Bazat e të Dhënave, definicione dhe shembuj

1. 1
 Definicioni dhe kuptimet themelore të bazes së
të dhënave
 Entiteti, vetitë
 Modeli relacional i bazes së të dhënave
 Programet për menaxhim me bazen e të
dhënave
 Lidhjet në mes entiteteve
 Modelimi i të dhënave

2.  Baza e të Dhënave është një përmbledhje e
organizuar e të dhënave.
 Dallojmë bazën e të Dhënave nga
programet për menaxhim me bazen e të
dhënave!
 Programi për menaxhim me bazen e të
dhënave(Database Management System,
DBMS) nënkupton që të dhënat janë ruajtur
në një mënyrë të organizuar, në atë formë
që programi tì qaset lehtë.
2

3.  Modeli relacional– të dhënat janë të vendosura
në tabela, të cilat janë të lidhura mes veti. Për
ne modeli më i rëndësishëm.
 Modeli hijerarhik
 Modeli rrjetë
 Modeli objekt
3

4.  Modeli i të dhënave është një pasqyrim i:
 Gjësendeve (objektet, ngjarjet) të rëndësishme për
përshkrimin e proqeseve të punës
 Se si janë sendet e lidhura
 Modeli i të dhënave krijohet dhe ndryshon,
përderisa nuk i paraqet proqeset e punës mjaft
mirë sa që sipas atij modeli të mund të
ndërtohet baza e të dhënave.
4

5.  Të dhënat janë të organizuara në tabela.
 Çdo tabelë paraqet ( më së shpeshti) ndonjë
objekt (produkt, firmë, të punësuar) ose ngjarje
(transakcion, faturë).
 Objekti/ngjarja e cila është paraqitur në tabelë
quhet entitet.
 Entiteti ka vecoritë e tij (atributet).
 Çdo veti duhet me qenë e një tipi të të dhënave.
 Objekti përshkruan ndonjë ndodhi, send,
person.
 Ngjarja në princip përshkruan lidhjen në mes dy
apo më shumë entiteteve (kryesisht objekteve).
5

6.  Për këto entitete përcaktoni llojin
(objekt/ngjarje)
6
Nxënësi
Paraqitja e provimit
Lënda
Profesori
Shkola

7.  Text – varg i cfarëdo simboleve, gjatësie deri 255 shenja.
 Memo – njëjtë si Text, por gjatësia deri 65535 simbole.
 Number – paraqitja e vlerave numerike të duhura për
llogaritje të ndryshme. Për arsye të paraqitjes së numrave
në kompjuter, nganjëherë nevojiten rregullime shtesë.
 Date/Time – shërben për të treguar kohen dhe daten
 Currency – shërben për llogaritje dhe paraqitjen e vlerave
monetare. Vlerat monetare mund të llogariten saktësisht
deri në 4 decimale pas presjes dhjetore.
 AutoNumber – Accessi vet gjeneron vlerat në fushen e
këtij tipi dhe kështu siguron që këto vlera mos të
përsëriten. Një tip ideal për fushen e cila paraqet qelësin
primar.
 Yes/No – dy vlera, Po ose Jo (0 ose 1)
 OLE object – objekt binar, të cilin e fusim në bazen tonë.
Mundet me qenë Office dokument, foto ose dicka tjetër.
 Hyperlink – lidhje me një dokument tjetër nga disku apo
interneti.
7

8.  Në shembullin e parë është përmendur
entiteti Nxënës. Theksoni disa veti të atij
entiteti dhe përcaktoni tipin e të dhënave!
8
• Emri i nxënësit(T)
• Data e lindjes(D/T)
• Numri amëz(T)
• JMBG (T)
• OIB (T)
• Emri i prindit(T)
• Adresa (T)
• Nr telefonit (T)
• Shkolla që vijon(T)

9.  Duam të krijojmë bazen e të dhënave në të
cilën mes entiteteve tjera do të ndodhet edhe
entiteti Qyteti, i cili do të përmban të dhënat
për qytetet në Europë. Emroni disa veti të
këtij entiteti dhe përcaktoni tipin e të
dhënave!
9
• Emri (T)
• Nr i banorëve(N)
• Shteti (T)
• Nr i veturave (N)
• Qytet liman (Y/N)
• Llogaritja (C)
• Krahina/regjioni (T)
• Nr i urave (N)
• etj.

