2. Daftar isi
•> Filosofi tembang macapat...
•>Ancase tembang macapat...
•>Pangerten guru gatra, guru
wilangan lan guru lagu...
•>Tabel guru gatra, wilangan,
lagu saka tembang macapat...
•>Unsur kebasaan tembang
macapat lan tuladhane...
4. tembung
macapat
tembang utawa puisi tradisional
ing tlatah Jawa sing paugeran –
paugerane ono telu, yaiku guru
lagu, guru gatra, lan guru
wilangan.
Tembang Macapat katah contone,
antarane Maskumambang, Mijil,
Sinom, Kinanthi , Asmarandana,
Gambuh, Dhandhanggula, Durma,
Pangkur, Megatruh, lan Pucung.
5. Bijil
Mijit nyeritakake proses laire manungsa
Mijit utawa ' mbrojol kang ateges
mertua jabang bayi yaitu manungsa
Maskumambang
Maskumambang yaitu bayi
sing isih ngambang utawa
nggantung ing guwa-garba
ibune.
Sinom
Sinom = masa enom
Sinom nyeritakake proses
perkembangan diri bayi ngantuk
bocah - bocah, wiwit saka lungguh,
merangkak, lukaku nganti mlaku
6. Asmarandana
Asmarandana mengisahkan fase paling
dinamis dan berapi - api dalam pencarian
cinta dan teman hidup . Gambaran dari
tembung ini cinta kasih, asmara dan juga
rasa puluhan dan sedih karena cinta.
Kinanti
Kinanthi nyeritakake ngenalin masa
pembentukan jatidiri lan meniti dalam pinuju
gegayuhan.
Kinanthi asalkan saja tembung ' kanthi' utawa '
tuntun' kang ateges menawa awake dhewe
mbutuhake tuntunan utawa dalam kang bener
bener gegayuhan awake dhewe bisa
kasembadan
Gambuh
cocog utawa sarujuk, nggambarake bab
anyar ing urip manungsa, yaiku periode
manungsa bebrayan.
7. DHANDANGGULA
Andharan ing tahap Iki yaiku urip
wis tekan tataran golek jaminan
sosial lan karaharjan golek ajine
sandhang, pangan, lan papan. Cukup
ora ateges sugih utawa mewah,
nanging cukup migunani miturut
porsi. Loro-lorone mitra wiwit kerja
bareng lan ngliwati proses regenerasi
turun- temurun. Kabeh tahapan
kasebut digambarake ing tembang
Dhandanggula kang nduweni teges
pait lan manise Urip.
DURMA
Salebeting gesang keluwargan temtu
kathah pandengan lan pacoban ing
kedah dipun adepi. Pramilo, sekar
durmo punika gadahi supraos
gegambaran tiyang ingkang tegah wani
ngadepi sedaya pacobaning gesang
Tembang durma nggadahi watak greget,
kukuh, sengguh, lesu, murko, nguntab
lan karonto-ronto. Tahap Iki
nggambarake semangat gotong royong,
welas asih utawa tresna marang
manungsa liyane.
PANGKUR
Ing wektu iki menungsa wiwit mangan
kurang utawa asring kasebut Poso.
Manungsa uga ngiringi sesrawungan
kaliyan mitra tutur kangge proses
nguculaken pikiran saking hawa nafsu
kadonyan, Asil saka tahap Iki yaiku
kesadaran diri marang watesing uripe
manungsa ing Donya saengga kabentuk
sikap nampo takdir Gusti lan
interprestasine yaiku ngurangi sifat
reged lan drengki marang uripe
manungsa. Sekar pangkur iku
perlambang manungsa ingkang sampun
ndungkap yuswo. Tegesipun Kedah saged
nyimpang lan nyingkur samubarang
plyawon saha kedah saged nahan
pacobaning donya
MEGATRUH
Fase sing paling apik kanggo
manungsa yaiku nalika
manungsa ketemu karo kekasihe
(Gusti Allah SWT). Fase ketemu
karo kang nitahake diarani
megatruh utawa megat roh yaiku
fase pisah jiwa Karo raga
mbebasake roh utawa nyanwa
menyang alam langgeng.
Ralambange tembang megatruh
inggih punika gegambaraning
ingkang sampun wantinipun
pegat kaliyan sugmo utawi roh.
Tembang Megatruh nggadahi
watak prihatin, sedhih, getun,
geduwung, mopo, lara, lan
karonto-ronto.
8. Pocung
Sawise misahake roh saka raga, manungsa diabadi
ing alam semesta. Roh bali menyang ngarsane Gusti
kang tunggal kan raga dibungkus kain putih lima
utawa pitu lan ditaleni saben perangan awak kang
diarani pocung Pocung tegese pocong utawa awak
manungsa sing dibungkus nganggo kain. Fase Iki
diarani fase istirahat awak manungsa. Lan roh suci
tetep urip ing akhirat miturut tumindak nalika ing
donya.
9. •>Tembang Macapat isine pitutur kang
diandharake kanthi wicaksana. Tembang
macapat ngandhut piweling, supaya ing jaman
biyen wong tuwo nggunakake tembang macapat
kanggo pitutur marang anak.
Ancase Tembang Macapat
•>Tembang macapat Wiwit wiwitan ana ing abad
XIV Masehi nganti saiki digunakake ing
panguripan sosial, kalebu minangka hiburan,
estetika, lan pendidikan.
•>Ana uga kang nggunakake pagelaran
tradisional, piranti korespondensi, tembang
macapat, man.tra kanggo, ngusir bala,
kumpul-kumpul adat Jawa kanca, upacara
kegiatan Pangestu lan filosofi siklus Urip.
10. •>Guru Gatra yaiku akehe
Gatra (baris) saben Sapada
(bait) tembang.
•>Guru Lagu yaiku dhong-
dhinge utawa tibane swara ing
saben pungkasane Gatra.
>Guru Wilangan yaiku akehe
Wanda (suku kata) ing saben
Gatra (baris) tembang.
Pangerten guru Gatra,guru
wilangan,guru lagu saka
tembang macapat
11. Tembung kawi
Tembung kawi yaiku tetembungan kang
cak-cakane winates ana ing basa
endah,umpamane kanggo ing kesenian
wayang,kethoprak,lan acara liyane kang
gegayutan karo adat kejawen.
Tuladha:
•Atmaja = lintang
•Tirtha = pitulungan
•Martani = sabar
Unsur Dasar
Tembung Macapat
Dasanama
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng nganti
sepuluh, malah kadhang luwih, kang padha
tegese utawa meh padha tegese.
Tuladha:
• Bumi = mandhala, dharana, maetala, buwana,
basundara, basundari, pratyana.
• Utusan = Aran
• Duta = kekasih
tembung Garba
Tembung garba yaiku tembung loro sing
digandheng dadi siji sarana kanggo nyuda
cacahe wanda, kanggo nyocogake cacahe
wanda ing sajroning tembang, lan kanggo
ngringkes tembung ing sajroning ukara.
Tuladha:
•Dadyewuh= Dadi + ewuh
• Maharja = Maha + raja •Tankocap tanpa
+ matur.
12. 4. Sandi Asma lan Sandi Karsa
•>Sandi asma yaiku jeneng kang
sinamun ana ing tembang macapat,
lumrahe wujud jeneng asli
pengarage utawa panciptane
tembang. Tuladha:
•> Sandi Karsa yaiku ukara kang
diwedharake kang satemene kang
dipilah-pilah adhapur huruf. Sandi
iki
digawe medharake cipta, gagasan,
utawa kekarepan.
Tuladha:
