³eesie mes, yeecej uee@jer meb³egJeÌle ªhe mes mìeì&Dehme JeÀe
®e³eve Deewj FveJeÌ³etyesefìbie JeÀjsbies~ mìeì&-Dehe JeÀer DeekeM³eJeÀlee JesÀ DeeOeej hej
FvJeÌ³etyesMeve mene³elee keemleefkeJeÀ ³ee DeeYeemeer nesieer Deewj Fmecesb JeÀe³e& mLeeve,
%eeve mebmeeOeve, meueen, vesìkeefJeÀie, ie´enJeÀ JeÀvesJeÌì, efvekesMeJeÀ JeÀvesJeÌì Deewj
cetue efveefOe³eve Meeefceue nesbies~ k³eeheej JesÀ efkeefYevve henuegDeesb hej DeekeM³eJeÀ %eeve
Òeoeve JeÀjves JesÀ efueS #ecelee efvece&eCe yetì JewÀbheesb JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee peeSiee~
Fme henue JeÀer meheÀuelee megefveefM®ele JeÀjves JesÀ efueS, mìeì&-Dehe JesÀ efueS SJeÀ
melele meueen Deewj efveiejeveer leb$e Yeer ueiee³ee peeSiee~

6
Smeyeer³et: uee@efpeefmìJeÌme hegCes cesb 26 efmelebyej 2017 JeÀes Dee³eesefpele
‘Fbefoje yeÏwb[ muewce meefceì Sb[ Dekee[&dme' cesb Fbefoje ie´ghe Dee@heÀ FbmìerìîetMebme
Üeje efoS ieS ‘FbìjvesMeveue uee@efpeefmìJeÌme ueer[j' hegjmJeÀej JesÀ efkepeslee
Les~ ³en hegjmJeÀej JebÀheveer JeÀer Deesj mes Þeer heer heer jlveeJeÀj, #es$eer³e ÒecegKe
SheÀSheÀ [kesmì]]Deewj Þeer [eryeer meesvekeCes, ns[ mesume - SheÀSheÀ [cegbyeF&]]
Üeje Òeehle efJeÀ³ee ie³ee Lee~ yeecej uee@jer ves %eeve yeebìves Deewj meskeeDeesb
JeÀes yeæ{ekee osves JesÀ efueS mLeue hej SJeÀ mìeue Yeer mLeeefhele efJeÀ³ee~
Fme Dekemej hej Þeer Sve OeceveJeÀj Deewj Þeer Sme kece&e Yeer GheefmLele Les~
yeOeeF³eeB!
JesÀbêer³e Glheeo MeguJeÀ Skeb meercee MeguJeÀ yees[&, efkeÊe ceb$eeue³e, Yeejle mejJeÀej
JesÀ men³eesie mes yeecej uee@jer ves ®esvveF& cesb 4 efmelebyej, 2017 JeÀes peerSmeìer
DeeGìjer®e Òeesie´ece - Dee³egJeÌleeue³e JesÀ meeLe keele&eueehe me$e JeÀe Dee³eespeve
efJeÀ³ee~ Þeer JesÀ Þeerefvekeemeve, DeeF&DeejSme, mene³eJeÀ Dee³egJeÌle peerSmeìer-
®esvveF&, [e@. heer. jefkebêve, DeÒel³e#e JeÀj cesb efkeMes<e%elee JesÀ meeLe Òeefmeà
DeefOekeJeÌlee Deewj meerS, Deewj ®esvveF& cesb SJeÀ Òeefmeà ®eeì&[& DeJeÀeGbìsbì Deewj
JeÀj ÒewefJeÌìMevej Þeer efkepe³e Deevebo ves ÒeefleYeeefie³eesb JeÀes mebyeesefOele efJeÀ³ee~ Deheves
ÒecegKe veesì cesb meer Sb[ Sce[er, yeecej uee@jer, Þeer Òeyeeue yeemeg ves peerSmeìer JesÀ
heÀe³eos Deewj yeecej uee@jer JeÀer GheueefyOe³eesb hej peesj efo³ee~ Þeer Sme. Sme
Kegbefì³ee, efveosMeJeÀ [efkeÊe]] yeecej uee@jer ves Deheves mkeeiele Yee<eCe cesb meceepe
JesÀ efueS peerSmeìer JesÀ heÀe³eos Deewj efveefnleeLe&, DeLe&k³ekemLee cesb heejoefMe&lee,
k³ekemee³e JeÀjves cesb Deemeeveer Deewj kemleg Skeb meskee JeÀj JesÀ ªhe cesb peerSmeìer
JesÀ meboYe& cesb hetjs heefjkesMe JesÀ yeejs cesb peeveJeÀejer oer~ Gvnesbves yeecej uee@jer cesb
peerSmeìer JesÀ meheÀue Deewj mece³e hej JeÀe³e&evke³eve JeÀes Yeer mecePee³ee~
SveSmeerF&Sve, JesÀbêer³e Glheeo MeguJeÀ Skeb meercee MeguJeÀ yees[&, efkeÊe
ceb$eeue³e, Yeejle mejJeÀej JesÀ men³eesie mes yeecej uee@jer ves 15 efmelebyej,
2017 JeÀes cegbyeF& JesÀ nesìue ueefuele cesb peerSmeìer DeeGìjer®e Òeesie´ece -
Dee³egJeÌleeue³e JesÀ meeLe keele&eueehe me$e JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee~ Þeer DeMeesJeÀ
JeÀesþejer, DeeF&DeejSme, Dehej efveosMeJeÀ, SveSmeerF&Sve cegbyeF&, Þeer
oerheJeÀ ceeìe, mene³eJeÀ efveosMeJeÀ Deewj Þeer heermeerSme efmebiee, mene³eJeÀ
efveosMeJeÀ SveSmeerF&Sve cegbyeF& ves ÒeefleYeeefie³eesb JeÀes mebyeesefOele efJeÀ³ee~ Deheves
ÒecegKe veesì cesb Þeer Sme. Sme Kegbefì³ee, efveosMeJeÀ [efkeÊe]] yeecej uee@jer ves
osMe JesÀ DeeefLe&JeÀ keeleekejCe JesÀ hetjs heefjkesMe cesb heejoefMe&lee ueeves cesb
peerSmeìer JesÀ ueeYeesb Deewj yeecej uee@jer JeÀer GheueefyOe³eesb hej peesj efo³ee~
Gvnesbves meceepe JesÀ efueS peerSmeìer JesÀ ueeYe Deewj efveefnleeLe&, DeLe&k³ekemLee
cesb heejoefMe&lee, k³ekemee³e JeÀjves cesb Deemeeveer Deewj kemleg Skeb meskee JeÀj
JesÀ ªhe cesb peerSmeìer JesÀ meboYe& cesb hetjs heefjkesMe JesÀ yeejs cesb peeveJeÀejer
oer~ cegbyeF& cesb DeÒel³e#e JeÀj Deewj peerSmeìer cesb efkeMes<e%elee jKeves keeues
Òeefmeà keefjÿ JeÀevetveer meueenJeÀej Þeer Yejle je³e®ebêeveer ves Yeer ÒeefleYeeefie³eesb
JeÀes mebyeesefOele efJeÀ³ee~
‘mke®í efkeÐeeue³e' henue JesÀ Yeeie JesÀ ªhe cesb, yeecej uee@jer ves í$eheefle efMekeepeer
efkeÐeeue³e, heueemehes, hevekesue cesb Meew®eeue³e yuee@JeÀ JeÀe efvece&eCe Òee³eesefpele efJeÀ³ee,
efpemeJeÀe GodIeeìve 21 Deiemle 2017 JeÀes efJeÀ³ee ie³ee Lee~ Þeer Òeyeeue yeemeg,
meer Sb[ Sce[er, Þeerceleer cebpet<ee Yeìveeiej, efveosMeJeÀ [S®eDeej Deewj meerS]
Deewj Þeer JesÀ mkeeefceveeLeve, efveosMeJeÀ [meefke&me efyepevesme] Dev³e ueesieesb JesÀ meeLe
mecceeefvele DeefleefLe Les~ meceejesn JesÀ cegK³e DeefleefLe Þeer ÒeMeeble þeJegÀj,
efkeOee³eJeÀ, efpeuee hevekesue Deewj Þeer yeuejece heeefìue, efkeOee³eJeÀ Les~ lemkeerj
cesb Þeer yeemeg GodIeeìve meceejesn JesÀ oewjeve ÞeesleeDeesb JeÀes mebyeesefOele JeÀjles ngS~

7
‘mke®í efkeÐeeue³e' henue JesÀ Yeeie JesÀ ªhe cesb, yeecej uee@jer Yeekeer
ieebke, heeueer, peesOehegj cesb SJeÀ Meew®eeue³e yuee@JeÀ JeÀe efvece&eCe
JeÀjsieer~ 28 DeJeÌìtyej JeÀes efvece&eCe mLeue hej efMeueev³eeme meceejesn
Dee³eesefpele efJeÀ³ee ie³ee Lee~ Þeer heer.heer. ®eewOejer, JesÀvêer³e jep³e
ceb$eer, efkeefOe Deewj v³ee³e ceb$eeue³e Deewj JeÀejheesjsì JeÀe³e& ceb$eeue³e,
Fme meceejesn JesÀ cegK³e DeefleefLe JesÀ ªhe cesb efkejepeceeve Les~ Þeer
Depe&gve ueeue ieie&, efkeOee³eJeÀ efyeuee›e, Þeer Òeyeeue yeemeg, meer Sb[
Sce[er, yeecej uee@jer, Þeerceleer megefce$ee efyeMveesF&, ÒeOeeve, heb®ee³ele
meefceefle - efyeuee›e, Þeer hegveejece ®eewOejer, mejheb®e, ie´ece heb®ee³ele
- Yeekeer Deewj Þeer megjsbê cesIekeeue, meom³e, heb®ee³ele meefceefle -
efyeuee›e, mecceeefvele DeefleefLe Les~
Yeejle íes›es Deeboesueve JeÀer 75 keerb ke<e&ieebþ JeÀes ceveeves JesÀ efueS
hetjs osMe cesb FJeÀeF³eesb Deewj Òeefleÿeveesb cesb SJeÀ Òeefle%ee oer ieF&~
Fme meeue JeÀe efke<e³e ‘mebJeÀuhe mes efmeàer' Lee~ lemkeerj cesb Þeer
ceveespe ueKeveheeue, F&[er [SveDeeF& Deewj Òeesie´ece ef[efuekejer]] cegbyeF&
cesb nceejs yeuee[& Smìsì JeÀe³e&eue³e cesb Òeefle%ee JeÀe ÒeyebOe JeÀjles
ngS osKes pee meJeÀles nwb~
15 efmelebyej, 2017 JeÀes, Yeejle JesÀ ceeveveer³e jeä£heefle Üeje
jeä£k³eeheer mke®ílee DeefYe³eeve “mke®ílee ner meskee” Megª
efJeÀ³ee ie³ee Lee~ yeecej uee@jer Yeer Deeboesueve cesb Meeefceue nes
ieF& Deewj ve JesÀkeue Deheves FJeÀeF³eesb Deewj Òeefleÿeveesb cesb yeefuJeÀ
Deheves JeÀejKeeveesb JesÀ heeme mJetÀueesb Deewj ieebkeesb cesb efkeefYevve
mke®ílee ieefleefkeefOe³eesb JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee~ mke®í JeÀe³e&mLeue
Òeefle³eesefielee, efveyebOe Deewj mJetÀue JesÀ íe$eesb JesÀ efueS [£eFbie
Òeefle³eesefieleeDeesb, mke®ílee DeefYe³eeve, mke®ílee peeieªJeÀlee
me$e, JeÀ®eje-hee$eesb JeÀe efkelejCe, ue›efJeÀ³eesb JesÀ efueS k³eefJeÌleiele
mke®ílee me$e Deewj mewefveìjer vewheefJeÀve JesÀ efkelejCe pewmeer
efkeefYevve ieefleefkeefOe³eesb JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee~ Þeerceleer
cebpet<ee Yeìveeiej, efveosMeJeÀ [S®eDeej Deewj meerS] Deewj Þeer
JesÀ mkeeefceveeLeve, efveosMeJeÀ [meefke&me efyepevesme] 5 efmelebyej
JeÀes ceveeueer, ®esvveF& cesb SJeÀ ÒeeLeefceJeÀ efkeÐeeue³e cesb Dee³eesefpele
SJeÀ JeÀe³e&Je´Àce cesb Yeeie efue³ee~ JeÀe³e&Je´Àce JesÀ oewjeve ueieYeie 800 meeyegve mJetÀue JesÀ íe$eesb, efMe#eJeÀesb Deewj JeÀce&®eeefj³eesb JeÀes efkeleefjle efJeÀS ieS Les~ efmeuekeemee
cesb, nceejs DeefOeJeÀeefj³eesb ves peeie©JeÀlee hewÀueeves Deewj DeefYe³eeve cesb mecegoe³e JeÀes Meeefceue JeÀjves JesÀ efueS SJeÀ mke®ílee jLe JeÀe ®eJeÌJeÀj ueiee³ee~