10.  Duam të ndërtojmë bazen e të dhënave në të
cilën mes entiteteve tjera do të ndodhet edhe
entiteti Fatura, i cili do të përmban të dhënat
mbi faturat, të cilat një firmë i lëshon.
Supozojmë që fatura lëshohet vetëm për një
lloj shërbimi!
10
• Emri i mallit(T)
• Emri i blerësit (T)
• Sasia (N)
• Qmimi për njësi(C)
• Qmimi total (C)
• TVSH (C)
• Nr i Fatures(T ili N)
• Data e lëshimit fatures (D/T)
• Kush e emiton faturen
(personi) (T)
• Mënyra e pageses (T)
• Fatura e paguar (Y/N)

11.  Në një rresht të tabeles mbajmë të gjitha të
dhënat për realizimin konkret të një instance të
entitetit.
 Shtylla në tabelë përmban të dhënat e ndonjë
vetie për të gjitha entitetet.
 Rradhen e tabeles e quajmë rresht(record).
 Shtyllen e tabeles e quajmë fushë (field)
 Në mes të fushave duhet të egzistoj një fushë e
cila në mënyrë unike përcakton rreshtin. Këtë
fushë e quajmë Qelësi primar.
11

12. Rreshti i cili përshkruan
qytetin“Zagreb”
12
Emri Nr
Shtylla në cilen janë
cekur emrat e
qyteteve (fusha Emri)
Sa instanca të entitetit Qytet janë paraqitur në
tabelë?
banorëve
Shteti Regjioni Qytet
Liman
Llogaritja
Barcelona
2500000
Spanja Katalonija Po 4.000.000.000 €
Milano
3000000
Italija Lombardija Jo 5.000.000.000 €
Zagreb
1000000
Kroacia Qyteti
Zagreb
Jo 2.500.000.000 €

13.  Në mes entiteteve mund të ketë tre lloj
lidhjesh
 Lidhja 1:1 (një me një)
 Lidhja 1:N (një me shumë, shkruhet edhe 1:∞)
 Lidhja M:N (shumë me shumë, shkruhet edhe
∞:∞)
 Mvarësisht nga tipi i lidhjes, lidhjen e
realizojmë
 Ose me futjen (integrimin) e entitetit në entitetin
tjetër
 Ose me vendosjen e qelësit primar të një entiteti në
vecoritë e entitetit tjetër
 Ose me krijimin e një tabele të re (entitet)
13

14.  Të krijohen entitet Qytet dhe Adresë dhe të
lidhen mes veti!

15.  Vështrojmë entitetet për të cilat dijmë se
janë të lidhura (në boten reale). Do ti
quajmë A dhe B.
 Pyesim, me sa rreshta nga B mund të
lidhim ndonjë rresht nga A. Përgjegje është
1 ose më shumë.
 Pyesim, me sa rreshta nga A mund të
lidhim ndonjë rresht nga B. Përgjegje është
përsëri 1 ose më shumë.
 I lidhim përgjigjet dhe fitojmë lidhjen.
15

16.  Janë dhënë entitetet Studenti, Kolegji, Profesori,
Studimet
 Përcaktoni lidhjet në mes atyre entiteteve mes
të cilave egziston lidhja direkte!
16
Nxënësi - Lënda
Nxënësi - Profesori
Nxënësi - Shkola
Lënda - Profesori
Lënda - Shkola
Profesori - Shkola
shumë-shumë
nuk egziston
shumë-shumë
shumë-shumë
shumë-shumë
një - shumë

