сабақ

1. Сабақтың тақырыбы: Сәбит Мұқанов өмірі, шығармашылығы, «Сұлушаш» поэмасы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік – С. Мұқановтың өмірі туралы мағлұмат бере отырып, жазушының
шығармашылық зертханасына үңілу, талдау, «Сұлушаш» поэмасының мазмұнымен
танысу, кейіпкерлер жүйесіне талдау жасау;
Тәрбиелік – жазушының шығармашылығын игерте отырып оқушыларды адамгершілік
қасиеттерге, тілін, тарихын, әдебиетін құрметтеуге баулу;
Дамытушылық – оқушылардың дүниетанымын кеңейту, әдеби сөйлеу тілін қалыптастыра
отырып көркем сөйлеуге бейімдеу.
Сабақ түрі: дәстүрлі емес сабақ
Сабақтың типі: жаңа тақырыпты меңгерту
Сабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, сұрақ-жауап, «Миға шабуыл»,«Синквейн»,
топтастыру,«ББҮ» әдістері,хронологиялық кесте.
Сабақтың көрнекілігі: оқулық, жазушының суреті, еңбектері, бейне фильм.
Пәнаралық байланыс: Орыс әдебиеті, тарих.
Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру:
а) сәлемдесу
ә) кезекшімен сұхбат
б) «Миға шабуыл» әдісімен сұрақтар қою
1. Қандай ақын-жазушылармен және қандай шығармаларымен таныстық?
2. Бес арысты ата.
3. Үш бәйтеректі ата.
2.Үй тапсырмасын сұрау.
1.Жамбылдың өлеңдерін жатқа оқу.
2. «Жыр алыбы -Жамбыл»тақырыбына жазған эсселерін оқыту.
3. «Ұтымды жауап» (Сұрақ – жауап )
- Жамбыл қай жерде туылған?
- Қай жылы дүниеге келген? (1846 ж.)
- Қанша жыл өмір сүрді? (99жыл)
- Ақынға бата берген ұстазы кім? (СүйінбайАронұлы)
- Қандай атақты айтыскерлермен кездесті? (Құлмамбет, Досмағамбет, Сарыбас,
Айкүміс, Бақтыбай, Шашубай )
- Жамбыл кім? (жыршы, дастаншы, айтыскер, ақын, күйші)
- Қазіргі таңдағы айтыскер ақындарды ата.
- Түркістан қаласының республикаға танымал айтыскері кім?
Үй тапсырмасын бекіту.
1.Тест.
2.«Бес жолды өлең»құрау
І нұсқа
1. Жамбыл Жабаев қай жылы дүниеге келген?
А) 1887
Б) 1846
С) 1900
Д) 1984
2.Ж.Жабаевтың шығармасын табыңыз.
А) «Өмір мектебі»
Б) «Менің қысқаша өмірбаяным»
С) «Өсиет»
Д) «Өмір, қымбатсың маған»
3. Жамбылдың «Ленинградтық өрендерім» өлеңі қай жылы жазылды?

2. А) 1945ж.
Б) 1942ж.
С) 1941ж.
Д) 1943ж.
4. Жамбыл Құлманбет ақынмен қай жылы айтысып, жеңіске жеткен?
А) 1884ж.
Б) 1881ж.
С) 1887ж.
Д) 1890ж.
5. «Кедей күйі» өлеңінің тақырыбын табыңыз
А) Табиғат, жер
Б) Адамгершілік қасиет
С) Кедейлердің аянышты халі
Д) Достық
6.1941 жылы Жамбылға қай шығармалары үшін мемлекеттік сыйлық беріледі?
А) «Алынбас қамал»
Б) «Өтеген батыр», «Сұраншы батыр»
С) «Айтыстары үшін»
Д) «Ворошилов туралы поэма»
7.Ж.Жабаевтың дастанын табыңыз
А) «Гималай»
Б) «Жетісу суреттері»
С) «Көріғұлы»
Д) «Мырқымбай»
8.«Менің пірім – Сүйінбай» деген кім?
А) А.Құнанбаев
Б) С.Торайғыров
С) Ж.Жабаев
Д) А.Иүгінеки
9.Үзінді Жамбылдың қай өлеңінен алынған?
Оқымаймын молдадан,
Екі иығын қомдаған,
Бала келсе сабаққа ,
Жем аңдыған дорбадан.
А) «Зілді бұйрық»
Б) «Шағым»
С) «Кедей күйі»
Д) «Майданға»
10.Жамбылдың өлеңін табыңыз.
А) «Өзен»
Б) «Ананың әлдиі»
С) «Қыс»
Д) «Атаның әлдиі»
ІІ нұсқа
1.1846-1945ж.ж. өмір сүрген ақынды табыңыз.
А) М.Жұмабаев
Б) Ж.Аймауытов
С) Ж.Жабаев
Д) С.Сейфуллин
2.Жамбылдың бір болысты әжуалап жазған сатиралық өлеңін табыңыз.
А) «Заман ағымы»
Б) «Мәңке туралы»

