1. เศรษฐกิจ การเมือ งระหว่า งประเทศ :
ศึก ษาความสัม พัน ธ์ร ะหว่า ง
โลกาภิว ัฒ น์ก ารรวมกลุ่ม ทางภูม ิภ าค
และรัฐ
(International Political Economy:
Globalization Regionalism and the
State)
อาจารย์ว ิโ รจน์ อาลี

2. ผลงานวิจ ัย ฉบับ นี้ไ ด้ร ับ ทุน อุด หนุน การวิจ ัย จากคณะ
รัฐ ศาสตร์ มหาวิท ยาลัย ธรรมศาสตร์ ธัน วาคม
2548
คำา นำา
งานวิจัยเรื่องเศรษฐกิจการเมืองระหว่างประเทศ ว่า
ด้วยโลกาภิวัฒน์ การรวมกลุ่มทาง ภูมิภาคและรัฐ
(International Political Economy: Globalization
Regionalism and the State) ชินนี้เป็นการศึกษาข้อถก
้
เถียงหนึงที่สำาคัญโดยเฉพาะนัยยะของความสัมพันธ์
่
ระหว่างกระบวนการ “โลกาภิวัฒน์” ที่มีต่อรัฐสมัยใหม่ ดัง
ข้อเสนอจากนักวิชาการที่วา รัฐในยุคหลังสงครามเย็น
่
(Post Cold War Ear) นันกำาลังสูญเสียความสามารถใน
้
การควบคุมระบบเศรษฐกิจของตน และกำาลังเข้าสู่สภาวะ
“ไร้อำานาจ” (Powerless)
งานวิจัยชิ้นนี้ได้พยายามรวบรวมข้อถกเถียงในส่วนที่
สนับสนุนทฤษฏีโลกาภิวัฒน์และข้อเสนอใหม่ๆของนัก
เศรษฐศาสตร์การเมืองระหว่างประเทศในปัจจุบันที่ไม่เห็น
ด้วยกับข้อเสนอตามทฤษฏีโลกาภิวัฒน์ที่ได้รับการยอมรับ
อย่างแพร่หลาย อย่างไรก็ดีจากการศึกษาวิจัย เอกสาร
ตำาราและบทความพบว่ากระบวนการโลกาภิวัฒน์ (ทาง
เศรษฐกิจ) นันไม่ได้ทำาให้อำานาจของรัฐลดลง หากแต่รัฐ
้
เองก็มีความสามารถในการปรับตัว (Adaptability) จาก
แรงกดดันโดยเฉพาะจากระบบเศรษฐกิจตลาดโลก
(Global Market Forces)
ในหลายๆกรณีจากการศึกษาพบว่า รัฐมีความ
สามารถในการเลือก (Choose) นโยบายทางเศรษฐกิจที่
เกิดจากแรงกดดันและความจำาเป็นภายในประเทศมากกว่า
แรงกดดันภายนอก และกำาลังพัฒนาระบบความร่วมมือใน
ระดับภูมิภาค (Regionalism) เพื่อประสานประโยชน์และ
2

3. ต่อต้านกระบวนการเปิดเสรีของโลกาภิวัฒน์ นำามาซึ่งข้อ
สรุปที่ว่าข้อเสนอของทฤษฎีโลกาภิวัฒน์ที่ว่ารัฐนั้นเข้าสู่
สภาวะ “ไร้อำานาจ”นั้น เป็นการกล่าวอ้างที่เกินความเป็น
จริง
งานวิจัยได้รับการสนับสนุนจากศูนย์วจัยคณะ
ิ
รัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และต้องขอกราบ
ขอบพระคุณ รศ.ดร.นครินทร์ เมฆไตรรัตน์ คณบดีคณะ
รัฐศาสตร์ และศูนย์วิจัยฯ ที่อนุมัติให้ขยายเวลาการส่งงาน
วิจัยซึ่งล่วงเลยกำาหนดมาเป็นเวลานาน
สุดท้ายผูวิจัยหวังว่างานชินนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้ที่
้ ้
สนใจในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างกระบวนการ
โลกาภิวัฒน์และรัฐไม่มากก็น้อย หากงานวิจัยชิ้นนี้มีข้อผิด
พลาดหรือขาดตกบกพร่องประการใด ผูวิจัยขออภัยมา ณ
้
ที่นี้ และน้อมรับข้อเสนอและข้อติเตียนที่สร้างสรรค์ดวย้
ความยินดียิ่ง
อาจารย์วิโรจน์ อาลี ผู้วิจัย
3

4. สารบัญ
คำา นำา : ปัญหาของโลกาภิวัฒน์และรัฐ
หน้า 5
ส่ว นที่ 1 คำาจำากัดความและข้อจำากัดของ “โลกาภิวัฒน์”
หน้า 9
• คำาจำากัดความของ “โลกาภิวัฒน์”
หน้า 9
• ข้อจำากัดของ “โลกาภิวัฒน์”
หน้า 10
• โลกาภิวัฒน์เป็นปรากฏการณ์ใหม่?
หน้า 11
• ขนาดและขีดความสำาคัญของโลกาภิวัฒน์ ?
หน้า 12
• การกระจายตั ว ของปรากฏการณ์ ท างการค้ า และ
การลงทุน หน้า 16
ส่ว นที่ 2 อำานาจของรัฐในการควบคุมระบบเศรษฐกิจของ
ตนในตลาดโลก หน้า 21
• การกล่าวเกินจริงต่ออำานาจของรัฐเดิม
หน้า 22
• การกล่าวเกินจริงเรื่องการที่รัฐปรับเปลี่ยนนโยบาย
ตาม หน้า 24
4

5. เสรีนิยมสมัยใหม่
• การสร้างมายาคติเรื่องความไร้อำานาจของรัฐ
หน้า 25
ส่ว นที่ 3 รูปแบบของรัฐในโลกแห่งโลกาภิวัฒน์
หน้า 27
• ความสามารถของรัฐในการปรับตัว
หน้า 30
• รัฐในฐานะผู้สามารถหาผลประโยชน์จาก
โลกาภิวัฒน์ หน้า 34
• อำานาจรัฐกับการรวมกลุ่มทางภูมิภาค
หน้า 39
สรุป โลกาภิวัฒน์ การรวมกลุ่มทาง ภูมิภาคและรัฐ
หน้า 44
ตาราง แสดงข้อมูลการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้าง
เศรษฐกิจโลก หน้า 46
บรรณานุก รม
หน้า 47
เศรษฐกิจ การเมือ งระหว่า งประเทศ ว่า ด้ว ย
โลกาภิว ัฒ น์ การรวมกลุม ทางภูม ิภ าคและรัฐ
่
(International Political Economy: Globalization
Regionalism and the State)
คำา นำา : ปัญ หาของโลกาภิว ัฒ น์แ ละรัฐ
“โลกาภิวัฒน์ (Globalization) กลายเป็น
แนวความคิดที่ใช้กันอย่างแพร่หลายโดยฉพาะใน
ทางสังคมศาสตร์ กลายเป็นคำาที่ถูกใช้กันอย่าง
แพร่หลายในหมูนักการเมืองและนักหนังสือพิมพ์
่
5

6. โดยความมายโดยทั่วไปของโลกิวัฒน์ คือการที่
เรามีชีวตอยู่ในยุคที่ส่วนสำาคัญของชีวิตทางสังคม
ิ
วัฒนธรรมของชาติ ระบบเศรษฐกิจของรัฐ และ
พรมแดนถูกกำาหนดด้วยกระบวนการและอิทธิพล
จากระบบเศรษฐกิจระหว่างประเทศ ซึ่งทำาให้
ความสามารถในการจัดการของรัฐลดน้อยลง
ทั้งนี้ระบบเศรษฐกิจระหว่างประเทศดำาเนินการ
โดยพลังของตลาด (Market Forces) ที่ไม่
สามารถที่จะควบคุมได้ ตัวละครที่สำาคัญก็คือ
บรรษัทข้ามชาติ (Multinational
Corporation) ซึ่งไม่มีชาติ ไม่มีรัฐ และเคลื่อน
ย้ายตามผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ”1
จากข้อความด้านบน ในปัจจุบันเราคงไม่สามารถที่จะ
ปฎิเสธความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึนภายในรัฐสมัยใหม่ใน
้
ปัจจุบันได้ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องนโยบายทางสังคม นโยบาย
การเปิดเสรีทางการค้าและทางการเงิน รัฐบาลไม่ว่าจะมี
อุดมการณ์ทางการเมืองทั้งแบบประชาธิปไตย สังคมนิยม
หรือแม้กระทั่งรัฐสวัสดิการก็ต้องปรับตัวให้เข้ากับสภาวะ
แวดล้อมทางเศรษฐกิจที่เปลี่ยนแปลงไปทั้งสิน ภายใต้
้
กรอบความคิดแห่งการขยายตัวของตรรกะของระบบ
เศรษฐกิจทุนนิยม ที่เสนอว่ารัฐนันเสื่อมอำานาจหรือไร้
้
ประสิทธิภาพ (Powerless or inefficient) ในการตัดสิน
ใจทางเศรษฐกิจ เนื่องจากอิทธิของบรรษัทข้ามชาติที่เป็น
อิสระในการเคลื่อย้ายทุนและระบบเศรษฐกิจทุนนิยม ได้
สร้างข้อจำากัดและได้เสนอทางเลือกทางนโยบายทาง
เศรษฐกิจที่เหลือแต่นโยบายเสรีนิยมสมัยใหม่ (Neo-
Liberalism) โดยรัฐต่างๆต้องรับเอานโยบายเช่น การเปิด
เสรีทางการค้าและทางการเงิน การให้เอกชนเข้าดำาเนิน
กิจกรรมทางเศรษฐกิจแทนรัฐในกรณีของรัฐวิสาหกิจ ลด
การให้การอุดหนุน (Less Subsidization) ของรัฐ และ
1
โปรดพิจารณา Paul Hirst and Graham Thompson,
Globalization in Question, Cambridge, 2000.
6