17. Janë dhënë entitetet
 Shtet – shtetet në Europë
 Qytet – të gjitha qytetet me mbi 100000 banorë në
Europë
 Kryeqyteti – kryeqytetet e shteteve evropiane
 Gjuha – të gjitha gjuhët zyrtare në shtetet evropiane
Përcaktoni lidhjen në mes entiteteve.
17

18. një-shumë
një-një
nuk egziston
 Në mes entiteteve Gjuha dhe Qyteti, dhe Gjuha dhe
Kryeqyteti nuk egziston lidhje direkte por ajo realizohet
përmes Shtetit!
18
Shteti - Qyteti
Shteti - Kryeqyteti
Shteti - Gjuha
Qyteti - Gjuha
Qyteti - Kryeqyteti
Kryeqyteti - Gjuha
shumë-shumë
nuk egziston
nuk egziston

19.  Në mes Shteti dhe Kryeqyteti
 Shteti ka saktësisht një kryeqytet, kurse
kryeqyteti i përket saktësisht një shteti.
 Realizimi i lidhjes: të tri mënyrat janë të
mundshme, mvaret nga situta konkrete në bazë
 Do të paraqesim realizimin me integrim.
19

20. Shteti
 Emri shtetit
 Banorë
 Madhësia
 Rendi shoqëror
20
Kryeqyteti
– Emri qytetit
– Nr. banorëve
Shteti
– Emri shtetit
– Banorë
– Madhësia
– Rendi shoqëror
– Emri qytetit
– Nr. banorëve
Realizimi i lidhjes me integrimin e
Kryeqytetit në Shtet (bën edhe
anasjelltas)

21.  Në mes entiteteve Shteti dhe Qyteti
 Shteti ka më shumë qytete, kurse qyteti i përket
saktësisht një shteti.
 Realizimi i lidhjes: ose me vendosjen e qelësit
primar ose me tabelë të re
 Vendosja e Qelësit primar: kemi entitetet A
dhe B. Një rreshti të entitetit A mund ti
përgjigjen më shumë rekorde të entitetit B,
kurse një rekordi të entitetit B i përgjigjet
saktësisht një rekord i entitetit A. Atëherë në
mes vetive të entitetit B fusim qelësin primar të
entitetit A! 21

22. Shteti
 Emri shtetit
 Banorët
 Madhësia
 Rendi shoqëror
22
Qyteti
– Emri qytetit
– Nr banorëve
Entiteti Shteti nuk ndryshon
Qyteti
– Emri qytetit
– Nr banorëve
– Emri shtetit
Të vendoset qelësi primar i
entitetit Shteti

23.  Në mes entiteteve Shteti dhe Gjuha
 Në një shtet mund të fliten shumë gjuhë, kurse
një gjuhë mund të flitet në më shumë shtete.
 Realizimi i lidhjes: me tabelë të re
 Tabela e re duhet të ketë qelësin e saj primar, të
përmban qelësat primarë të Shtetit dhe Gjuhës,
dhe eventualisht vecori shtesë.
23

24. Shteti
– Emri shtetit
– Banorë
– Madhësia
– Rendi
shoqëror
Shteti dhe Gjuha nuk ndryshojnë
24
Gjuha
– Emri gjuhës
– Alfabeti
Qelësi primar I tabeles së re
Flitet
– ID
– Emri gjuhës
– Emri shtetit
– Nr banorëve
Qelësat
primar të
futur për
entitetet
Gjuha
dhe
Shteti
Veti shtesë

25.  Tabelat duhet të kenë kuptim
 Çdo rresht do duhej të paraqes një paraqitje të
entitetit
 Një tabelë nuk do duhej të përmban të dhënat e disa
entiteteve
 Evitohet përsëritja e të dhënave
 Lehtësohen ndryshimet
 Shtyllat e ndryshme për të dhëna të cilave
duhet tì qasemi pamvarësisht.
 Nëse duhet ti qaseni vetëm një pjese të të dhënave në
ndonjë shtyllë, ndani shtyllen!
25

