3. Η Σαντορίνη
Η Σαντορίνη, Θήρα ή Στρογγύλη (παλαιότερη ονομασία) είναι νησί που βρίσκεται στο νότιο
Αιγαίο πέλαγος, στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, νότια της Ίου και δυτικά από την
Ανάφη. Απέχει από τον Πειραιά 128 ναυτικά μίλια και 63 ναυτικά μίλια από τη Κρήτη. Ο
Αθηνιός, το μεγαλύτερο λιμάνι του νησιού, έχει δημιουργηθεί στον ομώνυμο όρμο. Η
έκταση της είναι 76,19 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σήμερα η Σαντορίνη είναι ένα από τα
διασημότερα τουριστικά κέντρα του κόσμου.
Είναι γνωστή για το ηφαίστειο της. Η τελευταία ηφαιστειακή δραστηριότητα ήταν το έτος
1950. Τμήματα του ηφαιστείου της Σαντορίνης είναι: Η Νέα Καμένη (1707-1711 μ.Χ.), η
Παλαιά Καμένη (46-47 μ.Χ.), το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο(ενεργό) (1650 μ.Χ.), τα
Χριστιανά νησιά. Η Σαντορίνη ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου και χαρακτηρίζεται
ενεργό ηφαίστειο μαζί με τα Μέθανα, την Μήλο και την Νίσυρο. Η Σαντορίνη καθώς και τα
νησιά Θηρασία και Ασπρονήσι είναι απομεινάρια του ηφαιστειογενούς νησιού Στρογγύλη. Η
Στρογγύλη ήταν ένας ηφαιστειακός κώνος. Το κεντρικό τμήμα της ανατινάχτηκε μαζί με τον
κρατήρα του ηφαιστείου από τη Μινωική έκρηξη που έγινε το 1613 π.Χ. και είχε ως
αποτέλεσμα τη δημιουργία αυτού που σήμερα ονομάζουμε καλδέρα της Σαντορίνης και την
καταστροφή του προϊστορικού πολιτισμού του νησιού. Στο θαλάσσιο χάσμα που
σχηματίστηκε μεταξύ Θήρας και Θηρασίας, που έχει βάθος 1.500 μέτρων, κατά καιρούς
βγήκαν στην επιφάνεια ηφαιστειακοί κώνοι που σχημάτισαν τα εξής νησιά: την Παλαιά, τη
Μικρή και τη Νέα Καμένη, την Καμένη Γεωργίου του Α΄, την Καμένη του Φουκέ, την
Αφρόσσα και τη Δάφνη. Όλα αυτά τα νησιά μεγάλωναν σιγά-σιγά και ενώθηκαν, εκτός από
την Παλαιά Καμένη.
4. Το όνομα της
Το όνομα της νήσου "Θήρα" προέρχεται από τον αρχαίο Σπαρτιάτη Θήρα που από τη Σπάρτη
προερχόμενος αποίκησε πρώτος τη νήσο αυτή. Το δε όνομα "Σαντορίνη" προέρχεται από τους
διερχόμενους Φράγκους Σταυροφόρους οι οποίοι κατά το πέρασμα τους στέκονταν για
ανεφοδιασμό κοντά σε εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, που βρίσκεται στη σημερινή περιοχή της
Περίσας πίσω από τον ιερό ναό του Τιμίου Σταυρού (την αποκάλεσαν Σάντα Ιρίνα), η οποία
υπήρχε στο νησί. Αρχικά υπήρχε η άποψη ότι η εκκλησία αυτή ήταν το παρεκκλήσι της Αγίας
Ειρήνης που υπήρχε στη Θηρασιά, σήμερα θεωρείται πιθανότερο να πρόκειται για τη
μεγαλοπρεπέστατη παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Ειρήνης στη Θήρα, τα
ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν το 1992. Πριν τη μεγάλη ηφαιστειακή καταστροφή των
προϊστορικών χρόνων η νήσος ήταν στρογγυλή και είχε το όνομα Στρογγύλη, ενώ αργότερα
απέκτησε τα ονόματα Καλλίστη ή Καλλιστώ (Αρχαία Ελληνικά καλλίστη: "η πιο όμορφη"),
Φιλητέρη ή Φιλωτέρα, Καλαυρία, Καρίστη, Τευσία, Θηραμένη καθώς και Ρήνεια. Επί
τουρκοκρατίας οι Τούρκοι την ονόμαζαν "Δερμετζίκ" ή "Διμερτζίκ" (= μικρός μύλος), πιθανώς
από τους πολλούς μικρούς ανεμόμυλους που ξεχώριζαν από μακριά.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας επίσημα καθιερώθηκε το όνομα "Θήρα", πλην όμως οι
ξένοι χάρτες συνέχισαν να την ονοματίζουν "Σαντα-Είρηνα" από την οποία και παρέμεινε με
μικρή παραφθορά από τους Έλληνες ως "Σαντορίνη" (αντί του ορθότερου Σαντορήνη).