7. รับเอาแนวความคิดในเรื่องการจัดการตลาดตามตัวแบบ
ของอเมริกา2
อย่างไรก็ดีงานวิจัยชิ้นนี้มุ่งเน้นที่จะเสนอว่าแนวความ
ที่ว่าโลกาภิวัฒน์นั้นกำาลังทำาให้อำานาจของรัฐในการควบคุม
ระบบเศรษฐกิจภายในประเทศนัน เป็นการกล่าวอ้างที่เกิน
้
ความเป็นจริง เนื่องจากความใหม่ของกระบวนการ
“โลกาภิวัฒน์” และการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วของรูปแบบ
ของระบบเศรษฐกิจโลก ทำาให้ความเข้าใจเรื่องของสภาวะ
“ข้ามชาติ” คลาดเคลื่อน เพราะในความเป็นจริงการ
เปลี่ยนแปลงของโครงสร้างทางเศรษฐกิจที่ดูเหมือนว่าจะมี
ลักษณะข้ามชาติ โดยเฉพาะของบรรษัทข้ามชาติ
(Multinational Corporation) มากขึ้นนั้น รัฐสมัยใหม่
เองก็ปรับตัวและเป็นเงื่อนไขสำาคัญสำาหรับการเปลี่ยนแปลง
ของเศรษฐกิจโลกในปัจจุบันด้วยเช่นกัน ในขณะเดียวกัน
รัฐต่างๆต่างก็มวิวัฒนาการณ์ทางประวัตศาสตร์และสถาบัน
ี ิ
ที่ดูแลด้านการพัฒนาเศรษฐกิจที่แตกต่างกัน เพราะฉะนัน ้
การอิทธิพลของกระบวนการโลกาภิวัฒน์ย่อมมีผลกระทบ
ต่างกันไปในแต่ละรัฐ หรือในแต่ละระบบเศรษฐกิจ
นอกเหนือจากข้อถกเถียงทางทฤษฎีที่งานวิจัยชิ้นนีจะ้
เสนอแล้ว งานวิจัยยังจะเสนอข้อมูลต่างๆที่มีอยู่ในปัจจุบัน
เพื่อพิสจน์วา “โลกาภิวัฒน์” นันมีข้อจำากัด และที่สำาคัญ
ู ่ ้
ที่สุด งานวิจัยจะทำาการศึกษาเอกสารงานวิจัยที่ไม่ได้รับ
ความสนใจจากนักวิชการที่สนับสนุน “โลกาภิวัฒน์” โดย
เฉพาะในประเด็นของการปรับตัวของรัฐและการเพิ่มความ
สำาคัญของอำานาจรัฐ ความสามารถของรัฐของรัฐบาลต่างๆ
ในสิงแวดล้อมทางเศรษฐกิจการเมืองในปัจจุบัน กล่าวคือ
่
แม้ว่าโลกาภิวัฒน์จะเดินหน้าพัฒนาไปสู่ขดสูงสุดคือการ
ี
2
โปรดพิจารณา Richard Robison and Kevin Hewison,
‘Introduction: East Asia and the Trials of Neo-liberalism’
Journal of Development Studies, Vol.41, No.2, February
2005, pp.183 – 196.
7

8. เชื่อมระบบเศรษฐกิจระหว่างประเทศโดยผ่านกลไกของการ
เงินระหว่างประเทศ (International Finance)
แต่ในขณะเดียวกัน รัฐต่างๆ ต่างก็เพิ่มความสามารถใน
การเก็บออม (Savings) และการลงทุน (Investment) ทั้งนี้
รัฐยังสามารถควบคุมราคาของเงินได้ไม่มากก็น้อย (Price of
Capital) และที่สำาคัญรัฐพยายามเพิ่มขีดความสามารถใน
การควบคุมการไหลเข้าไหลออกของเงิน (Control of
Capital Flow) ได้มากขึ้น โดยเฉพาะหลังวิกฤติเศรษฐกิจ
ในปี 25403 จากข้อถกถียงดังกล่าว เราอาจจะสามารถสรุป
ได้ว่ารัฐเองก็พยายามสร้างกลไกและมาตราการที่จะควบคุม
และจัดการกับกระบวนการโลกาภิวัฒน์เพื่อผลประโยชน์ของ
ตนเอง รัฐไม่ได้หมดอำานาจในการควบคุมเศรษฐกิจ (โดย
เฉพาะในภาคมหภาค) อย่างที่กลุ่มสนับสนุนโลกาภิวัฒน์ได้
เสนอไว้
ระบบเศรษฐกิจของประเทศญี่ปุ่นและกลุ่มประเทศใน
เอเชียตะวันออก NICs (Newly Industrialized
Countries) ตัวอย่างที่ดีที่แสดงว่ารัฐที่แข็งนั้นสามารถ
ทำาการควบคุมระบบเศรษฐกิจและสังคมของตนได้ และนำาไป
สู่สภาวะการขยายตัวทางเศรษฐกิจในรอบหลายทศวรรษที่
ผ่านมา โดยในหลายๆครั้งรัฐเหล่านี้ปรับตัว และหาประโยชน์
จากกระบวนการโลกาภิวัฒน์ มากกว่าถูกบังคับจาก
กระบวนการโลกาภิวัฒน์ให้ปรับตัวและถูกเอาผลประโยชน์
(Exploited) กล่าวคืองานวิจัยชิ้นนี้เห็นกระบวนการ
โลกาภิวัฒน์เป็นกระบวนการการที่รัฐต่างๆปฎิสัมพันธ์กันทาง
เศรษฐกิจในตลาดโลก (Internationalization of the
States) โดยรัฐจะทำาการหาผลประโยชน์โดยใช้อำานาจและ
ความสามารถในการต่อรองสำาหรับบรรษัท และควบคุมระบบ
เศรษฐกิจของตนเอง อย่างไรก็ดี ในขณะเดียวกันรัฐต่างๆ ก็มี
3
เช่นในกรณีของมาเลเซียเป็นต้น โปรดพิจารณา K.S. Jomo,
‘Growth After the Asian Crisis: What Remains of the
East Asian Model’, Discussion Paper Series No. G24,
UNTAD, March 2001.
8

9. ความสามารถและขนาดทางเศรษฐกิจที่ไม่เท่าเทียมกัน
เพราะฉะนั้นความสามารถในการหาผลประโยชน์ในระบบ
เศรษฐกิจโลกของรัฐนั้นแตกต่างกันไป ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับรัฐ
มากกว่าที่ขึ้นอยู่กับระบบตลาด4
จากข้อเสนอดังกล่าวงานวิจัยชิ้นนี้จะเน้นประสบการณ์
ของประเทศเอเชียตะวันออกที่รัฐมีความสามารถในการ
ควบคุมเศรษฐกิจของตนเองสูง อย่างไรก็ดีแม้ว่าวิกฤติ
เศรษฐกิจในปี 2540 จะเสนอข้อถกเถียงที่ว่ารัฐในเอเชีย
ตะวันออกได้เสียความสามารถในการควบคุมระบบเศรษฐกิจ
ของตนให้แก่กระบวนการโลกาภิวัฒน์โดยเฉพาะเรื่องการเงิน
(Finance) และองค์การระหว่างประเทศ (เช่นกองทุนสำารอง
ระหว่างประเทศ หรือ IMF) แต่ปรากฏการณ์ดังกล่าว ก็มีผลก
ระทบเป็นเพียงระยะเวลาสั้นๆ โดยจะเห็นได้ว่าหลังวิกฤติ
เศรษฐกิจ รัฐต่างๆในภูมิภาคเอเชียตะวันออก เช่น ไทย
อินโดนีเซีย มาเลเซีย เกาหลี และญี่ปุ่นต่างปรับตัวและเพิ่ม
อำานาจให้กับกลไกของรัฐมากกว่า ที่จะลดขนาดและอำานาจ
ของรัฐตามตัวแบบของ IMF (International Monetary
Fund)5
งานวิจัยชิ้นนี้จะแบ่งออกเป็น 3 ส่วนด้วยกันคือ ในส่วน
ที่หนึ่งจะอภิปรายถึง คำาจำากัดความและข้อจำากัดของ
“โลกาภิวัฒน์” เพื่อนำาไปสู่คำาอธิบายที่เหมาะสมและสามารถ
อธิบายความสัมพันธ์ที่กระบวนการโลกาภิวัฒน์มีต่อรัฐที่ตรง
ตามความเป็นจริงไม่ใช่มายาคติ (Myth) สำาหรับในส่วนที่
สองจะอภิปรายถึงอำานาจของรัฐในการควบคุมระบบ
เศรษฐกิจของตนในตลาดโลก เพื่อเสนอข้อถกเถียงว่ารัฐชาติ
4
โปรดพิจารณา Richard Doner and Garry Haws, ‘The
Political Economy of Growth in Southeast Asia and
North East Asia’, in M. Dorraj, (ed)., The Changing
Political Economy of the Third World, London, 1995.
5
โปรดพิจารณา Virot Ali, Economic Growth, State Power
and Classes in Thailand, M.A. Dissertation, University of
Manchester, 2001.
9