26.  Cdo qelizë përmban saktësisht një vlerë
 Në shembullin e kaluar nuk do ishte mirë që në
entitetin Shteti të kemi veqorin Gjuha e cila ka vlerat
italisht, frengjisht.
 Çdo tabelë duhet të ketë qelësin primar
 Të evitohet përsëritja e panevojshme e të
dhënave.
26

27. Punëtori Dt. punësimit Numri telefonit Reparti Adresa e repartit
Marko Maric 15.5.2000 091-234156 Akustika Sisak,Zagrebacka 7
Petar Peric 1.4.1997 091-289414 Akustika Sisak,Zagrebacka 7
Zdravko Zoric 15.1.2001 098-323213 Optika Zagreb,Gregorceva 11
Marija Mimic 15.5.1999 098-323498,091-232214 Optika Zagreb,Gregorceva 11
 Në tabelë kemi të dhëna për dy entitete, Punëtori dhe
Reparti, tabela duhet të ndahet në dy sosh.
 Cila është lidhja në mes Punëtori dhe Reparti?
27
Më shumë të dhëna në një qelizë
Të ndahet qyteti nga adresa
• Cili është Qelësi primar për Punëtori?
• Duhet të shtohet fusha e re: ID ose
JMBG

28.  E metë: Mjaft hapësirë e zbrazët në tabelen
Punëtori
28
Id
Punëtori
Punëtori Dt. punësimit Nr. Telefonit 1 Nr. Telefonit 2 Id Reparti
1 Marko Maric 15.5.2000 091-234156 1
2 Petar Peric 1.4.1997 091-289414 1
3 Zdravko
Zoric
15.1.2001 098-323213 2
4 Marija Mimic 15.5.1999 098-323498 091-2324214 2
Id reparti Emri repartit Qyteti Adresa
1 Akustika Sisak Zagrebacka 7
2 Optika Zagreb Gregorceva 11

29. 29
Id Punëtori Punëtori Data e punësimit ID
reparti
1 Marko Maric 15.5.2000 1
2 Petar Peric 1.4.1997 1
3 Zdravko Zoric 15.1.2001 2
4 Marija Mimic 15.5.1999 2
Id Id
Punëtori
Nr telefonit
1 1 091-234156
2 2 091-289414
3 3 098-323213
4 4 098-323498
5 4 091-2324214
Id
reparti
Emri
repartit
Qyteti Adresa
1 Akustika Sisak Zagrebacka 7
2 Optika Zagreb Gregorceva11

30.  Gjatë dizajnimit të modelit të të dhënave duhet
të kemi parasysh:
◦ Cilat entitete nevojiten për funkcionim të bazës
◦ Cilat pyetje dëshirojmë ti shtrojmë në bazë
◦ Çfarë raporte dëshirojmë të kemi nga baza
◦ Çfarë janë lidhjet në mes entiteteve
◦ Cilat janë vetitë e secilit entitet
◦ A ka nevojë që disa veti të entitetit të ndahen në tabelë
të re?
30

31.  Cilët janë entitetet?
 A egzistojnë lidhjet mes tyre?
 Çfarë është natyra e lidhjes?
 A ka kushte shtesë?
 Çfarë tabelash na duhen për prezentimin e
entiteteve?
 Çfarë është qelësi primar i secilës tabelë?
 Cilat janë fushat tjera në tabelë?
 Cilat fusha/tabela na duhen për paraqitjen e
lidhjes?
 A kemi harruar dicka???
31

32.  Duam të ndërtojmë një model të të dhënave për
videotekë. Duhet të përcjellen të dhënat për
anëtarët , filmat dhe porositë që anëtarët i
bëjnë. Për arsye të thjeshtësisë supozojmë se
anëtarët huazojnë një film. Poashtu, duhet
ditur cili punëtorë e ka dhënë filmin. Për filmin
duhet ditur cilit zhanër i përket për ti renditur
në rafte, dhe a është kthyer apo jo. Supozojmë
që saktësisht kemi vetëm një kopje të filmit.
 Ndërtoni modelin!
32