8
yeecej uee@jer ves Deheves meYeer JeÀe³e&eue³eesb, FJeÀeF³eesb Deewj Òeefleÿeveesb cesb 12 efmelebyej mes 26 efmelebyej 2017 leJeÀ ‘efnboer heKekee›e' cevee³ee ~ Deheves JeÀce&®eeefj³eesb
JesÀ yeer®e peeieªJeÀlee hewoe JeÀjves nsleg Skeb jepeYee<ee JesÀ ªhe cesb efnboer JesÀ Ghe³eesie JeÀes yeæ{ekee osves JesÀ efueS, heKekee›s JesÀ oewjeve JeÀF& ÒeJeÀej JesÀ JeÀe³e&Je´Àce
Dee³eesefpele efJeÀS ieS Deewj efkepesleeDeesb JeÀes hegjmJeÀej Òeoeve efJeÀ³es ie³es~ JeÀesueJeÀelee cesb heKekee›sb JeÀe GodIeeìve, Þeer Òeyeeue yeemeg, DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ
Üeje efJeÀ³ee ie³ee~
jepeYee<ee heKekee›e meceejesn
hetkeer& #es$e
nj ke<e& JeÀer Yeebefle jepeYee<ee efnvoer JesÀ Òeefle JeÀce&®eeefj³eesb cesb peeieªJeÀlee yeæ{eves JesÀ GÎsM³e mes
ÒeOeeve JeÀe³e&eue³e, peer & Sue, meer SheÀ Sme Deewj DeeF& heer cesb 12.09.2017 mes 26.09.2017
leJeÀ efnvoer heKekee›e cevee³ee ie³ee~
12.09.2017 JeÀes efnvoer heKekee›s JeÀe GoIeeìve JeÀe³e&Je´Àce JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee~ Fme
meboYe& cesb Þeer Òeyeeue yeemeg, DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ ceneso³e Üeje efoS ieS mebosMe JeÀes meYeer
JeÀe³e&eue³eesb JeÀes Yespee ie³ee~ Deheves mebosMe cesb DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ ceneso³e ves JeÀce&®eeefj³eesb
mes Deheerue JeÀer Leer efJeÀ peneb leJeÀ mebYeke nes, kes Deheves jes]pecej&e JeÀe³e& jepeYee<ee efnvoer cesb JeÀjves JeÀe
Òe³eeme JeÀjsb~ Þeerceleer cebpet<ee Yeìveeiej, efveosMeJeÀ (ceeveke mebmeeOeve Skeb JeÀe@jheesjsì JeÀe³e&) ves jepeYee<ee
efnvoer JeÀer cenÊee hej ÒeJeÀeMe [euee~ JeÀe³e&Je´Àce JesÀ Deble cesb efnvoer ÒeMve ceb®e JeÀe³e&Je´Àce JeÀe Dee³eespeve
efJeÀ³ee ie³ee~ Fme heKekee›s JesÀ oewjeve efnvoer efveyebOe Òeefle³eesefielee, efnvoer DeeMegYee<eCe Òeefle³eesefielee,
efnvoer mueesieve Òeefle³eesefielee Deewj efnvoer ieerle Òeefle³eesefielee Dee³eesefpele JeÀer ieF& ~ Fve JeÀe³e&Je´Àceesb cesb ÒeOeeve
JeÀe³e&eue³e, peer & Sue, meer SheÀ Sme Deewj DeeF& heer JesÀ JeÀce&®eeefj³eesb ves ye›s Glmeen mes Yeeie efue³ee~
26.09.2017 JeÀes efnvoer efokeme ke efnvoer heKekee›s JeÀe meceeheve meceejesn JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee~
efnvoer heKekee›s JesÀ oewjeve Dee³eesefpele efkeefYevve Òeefle³eesefieleeDeesb JesÀ efkepesleeDeesb JeÀes hegjmJeÀej efkeleefjle
efJeÀS ieS~ JeÀe³e&Je´Àce JesÀ Deble cesb Deheves ner JeÀe³e&eue³e JesÀ ³egkee JeÀe³e&heeueJeÀesb Üeje efnvoer ieerle Òemlegle
efJeÀS ieS efpemeJeÀer meYeer ves Yetjer-Yetjer ÒeMebmee JeÀer~ 15.09.2017 JeÀes ÒeOeeve JeÀe³e&eue³e cesb efyeefpevesme
mìwb[[& heef$eJeÀe Üeje efnvoer heKekee›e JesÀ Debleie&le efnvoer ÒeMve ceb®e Òeefle³eesefielee Dee³eesefpele JeÀer ieF&~
Fmecesb 23 JeÀce&®eeefj³eesb ves Yeeie efue³ee Deewj 3 efkepesleeDeesb JeÀes hegjmJeÀej Yeer Òeoeve efJeÀS ieS ~

9
efoveebJeÀ 14 efmelebyej 2017 JeÀes efnvoer efokeme JesÀ Dekemej hej heefM®ece #es$e JesÀ meYeer ueesJesÀMeveesb
hej DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ ceneso³e Üeje peejer mebosMe JeÀes heæ{e ie³ee~ efoveebJeÀ 14 mes
28 efmelebyej 2017 leJeÀ heefM®ece #es$e JesÀ meYeer JeÀe³e&eue³eesb cesb efkeefYevve ÒeJeÀej JeÀer efnvoer
Òeefle³eesefieleeDeesb JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee, efpemecesb JegÀue 281 JeÀce&®eeefj³eesb ÒeefleYeeefielee o]pe&
JeÀer ieF&~ GJeÌle JesÀ Deueekee heefM®ece #es$e JesÀ efueS efnvoer cesb Dee@veueeFve efJeÌkepe Òeefle³eesefielee
cesb 86 DeefOeJeÀeefj³eesb/JeÀce&®eeefj³eesb ves efnmmee efue³ee~ efoveebJeÀ 27 efmelebyej 2017 JeÀes cegbyeF&
JeÀe³e&eue³e cesb nem³e JeÀek³e mebO³ee JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee Lee, efpemecesb peeves ceeves nem³e
JeÀefke³eesb JeÀes Deecebef$ele efJeÀ³ee ie³ee Lee~ Þeer megYee<e JeÀeyeje, Þeer ve]pej efyepeveewjer Skeb [e@ cegJesÀMe
ieewlece ves Deheves ®eìheìs k³ebi³eelceJeÀ JeÀek³eesb
mes GheefmLele meYeer DeefOeJeÀeefj³eesb / JeÀce&®eeefj³eesb
JeÀe Yejhetj ceveesjbpeve efJeÀ³ee~ nBmeeröþneJeÀesb
mes Yejer SJeÀ ³eeoieej Meece jne~ cegbyeF& Skeb
efmeuekeemee cesb efnvoer JeÀe³e&Meeuee JeÀe Dee³eespeve
efJeÀ³ee ie³ee~
heefM®eceer #es$e

10
l nefnboer efveyebOe Òeefle³eesefielee
l efnboer cesb efìhheCe ke cemeewoe uesKeve Òeefle³eesefielee
efnboer heKekee›e efouueer efmLele JeÀe³e&eue³eesb JesÀ meeLe ner ueKeveGÀ, Demeewìer (DeeF&heer hueeb ì),
osnjeotve, ®eb[erieæ{ JeÀe³e&eue³eesb cesb cevee³ee ie³ee~ efouueer efmLele JeÀe³e&eue³e cesb cegK³e meceejesn
efoveebJeÀ 14 efmelecyej JeÀes efnboer efokeme JesÀ ªhe cesb cevee³ee ie³ee~ meceejesn JesÀ oewjeve Þeer Oece&sbê
ÒeOeeve, hesì£esefue³ece Deewj ÒeeJeÉÀefleJeÀ iewme ceb$eeue³e
JesÀ ceb$eer ceneso³e Skeb JebÀheveer JesÀ DeO³e#e Skeb
ÒeyebOe efveosMeJeÀ Þeer Òeyeeue yeemeg JesÀ mebosMeesb
JeÀes meYeer DeefOeJeÀeefj³eesb Skeb JeÀce&®eeefj³eesb leJeÀ
hengb®ee³ee ie³ee~ efoveebJeÀ 26 efmelecyej, 2017
GÊejer #es$e
iele ke<e& JeÀer Yeebefle Fme ke<e& Yeer yeecej uee@jer JesÀ GÊegjer #es$e cesb efmLele efkeefYevve JeÀe³e&eue³eesb cesb efoveebJeÀ 12 efmelecyebj, 2017 mes 26 efmelecyej 2017 leJeÀ
efnboer heKekee›s JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee ~ Fme oewjeve efnboer JesÀ Òe®eej-Òemeej hej yeue efo³ee ie³ee meeLe ner efvecve efueefKele efnvoer Òeefle³eesefieleeSb Dee³eesefpele
JeÀer ieF& Leerb efpemecesb meYeer DeefOeJeÀeefj³eesb / JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ efueS ves yeæ{-®eæ{ JeÀj Yeeie efue³ee ~

11
01.09.2017 mes 15.09.2017 leJeÀ oef#eCe #es$e cesb efnvoer heKekee›s JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee~ 01.09.2017
JeÀes ceveueer, ®esvveF& cesb efnvoer heKekee›s JeÀe GoIeeìve Þeer S. efle©kebyeuece, men GheeO³e#e (JeÀe³e&) JesÀ Üeje
efJeÀ³ee ie³ee~ Fme meceejesn cesb JeÀce&®eeefj³eesb mes Deheves-Deheves owefveJeÀ JeÀe³e& jepeYee<ee efnvoer cesb JeÀjves JeÀer Deheerue
JeÀer ieF&~ Fme meceejesn JesÀ Deble cesb efnvoer ÒeMveceb®e Òeefle³eesefielee Dee³eesefpele JeÀer ieF&, efpemecesb JeÀce&®eeefj³eesb ves
ye›s Glmeen mes Yeeie efue³ee~ 02.09.2017, 06.09.2017 Skeb 13.09.2017 JeÀes ceveueer, ®esvveF& cesb efmLele
Sue meer [er, peer & Sue, DeeF& heer Skeb meer SheÀ Sme JesÀ JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ efueS Je´ÀceMe: efnvoer ÒeMeemeefveJeÀ
Meyoekeueer Òeefle³eesefielee, efnvoer DeeMegYee<eCe Òeefle³eesefielee Skeb efnvoer Debl³ee#ejer Òeefle³eesefielee Dee³eesefpele JeÀer
ieF&~
Fmeer lejn 08.09.2017 JeÀes ®esvveF& efmeefì JeÀe³e&eue³e Skeb nwojeyeeo cesb efmLele Sue Sme, ìer & keer, peer &
Sue Skeb ìer meer [yu³et JesÀ JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ efueS efnvoer ÒeMeemeefveJeÀ Meyoekeueer Òeefle³eesefielee Skeb efnvoer DeeMegYee<eCe
Òeefle³eesefielee Dee³eesefpele JeÀer ieF&~ 12.09.2017 JeÀes yesbieuetj efmLele Sue Sme, ìer & keer Skeb peer & Sue JesÀ
JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ efueS efnvoer ÒeMeemeefveJeÀ Meyoekeueer Òeefle³eesefielee, efnvoer DeeMegYee<eCe Òeefle³eesefielee Dee³eesefpele
JeÀer ieF& Skeb efkepeslee JeÀce&®eeefj³eesb JeÀes hegjmJeÀej Yeer Òeoeve efJeÀS ieS~
14.09.2017 JeÀes ceveueer, ®esvveF& cesb efnvoer efokeme Skeb efnvoer heKekee›s JesÀ meceeheve meceejesn JeÀe Dee³eespeve
efJeÀ³ee ie³ee~ Þeer leheve ®eewOejer, men GheeO³e#e (efkeheCeve), Sue meer [er ves Fme meceejesn JeÀer DeO³e#elee JeÀer~
Fme meceejesn cesb Þeer Oece&sbê ÒeOeeve, hesì£esefue³ece Skeb ÒeeJeÉÀefleJeÀ
iewme ceb$eer ceneso³e, Yeejle mejJeÀej Üeje efnvoer efokeme JesÀ Gheue#³e
hej peejer Deheerue Skeb Þeer Òeyeeue yeemeg, DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ
ceneso³e Üeje peejer mebosMe JeÀes meYeer JeÀce&®eeefj³eesb leJeÀ hengb®ee³ee
ie³ee~ Fme meceejesn JesÀ Deble cesb efnvoer heKekee›s cesb Dee³eesefpele
efnvoer Òeefle³eesefieleeDeesb JesÀ efkepesleeDeesb JeÀes hegjmJeÀej Yeer Òeoeve
efJeÀS ieS~
Fme heKekee›s JesÀ Dee³eespeve mes oef#eCe #es$e cesb lewveele JeÀce&®eeefj³eesb
cesb jepeYee<ee efnvoer JesÀ Òeefle peeieªJeÀlee yeæ{ ieF& nw Deewj JeÀce&®eejer
efnvoer cesb Deheves-Deheves owefveJeÀ JeÀe³e& JeÀjves JesÀ efueS Òe³eeme
JeÀj jns nwb~
oef#eCeer #es$e

12
efoveebJeÀ 12 Deiemle, 2017 JeÀes Dee³eesefpele veiej jepeYee<ee
JeÀe³e&evke³eve meefceefle (GheJe´Àce) JeÀesueJeÀelee JeÀer íceener yewþJeÀ
men jepeYee<ee meceejesn cesb jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve JesÀ #es$e cesb Þesÿ
efve<heeove JesÀ efueS yeecej uee@jer SC[ JebÀheveer efueefceìs[, JeÀesueJeÀelee
JeÀes jepeYee<ee hegjmJeÀej mes mecceeefvele efJeÀ³ee ie³ee~ Fme Dekemej
hej ceeveveer³e jep³eheeue Þeer JesÀMejer veeLe ef$eheeþer peer JesÀ JeÀj-
JeÀceueesb mes hegjmJeÀej ie´nCe JeÀjles ngS Þeer Òeyeeue yeemeg, DeO³e#e
Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ~
jepeYee<ee hegjmJeÀej
jepeYee<ee mebyeefvOele cenlkehetCe& IeìveeSB
efoveebJeÀ 20 pevekejer 2017 JeÀes mebmeoer³e meefceefle Üeje uee@efpeefmìJeÌme JeÀe³e&eue³e
DebOesjer cesb jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve JesÀ Devegheeueve JeÀe efvejer#eCe efJeÀ³ee ie³ee Lee~
efvejer#eCe JesÀ oewjeve mebmeoer³e meefceefle Üeje uee@efpeefmìJeÌme JeÀe³e&eue³e cesb jepeYee<ee
JeÀe³e&evke³eve JeÀer efmLeefle meblees<epeveJeÀ heeF& ieF& Deewj GveJesÀ Üeje ÒeMebmee Yeer
JeÀer ieF&~ efvejer#eCe yewþJeÀ JesÀ oewjeve nceejs JeÀe³e&eue³e mes Þeerceleer cebpet<ee Yeìveeiej,
efveosMeJeÀ (ceeveke mebmeeOeve Skeb meer S), Þeer yeer ®eJe´Àyeleer&, JeÀe³e&heeueJeÀ efveosMeJeÀ
(DeeF& heer), Þeer jlveMesKej Deef[JeÀe, Smekeerheer (ceeveke mebmeeOeve), Þeer heer heer
jlveeJeÀj, #es$eer³e ÒecegKe mesume (heefM®ece Skeb oef#eCe), uee@efpeefmìJeÌme, Þeer keer Deej je³eceeves, ÒecegKe (ceeveke mebmeeOeve) - heefM®ece, Þeer JesÀleve heesìs
(MeeKee ÒecegKe), uee@efpeefmìJeÌme leLee Þeerceleer cecelee Òemeeo (jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve), heefM®ece #es$e GheefmLele Lesb~
efoveebJeÀ 22 efomecyej 2016 JeÀes cegbyeF& GheJe´Àceesb JeÀer 58keerb ìesefueJeÀ yewþJeÀ Dee³eesefpele JeÀer
ieF& Leer, efpemeJeÀer DeO³e#elee Þeer cegJesÀMe megjeCee, DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ, efnbogmleeve
hesì£esefue³ece JeÀe@hees&jsMeve Üeje JeÀer ieF& Leer~ Fme yewþJeÀ cesb F&meerpeermeer JeÀer DeO³e#e Skeb ÒeyebOe
efveosMeJeÀ megÞeer ieerlee cegjueerOej, v³etefJeÌue³ej heekej JeÀe@hees&jsMeve Fbef[³ee efueefceìs[ JesÀ efveosMeJeÀ
(ceeveke mebmeeOeve) Þeer veefueveerMe veeieeF®e GheefmLele Les~ yewþJeÀ JesÀ oewjeve yeecej uee@jer Üeje
ìesefueJeÀ JesÀ Òeefle efo³es ieS ³eesieoeve JesÀ efueS yeecej uee@jer JesÀ DeefOeJeÀeefj³eesb JeÀes efnbogmleeve
hesì£esefue³ece JeÀe@hees&jsMeve JesÀ DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ Þeer cegJesÀMe megjeCee peer JesÀ JeÀj-JeÀceueesb
mes mecceeefvele efJeÀ³ee ie³ee~
efoveebJeÀ 16 cee®e& 2017 JeÀes Yeejle mejJeÀej, ieÉn ceb$eeue³e
JesÀ heefM®ece #es$e jepeYee<ee efkeYeeie JeÀer Ghe efveosMeJeÀ, [e@.
megveerlee ³eeoke peer Üeje ke[esoje JeÀe³e&eue³e cesb jepeYee<ee
efnvoer JesÀ Devegheeueve JeÀe efvejer#eCe efJeÀ³ee ie³ee Lee~
efoveebJeÀ 22.04.2017 JeÀes Þeerveiej cesb
hesì£esefue³ece Deewj ÒeeJeÉÀefleJeÀ iewme ceb$eeue³e
JeÀer efnvoer meueenJeÀej meefceefle JeÀer yewþJeÀ
meheÀuelee hetke&JeÀ Dee³eesefpele JeÀer ieF&
efpemecesb yeecej uee@jer JesÀ DeO³e#e Skeb
ÒeyebOe efveosMeJeÀ, Þeer Òeyeeue yeemeg Skeb Þeerceleer
cebpet<ee Yeìveeiej, efveosMeJeÀ (cee.meb. Skeb
meer.S.) ves Yeeie efue³ee ~ Fme yewþJeÀ cesb
nceejs mebieþve cesb efnvoer JesÀ Òe®eej ö Òemeej
JesÀ efueS efJeÀS ieS Òe³elveesb JeÀes mejene ie³ee~