10. ใช้อำานาจในการหาผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ และระบบ
เศรษฐกิจโลกขึ้นอยู่กับการใช้อำานาจดังกล่าว ไม่ใช่พลังของ
ตลาด (Market Force) ที่ไม่สามารถควบคุมได้ และในส่วน
สุดท้ายจะสรุปถึง รูปแบบของรัฐในโลกแห่งโลกาภิวัฒน์
ส่ว นที่ 1 คำา จำา กัด ความและข้อ จำา กัด ของ
“โลกาภิว ัฒ น์”
คำา จำา กัด ความของ “โลกาภิว ัฒ น์”
ก่อนอื่น การทำาความเข้าใจกับคำาจำากัดความนั้นเป็น
เรื่องสำาคัญ คำาจำากัดความโดยทั่วไปของโลกาภิวัฒน์ที่ใช้
กันอยู่ในปัจจุบัน ดังที่แสดงมาข้างต้นนั้น เป็นคำาจำากัด
ความที่เรียกว่า โลกาภิวัฒน์เด่น (Strong Globalization)
แต่ในปัจจุบัน มีคำาจำากัดความอื่นๆอีก 3 คำาจำากัดความที่
ควรจะได้รับความสนใจเพื่อการวิเคระห์ที่สอดคล้องกับ
สภาพการณ์ของการเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะต่อบทบาท
ของรัฐในปัจจุบันมากกว่าการรับเอามายาคติ (Myth) ของ
โลกาภิวัฒน์ที่ใช้กันอยู่อย่างแพร่หลายเป็นแกนสำาคัญ ทั้งนี้
นักวิชาการให้คำาจำากัดความต่อโลกาภิวัฒน์ดังต่อไปนี่
10

11. 1. คำาจำากัดความของ Ohmae คือ โลกาภิวัฒน์เด่น
ในขณะที่อำานาจรัฐลด (Strong Globalization;
State Power Erosion). 6
2. คำาจำากัดความของ The Economist คือ
โลกาภิวัฒน์เด่น ในขณะที่อำานาจรัฐไม่
เปลี่ยนแปลง (Strong State; State Power
Unchanged).7
3. คำาจำากัดความของ Hirst และ Thompson คือ
โลกาภิวัฒน์ด้อย (ปฎิสัมพันธ์ระหว่างรัฐสูง) อำานาจ
รัฐลดเป็นลำาดับ (Weak Globalization (Strong
Internationalization); State Power
Reduced in Scope).8
ในการศึกษาในปัจจุบนที่เสนอมาข้างต้น มีเหตุผล
ั
เพียงพอที่จะปฎิเสธคำาจำากัดความที่ 1 และเห็นด้วยกับ
ความเห็นที่ว่าโลกาภิวัฒน์ด้อยหรือ่อนกำาลัง อย่างไรก็ดีใน
กรณีคำาจำากัดความในส่วนของรัฐของ Hirst และ
Thompson นัน ที่ว่าอำานาจกำาลังลดลงเป็นลำาดับนัน ได้
้ ้
มาจากการศึกษาในช่วงที่เกิดวิกฤติของรัฐสวัสดิการใน
ยุโรปและวิกฤติเศรษฐกิจในเอเชีย ซึ่งในปัจจุบัน คำาอธิบาย
ดังกล่าวอาจจะมีปัญหาในการวิเคราะห์ เนื่องจากข้อมูล
ใหม่ๆ โดยเฉพาะงานของ Linda Weiss9 เสนอว่ารัฐชาติ
ต่างๆหลังวิกฤติทั้งในยุโรปและเอเชียต่างก็ปรับตัวและเสริม
สร้างอำานาจของรัฐในการปรับเปลี่ยนโครงสร้างของระบบ
เศรษฐกิจ มากกว่าปล่อยให้อำานาจรัฐนั้นลดลงไปเป็นลำาดับ
6
โปรดพิจารณา K. Ohmae, The Borderless World, New
York, 1990.
7
โปรดพิจารณา The Economist, 7 October 1995, pp. 15-
16.
8
Paul Hirst and Graham Thompson, Globalization in
Question.
9
โปรดพิจารณา Linda Weiss, ‘State Power and the Asian
Crisis’, GHC Working Paper, No. 2, 1999.
11

12. เพราะฉะนันงานวิจัยชิ้นนี้จะใช้คำาจำากัดความของ Weiss
้
เป็นตัวแบบ (Model) การวิเคระห์ต่อไป กล่าวคือ
4. โลกาภิวัฒน์ด้อย (ปฎิสัมพันธ์ระหว่างรัฐสูง) อำานาจ
รัฐมีการปรับตัว และมีความหลากหลาย (Weak
Globalization (Strong
Internationalization); State Power
Adaptability and Differentiation
Emphasized).
ข้อ จำา กัด ของ “โลกาภิว ัฒ น์”
ในปัจจุบันคำากล่าวอ้างของนักวิชาการที่สนับสนุน
แนวความคิดตามทฤษฎีโลกาภิวัฒน์ โดยเฉพาะในเรื่อง
การขยายตัวของกิจกรรมข้ามพรมแดน (Cross Border
Activities) เช่น การข้ามพรมแดนของสินค้า แรงงาน ทุน
และเงินนันเป็นเรื่องที่ยากที่จะปฎิเสธ แต่ประเด็นที่สำาคัญก็
้
คือ อะไรคือความหมายของปรากฏการณ์เหล่านี้ที่เรียกว่า
โลกาภิวัฒน์ ทั้งนี้เพื่อตอบคำาถามดังกล่าว งานวิจัยจะศึกษา
แก่นของข้อถกเถียงซึ่งมีอยู่ 3 ประเด็นคือ
1. ปรากฏการณ์ดังกล่าวเป็นปรากฏการณ์ใหม่หรือไม่
2. ปรากฏการณ์ดังกล่าวมีขนาดและขีดความสำาคัญ
อย่างไร
3. การกระจายตัวของปรากฏการณ์ดังกล่าว ว่าเป็น
ปรากฏการณ์ระดับโลกหรือไม่
โลกาภิว ัฒ น์เ ป็น ปรากฏการณ์ใ หม่?
12

13. ปรากฏการณ์ของโลกาภิวัฒน์เป็นปรากฏการณ์ใหม่ที่
เกิดขึนด้วยปัจจัยใหม่ๆ หรือเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดจากการ
้
เปลี่ยนแปลงทางประวัตศาสตร์?
ิ
จาการศึกษาของนักเศรษฐศาสตร์การเมืองได้เสนอว่า
โลกาภิวัฒน์นนไม่ใช่สิ่งใหม่ หากแต่การเคลื่อนไหวของ
ั้
สินค้า แรงงาน ทุนและเงินในปัจจุบันมีอัตราและขนาดที่
ใกล้เคียงกับการค้าในปี 1913 ทั้งนี้ในเรื่องของการเปิด
เสรีของการค้าและการเงินระหว่างประเทศก็ไม่ได้แตกต่าง
ไปจากปัจจุบันมากนัก ในขณะที่ประเทศอุตสาหกรรม โดย
เฉลี่ยแล้วมีผลผลิตรวมภายในประเทศ (Gross Domestic
Product: GDP) ของการส่งออกในปี 1913 สูงกว่า การ
ส่งออกในปี 1973 แม้กระทั่งในปี 1991 มุลค่าของการส่ง
ออกของประเทศพัฒนาแล้ว คิดเป็น 17.9% ซึ่งไม่ต่างจาก
ตัวเลขเดียวกันในปี 1913 ซึ่งอยู่ที่ 16%
สำาหรับการค้าระหว่างประเทศ การไหลเวียนของเงิน
ทุนในปี 1913 สูงกว่าในทศวรรษที่ 1980 สำาหรับประเด็น
เรื่องการเปิดการเงินนันเปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์ทาง
้
ประวัติศาสตร์ กล่าวคือขึ้นไปถึงจุดสูงสุดตังแต่ปี 1914
้
และหลังจากนันลดลงเนื่องจากสงครามโลก จากนั้นขยาย
้
ตัวหลังสงครามโดยเฉพาะในยุโรป เอเชียและสหรัฐอเมริกา
จนกระทั่งทศวรรษที่ 1970 ที่เกิดวิกฤติเศรษฐกิจโลก
ประกอบกับการขยายตัวของนโยบายเศรษฐกิจแบบ
Keynesianism ซึ่งทำาให้การเปิดเสรีทางการเงินลดลง
อย่างไรก็ดีการขยายตัวของการเปิดเสรีไม่ใด้เป็น
ปรากฏการณ์ใหม่แต่เปลี่ยนแปลงไปตามนโยบายทางการ
เมืองและเศรษฐกิจของรัฐและนโยบายของมหาอำานาจ10
10
โปรดพิจารณา Robert Zevin, ‘Are World Financial
Markets More Open?’, in Tariq Baruni and Juliet Schor,
(eds)., Financial Openness and National Autonomy,
Oxford 1992.
13