3. С) «Шағым»
Д) «Алынбас қамал»
3.Төмендегі өлеңдердің қайсысы Жамбылдікі емес?
А) «Жаныс ақынға»
Б) «Патша әмірі тарылды»
С) «Ленинградтық өрендерім»
Д) «Түркістан»
4.Жамбылға бата берген ақын кім?
А) Сүйінбай
Б) Абай
С) Құлмамбет
Д) Шәкәрім
5.Жамбыл қай жылы қайтыс болды?
А) 1945ж.
Б) 1948ж.
С) 1944ж
Д) 1946ж.
6.Сұраншы, Өтеген батырларға арнап дастан жазған ақынды табыңыз.
А) Н.Байғанин
Б) Ж.Жабаев
С) К.Әзірбаев
Д) И.Байзақов
7. Жамбыл ақынның «Аттандыру» өлеңі халық поэзиясының қай түріне жатады?
А) жоқтау
Б) қоштасу
С) жұбату
Д) сыңсу
8. Жамбылдың Украинаның қай ақынына өлең арнағанын табыңыз.
А) Т.Шевченко
Б) Ш.Айтматов
С) О.Туманян
Д) П.Тычина
9. Ж.Жабаевқа қай қатардың қатысы жоқ?
А) Ленинградты жаудан қорғаған батыр жауынгер
Б) жүз жыл өмір сүрген жыр алыбы
С) «халық поэзиясының алыбы» атанған ұлы тұлға
Д) Сүйінбай ақынның ақ батасын алған
10. Жамбылдың бата түріндегі туындысын табыңыз
А) «Өтеген батыр»
Б) «Қазақстан тойына»
С) «Сұраншы батыр»
Д) «Майда
2.«Бес жолды өлең»құрау
1.Зат е. Жамбыл
2.Сын е. Айтыскер ақын
3.Етістік. Айтысты,өлең шығарды
4.Ой қорыту Жыр алыбы Жамбыл – жүз жасаған, айтыскер ақын.

4. 5.Синоним Жырау
3. Жаңа сабақ.
Сабақтың тақырыбын, мақсатын таныстырамын.
Топтастыру.
ақын
жазушы Сәбит Мұқанов драматург
«Өмір мектебі» «Ботагөз»
«Балуан Шолақ» «Жылқышы»
Бейне фильм көрсету.( С.Мұқановтың өмірі мен шығармашылығы туралы)
Сәбит Мұқанов 1900 жылы қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл
ауданындағы Жаманшұбар деген жерде дүниеге келеді. Қазір бұл ауыл Сәбит
Мұкановтың есімімен аталады.
Жеті жасқа келгенде әкесі, бір жылдан соң шешесі қайтыс болып, жетімдіктің зардабын
шегеді. Жастайынан ауыл байларының малын бағып, жалшылықта жүреді. Сегіз жасында
ауылдағы молдадан оқып, сауатын ашады. Табиғатынан зерек Сәбит хат танығаннан-ақ,
әр түрлі кітаптарды оқуға талпынады. Түрлі қисса, дастандарды оқиды. Абайдың, татар
ақыны Ғабдолла Тоқайдың шығармаларымен танысады. Көп дастандарды жатқа айтатын
болады.Бірте-бірте әдебиетке, өлеңге қызығушылығы оянады. Он екі жасынан бастап,
өлең шығаруға талаптанады. Ойын-тойда айтысқа түсіп, өлең шығарып, "өлеңші бала"
атанады.1918 жылы бірқатар жаңашыл мұғалімдерден дәріс алады. 1919 жылы Омбыдағы
мұғалімдер курсын бітіріп, ауылда аз уақыт мұғалім болады.Кеңес өкіметінің жұмысына
араласады. 1919-1922 жылдары ел арасынан астық жинау науқандарына қатысады,
Ақмола губерниялық комитетінде әр түрлі қызметтерде болады. 1922 жылы Орынбордағы
жұмысшылар факультетіне (рабфак) түседі. Бірқатар орыс ақындарының
шығармаларымен танысады. 1926-1928 жылдары әр түрлі баспа, баспасөз орындарында
істейді. 1928 жылы Ленинград университетіне түседі. Бірақ тұрмыстың ауыртпалығынан
оны бітіре алмайды. 1935 жылы Мәскеудегі қызыл профессура институтын тәмамдайды.
Алматыға оралып, "Қазақ әдебиеті" газетінің редакторлығына тағайындалады. 1936-1937
және 1941-1954 жылдары Қазақстан Жазушылар одағын басқарады, 1937-1941 жылдары
Абай атындағы Қазақ педагогика институтында дәріс оқиды. 1954 жылы Қазақстан