13
jepeYee<ee mes mebyeefvOele cenlkehetCe& IeìveeSB
yeecej uee@jer, JeÀesueJeÀelee JesÀ meewpev³e mes Skeb vejeJeÀeme, JeÀesueJeÀelee
JesÀ lelkeOeeve cesb efoveebJeÀ 23.06.2017 JeÀes JebÀheveer JesÀ ÒeOeeve JeÀe³e&eue³e
JesÀ meccesueve JeÀ#e cesb jepeYee<ee efnvoer JesÀ Òeefle ceeveefmeJeÀ DekejesOe
hej jepeYee<ee mebieesÿer JeÀe Dee³eespeve efJeÀ³ee ie³ee~ JeÀe³e&Je´Àce JeÀe
GodIeeìve Þeer Òeyeeue yeemeg, DeO³e#e Skeb ÒeyebOe efveosMeJeÀ ves efJeÀ³ee
Deewj Gvenesbves efnvoer JesÀ Òeieeceer Òe³eesie JeÀes yeæ{ekee osves JesÀ efueS
meYeer mes Dehevee oheÌælejerr JeÀece efnvoer cesb JeÀjves JeÀes JeÀne ~ FmeJesÀ
yeeo Þeer S. jlveMesKej, keefjÿ GheeO³e#e ves mkeeiele Yee<eCe efo³ee~
mebieesÿer JesÀ cegK³e DeefleefLe Þeer JewÀueeMe veeLe ³eeoke, men-meef®eke,
vejeJeÀeme, JeÀesueJeÀelee JeÀes Deecebef$ele efJeÀ³ee ie³ee leLee mebieesÿer cesb DeefleefLe
keJeÌlee JesÀ ªhe cesb Þeer ieuegMeve Yeuuee, cegK³e ÒeyebOeJeÀ, mesbì£ue yewbJeÀ Dee@heÀ
Fbef[³ee Skeb Þeer efvece&ue JegÀceej otyes, DevegmebOeeve DeefOeJeÀejer (JeÀe³e&evke³eve)
JeÀes Deecebef$ele efJeÀ³ee ie³ee~
Þeerceleer cebpet<ee Yeìveeiej, efveosMeJeÀ [ceeveke mebmeeOeve Skeb meerS] ves jepeYee<ee
efnvoer JesÀ Òeefle ceeveefmeJeÀ DekejesOe efke<e³e hej Dehevee k³eeK³eeve efo³ee ke
efoveebJeÀ 27 DeÒewue 2017 JeÀes cegbyeF& ìesefueJeÀ (GheJe´Àce) JesÀ lelkeeOeve
cesb efnbogmleeve hesì£esefue³ece Üeje efveie›er cesb jepeYee<ee ÒeyebOeve hej SJeÀ efokemeer³e
JeÀe³e&Meeuee jKeer ieF& Leer~ JeÀe³e&Meeuee cesb keJeÌlek³e osves nsleg yeecej uee@jer
Sb[ JebÀ. efue. JeÀer efveosMeJeÀ (ceeveke mebmeeOeve Skeb meer S),
Þeerceleer cebpet<ee Yeìveeiej JeÀes meeoj Deecebef$ele efJeÀ³ee ie³ee
Lee~ `JeÀe³e&mLeue hej meÓekevee Skeb meecebpem³e' - efke<e³e JeÀer
mecemeeceef³eJeÀlee, Òemlegefle ÒeefJe´À³ee Deewj efke<e³e kemleg JeÀer ienvelee
JesÀ efueS GheefmLele meYeer meom³eesb Üeje efveosMeJeÀ (ceeveke mebmeeOeve
Skeb meer S ) JeÀer yengle ÒeMebmee JeÀer ieF&~ meYeer GheefmLele
meom³eesb ves ³en Yeer JeÀne efJeÀ ³en SJeÀ Ssmee efke<e³e nw pees
JeÀe³e&mLeue hej JeÀe³e&jle nj JeÀce&®eejer JesÀ efueS Deefle mebkesoveMeerue
nw Deewj GmeJesÀ otjieeceer heefjCeece mes Dekeiele nesvee yesno
DeekeM³eJeÀ nw~ hejbleg Ssmes ÒeyebOeveer³e Skeb JeÀevetveer efke<e³e JeÀes
efveosMeJeÀ (ceeveke mebmeeOeve Skeb meer S) Üeje efkeefYevve meboYees&b
Skeb GoenjCeesb JesÀ meeLe efnvoer cesb Fleveer menpelee mes mecePeevee
Del³eble ÒeMebmeveer³e nw peesefJeÀ efnvoer JesÀ Òe®eej Skeb Òemeej cesb ÒesjCee JeÀe JeÀe³e&
JeÀjleer nw~ Fme yewþJeÀ cesb 45 mebieþveesb JesÀ DeefOeJeÀejer GheefmLele Lesb ~
JeÀe³e&evke³eve cesb Deeves keeueer mecem³eeDeesb hej ®e®e&e JeÀer efpemes yengle mejene
ie³ee ~ DeefleefLe keJeÌlee Þeer iegueMeve Yeuuee Üeje jepeYee<ee DeefOeefve³ece Skeb
efve³eceesb hej k³eeK³eeve efo³ee ie³ee leLee Devegheeueve JesÀ efueS cegK³e efyevogDeesb
hej ®e®e&e JeÀer ieF&~ FmeJesÀ heM®eele Þeer efvece&ue JegÀceej otyes, DevegmebOeeve
DeefOeJeÀejer (JeÀe³e&evke³eve) Üeje jepeYee<ee mebyebOeer cenlkehetCe& efyebogDeesb hej
®e®e&e JeÀer ieF&~ mebieesÿer JeÀe Dee³eespeve meheÀueleehetke&JeÀ efJeÀ³ee ie³ee~
efoveebJeÀ 28 Deiemle 2017 JeÀes yeebêe (hetke&) cesb megÞeer meg<ecee jLe,
meb³egJeÌle meef®eke JeÀer DeO³e#elee cesb jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve JeÀer Òeieefle
hej SJeÀ meceer#ee yewþJeÀ jKeer ieF& Leer~ nceejs JeÀe³e&ue³e mes GJeÌle
yewþJeÀ cesb efveosMeJeÀ (ceeveke mebmeeOeve), Sme keer heer (S®e Deej), ÒecegKe
ceeveke mebmeeOeve (heefM®ece #es$e) Skeb keefjÿ ÒeyebOeJeÀ (jepeYee<ee
JeÀe³e&evke³eve), heefM®ece #es$e GheefmLele Les~ ef®e$e cesb megÞeer meg<cee jLe
JeÀe mkeeiele JeÀjles ngS Þeerceeleer cebpet<ee Yeìveeiej ~

14
efmJeÀue Fbef[³ee Yeejle mejJeÀej JeÀer SJeÀ henue nw pees osMe JesÀ ³egkeeDeesb JesÀ
JeÀewMeue yeæ{eJeÀj meMeJeÌle yeveeves JesÀ efueS Megª efJeÀ³ee ie³ee nw pees Gvnsb
Deheves JeÀece JesÀ ceenewue cesb DeefOeJeÀ jespeieejhejJeÀ Deewj DeefOeJeÀ GlheeoJeÀ
yeveeles nwb~ nceejs jeä£er³e JeÀewMeue efceMeve JeÀer DeO³e#elee mke³eb ÒeOeeve ceb$eer
Þeer vejsvê ceesoer ves JeÀer nw~
Yeejle Deepe SJeÀ Ssmee osMe yeve ie³ee nw, peneb 65… ³egkee Deheves JeÀeceJeÀepeer
Dee³eg keie& cesb nw~ ³eefo JeÀYeer Yeer Fme pevemeebefK³eJeÀer³e ueeYe JeÀe heÀe³eoe
Gþe³ee peeS, lees ³egkeeDeesb JesÀ JeÀewMeue efkeJeÀeme JesÀ ceeO³ece mes ³en nesvee
®eeefnS leeefJeÀ kes ve JesÀkeue Deheves efvepeer efkeJeÀeme JesÀ efueS yeefuJeÀ osMe JesÀ
DeeefLe&JeÀ efkeJeÀeme JesÀ efueS Yeer Yeeieeroej yevesb~
efmJeÀue Fbef[³ee osMe JesÀ 40 #es$eesb cesb heeþîeJe´Àce Òeoeve JeÀjlee nw pees jeä£er³e
JeÀewMeue ³eesi³elee he´ÀscekeJeÀ& JesÀ lenle GÐeesie, Deewj mejJeÀej oesveesb Üeje ceev³elee
Òeehle ceeveJeÀesb JesÀ Devegªhe nwb~ ³es heeþîeJe´Àce k³eefJeÌle JeÀes JeÀece JesÀ k³eekeneefjJeÀ
efkelejCe hej O³eeve JesÀbefêle JeÀjves cesb ceoo JeÀjles nwb Deewj Gmes Deheveer leJeÀveerJeÀer
efkeMes<e%elee JeÀes yeæ{eves cesb ceoo JeÀjlee nw leeefJeÀ ken Deheveer veewJeÀjer JesÀ efueS
henues nerr efove mes lew³eej nes meJesÀ Deewj JebÀheefve³eesb JeÀes GveJeÀer veewJeÀjer ÒeesheÀeFue
JesÀ efueS Gmes ÒeefMe#eCe osves cesb efvekesMe ve JeÀjvee he›s~
15 pegueeF& 2015 JeÀes ÒeOeeveceb$eer Üeje Megª JeÀer ieF& JeÀewMeue efceMeve ves
efheíues SJeÀ ke<e& JesÀ oewjeve Þeer jepeerke Òeleehe ©[er, JeÀewMeue efkeJeÀeme Skeb
GÐeceMeeruelee jep³e ceb$eer JesÀ ceeie&oMe&ve cesb JeÀeheÀer ieefle heJeÀ* ®egJeÀer nw~
Yeejleer³e JeÀce&®eeefj³eesb cesb SJeÀ JeÀjes› mes p³eeoe veS ÒekesMeJeÀesb JeÀes ÒeefMeef#ele
JeÀjves JeÀe ue#³e henueer yeej JeÀeheÀer no leJeÀ neefmeue efJeÀ³ee ie³ee nw~ JesÀbêer³e
mejJeÀej JesÀ JeÀe³e&Je´Àceesb Deewj SveSme[ermeer mes mebyebefOele efvepeer #es$e cesb ÒeefMe#eCe
men³eesefie³eesb JesÀ ceeO³ece mes 1.04 JeÀjes› Yeejleer³eesb JeÀes ÒeefMeef#ele efJeÀ³ee
ie³ee~
Yeejle JeÀer Deepeeoer JesÀ 68 ke<ees&b cesb henueer yeej, JeÀewMeue efkeJeÀeme Deewj
GÐeefcelee ceb$eeue³e (SceSme[erF&) JeÀe ieþve efJeÀ³ee ie³ee nw leeefJeÀ JeÀewMeue
efkeJeÀeme JesÀ ceeO³ece mes ³egkeeDeesb JeÀer jespeieej #ecelee cesb keÉefà nes meJesÀ~ Yeejle
cesb JeÀewMeue heefjkesMe cesb JegÀí ceneve megOeej Deewj veerefleiele nmle#eshe nes jns
nwb efpememes Deepe JesÀ osMe JesÀ JeÀe³e&yeueesb JeÀe hegvepe&eiejCe Deewj hegve: Gpe&e
YejCe JeÀe JeÀece nes jne nw; Deewj Deblejjeä£er³e yeepeej cesb veewJeÀjer Deewj
efkeJeÀeme JesÀ Dekemejesb JesÀ efueS ³egkeeDeesb JeÀes lew³eejer JeÀj jne nw~ ceeveveer³e
ÒeOeeve ceb$eerpeer JeÀer ÒecegKe ³eespevee, ÒeOeeve ceb$eer JeÀewMeue efkeJeÀeme ³eespevee
(heerSceJesÀkeerkeeF&) cesb DeJesÀues, Deye leJeÀ 20 ueeKe ueesieesb JeÀes JegÀMeuelee
efceue ieF& nw Deewj ve³es meheÀue Yeejle JesÀ efueS lew³eej nw~
efmJeÀue Fbef[³ee osMe cesb meYeer JeÀewMeue efkeJeÀeme JeÀe³e&Je´Àceesb cesb Deece ceeveob[esb
JeÀes JeÀe³e&eefvkele JeÀjves JesÀ efueS efpeccesoejer megefveefM®ele JeÀjlee nw leeefJeÀ kes
meYeer ceeveJeÀerJeÉÀle Deewj SJeÀ GÎsM³e JesÀ Devegªhe nes meJesÀb~ k³eekemeeef³eJeÀ
efMe#ee Deewj ÒeefMe#eCe cesb yesnlej heefjCeece neefmeue JeÀjves JesÀ efueS DeeF&ìerDeeF&
heefjkesMe JeÀes efmJeÀue Fbef[³ee JesÀ lenle Yeer uee³ee ie³ee nw~
SJeÀ jeä£ JeÀer meheÀuelee ncesMee Deheves ³egkeeDeesb JeÀer meheÀuelee hej efveYe&j
JeÀjleer nw, Deewj efmJeÀue Fbef[³ee Fve ³egkee Yeejleer³eesb JesÀ efueS JeÀF& ueeYe Deewj
Dekemejesb JeÀes ueeves JesÀ efueS efveefM®ele nw~ ken mece³e yengle otj venerb nw peye
Yeejle SJeÀ JegÀMeue meceepe cesb efkeJeÀefmele nesiee peneb meYeer JesÀ efueS meceÉefà
Deewj mecceeve nesiee~
yeecej uee@jer cesb JeÀewMeue efkeJeÀeme JeÀer henuesb
ÒeOeeve ceb$eer JeÀewMeue efkeJeÀeme ³eespevee (heerSceJesÀkeeF&) JesÀ Debleie&le, nceves
efkeÊe ke<e& 2016-17 JesÀ oewjeve JeÀewMeue efkeJeÀeme mebmLeeve- JeÀesef®®e,
efkeMeeKeeheÊevece Deewj YegkevesMkej Òel³esJeÀ JeÀes 75 ueeKe ©he³es JeÀer jeefMe
JeÀe DebMeoeve efo³ee ~ ceewpetoe efkeÊeer³e ke<e& JesÀ oewjeve GhejesJeÌle Òel³esJeÀ
mebmLeeve JeÀes 25 ueeKe ©heS DeefleefjJeÌle Devegoeve JesÀ ªhe cesb Yegieleeve efJeÀ³ee
peeSiee~ FmeJesÀ Deueekee, nceves JeÀewMeue efkeJeÀeme mebmLeeve- iegkeeneìer,
Denceoeyeeo Deewj je³eyejsueer Òel³esJeÀ JeÀes 25 ueeKe ©he³es JeÀer jeefMe JeÀe
DebMeoeve JeÀjves JesÀ efueS ÒeekeOeeve efJeÀ³ee nw~
efkeÊeer³e mene³elee JesÀ Deueekee, nce Deheveer JebÀheveer cesb ÒeefMeef#eCe osves JesÀ
efueS ÒeefMe#egDeesb JeÀer mebK³ee 39 mes ®ejCeyeà lejerJesÀ mes ye{eJeÀj 143 JeÀj
jns nwb~ nceves 42 ÒeefMe#egDeesB JeÀes efkeMes<e ªhe mes ì£wkeue Sb[ uee@efpeefmìJeÌme
leLee keeefCeefp³eJeÀ Deewj meef®ekeer³e DeY³eeme cesb 20 ÒeefMe#egDeesB JeÀes ÒekesMe efo³ee
nw Deewj ³en 31.12.2018 leJeÀ hetje nesves JeÀer mebYeekevee nw~
JeÀewMeue efkeJeÀeme - S jlveMesKej, keefjÿ GheeO³e#e [ceeveke mebmeeOeve]
ÎFGa P¼ááFU ÛFWk šF·FæF_P¸F =W+ õFF»F ÜFF·FF & ÑFÜFa©ÎF
=+U ÒPèF‡FF»FUa
©dW°PæFk;F Gkõ©U©hÜF[© EFg×+ ÛFYÎFW¡FÛFWk©, =+XáF=+F¶FF ÛFWk
ÜFF·FF & ÑFÜFa©ÎF ÛFWk P°ÑáFXÛFF ÒÛFFµF ÑF·F =W+ õFF»F
PõFáFæFFõFF ÛFWk æÜFFæFõFFPÜF=+ ÒPèF‡FµF ÛFWk ÚFF;F PáFJ ;FJ
ÒPèF‡FF»FUa