14. ข้อเสนอประการที่สองของนักเศรษฐศาสตร์การเมือง
กล่าวคือหลังสงครามโลกครั้งที่สอง เกิดการหดตัวทางการ
ค้าระหว่างประเทศเริมขึ้นในทศวรรษที่ 1960 เรื่อยมา
่
แม้ว่าการผลิตหรือการยกระดับของประเทศด้อยพัฒนามา
เป็นประเทศกำาลังพัฒนาจะมีมากขึ้น โดยเฉพาะในภูมิภาค
เอเชียตะวันออกและลาตินอเมริกา ทั้งนักเศรษฐศาสตร์
การเมืองอย่าง Wade11 เห็นว่าการขยายตัวของระบบ
เศรษฐกิจแบบอุตสาหกรรมนั้นได้สร้างปัญหาของการผลิต
ที่ขยายตัวมากเกินที่ตลาดโลกจะรองรับได้
(overproduction) ดังตัวเลขที่เสนอว่าการค้าระหว่าง
ประเทศระหว่างปี 1965-1980 ลดลงโดยคิดเป็นอัตราส่วน
เท่ากับ 1.65% และระหว่างปี 1980-1990 ตัวเลขดังกล่าว
เท่ากับ 1.34%
จากข้อมุลดังกล่าวสรุปได้ว่าการค้าระหว่างประเทศไม่
ได้เพิ่มขึ้นอย่างที่เข้าใจกันมากนัก เพราะการผลิตสินค้าแค่
เคลื่อนย้ายจากประเทศพัฒนาแล้วไปสู้ประเทศกำาลังพัฒนา
เท่านัน ด้วยเหตุผลของต้นทุน และในขณะเดียวกัน การ
้
ผลิตดังกล่าวก็เริมผันจากภาคการผลิตเป็นภาคบริการมาก
่
ขึ้น ทำาให้ภาพทั่วไปของระบบเศรษฐกิจโลกเชื่อมโยงกัน
มากขึ้น แต่ในเชิงขนาดของเศรษฐกิจระหว่างประเทศนัน มี ้
การขยายตัวหรือการสะสมทุนน้อยลง (Less
Accumulation) ซึ่งจะทำาการวิเคราะห์อย่างละเอียดใน
ส่วนต่อไป
ขนาดและขีด ความสำา คัญ ของโลกาภิว ัฒ น์?
11
โปรดพิจารณา Robert Wade, ‘Globalization and it’s
Limits: Reports of Death of the National Economy Are
Greatly Exagerated’, in Suzanne Berger and Ronald
Dore (eds)., National Diversity and Global Capitalism,
New York, 1996. pp. 29-59.
14

15. คำาถามที่สำาคัญอีกประเด็นคือโลกาภิวัฒน์นั้น
เปลี่ยนแปลงระบบเศรษฐกิจของดลกไปมากเท่าใด ทั้งนี้ใน
การวิเคราะห์นอกเหนือจากการศึกษาขนาดของการขยาย
ตัวแล้ว ที่สำาคัญเราต้องวิเคราะห์ถึงความสำาคัญที่การ
เปลี่ยนแปลงและที่ต่อระบบเศรษฐกิจโลกด้วย โดยปัจจัยใน
การวิเคราะห์จะหยิบยกเอาข้อมูลที่นักวิชาการฝ่ายที่
สนับสนุนโลกาภิวัฒน์กล่าวอ้าง 2 ประการคือการขยายตัว
ของการลงทุนข้ามชาติ (Foreign Direct Investment)
และ การเคลื่อนย้ายของทุน (Capital Mobility)
การลงทุนข้ามชาติ จากนี้ไปจะใช้ตวย่อว่า FDI นัน
ั ้
ในทัศนะของนักวิชาการที่สนับสนุนโลกาภิวัฒน์นน คือการ
ั้
เคลื่อนย้ายของเงินลงทุนเพื่อการผลิตในประเทศอื่น เป็น
ปัจจัยและกลไกที่สำาคัญสำาหรับการขยายตัว และความ
เชื่อมโยงของระบบเศรษฐกิจโลกภายใต้กระบวนการ
โลกาภิวัฒน์ การกล่าวอ้างถึงการขยายตัวของตัวเลขดัง
กล่าวว่าได้นำาไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างของ
เศรษฐกิจโลกโดยผ่านบรรษัทข้ามชาติ (Multinational
Corporation: MNCs) ที่ทำาการลงทุนและทำาการผลิตใน
ต่างประเทศและมีสภาพที่ไม่มชาตินน12 แท้จริงแล้วเป็นการ
ี ั้
กล่าวอ้างที่ไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง ดังข้อถกเถียง 3
ประการที่จะเสนอดังต่อไปนี้
1. ปริมาณของภาคที่ไม่ทำาการผลิตใน FDI ในปัจจุบันมี
ข้อมูลมากมายที่เสนอว่าการลงทุนของ FDI ส่วนมาก
นันถูกนำาไปใช้เพื่อการลงทุนในภาคที่ไม่ได้ทำาการ
้
ผลิตหากเป็นภาคเก็งกำาไร (Speculative Venues)
และภาคบริการทางการเงิน (Financial Services)
เช่น สนามกอล์ฟ อสังหาริมทรัพย์ โรงแรม ห้างสรรพ
12
โปรดพิจารณา Barbara Stalling and Wolfgang Streeck,
‘Capitalism in Conflict? The United States, Europe and
Japan in the Post Cold War World’, in B. Stallings (ed).,
Global Change, Regional Response, Cambridge, 1995.
15

16. สินค้า ธนาคารและบริษัทประกันภัย และอื่นๆ13 ทั้งนี้
ประเทศที่ FDI ลงทุนในภาคการผลิตมากที่สุดในโลก
อย่างญี่ปุ่น โดยเฉพาะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ยัง
ลงทุนในภาคที่ไม่ทำาการผลิตถึง 61.3%
2. การกระจุกตัวของการลงทุนของ FDI ในภาคที่มีอยู่
แล้วมากกว่าลงทุนในกิจกรรมทางเศรษฐกิจใหม่ๆ มี
ข้อมูลเสนอว่าการลงทุนในภาคการผลิตของ FDI จะ
เน้นลงทุนในกิจการร่วมทุนมากกว่าในการลงทุนใน
อุตสาหกรรมใหม่ทั้งหมด ในทศวรรษที่ 1980 การร
ร่วมลงทุนเริ่มมีลักษณะเก็งกำาไร และไม่ได้สนใจที่จะ
ลงทุนในภาคการผลิตระยะยาว โดยเฉพาะ FDI ของ
อังกฤษและสวีเดน ที่เน้นการซื้อหุ้นบริษัทต่างๆ เพื่อ
หาผลประโยชน์ในตลาดหุ้นระยะสั้น ในทศววรษต่อ
มา FDI ของสหรัฐอเมริกาเองก็ขยายการลงทุนในรูป
แบบดังกล่าว โดยเพิ่มจากเดิม 67% มาเป็น 80% ใน
ปลายทศวรรษที่ 1980 จึงสรุปได้ยากว่า FDI เป็น
จักรกลสำาคัญในการขยายภาคการผลิตในเศรษฐกิจ
โลก14
3. เกิดการลดลงของ FDI ในภาคการลงทุนระยะยาว
จากข้อสังเกตุในข้อที่สอง กล่าวคือการลงทุนระยะ
ยาวโดยเฉพาะในทศวรรษที่ 1990 ลดลง จาก 21%
เป็น 18% ในหมู่ประเทศพัฒนาแล้ว และเริ่มผันการ
ลงทุนในกองทุนรวมและพันธบัตร ซึ่งการลงทุนใน
ส่วนนี้ เพิ่มขึ้นในระยะเวลาเดียวกันคิดเป็นร้อยละ
28%15
จากข้อมูลดังกล่าวจะเห็นได้ว่าตัวเลขและความสำาคัญ
ของการลงทุน จะเห็นว่าในทางเศรษฐศาสตร์การเมือง FDI
13
Weiss, ‘State Power and the Asian Crisis’.
14
Hirst and Thompson, Globalization in Question.
15
อ้างแล้ว
16

