Matem
- 1. YUPAYKUNAMANTA . Los números
YUPAYKUNA SHUTIKUNA
1 Shuk
2 Ishkay
3 Kimsa
4 Chusku
5 Pichka
6 Sukta
7 Kanchis
8 Pusak
9 Iskun
10 Chunka (CH)
100 Patsak (P)
1.000 Waranka (W)
1.000.000 Hunu (H)
- 2. YUPAYTA IMASHINA KILLKAKATINAMANTA
H. P. CH. W. P. CH. SH
5
Pichka
4
Chusku
6
sukta
9
Iskun
2
ishkay
3
Kimsa
8
pusak
Pichka
Hunu
Chusku
Patsak
sukta
chunka
Iskun
Waranka
ishkay
patsak
kimsa
chunka
pusak
- 4. YUYAYTA RIKCHACHIY RIMANAKUY
Problematización – Hipotización.
• Kichwa shimipi yupaykunata yachankichikchu
• Ima kipukamayu ruraykunatatak yachankichik
• Yuyaypa unancha shutikunata riksinkichikchu
- 5. YUPAYKAMAYMANTA SHUTIKUNA. TERMINOS MATEMATICOS
YAPANA SUMAR
ANCHUCHINA RESTAR
MIRACHINA MULTIPLICAR
RAKINA DIVIDIR
YAPAY SUMA
ANCHUCHIY RESTA
MIRACHIY MULTIPLICACION
RAKIY DIVISION
ASHTAWAN MAS
YAPAK EL QUE SUMA
- 6. YACHAYKUNA / CONTENIDO CIENTÍFICO.
Kipukamayu rurayripa mutsurishka shimikuna (palabras utilizadas
en las operaciones matemáticas).
YAPANA - SUMA
Yapana rurayripaka ishkay yupay nipakunamanta shuk paktayta
tarinkapakmi. Shina: 4 (chusku) + 3 (kimsa) = 7 (kanchis paktaymi).
Kay yapana ruraypika, shinami paktachina kanchik:
• Kallari yupaypi -TA shimikuta, yupay shimipi mirachina kanchik;
• shinallatak, katik yupay shimipika, WAN shimikuta mirachinchik,
• shinallatak yapakpika nishka shimikutapash.
• tukuchinkapakka yupaypa shutita shinallatak yupaymi tukun
nishka shimikunata churanchik.
Shina:
4 Chusku yupayta
+
3 Kimsa yupaywan yapakpika
--------
7 kanchis yupaymi tukun
- 8. ANCHUCHINA resta.
Anchuchina rurayripaka yapana rantipa rurarikmi kan.
Shina:
Kallari yupaypi -TA shimikuta, yupay shimipi mirachina
kanchik; shinallatak, katik yupay shimipi, ña ranti –TA
shimikuta kutin mirachinchik, katik anchuchik shimipi –PI
shimikuta mirachinchik, tukurikpika, pakta yupayta, -MI
shimikuta mirachinchik, tukuchinkapakka paktan shimita
churanchik. Shina:
8 Pusak yupaymanta
-
3 Kimsa yupayta anchuchikpika
________
5 Pichka yupaytami hapinchik
- 10. MIRACHIK. Multiplicación.
Kallari yupaypi -TA shimikuta, yupay shimipi
mirachina kanchik; shinallatak, katik yupay shimipi,
ña ranti – WAN shimikuta kutin mirachinchik, katik
mirachik shimipi – PIKA shimikuta mirachinchik,
tukurikpika, pakta yupayta, -MI shimikuta
mirachinchik, tukuchinkapakka paktan shimita
churanchik. Shina:
8 Pusak yupayta
x
3 Kimsa yupaywan mirachikpika
________
24 Ishkay chunka chusku yupaymi paktan
- 12. RAKIY / DIVISION.
Rakina rurayripaka, yupay mashnaman, yupay paktashkata
yachanamikan. Shina: Kallari yupaypi -TA shimikuta, yupay
shimipi mirachinakanchik; shinallatak, katik yupay shimipi,
–MAN shimikuta mirachinchik, katik anchuchik shimipi
–PI shimikuta mirachinchik,tukurikpika, pakta yupayta,
-MI shimikuta mirachinchik, tukuchinkapakka paktan
shimita churanchik. Shina:
8 Pusak yupayta
÷
2 Ishkay yupayman rakikpika
________
4 Chusku yupaymi paktan