15
Deepe ceefnueeSb JeÀce&®eeefj³eesb JeÀer SJeÀ DeefYevve Debie nwb Deewj Gve efkeefYevve
#es$eesb cesb cetu³e keOe&ve JeÀj jner nwb peneb kes JeÀece JeÀj jner nwb~ ceefnueeSb efkeefYevve
mebieþveesb cesb cenlkehetCe& YetefceJeÀe efveYee jner nwb Deewj vesleÉlke JeÀer YetefceJeÀe cesb
ceefnueeDeesb JeÀe ÒeefleMele Yeer Òeefleefove yeæ{ jne nw~ heg©<eesb JeÀer leguevee cesb,
ceefnuee JeÀe³e&yeue JeÀe³e&mLeue hej Oew³e&, oÉæ{lee, meeoieer, menevegYetefle Deewj
men³eesie pewmes JegÀí Devetþs iegCe DeefOeJeÀ ueeleer nw~ nce meYeer peeveles nwb efJeÀ
ceefnueeDeesb JeÀes yeng-JeÀe³e& JeÀjves cesb ceneve nwb Deewj efJeÀmeer Yeer mece³e men³eesie
JeÀer JeÀceer venerb nesleer nw~ kes ìerce keJeÀ& JeÀes yeæ{ekee osves Deewj mebieþveelceJeÀ
JeÀe³e& mebmJeÉÀefle JeÀes yeæ{ekee osves cesb ceoo JeÀjleer nwb~ yeecej uee@jer JeÀes SJeÀ
Ssmee mebieþve nesves hej ieke& neslee nw pees meceeve Dekemej osves keeuee efve³eesJeÌlee
jne nw~ Deleerle cesb, ceefnueeDeesb ves ªæ{yeà YetefceJeÀeSb JeÀerb, uesefJeÀve efheíues
JegÀí mece³e mes yeecej uee@jer cesb ceefnueeDeesb ves k³ekemee³eesb Deewj JeÀe³ees&b JesÀ efueS
cenlkehetCe& heoesb JeÀes OeejCe efJeÀ³ee nw~
Deepe, nceejs heeme yees[& cesb leerve ceefnuee meom³e nwb~ Þeerceleer cebpet<ee Yeìveeiej
efveosMeJeÀ [S®eDeej Deewj JeÀejheesjsì JeÀe³e&] Dee@veyees[& hetCe&JeÀeefueJeÀ JeÀe³e&JeÀejer
efveosMeJeÀ nwb, Þeerceleer FbêeCeer JeÀewMeue SJeÀ mejJeÀejer veeceebefJeÀle efveosMeJeÀ
nwb Deewj Þeerceleer Dee$es³eer yees©Dee LesJesÀoLe SJeÀ mkeleb$e efveosMeJeÀ nwb~ keemleke
cesb Þeerceleer cebpeg<ee Yeìveeiej yeecej uee@jer JesÀ Fefleneme cesb yees[& cesb Meeefceue
nesves keeueer henueer ceefnuee efveosMeJeÀ Leerb~ kele&ceeve cesb nceejer JebÀheveer meef®eke,
megÞeer JeÀefkelee Yeekemeej, JebÀheveer JesÀ Fefleneme cesb Fme JeÀe³e& JeÀes JeÀjves keeueer
henueer ceefnuee nwb~ nceejs efìJeÀefìbie k³ekemee³e JeÀer DeO³e#e megÞeer mebO³ee
ceefueJeÀ nw Deewj Deleerle cesb Smeyeer³et : ‘ì£wkeue & kesJesÀMebme’ JeÀe vesleÉlke Yeer
SJeÀ ceefnuee ves ner efJeÀ³ee Lee~ nceejer [JeÀe@hees&jsì JeÀc³egefveJesÀMebme] ÒecegKe
megÞeer ceesnj cegKeesheeO³ee³e Yeer SJeÀ ceefnuee nw~ nceejs meskee k³eeheej cesb
uee@efpeefmìJeÌme Deewj ‘ì£wkeue & kesJesÀMebme’ Meeefceue nwb, pees ceefnueeDeesb JeÀes
ye›er mebK³ee cesb jespeieej GheueyOe JeÀjelee nw~ yeecej uee@jer ceefnueeDeesb JesÀ
efkeJeÀeme JesÀ efueS SJeÀ Del³eble DevegJetÀue keeleekejCe Òeoeve JeÀjleer nw~ JebÀheveer
³en megefveefM®ele JeÀjleer nw efJeÀ ÒeefMe#eCe JeÀe³e&Je´Àce pewmes ‘JeÀe³e&mLeue hej
meÓeke' Deeefo mece³e-mece³e hej Dee³eesefpele efJeÀS peeles nwb leeefJeÀ uewbefieJeÀ
efkeefkeOelee JesÀ cenlke hej peesj efo³ee pee meJesÀ Deewj SJeÀ Ssmeer mebmJeÉÀefle yevee
meJesÀ peneb oesveesb heg©<e Deewj ceefnuee mebieþve JesÀ ye›s ue#³eesb JeÀes Òeehle JeÀjves
JesÀ efueS SJeÀ meeLe efceueJeÀj JeÀece JeÀj meJesÀb~ ceefnueeDeesb JeÀes Deheveer je³e
osves JeÀer Devegceefle nw Deewj GveJesÀ megPeeke vesleÉlke Üeje cetu³ekeeve ceeves peeles
yeecej uee@jer cesb ceefnuee efkeJeÀeme - ceeveme JegÀceej ieebiegueer, meerDeesDees [uee@efpeefmìJeÌme]
nwb~ yeecej uee@jer SJeÀ efkeefkeOeleehetCe& mebieþve nw Deewj Fmecesb efkeefkeOeleehetCe&
JeÀe³e&yeue nwb~ JebÀheveer ceefnueeDeesb uesìsjue neFme& Deewj JeÀe³e&JeÀejer ÒeefMe#egDeesb
JeÀes jespeieej JesÀ jesìsMeve Deewj mLeeveevlejCe JeÀes ®egveves JesÀ efueS Òeeslmeeefnle
JeÀjleer nw, leeefJeÀ kes meceie´ ªhe mes efkeJeÀefmele nes meJesÀb~ JeÀF& k³ekemee³eesb JeÀer
yeejerefJeÀ³eesb JeÀes meerKeves mes Gvnsb ye›er YetefceJeÀe efveYeeves Deewj meheÀueleehetke&JeÀ
Deeies yeæ{ves cesb ceoo efceueleer nw~
ceefnuee mebkesoveMeeruelee SJeÀ Ssmee henuet nw efpemes nj ÒeieefleMeerue mebieþve
cenlke oslee nw~ yeecej uee@jer ceefnueeDeesb JeÀer DeekeM³eJeÀleeDeesb JesÀ Òeefle yengle
mebkesoveMeerue nw~ JebÀheveer ves JeÀe³e&mLeue hej ceefnueeDeesb JesÀ efJeÀmeer Yeer mebYeeefkele
³eewve Glheer›ve JeÀes jesJeÀves JesÀ efueS JeÀe@hees&jsì Deewj #es$eer³e mlejesb hej DeebleefjJeÀ
meefceefle³eesb JeÀe ieþve efJeÀ³ee nw leeefJeÀ ³en megefveefM®ele nes meJesÀ efJeÀ JeÀce&®eejer
MeejerefjJeÀ ³ee ceveeskew%eeefveJeÀ Kelejs, ogk³e&kenej ³ee ³eewve Glheer›ve mes cegJeÌle
keeleekejCe cesb JeÀece JeÀj meJesÀb~ ³eefo JeÀesF& ef®eblee JeÀe efke<e³e nes lees meefceefle
Gve mecem³eeDeesb JeÀer hen®eeve JeÀj nue JeÀjves JesÀ efueS mece³e-mece³e hej
yewþJeÀ JeÀjleer nw~ JebÀheveer JeÀe mebhetCe& O³eeve efvekeejJeÀ Ghee³eesb hej nw leLee
heg©<e Deewj ceefnuee JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ yeer®e Deehemeer mecceeve JeÀes Òeeslmeeefnle
JeÀjvee nw~ JeÀece JesÀ Deueekee, yeecej uee@jer JeÀer mebmJeÉÀefle cesb ceefnuee JeÀefce&³eesb
JeÀes Deejece mes Meeoer, Òemeke Deeefo pewmes k³eefJeÌleiele ceeFuemìesve JeÀes heej
JeÀjves cesb ceoo efceueleer nw~ yeecej uee@jer osKeYeeue jKeves keeuee mebieþve nw
Deewj ueer[j efkeMes<e ceeceueesb JeÀes efkekesJeÀhetCe& lejerJesÀ mes mebYeeueles nwb~ nceejer
JebÀheveer ves ceeleÉlke ueeYe DeefOeefve³ece 2017 JeÀes Dehevee³ee nw Deewj JegÀí
ceefnueeDeesb ves Fmemes henues ner heÀe³eoe Gþe³ee nw~
yeecej uee@jer cesb nce Deheves ceefnuee JeÀe³e&yeue JeÀes efkeMes<e Deewj cenlkehetCe& efove
cenmetme JeÀjkeeves cesb efkeMkeeme JeÀjles nwb pewmes Deblej&eä£er³e ceefnuee efokeme,
mebieþve cesb yengle Glmeen JesÀ meeLe cevee³ee peelee nw~ DeO³e#e Skeb ÒeyebOe
efveosMeJeÀ, mke³eb Fme meceejesn JeÀer DeO³e#elee JeÀjles nwb Deewj mebieþve cesb
ceefnueeDeesb JeÀer GheueefyOe³eesb Deewj ³eesieoeveesb JeÀer ÒeMebmee JeÀjves JesÀ efueS
efkeefYevve JeÀe³e&Je´Àce Dee³eesefpele efJeÀS peeles nwb~ efve<JeÀ<e& cesb, cewb JeÀntbiee efJeÀ
yeecej uee@jer SJeÀ ceefnuee mebkesoveMeerue mebieþve yevee jnsiee Deewj kele&ceeve
vesleÉlke JesÀ oMe&ve JesÀ meeLe, cegPes ueielee nw efJeÀ Deeves keeues efoveesb cesb DeefOeJeÀ
mes DeefOeJeÀ ceefnueeSb p³eeoe peefccesoeefj³eeB uesbieer~ nceejer JebÀheveer SJeÀ DeeoMe&
mebieþve nw, pees Dev³e JebÀheefve³eesb JesÀ efueS DevegJeÀjCeer³e nw~
njs Yejs Yeejle JeÀe mehevee - cecelee Òemeeo, keefjÿ ÒeyebOeJeÀ [jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve Deewj peer[er], heefM®ece #es$e
GÀhej veerues DeeJeÀeMe JeÀe ìbiee efkeleeve
veer®es Mem³e-M³eeceue Oejleer hej hewÀuee heefjOeeve
SJeÀ mkeefhveue mebmeej JeÀer mebj®evee mes JeÀce venerb pees ncesb Ghenej mkeªhe meÉefä
JesÀ ÒeejbYe cesb efkeOeelee mes Òeehle ngF& nw~
ceeveke meY³elee JeÀer GlheefÊe ÒeJeÉÀefle JesÀ Deeme-heeme keveesb mes ngF& nw~ Yeejle
JeÀer Òee®eervelece mebmJeÉÀefle cesb Yeer ÒeJeÉÀefle JeÀer ienve Gheemevee GuuesKe hee³ee
peelee nw~ Gvvele efnceeue³e JesÀ efMeKejesb mes uesJeÀj Dejekeueer, efkebO³ee®eue Deewj
veerueefiejer heke&leceeueeDeesb JesÀ yeer®e efkemleÉle ªhe mes hewÀueer ngF& Ieeefì³eesb,
JeÀueJeÀue JeÀjleer ngF& yenleer veefo³eesb leLee GhepeeGÀ cewoeveesb cesb keÉ#e JegÀbpeesb
mes megMeesefYele $e+ef<e DeeÞece, iegªJegÀue %eeveheerþ leLee heefke$e veefo³eesb JesÀ
efvece&ue peue mes efmebef®ele keve Ghekeve, Kesle-Keefueneve Skeb meeceeefpeJeÀ jerefle-
efjkeepe FmeJesÀ mee#eele ÒeceeCe nw efJeÀ DevebleJeÀeue mes ceeveke peeefle JeÀe ÒeJeÉÀefle
mes Ieefveÿ mebyebOe jne nw~
nceejs osMe JeÀer ceneve mebmJeÉÀefle cesb keÉ#eesb, peue, Deefive, Yetefce leLee peerke-
pevlegDeesb JeÀer hetpee, De®e&vee Deewj kebovee JeÀer hejcheje³esb Òeefleefÿle nwb~JeÀMceerj
JeÀes heÉLkeer JeÀe mkeie& JeÀne peelee nw lees efveM®e³e ner FmeJesÀ heerís ÒeeJeÉÀefleJeÀ
kevemheefle³eesb, Peerueesb Deewj heke&leesb JeÀer Dence YetefceJeÀe nw ~ ³ener JeÀejCe nw