17. ไม่ได้เป็นปัจจัยที่สำาคัญถึงขนาดเป็นตัวแทนแห่งการสร้าง
ความเชื่อมโยงให้แก่เศรษฐกิจโลก โดยเฉพาะในภาคการ
ผลิตมากจนมีนัยยะสำาคัญแต่อย่างใด ยิ่งไปกว่านั้นจะเห็น
ได้วาจากพฤติกรรมการลงทุนของบรรษัทข้ามชาติใน
่
ปัจจุบันจะเห็นได้ว่าบรรษัทข้ามชาติลงทุนได้ก็เพราะ
นโยบายของรัฐต่างๆ ที่อนุญาติให้มีการลงทุนในภาคการ
เงิน เพื่อผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ บรรษัทเองไม่ได้มี
อำานาจในการบังคับรัฐ หรือกดดันรัฐให้เปิดเสรีทางการ
ผลิตและการเงินอย่างที่มีการกล่าวอ้าง
การเคลื่อนย้ายของทุน ก็เป็นอีกประเด็นที่นักวิชาการ
ที่สนับสนุทฤษฎีโลกาภิวัฒน์ให้การสนับสนุนโดยเสนอว่า
ในปัจจุบัน เศรษฐกิจโลกมีความเชื่อมโยงสูง ในขณะ
เดียวกันความเชื่อมโยงดังกล่าวทำาให้รัฐและฐานการผลิต
(Production and Location) รวมทั้งความแตกต่างด้าน
กฏระเบียบของสถาบัน (Institutional Framework) ลด
น้อยลง ส่งผลให้บรรษัทข้ามชาติสามารถที่จะเคลื่อนย้าย
ฐานการผลิตและการลงทุนได้อย่างเสรี อันจะส่งผลให้รัฐ
ต่างๆต้องเปลี่ยนแปลงมาตรการ กลไกและ โครงสร้างพื้น
ฐาน เพื่อดึงดูดการลงทุนจากบรรษัทเหล่านี้ เพื่อการขยาย
ตัวทางเศรษฐกิจของรัฐนั้นๆ อย่างไรก็ดีในการศึกษาใน
ปัจจุบันพบว่าในความเป็นจริงบทบาทของบรรษัทข้ามชาติ
นันจำากัด เพราะเนื่องจาก สัดส่วนของการถือครองหุ้น การ
้
ตัดสินใจ อำานาจในการบริหาร นโยบายของบรรษัท รวม
ทั้งการว่าจ้าง ทรัพยากรบุคคลและการวิจัยและพัฒนา
(R&D) รวมศูนย์และขึ้นอยู่กับบรรษัทที่อยู่ในประเทศแม่16
ที่สำาคัญจากการศึกษาพบว่ามีเหตุผลสำาคัญเพียง
เหตุผลเดียวเท่านั้นที่ทำาให้บรรษัทข้ามชาติ ย้ายหรือขยาย
16
โปรดพิจารณา Yao-Su Hu, ‘Global or Stateless
Corporations are National Firms with International
Operations’, California Management Review, Winter
1992.
17

18. ฐานการผลิตเนื่องจากเพียงต้องการลดต้นทุนทางการผลิต
เป็นเหตุผลที่สำาคัญ ทั้งนี้ปรากฏการณ์ดังกล่าวเกิดขึ้น
เนื่องจากระบบการขนส่งที่มีราคาถูกลงและระบบ
สารสนเทศที่สามารถทำาให้บรรษัทเหล่านี้คุ้มที่จะลงทุนและ
หาผลประโยชน์ในต่างประเทศที่มีตนทุนตำ่าหรือมีมาตรฐาน
้
ทางกฏหมายที่ล้าหลัง
ถ้าหากการลดต้นทุนทางการผลิตเป็นสาเหตุสำาคัญที่
จะทำาให้บรรดาบรรษัทข้ามชาติลงทุนในประเทศกำาลัง
พัฒนา เราคงจะเห็นการเคลื่อนย้ายของเงินทุนจำานวน
มหาศาลเข้าสู่ปรเทศกำาลังพัฒนาดังกล่าว อย่างไรก็ดี หลัก
ฐานจากการวิจัยพบว่าในปี 1991 สัดส่วนของ FDI ของ
โลกถึง 81% ไหลเข้าสู่ประเทศพัฒนาแล้วที่มีตนทุนโดย
้
เฉพาะแรงงานสูง (High Wage) และฐานภาษีสูง (High
Tax) เช่นสหรัฐอเมริกา อังกฤษ เยรมันนี และแคนนาดา
นอกจากนั้นข้อมูลทางสถิติยังเสนอว่ามีการขยายตัวของ
การลงทุนข้ามชาติในกลุ่มประเทศพัฒนาแล้วเพิมขึ้น 12%
่
ตั้งแต่ปี 1967 ถึง 1991 โดย FDI ของสหรัฐอเมริกาและ
อังกฤษมีขนาดใหญ่กว่าจำานวนเงินทุนในเอเชียและ
ประเทศด้อยพัฒนารวมกัน
จากข้อมูลดังกล่าว จะเห็นได้ว่าบรรษัทข้ามชาติไม่
ลงทุนในประเทศที่มีค่าจ้างแรงงานหรือฐานภาษีที่ตำ่า
เนื่องจาก
1. ปัจจุบันบรรษัทข้ามชาติให้ความสำาคัญต่อการผลิตที่
ใช้เทคโนโลยี่สูง ซึ่งเป็นต้นทุนที่คงที่ (Fixed Cost)
ในเครื่องจักรและสามารถควบคุมผลของการผลิต
(Output)ได้มากกว่าและคุ้มกว่าการลงทุนในต้นทุนที่
แปรผัน (Variable Cost) เช่นค่าจ้างและวัตถุดิบ
ทั้งนี้ในประเทศพัฒนาแล้ว ค่าจ้างของแรงงานที่มี
ความรู้และความสามารถสูง (Knowledge
Intensive Labor) เป็นต้นทุนที่คงที่ ที่ไม่มีต้นทุนใน
18

19. การถ่ายทอดความรู้ และสามารถทำางานได้มี
ประสิทธิภาพสูงกว่าแรงงานที่ไม่มีความรู้ (Unskilled
or Semi-Skilled Labor)
2. ระบบการผลิตสมัยใหม่ ให้ความสำาคัญกับเครือข่าย
ระหว่างผู้ผลิต (Producers) ผู้จัดจำาหน่าย
(Suppliers) และตลาด (Market) ที่มีความสามารถ
ในการดูดซับสินค้า(Absorb) และบริโภค
(Consume) ได้สง ในขณะเดียวกันผู้ผลิตสามารถรับ
ู
รู้ถึงความต้องการของลูกค้าได้ในระดับภูมิภาค
(Regional) สามารถทำาให้ปรับตัวต่อความต้องการ
ของตลาดได้สูง ซึ่งถ้าเป็นการผลิตในระดับโลก
บรรษัทข้ามชาติต้องใช้ต้นทุนสูงในการศึกษาตลาด
และการขนส่งขนส่ง
3. การทำาการลงทุนในประเทศพัฒนาแล้วสามารถ
ทำาได้ง่ายเนื่องจากความสัมพันธ์เชิงสถาบัน (เช่นการ
เป็นสมาชิกในกลุ่ม OECD การรวมกลุ่มทางภูมิภาค
เช่น EU และกรอบกฏระเบียบของสถาบันทาง
เศรษฐกิจเป็นต้น) ความสัมพันธ์เนื่องจาก
ประวัติศาสตร์ (การให้ความช่วยเหลือหลัง
สงครามโลกครั้งที่สองแก่ยุโรปตะวันตกภายใต้
Marshall Plan และญี่ปุ่น เป็นต้น) รูปแบบของความ
สัมพันธ์ระหว่างรัฐกับธุรกิจ ความสัมพันธ์ระหว่าง
สมาคมธุรกิจระหว่างประเทศและสถาบันทางการ
ศึกษาเป็นต้น ทำาให้การการค้าทั้งในและระหว่าง
ประเทศเป็นไปได้โดยง่าย
การกระจายตัว ของปรากฏการณ์ท างการค้า
และการลงทุน
การวิเคราะห์ในสองส่วนที่แล้วที่วิเคราะห์ในประเด็น
เรื่องความใหม่ของโลกาภิวัฒน์และความสำาคัญและขีด
19