5. Республикасы Ғылым академиясының академигі болып сайланады. 1968 жылы Абай
атындағы Мемлекеттік сыйлықтың иегері атанады. 1973 жылы қайтыс болады.
Поэманың бар оқиғасы Алтай мен Сұлушаштың төңірегінде құрылған. Яғни, осы екі
жастың сүйіспеншілігі, бір - біріне махаббаты жырланады. Трагедия Сұлушашты
Алтайдан айырудан басталады. Екеуінің албырт сезімдерін феодалдық қара күш аяққа
таптап жаныштайды. Сүйгенінен айырады. Ақырында қуғын - сүргін көрген Алтай мен
Сұлушаш қайғыдан құса болып, азапта өледі.
Шығарма халықтық «Сұлушаш» эпосының негізінде жазылған. Себебі Сәбит Мұқанов
кішкентайынан халық эпостарын жаттап өскен. Бұлай деп айтатын болсақ, негізгі
кейіпкер Сұлушаштың прототипі Мариям екенін дәлелдеу қиынға соғады. Бірақ С.
Мұқанов эпос желісіне сүйене отырып, кейіпкерлерді өзі араласып жүрген ортадан алып
суреттеп, бейнелейді.
Оқулықпен жұмыс. «Сұлушаш» поэмасын бағыт бойынша талдау.
1. Поэманың авторы кім?
2. Поэманың тақырыбы не?
3. Поэманың идеясы туралы не айтасыңдар?
4. Автордың көзқарасы қандай?
5. Поэманың маңызы қандай?
6. Поэманың тәрбиелік мәні.
7. Поэманың құрылысы.
Дәптермен жұмыс. Семантикалық кесте толтыру
1900 ж. Солтүстік Қазақстан облысы,
Жамбыл ауданы, Жаманшұбар ауылы.
1918 - 19 ж. Омбыда мұғалімдер курсында оқиды. Ауылда мұғалім болады.
1917ж. Алғашқы өлеңі «Көңілім» жазылды.
1922 - 26 ж. Орынбор қаласындағы жұмысшы факультетінде (рабфакта)
оқиды.
1926-1928ж. «Еңбекші қазақ» газетті – бөлім меңгерушісі
1928-1935ж. Мәскеудегі қызыл профессорлар институтында оқиды.
1935 ж. «Қазақ әдебиеті» газетінің редакторы.
1936 - 1937 Қазақстан жазушылар одағын басқарған.
1937 – 1941ж.
1947-1963ж.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңес депутаты.
2 рет Ленин, 2 рет Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет белгісі» ордендерімен
марапатталады.
Шығармашылық тапсырма.Қысқаша мінездеме бер:
1 - топ: Сұлушаш
2 - топ: Қайсар
3 - топ: Алтай

6. 4.Сабақты бекіту.
"Талдау- табыс кілті» (Ұжымдық жұмыс)
Әр топқа тапсырма беріледі, студенттер өз ойларымен бөліседі.
1) Тілеуберді байдың қызын Алтайға беруге қарсы болуына көзқарастарыңыз.
2)Қызды үлкендердің атастыруы
3)Алтайдың өлімі қандай ой салды? (Қазіргі заманмен салыстыру)
5.Сабақты қорыту «ББҮ» әдісі арқылы кестені толтырады.
Білгенмін Білгім келеді Үйрендім
С.Мұқанов-
жазушы,
«Жылқы»әңгімесін,
«Майға
сәлем»өлеңін,
«Аққан жұлдыз»
романын.
Жазушының толық
шығармашылығымен
танысу, атқарған
еңбектерін.
С.Мұқановтың
депутат болғанын,
«Сұлушаш»поэмасын.
6.Бағалау. Әр баланы берген жауаптары бойынша бағалау .
7.Үй тапсырмасы. «Сұлушаш» поэмасын оқып, шығармадағы әдет – ғұрыптарды жазып
келу.

7. 4.Сабақты бекіту.
"Талдау- табыс кілті» (Ұжымдық жұмыс)
Әр топқа тапсырма беріледі, студенттер өз ойларымен бөліседі.
1) Тілеуберді байдың қызын Алтайға беруге қарсы болуына көзқарастарыңыз.
2)Қызды үлкендердің атастыруы
3)Алтайдың өлімі қандай ой салды? (Қазіргі заманмен салыстыру)
5.Сабақты қорыту «ББҮ» әдісі арқылы кестені толтырады.
Білгенмін Білгім келеді Үйрендім
С.Мұқанов-
жазушы,
«Жылқы»әңгімесін,
«Майға
сәлем»өлеңін,
«Аққан жұлдыз»
романын.
Жазушының толық
шығармашылығымен
танысу, атқарған
еңбектерін.
С.Мұқановтың
депутат болғанын,
«Сұлушаш»поэмасын.
6.Бағалау. Әр баланы берген жауаптары бойынша бағалау .
7.Үй тапсырмасы. «Сұлушаш» поэмасын оқып, шығармадағы әдет – ғұрыптарды жазып
келу.