16
efJeÀ ÒeeJeÉÀefleJeÀ meewvo³e& JesÀ mece#e JeÀesF& Yeer ceeveke efveefce&le íefke efìJeÀ venerb
heeleer nw ~
Òee®eerve JeÀeue cesb ceveg<³e ³en ceeveles Les efJeÀ peye leJeÀ veoer, Pejves, heMeg,
he#eer, pebieue Deewj hene› JeÀe Deefmlelke nw, GmeJeÀe peerkeve Yeer leye leJeÀ
ner jnsiee~ efpeme pebieue JesÀ keÉ#eesb mes heÀue lees›JeÀj ken hesì Yejlee nw, ³eefo
ken pebieue mke³eb ner venerb ye®esiee lees ceveg<³e JesÀ efueS mke³eb JeÀe peerkeve ye®eevee
Yeer DemebYeke nes peeSiee~ Gme mece³e ceveg<³e ÒeJeÉÀefle JesÀ Òeefle Deelceer³elee JeÀer
Yeekevee jKeles Les Deewj ÒeJeÉÀefle JesÀ Òeefle efveÿekeeve jne JeÀjles Les~
yeæ{leer Deeyeeoer Deewj YeewefleJeÀkeeoer, GheYeesJeÌleekeeoer leLee k³ekeemeeef³eJeÀ
efke®eejOeejeDeesb ves ÒeeJeÉÀefleJeÀ mebmeeOeveesb JeÀe ceveceevee oesnve efJeÀ³ee nw~
ÒeeJeÉÀefleJeÀ mebheoeSB, ceveg<³e JeÀer DeLe& ueesueghelee Deewj mkeeLe& Yeekevee JeÀe
efMeJeÀej nesles ®eues ie³es~ njs-Yejs keve Gpe› ieS Deewj peueeMe³e mebJe´Àefcele
nesleer ieF& Deewj ÒeJeÉÀefle JeÀer cetueYetle mebj®evee cesb Ssmes Dekeebíveer³e heefjkele&ve
ngS efJeÀ he³e&ekejCe Demeblegefuele Skeb Òeotef<ele nes ieF& ~
Ssmes cesb njs öYejs Yeejle JeÀe mehevee yeme SJeÀ mehevee mee ueielee nw~ keÉ#eesb
JeÀer Demeerefcele JeÀìeF& lees nesleer ieF& hejbleg Gme Devegheele cesb keÉ#eejesheCe venerb
nes meJeÀe, keÉ#eesb JesÀ efve³eefcele JeÀìeve JesÀ heefjCeece peuemlej hej ienje ÒeYeeke
he›e nw~ efkeMke Yej cesb hes³epeue JeÀer cee$ee efove-Òeefleefove JeÀce nesleer pee jner
nw Deewj heeveer JeÀe mlej Yetefce JesÀ veer®es JeÀce neslee pee jne nw~ mke®í Deewj
mkeemL³ekeOe&JeÀ Dee@efJeÌmepeve efke<ewues Deewj peeveueskee kee³eg cesb heefjkeefle&le nesles
pee jns nw~ efove ye efove Oejleer hej nefj³eeueer JeÀe megboj hewÀueeke JeÀce neslee
pee jne nw~ peuekee³eg, kevemheefle³eeB, ÒeeJeÉÀefleJeÀ mebmeeOeve, peerke-pevleg meYeer
he³e&ekejCe JesÀ cenlkehetCe& Debie nw~ Dele: FveJeÀer j#ee JeÀjvee Deewj GmeJesÀ
Òeefle meowke me®esle jnvee efkeMke JesÀ meYeer ceveg<³eesb JeÀe hejce JeÀle&k³e nw~ Oejleer
JeÀes JewÀmes nje-Yeje jKee pee³es ³en SJeÀ ienve ef®eblee JeÀe efke<e³e
nw~
nj mehevee megnevee ueielee nw~ JegÀí meheves hetjs nesles nwb Deewj JegÀí DehetCe& jn
peeles nwb~ ³en efveYe&j JeÀjlee nw efJeÀ mehevee osKeves keeueesb JeÀer efokeeveieer efJeÀleveer
nw, Gmes hetje JeÀjves JesÀ efueS~ peye osMe JeÀesF& mehevee osKelee nw lees ³en meejs
osMekeeefme³eesb JeÀes ÒeYeeefkele JeÀjves keeuee neslee nw pees leYeer hetje nes meJeÀlee nw
peye mejJeÀej JesÀ meeLe osMekeeefme³eesb JeÀer Yeeieeroejer Yeer Dence nes~
ÒeeJeÉÀefleJeÀ mebheoeDeesb JesÀ yeer®e nefj³eeueer JeÀer íìe efvejeueer nesleer nw~ yeeieesb,
Kesleesb, keve-heke&leesb peneb mes Yeer iegpejles nesb nefj³eeueer JesÀ yeer®e nceeje ceve
ÒehegÀefuuele nes peelee nw~ nefj³eeueer nceejs peerkeve JeÀes mkemL³e jKeves cesb Dence
YetefceJeÀe efveYeeleer nw~ hes›-heewOeesb JeÀer íe³ee leues peye nce nesles nwb ³ee GmeJesÀ
heeme mes iegpejles nw lees GmeJesÀ Üeje efove Yej Dee@efJeÌmepeve íes›ves JeÀe ncesb
hetje ueeYe Òeehle neslee nw~ njs-Yejs hes›-heewOes meejs efove Dee@efJeÌmepeve efkemeefpe&le
JeÀjleer nw~ JeÀue-JeÀejKeevees, keenveesb Üeje íes›s ieS JeÀeye&ve [eFDee@JeÌmeeF[
JeÀes meesKeJeÀj JeÀce JeÀjleer nw~ nefj³eeueer ncesb mke®í Dee@efJeÌmepeve GheueyOe
JeÀjeleer nw~
njs-Yejs Yeejle JeÀe mehevee efmeheÀ& mejJeÀej JeÀer ef]peccesoejer venerb nw yeefuJeÀ
mechetCe& osMekeeefme³eesb JesÀ ³eesieoeve JeÀer Yeer nw~ mejJeÀej yeer®e yeer®e cesb keÉ#eejesheCe
DeefYe³eeve ®eueeles jnleer nw~ efpeme #es$e cesb ueesieesb JeÀe men³eesie DeefOeJeÀ efceuelee
nw keneB nefj³eeueer JeÀe meÉpeve neslee nw~
nceejs osMe JesÀ mechetCe& YeewieesefueJeÀ #es$e JeÀe 21.33… Yeeie cesb nefj³eeueer
efkeod³eceeve nw DeLe&ele ³en nefj³eeueer JeÀe #es$e 789164 mJeÌkes³ej efJeÀueesceerìj
cesb hewÀuee ngDee nw~ ³eod³eefhe nceejs osMe cesb Òel³esJeÀ oes ke<e& cesb 5971 sq
km nefj³eeueer JeÀer GlheefÊe nesleer nw, uesefJeÀve ³en yeæ{le Yeer veieC³e nw JeÌ³eesbefJeÀ
ke<e& 1880 mes 2013 leJeÀ nefj³eeueer JesÀ hetjs #es$e JesÀ 40… veä JeÀj efo³es
ieS nw~ FmeefueS ³en yeæ{le Yeer Deehetefle& me#ece venerb nw~
efheíues JegÀí ke<ees& cesb Òeotef<ele he³e&ekejCe JesÀ efkeJeÀjeue heefjCeece mkeªhe nefj³eeueer
JeÀe SJeÀ ve³ee Dee³eece Green Building in India JesÀ ªhe cesb Megª
ngF& nw~ Fme DekeOeejCee JesÀ lenle JeÀce heeveer Ke®e& JeÀjvee, GÀpe&e JeÀes
JegÀMeuelee hetke&JeÀ Ghe³eesie JeÀjvee, ÒeeJeÉÀefleJeÀ mebmeeOeveesb JeÀes mebjef#ele JeÀjvee
leLee JeÀce mes JeÀce JeÀ®ejs JeÀer GlheefÊe nes, Fme yeele JeÀe O³eeve jKevee nw~
³en cegK³e ªhe mes Menjer #es$eesb JesÀ efueS Ghe³eesieer nw~ Menjer #es$eesb JeÀe
nefj³eeueer JesÀ Òeefle ³eesieoeve cee$e 2.78… jne nw~ SJeÀ DeO³e³eve ³en yeele
meeceves DeeF& nw efJeÀ ³eefo mecemle Yeejlekeemeer F&ceeveoejer mes ÒeJeÉÀefle JesÀ Òeefle
Deheves JeÀle&k³e JeÀe efveke&en JeÀjs lees Yeejle efmeheÀ& keveerJeÀjCe JesÀ peefjS ner
nj meeue 520 efceefue³eve ìve ieérveneGme iewme Glmeepeve& JeÀes JeÀce JeÀj meJeÀleer
nw~ efheÀueneue ieérveneGme iewme Glmeepe&ve cesb Yeejle heeb®ekesb mLeeve hej nw~
'o ves®ej JebÀpeke&sbmeer' ves Deheves DeO³e³eve cesb JeÀne nw efJeÀ cenpe ÒeJeÉÀefle JesÀ
mebj#eCe Deewj pebieueesb JeÀes efheÀj mes nje-Yeje JeÀj ke<e& 2030 leJeÀ kewefMkeJeÀ
ieérveneGme iewme Glmepe&ve JeÀes JeÀjerye 37 heÀermeoer leJeÀ JeÀce efJeÀ³ee pee
meJeÀlee nw~ Dele: ³en efveleeble DeekeM³eJeÀ nw efJeÀ nce ÒeeJeÉÀefleJeÀ peuekee³eg
JeÀe meceeOeeve DeefOeJeÀ mes DeefOeJeÀ hes› ueieeJeÀj, efceÆer JeÀer Gke&jJeÀ #ecelee
megOeej JeÀj Deewj cewveieéske JeÀer megj#ee JeÀjsb Deheves osMe nje-Yeje yevee meJeÀves
cesb Dehevee ³eesieoeve osb~
ÒeJeÉÀefle nce meYeer mes JegÀí JeÀnleer nw
ns ceeveke, cewb legcnejer peerkeve ÒeeCe ntB,
ÒeJeÉÀefle ®eer]Ke ®eer]Ke JeÀj JeÀnleer nw yeejcyeej
JeÀYeer ke<e&e keerYelme ªhe efoKeeleer nw,
JeÀYeer nueenue(penj) kee³eg meeBmeesb cesb Iegueleer nw,
JeÀYeer Oejleer Kego cesb meceeleer nw
ve ís› cesjs jewê ªhe JeÀes,
cewb MeefJeÌle ntB, cewb meewbo³e& ntB Deewj cewb ner keerYelme ªhe ntB
ns ceeveke, cewb ner legcneje JeÀue ntB, legcnejer Deepe ntB Deewj legcneje Yeefke<³e ntB,
legcnejer j#ee cesjer j#ee cesb nw~ cecelee Òemeeo, keefjÿ ÒeyebOeJeÀ (jepeYee<ee JeÀe³e&evke³eve Deewj peer[er), heefM®ece #es$e

Yeejle JeÀes nce JewÀmes pees›s - nsceble heeefìue, JeÀefveÿ DeefOeJeÀejer, êesCeeefiejer, vekeer cegbyeF&
17
osMe cesje nwb Yeejle h³eeje ~
Yeejle JeÀes pees›s nce SJeÀ Yee<ee mes ~~
efnvoer nceejer h³eejer Yee<ee ~
meyeJeÀes h³eejer, meyemes v³eeefj ~
ceOegjce ceOegjce DeceÉle keeCeer ~~
osMe cesje nw Yeejle h³eeje ~
Yeejle JeÀes pees›s nce SJeÀ Yee<ee mes ~~
osMe cesje nw efkeefkeOelee mes Yeje ~
vee Yee<ee Yeso, vee Òeeble Yeso ~
vee peeefle Yeso, vee Oece& Yeso ~
meyeJeÀes h³eeje meyemes v³eeje ~
ceevekelee nwb Oece& nceeje ~
Gmes pees›s nce ceevekelee JeÀer Oece& mes ~
osMe cesje nwb meyemes h³eeje ~
peg›e nwb heke&le veefo³eesb mes meeiej leJeÀ meeje ~
JeÀ®í mes JeÀìJeÀ leJeÀ Deewj
JeÀMceerj mes JeÀv³eeJegÀceejer leJeÀ
osMe cesje nwb nje Yeje
efJeÀmeeve Deewj pekeeveesb JeÀe kees nw meneje
Gmes pees›s nce SJeÀlee JeÀer leeJeÀle mes ~
meyeJeÀes v³ee³e oeve JeÀer SJeÀ ner Oeeje ~
mebefkeOeeve nwb GmeJeÀe meneje ~
ieeBke mes mebefkeOeeve JeÀer ieefue³eejesb leJeÀ
peg›e ngDee nwb vesJeÀ mebmJeÉÀefle Deewj efkeYetef<ele hejbheje
mes ~
nce pees›sbies Yeejle JeÀes
Dehe´ÀerJeÀe mes DecesefjJeÀe leJeÀ ~
nj Fvmeeve JeÀer ceve JesÀ Deeoj meoYeekevee mes ~
pe³e efnvo !