20. ความสามารถของโลกาภิวัฒน์ ในส่วนต่อไปการศึกษาจะ
ให้ความสำาคัญแก่ประเด็นเรื่องของการกระจายตัวของการ
ค้าและการลงทุนในรายละเอียด เพื่อนำาไปสู่ข้อเสนอที่
ชัดเจนยิงขึ้นโดยเน้นในเรื่องของการผลิตในระดับประเทศ
่
การแบ่งแยกระหว่างกลุ่มประเทศเหนือและใต้ และการรวม
กลุ่มทางภูมิภาคตามลำาดับ
การผลิตในระดับประเทศ หากเราเชื่อว่าระบบ
เศรษฐกิจของรัฐต่างๆขยายตัวและมีความเชื่อมโยงกันมาก
ขึ้นผ่านการค้าและการลงทุนจากต่างประเทศ มากกว่าสมัย
ใดๆ แต่จากการศึกษาพบว่าในประเทศอย่างญี่ปุ่น
สหรัฐอเมริกา และ EU มีขนาดของเศรษฐกิจจากการส่ง
ออกโดยเฉลี่ยเพียง 12% ของ GDP นันย่อมหมายความว่า
่
สำาหรับประเทศอุตสาหกรรมชันแนวหน้า 90% ของ
้
กิจกรรมการผลิตนันเพื่อตอบสนองต่อตลาดภายในของตัว
้
เอง จึงพอสรุปได้ว่าการผลิตในระดับประเทศยังเป็นส่วนที่
17
สำาคัญสำาหรับกิจกรรมทางเศรษฐกิจในโลกยุคปัจจุบัน
ฉะนั้นการสรุปในกรอบของโลกาภิวัฒน์จึงดูเหมือนมีเหตุผล
น้อยมาก
การแบ่งแยกระหว่างกลุ่มประเทศเหนือและใต้ สำาหรับ
นักวิชาการที่ทำาการสนับสนุนทฤษฎีโลกาภิวัฒน์นน มีความ
ั้
เชื่อที่ว่าการค้าระหว่างประเทศระหว่างกลุ่มประเทศเหนือ
กับใต้นั้นมีการผสมกลมกลืนและขยายแผ่กว้างออกไป
(Diffusion) แต่ในความเป็นจริง การค้า การผลิตและการ
ลงทุนนั้นกระจุกตัวอยู่ในกลุ่มประเทศเหนือ หรือกลุ่ม
ประเทศพัฒนาแล้ว กล่าวคือระหว่างปี 1970 และ 1989
การค้าระหว่างประเทศพัฒนาแล้วขยายตัวจาก 81% เป็น
84%18 ในขณะที่ลดการค้าการผลิต และการลงทุนใน
ประเทศใต้หรือประเทศกำาลังพัฒนา สำาหรับประเทศกำาลัง
พัฒนาดูเสมือนว่าจะมีการขยายตัวทางเศรษฐกิจอย่างต่อ
17
Robert Wade, ‘Globalization and its Limits’.
18
อ้างแล้ว
20

21. เนื่อง แต่ในความเป็นจริงการขยายตัวดังกล่าวลดลง
เนื่องจากไม่สามารถปรับตัวหรือก้าวกระโดด (Shift) ไปสู่
การผลิตสินค้าที่มีคุณภาพและมีประสิทธิภาพตามความ
ต้องการของตลาดในประเทศพัฒนาแล้ว โดยเปรียบเทียบ
และการลงทุนเหล่านี้สวนมากมาจากทุนภายในประเทศ
่
ไม่ใช่ทุนต่างประเทศเป็นหลัก
การรวมกลุ่มทางภูมิภาค การค้าและการลงทุนในกลุ่ม
ประเทศเหนือหรือพัฒนาแล้ว ในปัจจุบันเริ่มมีลักษณะทาง
ภู มิ ภ าค เช่ น EU มี สั ด ส่ ว นของการค้ า ในภู มิ ภ าคคิ ด เป็ น
62% ของเศรษฐกิจการส่งออกทั้งหมด การค้าในกรอบของ
NAFTA ระหว่างสหรัฐอเมริกา แคนนาดาและเม็กซิโก เพิ่ม
ขึ้ น ระหว่า งปี 1980 ถึ ง 1992 จาก 68% เป็น 79% จาก
การค้ า ระหว่ า งสหรั ฐ กั บ ญี่ ปุ่ น และสหรั ฐ กั บ EU การรวม
กลุ่มและการค้าในภูมิภาคกลายเป็นรูปแบบที่ขยายตัวมาก
ขึ้นในเอเชีย โดยเฉพาะในกรณีของญี่ปุ่นใช้ประเทศ NICs
เป็น ฐานการผลิต และส่ง ออกสิ น ค้ า ของตน ทั้ ง นี้ร ะหว่า งปี
1986-1992 การค้า ในภูมิภาคเอเชียเพิ่มขึ้น จาก 32.4%
เป็น 47.7%19 จากมูลค่าการส่งออกทั้งหมด ซึ่งลดความพึ่ง
พิงที่มีต่อสหรัฐอเมริกาลงด้วยตามลำา ดับ กล่าวคือในเอเชีย
การค้าในภูมิภาคขยายตัวเร็วกว่าการค้าระหว่างเอเชียกับ
สหรัฐอเมริกา
ในแง่การลงทุนโดยเฉพาะในเอเชียหลังข้อตกลงพล่า
ซ่า (Plaza Accord) ในปี 1985 ทำา ให้เ กิด การพึ่ง พากัน
ท า ง เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ก า ร ล ง ทุ น (Investment-Driven
Economic Interdependence) อย่างมากกล่าวคือญี่ปุ่น
กลายเป็นเจ้าของ FDI รายสำาคัญแทนสหรัฐอเมริกา เปรียบ
เทียบในทศวรรษที่ 1980 ญี่ปุ่นมีการลงทุนข้ามชาติเพียง
ครึ่งเดียวของสหรัฐอเมริกา คิดเป็นเงินจำานวน 9.8 พันล้าน
เหรีย ญสหรัฐ จนทศวรรษที่ 1990 ญี่ปุ่น ขยายการลงทุ น
ข้ า ม ช า ติ ใ น ภู มิ ภ า ค เ อ เ ชี ย ป ร ะ ม า ณ 30% ม า ก ก ว่ า
19
อ้างแล้ว
21

22. สหรั ฐ อเมริ ก าคิ ด เป็ น เงิ น 41.8 พั น ล้ า นเหรี ย ญสหรั ฐ
พั ฒ นาการของการค้ า ภายในภู มิ ภ าคเอเชี ย โดยญี่ ปุ่ น ได้
สร้างเครือข่ายของการผลิตที่สำา คัญของโลก 20 อย่างไรก็ดี
การค้าระหว่างภูมิภาคกลายเป็นแหล่งการค้าและการลงทุน
ที่ สำา คั ญ สำา หรั บ สหรั ฐ EU และญี่ ปุ่ น การส่ ง ออกระหว่ า ง
ภู มิ ภ าคของทั้ ง สามภู มิ ภ าคคื อ อเมริ ก ารเหนื อ เอเชี ย และ
ยุโรปเพิ่มขึ้นจากการส่งออกทั้งหมดในดลกจาก 31% ในปี
1980 เป็น 43% ในปี 199221
ส่วนในภาคการเงิน ตั้งแต่ที่มีการยกเลิกการใช้
มาตรฐานทอง (Gold Standard) ในปี 1971 และหันมา
ใช้มาตราการการเปิดเสรีของอัตราแลกเปลี่ยน
(Liberalization of Exchange Controls) ส่งผลให้การ
ไหลเวียนของเงินในระบบเศรษฐกิจโลกขยายตัวอย่างมาก
กล่าวคือการค้าเงินกลายเป็นกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่สำาคัญ
อย่างยิ่งและมีการค้าต่อวันที่สูงมาก นีเป็นปรากฏการณ์ ดัง
่
ที่ Susan Strange ได้เสนอไว้คือ “Casino Capitalism”
ที่เงินไหลเวียนเข้าออกได้อย่างเสรี และส่งผลให้รัฐบาล
ของแต่ละประเทศไม่สามารถควบคุมการไหลเวียนของเงิน
ในเศรษฐกิจของตนได้ ทำาให้ตลาดหุ้นพึงพิงอยู่กับทุน
่
ประเภทนี้ และที่สำาคัญส่งผลค่าเงิน และเสถียรภาพทาง
เศรษฐกิจ22 ซึ่งเป็นข้ออ้างที่สำาคัญของนักวิชาการที่สนับสนุ
นทฤษฏีโลกาภิวัฒน์
อย่างไรก็ดีปัจจุบันได้มีการเสนอข้อมูลมากมายเกี่ยว
กับความสามารถของรัฐในการควบคุมตลาดเงิน (Money
Market) ของตน ทั้งนี้การควบคุมดังกล่าวกระทำาโดยผ่าน
กลไกต่อไปนี้
20
โปรดพิจารณา James Follows, Looking at the Sun, New
York, 1994.
21
Stallings and Streeck, ‘Capitalism in Conflict’.
22
โปรดพิจารณา Susan Strange, Casino Capitalism,
Manchester, 1997.
22