5. Γεωγραφία
Η Σαντορίνη βρίσκεται σε γεωγραφικό πλάτος από 36o 19' 56" έως 36o 28' 40" Βόρειο και
γεωγραφικό μήκος από 25o 19' 22" έως 25o 29' 13" Aνατολικό. Η σημερινή ημικυκλική και
περισσότερο πεταλοειδής μορφή της νήσου οφείλεται στις κατά καιρούς ηφαιστειακές εκρήξεις
που μετέβαλαν το αρχικό στρογγυλό σχήμα της. Η όψη της από τη πλευρά του ηφαιστείου
παρουσιάζεται βραχώδης και απόκρημνη σε αντίθεση με την ομαλότητα του εδάφους της στο
υπόλοιπό της. Η επιφάνειά της, 76,19 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είναι κατά το πλείστον
ελαφρόπετρα πολύ δεκτική σε καλλιέργεια. Στο ΝΑ τμήμα της, βρίσκεται το βουνό του Προφήτη
Ηλία με το ομώνυμο μοναστήρι του 18ου αιώνα, το οποίο έχει υψόμετρο 567 μέτρα και
αποτελείται από τιτανώδη βράχια και λευκό μάρμαρο. Αυτά τα ασβεστολιθικά πετρώματα είναι
τα παλαιότερα της Σαντορίνης και σχημάτιζαν ένα μικρό νησί πριν αρχίσει η ηφαιστειακή
δραστηριότητα[1]. Συνέχεια αυτού είναι το Μέσα Βουνό ή Βουνό του Αγίου Στεφάνου, λόγω του
παλαιοχριστιανικού ναού που υπάρχει εκεί και το οποίο έχει υψόμετρο 366 μέτρα. Ο
ενδιάμεσος αυχένας που συνδέει τα δύο βουνά αποκαλείται Σελλάδα. Η περίμετρος της
Σαντορίνης είναι περίπου 36 ναυτικά μίλια και παρουσιάζει έξι όρμους: Το Αμμούδι ή Άγιος
Νικόλαος, στη Πάνω Μεριά (Οία Θήρας), της Αρμένης, επίσης στη Πάνω Μεριά, τον όρμο
Μουζάκι, τους όρμους Φηρών και Αθηνιού και τον όρμο του Μπάλου στο Ακρωτήρι.