33. Entitetet
 Anëtari – të dhënat për anëtarët
 Filmi – të dhënat për filmat
 Huazimi – të dhënat për huazimet
 Punëtori – të dhënat për nënpunësit
33
Lidhjet
Anëtari - Huazimi 1 - ∞
Filmi - Huazimi 1 - ∞
Punëtori - Huazimi 1 - ∞

34. Anëtari
 Shifra
anëtarit(T)
 Emri e
mbiemri(T)
 Adresa (T)
 Nr telefonit(T)
 Vërejtje (M)
34
Filmi
 Shifra
filmit(AN)
 Emri filmit(T)
 Zhanri (T)
Huazimi
 Shifra huazimit(AN)
 Shifra anëtarit(T)
 Shifra filmit(N)
 Id punëtorit (N)
 Data (D/T)
 Çmimi (C)
 Filmi kthyer(Y/N)
Punëtori
 Id punëtorit (AN)
 Emri e
mbiemri(T)
 Adresa (T)
 Nr telefonit(T)
 Vërejtje (M)
Në tabela të ndryshme lidhim fushat të cilat kanë
kuptim të njëjtë.
Ato fusha duhet të jenë të tipit të njëjtë.
Përjashtim është fusha e tipit Autonumber e cila
lidhet me fushen e tipit Number në tabelen e
dytë!

35.  Dëshirojmë të ju mundësojmë anëtarëve të
videotekes që të mund ta kenë listen e filmave
ku luan aktori i tyre i preferuar. Çfarë
ndryshimesh (shtimi i entiteteve të reja, shtim i
vetive të reja entiteteve egzistuese) duhet bërë?
35

36. Anëtari
 Shifra
anëtarit(T)
 Emri e
mbiemri(T)
 Adresa (T)
 Nr telefonit(T)
 Vërejtje (M)
36
Filmi
 Shifra filmit(AN)
 Emri filmit(T)
 Zhanri (T)
Huazimi
 Shifra huazimit(AN)
 Shifra anëtarit(T)
 Shifra filmit(N)
 Id punëtorit (N)
 Data (D/T)
 Çmimi (C)
 Filmi i kthyer(Y/N)
Punëtori
 Id punëtorit (AN)
 Emri e
mbiemri(T)
 Adresa (T)
 Nr telefonit(T)
 Vërejtje (M)
Artisti
 Id artistit (AN)
 Emri e
mbiemri(T)
 Viti lindjes. (N)
 Shpërblimet (M)
Aktori Filmi
 Id (AN)
 Shifra filmit (N)
 Id artistit (N)

37.  Modeli paraprak është krijuar sipas supozimit
se anëtari do të huazon vetëm një film.
 Por, në praktikë anëtarët mund të huazojnë më
shumë filma.
Përmirsoni modelin i cili do të mundëson edhe
atë rast!
37

38.  Tabelat Anëtari, Punëtori, Aktori, AktorëFilm,
mbesin të njëjta sikur te modeli paraprak
38
Filmi
 Shifra filmit (AN)
 Emri filmit(T)
 Genre (T)
Huazimi
 Shifra huazimit(AN)
 Shifra anëtarit(T)
 Id punëtorit (N)
 Data (D/T)
 Çmimi (C)
Artikulli
 Id artikulli (AN)
 Shifra filmit(N)
 Shifra huazimit(N)
 Filmi kthyer (Y/N)

39. Anëtari
 Shifra anëtarit
 Emri mbiemri
 Adresa
 Nr telefonit
 Vërejtje
Punëtori
 Id djepunëtorit
 Emri mbiemri
 Adresa
 Nr telefonit
 Vërejtje
Artikulli
 Id Artikulli
 Shifra huazimi
 Shifra filmit
 Filmi i kthyer
Huazimi
 Shifra huazimit
 Shifra anëtarit
 Id punëtorit
 Data
 Çmimi
Filmi
 Shifra filmit
 Emri filmit
 Zhanri
Predavanje 01 - Baze podataka 39
Aktori
 Id aktori
 Emri&mbiemri
 Viti lindjes
 Shpërblimet
AktorëFilm
 Id
 Shifra filmit
 Id aktorit