23. 1. รัฐสามารถควบคุมการไหลเวียนของเงินผ่านมาตรกา
รส่งสริมหรือกีดกัน เช่นอัตราดอกเบี้ย หรือมาตการชะ
ลอการไหลออก (Speed Bump) เป็นต้น
2. การไหลเวียนของเงินลงทุนไม่มีผลต่อการออม กล่าว
คือในปี 1992 ตัวเลขเฉลี่ยนของการออมใน 11
ประเทศ คิดจากสัดส่วนของ GDP อยู่ที่อัตรา 0.5-
25% โดยกลุ่มที่ออมน้อยที่สุดคือ (ระหว่าง 0.5-2%)
สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ออสเตรเลีย และสวีเด็น ส่วน
ประเทศที่มีอัตราการออมปานกลางได้แก่ เยอรมันนี
และออสเตรีย (ระหว่าง 10-15%) และสำาหรับกลุ่มที่มี
การออมสูงที่สุดคือ (ระหว่าง 20-25%) ได้แก่ประเทศ
ญี่ปุ่น ไต้หวันและเกาหลีใต้ ทั้งนี้ข้อมูลเสนอว่าการ
ลงทุนนั้นมีอัตราขนานไปกับเงินออม ในขณะเดียวกัน
การลงทุนของประเทศต่างๆ คิดจากสัดส่วนของ GDP
อยู่ที่อัตรา 15-36% โดยสหรัฐอเมริกาและอังกฤษ
ออสเตรเลียและสวีเด็น อยู่ในช่วงของกลุ่มประเทศ
ที่ทำาการลงทุนน้อยที่สุด (15-19%) ในขณะที่
เยอรมันนี ออสเตรียและไต้หวันอยู่ในช่วงกลาง
(ระหว่าง 22-25%) ส่วนญี่ปุ่นและเกาหลีใต้ อยู่ใน
กลุ่มที่มีการลงทุนสูงสุด (ระหว่าง 31-36%) นำามาซึ่ง
ข้อสรุปคือโลกาภิวัฒน์ไม่ได้ทำาให้มีการนำาเงินออม
ออกมาใช้เพื่อการลงทุนในตลาดเงิน หารแต่รัฐเหล่า
นี้ทำาการควบคุมเงินออมเพื่อนรักษาไว้ซึ่งเสถียรภาพ
ทางการเงินของตน23 อย่างไรก็ดีตความสัมพันธ์
ระหว่างการออม และการลงทุนยังสามารถตีความได้
อีกว่า ประเทศต่างๆ ไม่สามารถถอนการลงทุนและดึง
การออมเข้าสู่ตลาดเพื่อการลงทุนได้ตามอำาเภอใจ
23
Linda Weiss, The Myth of the Powerless State, New
York, 1998.
23

24. 3. เงินทุนในตงาดหลักทรัพย์หรือตลาดหุน มีลักษณะ
้
“ทวิลักษณะ” (Dualism) มากกว่ามีลักษณะ “ข้าม
ชาติ” (Transnationalism) กล่าวคือ ตลาดการเงิน
โดยเฉพาะในกรณีของการถือหุ้นในบริษัทมหาชน
นันเงินทุนอยู่ภายใต้กฏระเบียบทางสถาบันของตลาด
้
การเงินรัฐนันๆ โดยจะมีลักษณะข้ามชาติก็ต่อเมื่อยัง
้
ไม่เข้าสู่ตลาดใดๆ หรือทำาการลงทุนในพันธบัตร
อัตราแลกเปลี่ยน (ซื้อขายเงิน) หรือตลาดในอนาคต
เท่านัน ในกรณีดังกล่าวรัฐยังคงมีอำานาจในการ
้
ควบคุมการไหลเวียนไม่มากก็น้อย
จากข้อมูลดังกล่าวสามารถสรุปได้ว่าการเงินโลกใน
กระแสโลกาภิวัฒน์ ไม่ได้ทำาให้เกิดการปรับตัวของตลาด
การเงินต่างๆด้วยแรงกดดันของการไหลเวียนของเงิน โดย
เฉพาะในกรอบของกฏระเบียบของสถาบัน เพราะความแตก
ต่างดังกล่าวทำาให้เกิดการไหลเวียนและการลงทุน เพื่อผล
กำาไร หากแต่รัฐต่างยังคงไว้ซึ่งอำานาจในการปรับระบบเพื่อ
ดึงดูด กีดกัน ส่งเสริม ตามความยืดหยุนของตลาดภายใน
่
เพื่อผลประโยชน์แห่งชาติ (National Interests)
24

25. ส่ว นที่ 2 อำา นาจของรัฐ ในการควบคุม ระบบ
เศรษฐกิจ ของตนในตลาดโลก
ในปัจจุบันโดยเฉพาะหลังวิกฤติเศรษฐกิจปี 2540
อำานาจของระบบการเงินโลก (Global Finance) ได้รับ
การวิเคราะห์ว่ามีอำานาจเหนือนโยบายทางการเงินและการ
คลังของรัฐและกำาลังกดดันให้รัฐบาลต่างๆ ให้รับเอา
นโยบายเสรีนิยมสมัยใหม่ (Neo-Liberal) ที่มีนโยบาย
ทางการคลังที่อนุรักษ์นิยม (Conservative) กล่าวคือลด
อำานาจของรัฐ ลดค่าใช้จ่ายสาธารณะและส่งเสริมการเปิด
เสรีให้เอกชน (โดยเฉพาะทุนต่างประเทศ) ให้กลไกของ
ตลาดทำาหน้าที่ในการจัดการผลประโยชน์ในระบบ
เศรษฐกิจ ทั้งนี้แนวคิดดังกล่าวกลายเป็นนโยบายหลักของ
องค์กรระหว่างประเทศต่างๆ เพื่อส่งเสริมการขยายตัวของ
เศรษฐกิจโลก
อย่างไรก็ดีจากแนวคิดดังที่กล่าวมาข้างต้น เรา
สามารถได้ข้อสรุปสองประการคือ
1. ตลาดการเงินโลก (Global Monetary Market) นัน ้
มีอำานาจมาก โดยสามารถบีบคั่นให้รัฐบาลต่างๆรับเอา
นโยบายทางการคลังที่อนุรักษ์นิยม ทำาให้รัฐอยู่ใน
สภาพ “ไร้อำานาจ”
2. ไม่ว่ารัฐแข็งหรือรัฐอ่อน (Strong State or Weak
State) รัฐบาลของรัฐเหล่านี้ต่างก็ต้องยอมลดความ
สำาคัญในการจัดการระบบเศรษฐกิจของตนในโลก
แห่งการเงินระหว่างประเทศ
25

26. จากข้อสรุปสองประการ ปัญหาเรื่อง “ความไร้อำานาจ”
ของรัฐนันหากพิจารณาอย่างเผิญๆ แม้ว่าจะปฏิเสธไม่ได่ว่า
้
ในปัจจุบันข้อเสนอดังกล่าวดูเหมือนจะมีนำ้าหนักที่ว่ารัฐ
กำาลังสูญเสียความสามารถในการคุมนโยบายทางเศรษฐกิจ
ของตน แต่ข้อเสนอดังกล่าวนั้นวางอยู่บนสมมุติฐานว่า
ความสัมพันธ์นนยิ่งจะทำาให้รัฐลดอำานาจลงไปเรื่อยๆ แต่ยัง
ั้
มีมิติของข้อถกเถียงที่ว่ารัฐนันมีความสามารถปรับตัว
้
(Adaptable) ต่อแรงกดดันได้จากทั้งในและนอกรัฐได้
หากเราทำาการวิเคราะห์ตามกรอบทฤษฎีการปรับตัวแล้วพบ
ว่าทฤษฏีโลกาภิวัฒน์มีปัญหาและสามารถโต้แย้งได้ทั้งหมด
3 ประการคือ การกล่าวเกินจริงต่ออำานาจของรัฐเดิม การ
กล่าวเกินจริงเรื่องการที่รัฐปรับเปลี่ยนนโยบายตามเสรีนิยม
สมัยใหม่และการสร้างมายาคติเรื่องความไร้อำานาจของรัฐ
การกล่า วเกิน จริง ต่อ อำา นาจของรัฐ เดิม
จากการศึกษาโดยนักเศรษฐศาสตร์พบว่านักวิชาการ
ที่สนับสนุนทฤษฎีโลกาภิวัฒน์ กล่าวเกินจริงในประเด็นเรื่อง
อำานาจรัฐเดิม เพื่อทำาให้ข้อถกเถียงของการลดอำานาจหรือ
ไร้อำานาจของรัฐมีนำ้าหนัก กล่าวคือกล่างอ้างว่าก่อนการ
พัฒนาของระบบการเงินโลกในปัจจุบัน เดิมรัฐนันมีอำานาจ
้
ในการควบคุม จัดการ วางแผนและแทรกแทรงใน
เศรษฐกิจมหภาคของตน อย่างไรก็ดีมนักวิชาการมากมาย
ี
ตั้งคำาถามกับความสามารถของรัฐในการควบคุมเศรษฐกิจ
ว่ามีประสิทธิภาพมากตามที่ทฤษฎีโลกาภิวัฒน์ได้เสนอไว้
มากน้อยเพี่ยงใด24
ตามทฤษฎี Keynesian การประกันอัตราแลกเปลี่ยน
ที่คงที่ (Fixed Exchanged Rate) ภายใต้กรอบของระบบ
24
โปรดพิจารณาข้อถกถียงของ Robert Wade, Linda Weiss อ้าง
แล้ว และ Ha Joon Chang, Globalization, Economic
Development and the Role of the State, New York,
2002.
26