Γενικά η Σαντορίνη είναι άνυδρος και ξερή, χωρίς λίμνες, ποταμούς, ρεματιές ή χαράδρες. Οι
αρδευτικές ανάγκες της καλύπτονται κυρίως από γεωτρήσεις που γίνονται στο υπέδαφός της,
όπου συγκεντρώνεται κυρίως το βρόχινο νερό. Υφίστανται στη νήσο τρεις κύριες πηγές καθώς
και τέσσερις ιαματικές πηγές. Το έδαφος του νησιού είναι ηφαιστειογενές, πεδινό στο
μεγαλύτερο μέρος του και βραχώδες από την πλευρά του ηφαιστείου.[2] Το έδαφος είναι
εύφορο και ευνοεί την καλλιέργεια των αμπελιών, της φάβας και της ντομάτας (άνυδρη και
μικρόκαρπη ποικιλία).[2] Στο νησί καλλιεργούνται 15.000 στρέμματα με αμπελώνες, ενώ σχεδόν
τα μισά (7.100 στρέμματα) καλλιεργούνται στην περιοχή της Οίας.[2] Η υψηλότερη κορυφή
είναι ο Προφήτης Ηλίας (567μ.).[2]
6. Πριν αρχίσει η ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Σαντορίνη, πριν 2 με 2,5 εκατομμύρια χρόνια, στη θέση της
Σαντορίνης υπήρχε ένα μικρό νησί που αποτελούταν από μεταμορφωσιγενή πετρώματα, κυρίως
μεταμορφωμένους ασβεστόλιθους και σχιστόλιθους. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα αρχικά έλαβε χώρα
στη περιοχή του Ακρωτηρίου και στις νησίδες Χριστιανά Θήρας. Αυτά τα πετρώματα σήμερα έχουν
αλλοιωθεί έντονα. Στη συνέχεια, πριν 500.000 χρόνια περίπου, δημιουργήθηκε στα βόρεια του νησιού το
ηφαίστειο της Περιστερίας, το οποίο παρήγαγε ανδεσιτικές λάβες. Σήμερα υπολείμματα του ηφαιστείου
αυτού βρίσκονται στο Μικρό Προφήτη Ηλία και το Μεγάλο Βουνό. Συγχρόνως μικρότερα ηφαίστεια - κώνοι
σκωρίας ήταν ενεργά προς τα νότια, στον Μπάλο, Κόκκινη Παραλία και Κοκκινόπετρα. Στη συνέχεια μέχρι
πριν 200.000 χρόνια, δημιουργείται ένα ασπιδωτό ηφαίστειο που ενώνει όλα τα επιμέρους νησιά. Αυτή η
φάση τελειώνει με μια σειρά ισχυρών εκρήξεων που δημιουργεί την πρώτη καλντέρα.[1] Η ηφαιστειακή
δραστηριότητα παρατηρείται ξανά πριν 180.000 χρόνια. Μια δεύτερη καλντέρα δημιουργείται πριν 40.000
με 60.000 χρόνια από ισχυρές εκρήξεις. Στη συνέχεια σχηματίζονται ηφαίστεια του Σκάρου και της
Θηρασιάς, τα οποία καταστρέφονται από την έκρηξη του Ρίβα πριν 21.000 χρόνια. Τον 17ο αιώνα π.Χ.
λαμβάνει χώρα η μινωική έκρηξη, η οποία δίνει στην καλντέρα το σημερινό της σχήμα.[1] Η μινωική έκρηξη
είναι από τις μεγάλυτερες των ιστορικών χρόνων και είχε σημαντικό αντίκτυπο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο όγκος των ηφαιστειακών αναβλημάτων υπολογίζεται ανάμεσα σε 39 και 61, ίσως και 99 κυβικά
χιλιόμετρα και κάλυψαν με ένα στρώμα πάχους δεκάδων μέτρων τη Σαντορίνη. Η δραστηριότητα κατά τους
ιστορικούς χρόνους δημιούργησε τις νησίδες Νέα Καμένη Θήρας και Παλαιά Καμένη Θήρας μέσα στην
καλντέρα.
Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Σαντορίνη είναι αποτέλεσμα της καταβύθσης της Αφρικανικής πλάκας
κάτω από την Ευρασιατική, ή ακριβέστερα την υποπλάκα του Αιγαίου. Η καταβύθιση γίνεται με ταχύτητα 5
cm/έτος προς τα βορειοανατολικά με γωνία 30-40°, και το όριο μεταξύ των δύο πλακών βρίσκεται στην
ελληνική τάφρο νότια της Κρήτης. Πλάκα της Αφρικής λιώνει σε μεγάλο βάθος και στη συνέχεια τα λιωμένα
πετρώματα ανέρχονται στην επιφάνεια και σχηματίζουν τα ηφαίστεια των Μεθάνων, της Μήλου, της
Σαντορίνης και της Νισύρου, τα οποία αποτελούν το Ηφαιστειακού Τόξου του Νοτίου Αιγαίου. Το
σύμπλεγμα της Σαντορίνης, που περιλαμβάνει επίσης τις νησίδες Χριστιανά και το υποθαλάσσιο ηφαίστειο
Κολούμπο, είναι το πιο ενεργό του τόξου.