18
Deheves vesleÉlke JeÀes peeves...
n yee@cej uee@jer cesb jnves JeÀer DeeheJeÀer ÒesjCee
25 meeue JeÀer GceÏ cesb peye cewb yeecej uee@jer (yeerSue)
cesb Meeefceue ngDee, leye cegPes ceêeme cesb cesb JebÀheveer
Deekeeme efJeÀjeS hej efo³ee ie³ee Lee (3000 keie& hegÀì
JeÀer peceerve hej 1200 keie& hegÀì JeÀe SJeÀ mkeleb$e
Iej efpemecesb veeefj³eue JesÀ hes›, Deece JesÀ hes›, veerbyet
JesÀ hes› JesÀ meeLe Deewj Dev³e)~ cegPes 1989 JeÀer
Meg©Deele cesb SJeÀ cee©efle 800 JeÀej Deekebefìle JeÀer
ieF& Leer (97266/- ©he³es JeÀer jes[ ÒeeFme JesÀ yejeyej
$e+Ce jeefMe), Gve efoveesb cesb mìsìme efmebyeue neslee
Lee~ Fve heefjueefyOe³eesb JesÀ ®eueles cewbves efve³egefJeÌle³eesb
JesÀ JeÀe@uece JeÀes osKevee ner yebo JeÀj efo³ee~ cesjs
meeLe GlJeÉÀä ÒeMeemeefveJeÀ Deewj JeÀe³e&elceJeÀ yee@me
Les efpevnesbves JeÀe³e& JeÀjves JeÀer hetjer Deepeeoer oer Leer~
henues ner efove mes cewb mebieþve cesb ®enslee yevee³ee ie³ee Lee~ cegPes ³eeo nw
efJeÀ yeer Sue cesb pee@Fve JeÀjves JesÀ JegÀí ner efoveesb JesÀ Deboj, cewb JeÀe@hees&jsì
Dee@efheÀme cesb Dee³ee Lee Deewj lelJeÀeueerve peerSce [efkeÊe]Þeer je@³e ®eewOejer mes
efceuee Lee, efpevnesbves henueer yeej cegPemes hetíe Lee efJeÀ cewb ceêeme ueewìves JesÀ
efueS JeÀewve meer heÌueeFì ues jne ntb (neueebefJeÀ cewb nkeeF& ³ee$ee JeÀjves JeÀe
nJeÀoej venerb Lee JeÌ³eesbefJeÀ Gme mece³e cewb uesKee JeÀe³e&JeÀejer (kele&ceeve cesb F&
2 ie´s[ JesÀ yejeyej) JesÀ ªhe cesb JeÀe³e&jle Lee~ mlejesb JesÀ Deblej JesÀ yeekepeto,
Gvnesbves Deheveer iee›er Gme efove ie´erme ef[keerpeve JeÀesueJeÀelee JeÀer cesjer ³ee$ee
JesÀ efueS oer~ ÒeOeeve JeÀe³e&eue³e cesb efpememes Yeer cewb efceuee Gmeves cegPes De®íe
cenmetme nesves JeÀe keeleekejCe yevee³ee~ yeer Sue cesb cesjs JesÀefj³ej JeÀer yengle
De®íer Meg©Deele ngF& Leer~ SJeÀeGvìdme cesb cesjer De®íer ìerce Leer Deewj ceveeueer
pewmeer peien, peesefJeÀ Gve efoveesb JeÀer Kejeye JeÀvesefJeÌìefkeìer JesÀ efueS JegÀK³eele
Deewj megmle DeewÐeesefieJeÀ JesÀbê JesÀ veece mes peevee peelee Lee Deewj mehleen JesÀ
6 efoveesb JesÀ JeÀece JeÀjves JesÀ yeekepeto, cewb GlJeÉÀä JeÀe³e& keeleekejCe JesÀ JeÀejCe
hetjs mehleen meefJe´À³e jnlee Lee~ yee@cej uee@jer JeÀe ceveeueer meb®eeueve heÀjkejer
1987 cesb Meg© ngDee Deewj Mee³eo 1988 JeÀer Meg©Deele leJeÀ, nceejs heeme
ceveeueer cesb SJeÀ Yeer uewb[ueeFve venerb Leer~ ³en JeÀnves JeÀer DeekeM³eJeÀlee venerb
nw efJeÀ JeÀesF& FbìjJeÀe@ce Yeer venerb Lee~ Fme lejn JesÀ mheä cegÎesb JesÀ yeekepeto,
neue ner cesb ®eeuet JeÀer ieF& FJeÀeF& cesb JeÀece JeÀjvee, ueieYeie meYeer veS
JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ meeLe SJeÀ yengle De®íe DevegYeke Lee~
Keeles JeÀe meceeheve pees nceejs efueS ueieYeie 75 efove JeÀe ceeceuee neslee Lee,
nj efove 9 yepes leJeÀ jnvee he›lee Lee~ Gve efoveesb, JeÀesF& Yeer ³en venerb JeÀnlee
Lee efJeÀ Gvnsb veewJeÀjer yeoueves JeÀe ceve nw ³ee GveJesÀ meeLe De®íe k³ekenej
venerb ngDee~ ìercekeJeÀ& yengle De®íe Lee~
heerís ceg›JeÀj osKetb lees cewb JeÀntbiee efJeÀ cegPes yeerSue cesb uebyes mece³e mes JeÀece
JeÀjves JeÀe cegK³e JeÀejCe GlJeÉÀä men³eesieer, Meeveoej yee@me, SJeÀ yesno ÒesjJeÀ
ìerce nw, DeefYeveke JeÀece / cetue JeÀece JeÀjves JeÀer hetjer Deepeeoer, cesjs JeÀece
JeÀer ceev³elee, cesjer DeekeefOeJeÀ keCe&evegJe´Àce JeÀer DeeJeÀeb#ee hetjer nesvee (Gve
efoveesb nce keCees&b cesb ie´s[ JeÀe Fmlesceeue JeÀjles Les Deewj S mes S®e ie´s[ leJeÀ
®eueles Les)~ Deepe Yeer, cegPes hetjer lejn efkeMkeeme nw, yeerSue ner SJeÀ JebÀheveer
nw peneb JeÀesF& Dehevee JeÀefj³ej Megª JeÀj meJeÀlee nw Deewj meerF&Dees JesÀ ªhe
cesb meceehle JeÀj meJeÀlee nw~ JeÀe³e& JeÀjves JesÀ Deveble
Dekemej nwb~ ³en SJeÀ Ssmeer JebÀheveer nw peneb Deehecesb
Yejesmee Mee³eo DeeheJesÀ ceelee-efhelee / YeeF&-yenveesb
mes Yeer DeefOeJeÀ nw~ DeeheJeÀes JebÀheveer SJeÀ heefjkeej
JeÀe meom³e ueielee nw~
n cenlkehetCe& k³eekemeeef³eJeÀ Skeb k³eefJeÌleiele
GheueefyOe³eeb
peye cewb 8keerb JeÀ#ee cesb he{lee Lee leye cesjs efhelee
meskeeefvekeÉÊe ngS Deewj 4 YeeF& -yenve meYeer Gme
mece³e heæ{ jns Les lees JeÀefþve mece³e Lee~ cewb 10
keerb JeÀ#ee mes ner meYeer hejer#eeDeesb cesb mJetÀue ìe@hej
jnlee Lee~ cewb yeerJeÀe@ce cesb efkeMkeefkeÐeeue³e jwbJeÀ
OeejJeÀ Lee~ cewb peye 24 meeue JeÀe ngDee Gmemes
henues ner cewbves Deheveer meer[yu³etS Deewj meerSme JeÀes hetje JeÀj efue³ee Lee~
k³eekemeeef³eJeÀ ªhe mes, henueer yeej leye cegPes De®íe ueiee, peye cewbves ®esvveF&
DeJeÀeGbìdme JeÀes ì£e³eue yewuesbme (efpemes 1988 leJeÀ cewv³egDeue ªhe mes efJeÀ³ee
peelee Lee) JesÀ DeeOeej hej efmemìce mes heer Sb[ Sue Keelee Deewj yewuesbme Meerì
uesves cesb ceoo JeÀer Leer~ 2015 cesb efveosMeJeÀ leJeÀ hengB®eves hej De®íe ueiee
Deewj leye cewbves 1987 cesb Deheves Meg©Deeleer yee@me JeÀer helveer JeÀer efìhheefCe³eesb
JeÀes ³eeo efJeÀ³ee, efpevnesbves JeÀne Lee efJeÀ cewb lees Fme JebÀheveer JesÀ Sce[er venerb
lees efveosMeJeÀ efveefM®ele ªhe mes venerb yevetbiee~
n DeeheJesÀ heefjkeej cesb JeÀewve JeÀewve nwb~
cesjer helveer, [e@. ue#ceer ®esvveF& cesb SJeÀ jsheÀjue Demheleeue cesb efve³eesveeìesuee@efpemì
(vekepeele efMeMegDeesb JeÀe Fueepe JeÀjles nwb) Deewj efve³eesveeìesuee@peer efkeYeeie JeÀer
ÒecegKe nwb~ cesjer yesìer ceOegÒeerLee efkeÐee cebefoj, ®esvveF& cesb heæ{ jner nw~ kes ®esvveF&
cesb cesjer oes yenveesb JesÀ meeLe jnleer nwb~
n efJeÀme k³eefJeÌle ves DeeheJeÀes meyemes DeefOeJeÀ ÒeYeeefkele efJeÀ³ee Deewj
JeÌ³eesb?
cegPes ³eneb leJeÀ hengb®eeves cesb JeÀF& ueesieesb JeÀer YetefceJeÀe nw~ F&DeeF&[er hewjer cesb
cesjs yee@me Þeer Deej JesÀ kece&e (keerheer ìsefJeÌveJeÀue) ves cegPe hej Flevee efkeMkeeme
efJeÀ³ee efJeÀ cegPes venerb helee efJeÀ cewb keemleke cesb Fme ³eesi³e ntb ³ee venerb~ cewbves
Deheves Meg©Deeleer efoveesb cesb GveJesÀ meeLe yeele®eerle JesÀ oewjeve Fme yeele JeÀe
cenlke meerKee efJeÀ SJeÀ efjheesì& JewÀmes lew³eej JeÀer peeveer ®eeefnS Deewj ³en
megefveefM®ele JeÀjvee efJeÀlevee cenlkehetCe& nw efJeÀ ye›er efjheesì& Yeer heæ{ves cesb
efoue®emhe nesveer ®eeefnS~
n DeeheJeÀe hemeboeroe keeJeÌ³e JeÌ³ee nw?
³en Yeer iegpej peeSiee~ peye efJeÀmeer JeÀes oerkeej JeÀer Deesj OeJesÀue efo³ee peelee
nw, leye efvejeMe ³ee Goeme venerb nesvee yesnlej neslee nw~ pewmes De®íe mece³e
ncesMee JesÀ efueS venerb neslee, kewmes ner yegjs mece³e JeÀer Deheveer meercee nw~
n DeeheJesÀ MeewJeÀ JeÌ³ee nwb?
cegPes JeÀeve&sefìJeÀ mebieerle megvevee De®íe ueielee nw Deewj peye cewb mJetÀue cesb Lee
cewb Deewhe®eeefjJeÀ ªhe mes Gmes meerKee~ cewb DeeF&meermeer ìtve&ecesbì Deewj ie´wb[ muewce
ìsefveme ìtve&ecesbì osKelee ntb peneb Yeejle efkeMes<e ªhe mes efoKelee ~
Þeer JesÀ mkeeceerveeLeve
efveosMeJeÀ [meskee k³ekemee³e]