27. Bretton Woods นันจะสร้างเสถียรภาพให้แก่รัฐในการ
้
บริหารจัดการและควบคุมนโยบายทางเศรษฐกิจในระดับ
มหภาคของตน แต่ในความเป็นจริงมีข้อมูลสนับสนุนข้อ
กล่าวอ้างที่ว่ารัฐเคยมีอำานาจสูงและสามารถควบคุม
เศรษฐกิจของตนได้น้อย ทั้งนี้มีการเสนอข้อถกเถียงว่าคำา
กล่างอ้างนันเกินจริงโดยนักเศรษฐศาสตร์ Michael
้
Mann ที่เสนอว่า แท้จริงแล้วภายใต้ระบบ Bretton
25
Woods ซึ่งเป็นช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สองนั้น รัฐต่างๆ
อยู่ในช่วงที่มีฟื้นฟูทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็ว ทำาให้รัฐ
ต่างๆ โดยเฉพาะประเทศพัฒนาแล้วสามารถนำาเอาส่วนเกิน
(Fiscal Surplus) จากการขยายตัวทางเศรษฐกิจไป
ทำาการใช้จ่ายโดยรัฐได้ นันก็หมายถึงสามารถออกนโยบาย
่
ทางเศรษฐกิจเพื่อส่งเสริมการขยายตัวมากในเศรษฐกิจ
มหภาค
แต่ในทศวรรษ 1970 ที่การขยายตัวทางเศรษฐกิจ
ของประเทศเหล่านีลดลง กล่าวคือเกิดการชลอตัวของราย
้
ได้แท้ (Real Income) ทำาให้ประเทศพัฒนาแล้วเลิกการ
ใช้จายจากส่วนเกินทางเศรษฐกิจ ทำาให้กิจกรรมทาง
่
เศรษฐกิจมหภาคเช่น การใช้นโยบายงบประมาณสมดุล
(Balancing Budgets) การให้ความช่วยเหลือแก่การ
พัฒนาเศรษฐกิจ ถูกยกเลิก ซึ่งก็เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดจาก
ปัญหาทางการคลังภายใน ไม่ได้เกิดจากแรงกดดันจาก
กระบวนการโลกาภิวัฒน์แต่อย่างใด เพราะฉะนั้นนโยบาย
ต่างๆในปัจจุนับที่เสมือนว่ารัฐกำาลังถูกกดดันให้ลดภาษี ลด
การอุดหนุน (Subsidization) จัดโครงสร้างภาษีใหม่ ตาม
แรงกดดันของการเปิดเสรีมากขึ้น กล่าวคือตามแรงกดดัน
ของนายทุนข้ามชาติ ที่สามารถออกไปหาตลาดที่มี
โครงสร้างภาษีที่ตำ่าที่สด แต่ถ้าหากพิจารณาในกรอบของ
ุ
โปรดพิจารณา Michael Mann, ‘The Global Future of the
25
Nation State’, Paper Presented at the Direction of
Contemporary Capitalism Conference, Sussex, 1996.
27

28. ประวัติศาสตร์จะเห็นได้ว่าแรงกดดันดังกล่าวเป็นเรื่อง
ธรรมดา ดังที่เสนอว่า
“อย่างน้อยตั้งแต่ศตววรษที่ 13 ประชาชนจะ
ยอมจ่ายภาษีที่สูงเมื่ออยู่ในสภาวะสงคราม และจะ
ไม่ยอมเสียในอัตราเดียวกันในช่วงปกติ หรือใน
ช่วงเศรษฐกิจซบเซา (ในขณะที่รายได้แท้หยุดหรือ
ชลอตัว) โดยเฉพาะหลังทศวรรษที่ 1970 เป็นต้น
มาทำาให้รายได้ของรัฐลดลง ปรากฏการณ์ดังกล่าว
เป็นข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ ไม่ได้เป็นสภาพ
หลังยุคสมัยใหม่หรือยุคโลกาภิวัฒน์”26
ในปัจจุบันการรับเอานโยบายการคลังที่อนุรักษ์นิยม
เกิดจากแรงกดดันจากโครงสร้างทางเศรษฐกิจภายใน
มากกว่าจะเป็นเรื่องจากภายนอก นอกเหนือจากนั้นปัญหา
เช่นเศรษฐกิจซบเซา (Economic Recession) ปัญหาการ
เปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างของประชากร (Demographic
Change) เป็นสาเหตุที่กดดันให้รัฐเพิ่มการเก็บภาษีเพื่อใช้
จ่ายในการช่วยเหลือผู้ตกงานและเกษียณอายุ ในกรณีดัง
กล่าว หากรัฐไม่ได้ถูกคุกคามจากภายนอก (ในมิติความ
มั่นคง) ผู้ลงคะแนนเสียงส่วนมากจะไม่เห็นด้วยกับนโยบาย
ที่เน้นการใช้จายของรัฐที่สูง ทั้งนี้ในกรณีการเปลี่ยนแปลง
่
ของสภาวะทางเศรษฐกิจจากภายนอกก็ส่งผลให้รัฐใช้จ่าย
ลดลง เช่นในปี 1973 ที่เกิดวิกฤติการณ์นำ้ามัน ทำาให้เกิด
สภาวะเงินเฟ้อ (Inflation) ทำาให้รัฐต้องลดค่าใช้จ่ายเพื่อ
ควบคุมเงินเฟ้อ27
จากข้อถกเถียงดังกล่าวสามารถสรุปได้ว่า อุปสรรค
ต่างๆเช่นสภาวะเศรษฐกิจซบเซา ปัญหาการคลังภายใน ที่
26
Michael Mann, ‘The Global Future of the Nation State’.
27
โปรดพิจารณา Sven Steinmo, ‘The End of
Redistribution? International Pressures and Domestic
Policy Choices’, Challenge!, vol.37, no.6, 1994.
28

29. ผู้กำาหนดนโยบายของรัฐต้องเผชิญเป็นสาเหตุสำาคัญ
สำาหรับการปรับตัวของรัฐ ซึ่งก็หมายถึงว่ารัฐปรับตัวไปตาม
สถานการณ์ด้วยเหตุผลภายในมากกว่า และเมื่อเศรษฐกิจ
โลกซบเซาในรอบทศวรรษที่ผ่านมารัฐก็ยังคงจะลดค่าใช้
จ่ายและแทกแซงทางเศรษฐกิจน้อยกว่าเดิม นโยบายเหล่า
นี้ไม่ได้เกิดจากการขยายตัวของโลกาภิวัฒน์หรือแรงกดดัน
จากการเปิดเสรีมากนัก แต่หากโลกาภิวัฒน์สามารถสร้าง
โอกาสทางการขยายตัวทางเศรษฐกิจได้ รัฐก็จะเพิ่มการใช้
จ่ายเนื่องจากแรงกดดันภายใน
การกล่า วเกิน จริง เรื่อ งการทีร ัฐ ปรับ เปลี่ย น
่
นโยบายตามเสรีน ิย มสมัย ใหม่
จากการศึกษาในปัจจุบัน เป็นความจริงที่ว่าไม่ใช่ทุก
รัฐที่ดำาเนินนโยบายทางเศรษฐกิจเสรีนิยมสมัยใหม่ ทำาให้
การกล่าวอ้างที่วารัฐมีสภาวะ “ไร้อำานาจ” ต้องได้รับการ
่
พิจารณาอย่างจริงจัง หนึ่งในประเทศที่พัฒนาแล้วที่ไม่ได้
ดำาเนินนโยบายทางเศรษฐกิจภายใต้กรอบของเสรีนิยมสมัย
ใหม่คือเยอรมันนี ซึ่งยังคงให้ความสำาคัญกับนโยบายทาง
เศรษฐกิจแบบ Keynesian มาตั้งแต่สมัยหลังสงครามโลก
ครั้งที่สอง โดยเน้นการเก็บภาษีที่สูงเพื่อช่วยการรวมระบบ
เศรษฐกิจเขากับเยอรมันนีตะวันออก ยิ่งไปกว่านันธนาคาร
้
พาณิชย์ยังคงใช้นโยบายการให้เงินกู้ในการรักษา
เสถียรภาพทางการลงทุน การผลิตและการแข่งขัน และที่
สำาคัญรัฐบาลเยอรมันนีเป็นตัวละครทีสำาคัญในการดูแล
่
ประสานการลงทุนทางอุตสาหกรรมของบรรษัทต่างๆของ
เยอรมันนีในเอเชียซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสามารถของรัฐ
ในการควบคุมเศรษฐกิจของตน
ในรูปแบบคล้ายๆกัน ญี่ปุ่นเองก็เป็นอีกประเทศที่
รัฐบาลมีโครงการมากมายในการควบคุมดูแลการขยายตัว
ของระบบเศรษฐกิจ โดยเฉพาะกระทรวง MITI ที่เลือกว่า
บริษัทใดควรได้รับการสนับสนุนเพื่อการขยายตัวทาง
29