7. Το κλίμα της
Η Σαντορίνη σύμφωνα με την αναθεώρηση της
Κλιματικής κατάταξης Κoppen έχει εύκρατο ερημικό
κλίμα (BWh) και μαζί με την Ανάφη αποτελούν τις
μοναδικές περιοχές στην Ευρώπη με αυτού του είδους το
κλίμα. Έτσι, το κλίμα της Σαντορίνης είναι ιδιόμορφο και
παρόλο που είναι το νοτιότερο νησί των Κυκλάδων είναι
και το ψυχρότερο.[2] Αυτό οφείλεται κυρίως στους
βορειοανατολικούς ανέμους, ωστόσο ο χειμώνας είναι
ήπιος με μέση θερμοκρασία περίπου 10ο C. Τον χειμώνα
παρουσιάζονται συχνές βροχοπτώσεις, ενώ το καλοκαίρι
δεν βρέχει σχεδόν ποτέ με αποτέλεσμα η Σαντορίνη να
αποτελεί πόλο έλξης πολλών τουριστών απ' όλο τον
κόσμο.
10. Το ηφαίστειο
Σαντορίνη : το νησί του Ηφαιστείου
Η Σαντορίνη αποτελεί ένα από τα 5 ηφαιστειακά κέντρα που απαρτίζουν το νότιο ηφαιστειακό τόξο του
Αιγαίου. Ειναι σαν να προεξέχει από το βαθύ μπλε της θάλασσας. Φαίνονται οι κορυφές των τεράστιων
ηφαιστειακών βράχων, γεμάτοι από ολόλευκα σπίτια και εκκλησίες. Στρώμα πάνω στο στρώμα το κόκκινο
ηφαιστειακό πέτρωμα δημιουργεί μία οπτική εικόνα μοναδική πάνω στη Γη.
Η Εκρηξη : Εποχή του χαλκού 1600 π.χ
Το ηφαίστειο της Σαντορίνης ειναι από τα μεγαλύτερα υποθαλάσσια ενεργά ηφαίστεια στο κόσμο. Ισως το
μόνο ηφαίστειο που η Καλντέρα του φθάνει μέχρι τη θάλασσα. Η μεγαλύτερή του έκρηξη συνέβη κατά την
διάρκεια της Μινωική Εποχής του Χαλκού πριν από 3.600 χρόνια. Ολόκληρο το κέντρο του τότε κυκλικού
νησιού βυθίστηκε στη θάλασσα κατά την διάρκεια της τρομερής ηφαιστειακής έκρηξης. Η έκρηξη
προκάλεσε παλιρροιακό κύμα που κυριολεκτικά αφάνισε τον προηγμένο πολιτισμό της Μινωικής Κρήτης,
70 μίλια νότια της Σαντορίνης.
Η τεράστια μάζα ελαφρόπετρας που εκτινάχθηκε κατά την ηφαιστειακή έκρηξη κάλυψε την επιφάνεια της
θάλασσας σε μία ευρεία περιοχή που εν συνεχεία ξεβράστηκαν στις ακτές σε υψηλότερα επίπεδα από το
τσουνάμι που προκλήθηκε από την έκρηξη. Στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές του Αιγαίου,
βρέθηκαν κομμάτια ελαφρόπετρας που φαίνεται πως είχαν παρασυρθεί στην επιφάνεια της θάλασσας.
Ελαφρόπετρα επίσης βρέθηκε στις βόρειες ακτές της Κρήτης, στις ακτές της Ανάφης, της Λήμνου, της
Πάρου, της Σαμοθράκης, της Κύπρου, ακόμη και του Ισραήλ. Οι ειδικοί έχουν ανακαλύψει ίχνη αυτής της
έκρηξης ακόμη και μέχρι το Δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο.
Αυτό που αποτελεί σήμερα τη Σαντορίνη είναι ένα μεγάλο μέρος του (τότε κυκλικού) νησιού σε σχήμα
ημισελήνου, που βρίσκεται και η μεγαλύτερη καλντέρα της Γης.
11. Η ηφαιστειακή δράση
Οι ηφαιστειολόγοι και οι γεωλόγοι έχουν εντοπίσει 12 κύκλους ηφαιστειακής δραστηριότητας
στα τελευταία 200.000 χρόνια.