19
Deheves meeLeer yeecej uee@efj³eve JeÀes peeves...
n DeeheJeÀe hemeboeroe ³ee$ee mLeue JeÀewve mee nw?
ye®eheve mes ner yesbieueg© Menj cegPes h³eeje nw~ Deepe Yeer, ³en cesje hemeboeroe
mLeeve nw~
n oes ®eerpesb efpevnsb Deehe Deheves men³eesefie³eesb JeÀes Deheves yeejs cesb
yeleevee ®eenles nwb~
cewb Deheves iegmmes JeÀes efve³ebef$ele JeÀj meJeÀlee ntb Deewj p³eeoelej cewb Deheveer yeerheer
efve³eb$eCe cesb jKelee ntb~
3 meeue cesb cesjer ®eej ye›er mepe&jer ngF& Leer Deewj ìerce yee@cej uee@jer cesjs peerkeve
cesb Fme cegefMJeÀue Ie*er cesb cesjs meeLe Leer~ cewb yengle les]pe ®euelee Lee Skeb efMeke›er
ÒeMeemeefveJeÀ Yekeve JeÀer henueer cebefpeue hej ®eæ{ves JesÀ oewjeve Dee@uìjvesì meeræ{er
íes›JeÀj ®e{lee Lee Deewj Gvnerb meerefæ{³eesb JeÀes JegÀí cenerveesb JesÀ efueS cewbves
JeÌue®esme JesÀ meeLe ®eæ{e Lee~
n DeeheJeÀer ÒeyebOeve Mewueer ³ee ceb$e
JeÀe³e& efve<heeove cesb De®eeveJeÀ Gíeue JesÀ yepee³e, efvejblejlee Del³eble cenlkehetCe&
nw~ efJeÀmeer DekeefOe cesb efmLej ÒeoMe&ve ³en megefveefM®ele JeÀjsiee efJeÀ ken Meer<e&
hej hengb®es~ ³eefo Deehe Deheveer Dehes#eeDeesb Deewj DeeheJesÀ keefjÿesb JesÀ DeeJeÀueve
JesÀ yeer®e Deblej heeles nwb, lees Deheves Deehe JeÀes DeveekeM³eJeÀ ªhe mes Deeies
yeæ{eves cesb JeÀesF& celeueye venerb nw Deewj Gmes Deheves mece³e JeÀer Òeleer#ee JeÀjveer
®eeefnS~
n meYeer yee@cej uee@jer JeÀce&®eeefj³eesb JesÀ efueS mebosMe
Deehe Deveceesue jlve pewmeer JebÀheveer cesb JeÀece JeÀj jns nwb~ Fmeves 150 meeue
hetjs efJeÀ³es nwb Deewj Fme JebÀheveer JesÀ oeef³elke JeÀes Deewj JeÀF& Meleeefyo³eesb JesÀ
efueS ues peeves cesb ³eneb JeÀece JeÀjves keeues meYeer ueesieesb hej Yeejer efpeccesoejer
nw~ nj ceneve JebÀheveer JeÀer meceÉà hejbheje Deewj efkejemele nesleer nw Deewj yeerSue
JeÀesF& Dehekeeo venerb nw~ ³eneb leJeÀ efJeÀ peye Yeer nce vekeervelee JeÀes DekeMeesef<ele
JeÀjles nwb Deewj ieues ueieeles nwb, lees ncesb Fmes JeÀeuepe³eer hejbhejeDeesb JeÀes mebjef#ele
JeÀjves JeÀes cenlke osvee ®eeefnS~
n yeecej uee@jer cesb Deehe efJeÀleves mece³e mes JeÀece
JeÀj jner nwb Deewj kele&ceeve cesb DeeheJeÀer
YetefceJeÀe/efkeYeeie JeÌ³ee nw?
cewbves 2014 cesb JeÀcheveer mesJe´Àsìjer, ÒecegKe meef®ekeer³e
efkeYeeie JesÀ ªhe cesb yeecej uee@jer pkeeFve efJeÀ³ee~
n yeecej uee@jer JesÀ efke<e³e cesb DeeheJeÀes JeÌ³ee
De®íe ueielee nw?
yeecej uee@jer ves meeke&peefveJeÀ #es$e JesÀ GheJe´Àce JesÀ efke<e³e
cesb cesjer OeejCee yeoue oer nw~ yeecej uee@jer pkeeFve
JeÀjves mes hetke& cegPes ³en ueielee Lee efJeÀ heerSme³et JesÀ
mebmLeeve cesb heejoefMe&lee venerb nw~ uesefJeÀve yeecej uee@jer
cesb Fme OeejCee JeÀes yeoue efo³ee~ yeecej uee@jer meerKeves
JesÀ efueS SJeÀ yengle GÊece peien nw~
n yeecej uee@jer cesb DeeheJeÀe meyemes ³eeoieej #eCe JeÀewve mee nw?
cegcyeF& cesb efcemìj Skeb efceme yeecej uee@jer Òeeflemheàe& cesb Yeeie uesvee~
n peerkeve cesb DeeheJeÀe ÒesjCeeñeesle JeÀewve nw Deewj JeÌ³eesb?
hesMeskej heefjkesMe JeÀer yeele JeÀjsb lees Þeerceleer megOee veeje³eCeve cetefle&~ neueeBefJeÀ
kes SJeÀ meheÀue hesMeskej nwb uesefJeÀve kes mejue k³eefJeÌlelke JeÀer Deewj SJeÀ DeeoMe&
nwb efpevnesbves efkeMke JeÀes efoKee efo³ee efJeÀ DeeheJeÀer meheÀuelee JesÀ meeLe DeeheJeÀer
mejuelee JeÀe JeÀesF& uesvee-osvee venerb nw~ Deehe mejue
efoKe meJeÀles nwb, uesefJeÀve Meeveoej Skeb ceneve GheueefyOe³eesb
JeÀes heeves cesb me#ece nes meJeÀles nwb~ k³eefJeÌleiele leewj hej
yeele JeÀjsb lees cesjs mkeie&keemeer oeoepeer cesjs DeeoMe& jns
nwb~ Gvnesbves iegpejeleer ceeO³ece cesb íþer leJeÀ efMe#ee
Òeehle JeÀer Leer uesefJeÀve Fmemes GveJeÀer peerkeve JeÀer meheÀuelee
cesb JeÀesF& yeeOee venerb hengB®eer~ cewbves Gvemes meerKee efJeÀ
JeÀefþve heefjÞece ner meheÀuelee JeÀer JegÀbpeer nw~
n Deehe cetuele: JeÀneB JeÀer efvekeemeer nwb Deewj
DeeheJesÀ heefjkeej cesb JeÀewve-JeÀewve mes ueesie nwb?
cesje pevce Deewj heeueve-hees<eCe JeÀesueJeÀelee cesb ngDee~
uesefJeÀve cesje cetue efvekeeme iegpejele cesb nw~ cesjs heefjkeej
cesb cesjs ceelee-efhelee, SJeÀ yenve Deewj SJeÀ YeeF& nw~
n DeeheJesÀ MeewJeÀ JeÀewve-JeÀewve mes nwb?
efJeÀleeyesb heæ{vee, mebieerle megvevee~
n DeeheJeÀes Fme mebieþve JesÀ Debie nesves JesÀ ªhe cesb JewÀmee ueielee nw
efpemeJeÀe 150 ke<ees&b JeÀe ieewjkece³eer Fefleneme nw?
SJeÀ Meyo cesb JeÀntB lees DeÓgle~
n Deehe yeecej uee@jer JesÀ meeLe efJeÀleves efoveesb mes JeÀe³e& JeÀj jns nwb
Deewj kele&ceeve cesb DeeheJeÀer JeÌ³ee YetefceJeÀe/efkeYeeie nw?
cewb yeecej uee@jer cesb efheíues 29 ke<ees&b mes JeÀe³e& JeÀj jne ntB Deewj kele&ceeve cesb
GÊejer #es$e cesb SueSme ieefleefkeefOe³eesb JeÀer osKejsKe JeÀj jne ntB~ cewb GÊej Yeejle
cesb SueSme k³eeheej JesÀ efkeJeÀeme Deewj FmeJesÀ efJe´À³eevke³eve meefnle mecemle
JeÀefkelee Yeekemeej, JebÀheveer meef®eke
ieefleefkeefOe³eesb JesÀ efueS GÊejoe³eer ntB~
n DeeheJeÀes yeecej uee@jer cesb JeÀewve-meer yeele De®íer ueieleer nw?
yeecej uee@jer cesb DevesJeÀ Ssmeer yeelesb nwb pees ÒeMebmeveer³e nwb uesefJeÀve meyemes cenÊkehetCe&
nw Deehemeer Ieefveä mecyevOe efpemes JeÀce&®eejer ÒeyevOeve cesb kejer³elee osles nwb Deewj
JeÀcheveer JesÀ Òeefle ueesieesb JeÀes mke³eb JeÀes k³eJeÌle JeÀjves JeÀer hetCe& mkelev$elee nw

20
Deewj JeÀcheveer JesÀ Òeefle JeÀce&®eeefj³eesb
cesb Dehevelke JeÀer Yeekevee nesvee nw~
n yeecej uee@jer cesb DeeheJeÀe meyemes
³eeoieej #eCe JeÀewve mee nw?
³eneB meskeeDeesb cesb DevesJeÀ GÊespeJeÀ
Deewj jesceeb®eJeÀ IeìveeSB nwb pees
GuuesKeveer³e nwb uesefJeÀve JeÀejefieue
³egà JesÀ oewjeve Yeejleer³e mesvee JeÀes
ueeefpeefmìJeÀ mene³elee GheueyOe
JeÀjevee mevlees<epeveJeÀ DevegYeke Lee~
Fmemes jeä£er³e megj#ee JesÀ Òeefle ³eesieoeve JeÀjves JeÀer Yeekevee Glhevve ngF&,
Deewj Yeer DevesJeÀ Ssmes #eCe nwb efpemecesb JeÀecevekesuLe iescme JesÀ efueS ®eeì&[&
heÌueeFì Üeje meepeesmeeceeve hengB®eeves JeÀe JeÀe³e& Meeefceue nw~
cesjs peerkeve cesb Ssmes DevesJeÀ ueesie nwb efpevemes cegPes ÒesjCee efceueer Deewj ³eefo cewb
Gvecesb mes efJeÀmeer SJeÀ JeÀe veece uetB lees ken mke. Þeer jepeerke efmebIeue Les efpeveJesÀ
meeLe nce ueesieesb ves Ieefveÿ ªhe mes JeÀe³e& efJeÀ³ee~ cesjer ÒesjCee JeÀe JeÀejCe
³en Lee efJeÀ SJeÀ Deesj peneB ken JeÀcheveer JesÀ k³eeheej cesb keÉefà JeÀjves JesÀ efueS
Òe³eemejle Les lees otmejer Deesj kes Del³evle Meeefvle Yeer yevee³es jKeles Les Deewj
Deheves ue#³e JeÀes heeves JesÀ efueS melele Òe³eemejle Les~
n Deehe cetuele: JeÀneB mes nwb Deewj DeeheJesÀ heefjkeej cesb efJeÀleves ueesie
nwb?
cewb cetuele: keejeCemeer mes ntB uesefJeÀve cesjer hewoeFMe Deewj heeueve-hees<eCe efouueer
cesb ngDee~ cesjs Deueekee cesjs heefjkeej
cesb cesjer helveer nw pees ieÉefnCeer nw Deewj
SJeÀ yesìe nw pees mJetÀue cesb heæ{ jne
nw~
MeewJeÀ JesÀ efueS cesjs heeme mece³e JeÀce
efceuelee nw uesefJeÀve Deheves yesìs JesÀ
meeLe cewb hegjeves efnvoer ieeves megvevee
Deewj ìerkeer hej efJe´ÀJesÀì cew®e osKevee
hemevo JeÀjlee ntB~
n DeeheJeÀes Fme mebieþve JesÀ Debie nesves JesÀ ªhe cesb JewÀmee ueielee
nw efpemeJeÀe 150 ke<ees&b JeÀe ieewjkece³eer Fefleneme nw?
Òel³esJeÀ efove peye cewb megyen Gþlee ntB Deewj JeÀe³e&eue³e peeves JesÀ efueS lew³eej
neslee ntB lees cegPes ieke& neslee nw efJeÀ cewb SJeÀ Ssmeer ceneve JeÀcheveer cesb JeÀe³e&
JeÀjlee ntB pees 150 ke<e& hegjeveer nw Deewj heerSme³et nw uesefJeÀve JeÀe³e& hesMeskesj
yengjeä£er³e JeÀcheveer JeÀer YeeBefle JeÀjleer nw Deewj ieénJeÀesb JeÀes ³eLeemecYeke meskeeSB
GheueyOe JeÀjeleer nw Deewj JeÀYeer-JeÀYeer yengjeä£er³e JeÀcheefve³eesb mes Yeer DeefOeJeÀ
pees DeepeJeÀue k³eeheej cesb efuehle nwb, ieke& JeÀer DevegYetefle leye ngF& peye SJeÀ
DeieĆeer ÒeeFkesì JeÀcheveer ves yees[& JesÀ meccegKe Deheves DeevleefjJeÀ ÒemlegleerJeÀjCe
cesb ÒeoefMe&le efJeÀ³ee efJeÀ heerSme³et nesles ngS Yeer yeecej uee@bjer Dev³e JeÀcheefve³eesb
JesÀ meeLe-meeLe DeefOeJeÀ me#ece meskeeSB GheueyOe JeÀje jner nw lees cesjs efueS
yeecej uee@bjer cesb JeÀece JeÀjvee SJeÀ ceneve Dekemej ueiee Deewj cewb Devegieńerle
ntB efJeÀ cewb Fme ceneve JeÀcheveer JeÀe Debie ntB~
n Deehe yeecej uee@jer JesÀ meeLe efJeÀleves efoveesb
mes JeÀe³e& JeÀj jner nwb Deewj kele&ceeve cesb DeeheJeÀer
JeÌ³ee YetefceJeÀe/efkeYeeie nw?
4, vekecyej, 2017 JeÀes ³eneb cesjs 32 ke<e& hetjs nes
ie³es~ kele&ceeve cesb cewb Fb[efmì£³eue hewJesÀefpebie ef[keerpeve,
®esvveF& cesb keefjÿ ÒeyevOeJeÀ (SSC[SheÀ) JesÀ ªhe
cesb JeÀe³e&jle ntB Deewj uesKee JeÀe³ees&b JeÀe GÊejoeef³elke
efveYeeleer ntB~
n DeeheJeÀes yeecej uee@jer cesb JeÀewve-meer yeele
De®íer ueieleer nw?
cewb Deheveer k³eefJeÌleiele Deewj hesMeskej meheÀuelee JeÀe
Þes³e yeecej uee@jer JeÀes osleer ntB~ cewbves yeecej uee@jer cesb
1985 cesb meef®eke JesÀ ªhe cesb heoYeej ieńCe efJeÀ³ee
Deewj 1992 cesb cewb DeeF&meer[yu³etS hetje efJeÀ³ee~ JegÀí
JeÀe³e&eue³eer Deewj k³eefJeÌleiele JeÀejCeesb mes JewÀefj³ej cesb
yeoueeke JeÀe Dekemej venerb Dee³ee~ efheÀj Yeer, 2003
cesb cewbves uesKee JeÀe³e& ÒeejcYe efJeÀ³ee Deewj leyemes cesjer
hesMeskej ³ee$ee peejer nw~ yeecej uee@jer cesb cegPes pees SJeÀ
®eerpe De®íer ueieer ken ³en efJeÀ Deiej JeÀesF& k³eefJeÌle
veF& ®eerpesb meerKevee ®eenlee nw Deewj iecYeerjlee mes JeÀece
JeÀjvee ®eenlee nw lees ³eneB meowke GmeJeÀe mkeeiele nw
Deewj Gmes Òeeslmeeefnle efJeÀ³ee peelee nw~ yeecej uee@jer cesb
uesKee JeÀe³e& cesb pees otmejer ®eerpe cegPes De®íer ueieer ken
³en efJeÀ efJeÀmeer Yeer k³eefJeÌle JeÀes hetje Dekemej efo³ee
peelee nw ve efJeÀ Gmes efJeÀmeer SJeÀ ner JeÀe³e& leJeÀ meerefcele
jKee peelee nw~ cesjs efke®eej mes, yeecej uee@bjer cesb cegPes
pees meyemes De®íer yeele ueieer ken ³en efJeÀ ³eneB JeÀece
JeÀjvee Del³evle megjef#ele nw Deewj ³eneB nceeje nj ÒeJeÀej
mes yengle De®íe O³eeve jKee peelee nw~
n yeecej uee@jer cesb DeeheJeÀe meyemes ³eeoieej
#eCe JeÀewve mee nw?
neueeBefJeÀ cewbves 1992 cesb DeeF&meer[yu³etS hetjer JeÀj ueer
Leer uesefJeÀve 2003 leJeÀ cewbves JesÀkeue meef®eke JesÀ ªhe
jescesMe Þeerkeemleke, men GheeO³e#e, ÒeOeeve-cenlkehetCe& uesKee (GÊej hetke&)
JeÀecee#eer ®evêceewefue, keefjÿ ÒeyevOeJeÀ (uesKee
efkeÊe), DeeF&.heer. - ®esvveF&

21
cesb ner JeÀe³e& efJeÀ³ee Deewj 2002 cesb cewbves keerDeejSme uesves JeÀer Yeer yeele mees®eer~
uesefJeÀve SJeÀoce mes JeÀe³eeheueì ngDee Deewj cegPes 2003 cesb uesKee JeÀe³e& JeÀjves
JeÀe Dekemej efceuee pees yeecej uee@jer cesb cesjs efueS keemleke cesb SJeÀ ³eeoieej
#eCe Lee~
cesjer ceeB ncesMee cesjs efueS ÒesjCeeñeesle jner nwb~ peye cewb 11keerb JeÀ#ee cesb
heæ{ jner Leer lees cesjs efheleepeer JeÀe mkeie&keeme nes ie³ee Deewj cewb FJeÀueewleer
mebleeve Leer~ neueeBefJeÀ cesjer ceeB yesjespeieej Leer uesefJeÀve Gvnesbves cesje heeueve-
hees<eCe yengle De®ís {bie mes efJeÀ³ee, cesjer Meeoer JeÀer Deewj cesjs ye®®eesb JeÀer
osKeYeeue Yeer JeÀer~ neueeBefJeÀ Gvnsb oeefnveer Deesj he#eeIeele nes ie³ee Lee
uesefJeÀve Gvnesbves Deheveer mke³eb JeÀer osKeYeeue cesb yengle DeefOeJeÀ meenme
efoKee³ee~ leerve ke<e& henues 79 ke<e& JeÀer Dee³eg cesb GveJeÀer ceÉl³eg nes ie³eer~
peerkeve JeÀer efke<ece heefjefmLeefle³eesb mes mebIe<e& JeÀjves cesb ken cesjs efueS ÒesjCeeñeesle
Leerb~
n Deehe cetuele: JeÀneB mes nwb Deewj DeeheJesÀ heefjkeej cesb efJeÀleves ueesie
nwb?
etue ªhe mes cewb ®esvveF& JeÀer jnves keeueer ntB~ cesjs heefle Þeer ®evêceewefue Fbef[³eve D
ee@³eue JeÀejheesjsMeve cesb 36 ke<e& JeÀer meskee JeÀjves JesÀ Ghejevle Fme ke<e& petve c
esb meskeeefvekeÉÊe nes ®egJesÀ nwb~ cesje ye›e yesìe megceble [e@JeÌìj nw Deewj íesìe y
esìe JewÀueeMe cewJesÀefveJeÀue Fbpeerefve³eefjbie JeÀe leÉleer³e ke<e& JeÀe íe$e nw~
eeheJesÀ MeewJeÀ JeÌ³ee nwb?
egPes ³ee$ee JeÀjvee Deewj heæ{vee hemevo nw~ cegPes ìerkeer osKevee Yeer hemevo nw~
eeheJeÀes Fme mebieþve JesÀ Debie nesves JesÀ ªhe cesb JewÀmee ueielee nw e
fpemeJeÀe 150 ke<ees&b JeÀe ieewjkece³eer Fefleneme nw?
heä ªhe mes yengle De®íe~ pewmee efJeÀ cewb henues JeÀn ®egJeÀer ntB, yeecej uee@bjer v
es cegPes peerkeve cesb yengle JegÀí efo³ee nw efpemeJesÀ efueS cewb GmeJeÀer ncesMee D
eeYeejer jntBieer~ cegPes KegMeer nw efJeÀ cewbves Fme mebieþve JeÀer 125keerb Deewj 150keerb k
e<e&ieeBþ osKeer nw~
n Deehe yeecej uee@jer JesÀ meeLe efJeÀleves efoveesb
mes JeÀe³e& JeÀj jns nwb Deewj kele&ceeve cesb DeeheJeÀer
JeÌ³ee YetefceJeÀe/efkeYeeie nw?
yeecej uee@jer cesb 1989 cesb cesjer efve³egefJeÌle DemLee³eer
®ehejemeer/Deo&ueer JesÀ ªhe ngF& Leer peesefJeÀ 1993
cesb mLee³eer ªhe cesb heefjkeefle&le nes ieF&~ cewbves 2003
mes 2010 leJeÀ ì£ebme DecesefjJeÀe ueeref]pebie JebÀheveer cesb
mene³eJeÀ JesÀ ªhe cesb JeÀece efJeÀ³ee Deewj Gmeer oewjeve
cesjer Gvveefle efueefheJeÀ JesÀ heo hej nes ieF&~ kele&ceeve
mece³e cesb cewb ceeveke mebmeeOeve efkeYeeie, cegbyeF& JeÀe³ee&ue³e
cesb JeÀe³e&jle ntB ~
n DeeheJeÀes yeecej uee@jer cesb JeÀewve-meer yeele
De®íer ueieleer nw?
Dehevelke Deewj keefjÿ DeefOeJeÀeefj³eesb JeÀe men³eesie~
cewb yengle KegMe ntB efJeÀ Fme mebieþve cesb cegPes JeÀece
JeÀjves JeÀe ceewJeÀe efceuee~
n yeecej uee@jer cesb DeeheJeÀe meyemes ³eeoieej
#eCe JeÀewve mee nw?
yeecej uee@jer cesb mLee³eer efve³egefJeÌle efpemeJeÀer kepen mes cesjs peerkeve Deewj cesjs
heefjkeej JeÀes veF& efoMee efceueer~
cesjs ceelee-efhelee ves efove jele Kesleesb cesb cesnvele JeÀjJesÀ cegPes heæ{e³ee-efueKee³ee
nw~ Deepe cewb pees JegÀí Yeer ntB, Gvnerb JesÀ kepen mes ntB~ GveJeÀer JeÀce&þlee
mes ÒesjCee efceueleer nwb ~
n Deehe cetuele: JeÀneB mes nwb Deewj
DeeheJesÀ heefjkeej cesb efJeÀleves ueesie
nwb?
cewb meeleeje (cenejeä£) mes ntB~ cesjs
heefjkeej cesb cesjer ceeleepeer, cesjer helveer,
leerve ye®®es Deewj yent nwb~ ye›s yesìs
JeÀer Meeoer nes ieF& nw Deewj GmeJeÀer
oes ke<e& JeÀer yesìer JeÀek³ee nwb~ Iej cesb
ye®®eer JeÀek³ee JesÀ Deeves mes KegefMe³eeB
ner KegefMe³eeB nwb~ otmeje yesìe mee@heÌìkes³ej
Fbpeerefve³ej nwb Deewj yesìer ³eesefielee ves
neue ner ces ie´spegSMeve hetje efJeÀ³ee nwb~
cegPes heæ{vee, efueKevee, ieevee megvevee
Deewj peye ieeBke peeles nwb leYeer Kesleesb
cesb JeÀece JeÀjvee hemebo nwb ~
n DeeheJeÀes Fme mebieþve JesÀ
Debie nesves JesÀ ªhe cesb JewÀmee ueielee
nw efpemeJeÀe 150 ke<ees&b JeÀe
ieewjkece³eer Fefleneme nw?
mebieþve efpemeJeÀer efkejemele 150 ke<ees&b mes Yeer DeefOeJeÀ JeÀer nes, Gmecesb JeÀe
ce JeÀjvee Deheves Deehecesb SJeÀ ye›er GheueefyOe nw~ cewb yeecej uee@jer cesb JeÀece JeÀj
JesÀ ieewjkeeefvkele cenmetme JeÀjlee ntB~ cewb Yeiekeeve mes ³ener ÒeeLe&vee JeÀjlee ntB
efJeÀ yeecej uee@jer JeÀer GceÏ yengle uebyeer nes Deewj JebÀheveer ke<e& oj ke<e& Òeieefle JeÀe
r efMeKej JeÀes ítS~
heer peer Denerjs, efueefheJeÀ, pevejue efkeYeeie, cegbyeF& JeÀe³e&eue³e

22
ìwuebì Deveefueefceìs[
JesÀjuee JeÀer keeefo³eesb mes, heer meer Sme Þeerefvekeeme, cegK³e ÒeyebOeJeÀ (Sme meer Sce)], peer & Sue, ®esvveF&
mebieþve JeÀe ogie&/efJeÀuee...
meeYeejõYeejleer³e oMe&ve JeÀewcegoer; mebJeÀueveõefkeJeÀeme JegÀceej, ie´er]pesme & uegefyeÏJesÀbodme
‘Deehe ves JeÀYeer Debieerþer cesb peueles ngS JeÀes³eues osKee nw? meYeer JeÀes³eues SJeÀ meeLe efceueJeÀj efJeÀleves lespemkeer nes peeles nw~ hej Deeheves JeÀYeer mees®ee
nw pees JeÀes³euee Debieerþer cesb Flevee lespemkeer nw, Deiej Gmecesb mes efJeÀmeer SJeÀ JeÀes³eues JeÀes Debieerþer mes yeenj efveJeÀeue JeÀj jKe osb lees Gme JeÀes³eues JeÀe
JeÌ³ee neslee nesiee? peer neb ken DeJesÀuee he›ves hej jeKe nes peeSiee~
cesje DeeMe³e lees cee$e Flevee nw efJeÀ mebieþve/SJeÀlee ªheer ogie& Flevee megjef#ele neslee nw efJeÀ FmeJesÀ Yeerlej jnves keeues JeÀes JeÀesF& Yeer JeÀYeer Yeer hejeefpele
venerb JeÀj meJeÀles...peye leJeÀ k³eefJeÌle ³ee meceepe mebieþve ªheer ceeuee JesÀ met$eesb cesb yebOee jnele nw, GmeJeÀe Deefmlelke jnlee nw...Deewj mebieþve mes
yeenj nesves hej heleve efveefM®ele nw...efce$eesb mebieþve mes ye›er JeÀesF& MeefJeÌle venerb nesleer nw...

23
Edited by Mohar Mukhopadhyay, Corporate Communications Dept., Balmer Lawrie & Co. Ltd.
Printed at Caps Micrographics Pvt. Ltd., Kolkata
ìwuebì Deveefueefceìs[
nceeje JeÀe@hees&jsì JeÀe³e&eue³e JeÀesueJeÀelee cesb nw~ JeÀesueJeÀelee Menj cesb ogie&e hetpee meYeer ye›s Oetce Oeece mes ceveeles nw~
nceejs leerve menJeÀefce&³eesb ö megJeÀevlees efmevne, #es$eer³e ceeveke mebmeeOeve (hetke&), DeefYe<esJeÀ mejJeÀej Deewj meebleveg ieesmkeeceer,
JeÀe@hees&jsì DeeF& ìer ö ves ogie&e hetpee JeÀer JegÀí PeueJeÀesb JeÀes Deheves JewÀcesjs cesb JewÀo efJeÀ³ee nwb~

This House Journal contains information relating to Balmer Lawrie and is published for circulation amongst its employees.
This has no commercial value and is not sold to the public
nceeje Yeejle leye Deeies yeæ{siee
peye meye osMekeemeer SJeÀ meeLe efceueJeÀj
Deheveer Yee<ee efnboer JeÀes DeheveeSiee~
FbêeCeer cegKepeer&, DeeF&heer ö JeÀesueJeÀelee
nce meye JeÀe nw ³en Dejceeve, efnboer cesjer Meeve
SJeÀlee JeÀer peeve, meyeJeÀer h³ee jer efnboer jns ceneve
F&jheÀeve keejmeer, uee@efpeefmìJeÌme ö JeÀesueJeÀelee
nj Yeejleer³e JeÀer MeefJeÌle nw efnvoer
SJeÀ menpe DeefYek³enefJeÌle nw efnvoer
Debie´speer Yeejle JesÀ efueS Ghe³eesieer nw
uesefJeÀve efnvoers Yeejle JesÀ efueS peªjer nw
Dejefyevo efyeMkeeme
DeeF&heer ö JeÀesueJeÀelee
SJeÀ nw osMe, SJeÀ nw hen®eeve ~
Òeefmeà nw mebmJeÉÀefle, I+c®eer nw Meeve ~~
JeÀjes Yeejle ceelee JeÀer yebovee, yeæ{eDeesb osMe JeÀe ceeve ~
pees›es osMe JeÀes SJeÀlee JeÀer [esj mes, JeÀjes efmeheÀ& efnboer cesb JeÀece ~~
jCeeslees<e yevepeer&,
DeejDeesSheÀSme ö JeÀesueJeÀelee
nce meye JeÀe SJeÀ ner veeje
pene@b nes efnvoern, kenerb nes keleve nceeje
DeefMcelee je³e®eewOegjer
JeÀehees&jsì meb®eej - JeÀesueJeÀelee

Blog october'17

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

More from BalmerLawrie

More from BalmerLawrie (20)

Blog october'17