Πριν από 100.000 χρόνια από μεγάλη έκρηξη δημιουργήθηκε το νότιο τμήμα της Καλντέρας
Η έκρηξη του 1600 π.Χ. , όταν κατακερματίστηκε η Στρογγύλη, δημιούργησε το βόρειο τμήμα
Το 197 π.Χ. ο Στράβωνας περιγράφει την έκρηξη με την οποία αναδύθηκε η νήσος Ιερά, η οποία
διαβρώθηκε σταδιακά (σήμερα είναι ο ύφαλος που ονομάζεται Μπάγκος).
Το 46-47 μ.Χ. η έκρηξη του ηφαιστείου δημιούργησε την Παλαιά Καμένη.
Το καλοκαίρι του 726 μ.Χ. ηφαιστειακή τέφρα εκτινάχθηκε σε μεγάλη απόσταση και το μάγμα
της έκρηξης αυτής υπάρχει στο ΒΑ τμήμα της Παλαιάς Καμένης σήμερα.
Το 1570 μ.Χ. το ηφαίστειο δραστηριοποιήθηκε πάλι. Η δράση διήρκεσε τρία χρόνια και η
ανάδυση μεγάλης ποσότητας μάγματος δημιούργησε τη Μικρή Καμένη.
Το 1707 και για τα επόμενα 4 χρόνια υπήρξαν διαδοχικές εκρήξεις και φαινόμενα που είχαν ως
αποτέλεσμα την ανάδυση της Νέας Καμένης. Τη μορφή που έχει σήμερα την πήρε όμως μετά
από σειρά νεότερων κύκλων ηφαιστειακής δραστηριότητας στις χρονικές περιόδους 1866-
1870, 1925-1928, 1939-1941, 1950.
12.
13. Γεωλογία
Γεωλογικές μελέτες δείχνουν ότι η πρώτη ηφαιστειακή δραστηριότητα
στη γενικότερη περιοχή της Σαντορίνης άρχισε πριν από περίπου 2,5
εκατομμύρια χρόνια και δημιούργησε το συγκρότημα των Χριστιανών.
Στη στενή περιοχή της Σαντορίνης το ηφαίστειο δραστηριοποιήθηκε
πριν από περίπου 1 εκατομμύριο χρόνια και μέσα στα τελευταία
400.000 χρόνια εξερράγη παροξυσμικά τουλάχιστον 12 φορές.
Αυτές οι εκρήξεις εκδηλώνονται κάθε 20.000 χρόνια πάνω κάτω και
δημιουργούν τεράστιους κρατήρες κατάρρευσης (καλδέρες). Μεταξύ
των εκρήξεων, που καταστρέφουν το νησί, παρεμβάλλονται ηπιότερα
μεσοδιαστήματα μεταβλητής διάρκειας, κατά τα οποία πάμπολλες
εκρήξεις μικρότερης έκτασης το ξανακτίζουν σιγά σιγά.
14. Η διαδοχή των εκρήξεων
Την ηφαιστειακή δραστηριότητα της Σαντορίνης επηρεάζει ένα τεκτονικό ρήγμα που ξεκινάει από τα
Χριστιανά, περνά από τη Σαντορίνη και καταλήγει στην Αμοργό. Το ρήγμα αυτό παραμένει ενεργό και είναι
εκείνο που προκάλεσε τον σεισμό του 1956.
Η ηφαιστειακή εξέλιξη της Σαντορίνης ακολουθεί, επομένως, μια κυκλική διαδοχή εκρήξεων. Επί πολλές
χιλιετίες το ηφαίστειο δραστηριοποιείται κάθε τόσο χωρίς παροξυσμικές εκδηλώσεις. Η λάβα που στο
μεταξύ συσσωρεύεται, επεκτείνει και ανυψώνει σταδιακά τους ηφαιστειακούς κώνους. Οσο πιο ψηλά
ανεβαίνουν, ωστόσο, τόσο μεγαλύτερη διαδρομή πρέπει να ακολουθήσει το μάγμα για να βγει στην
επιφάνεια, τόσο περισσότερο δυσκολεύεται να διαφύγει και τόσο περισσότερο ευνοείται η πρόωρη ψύξη
του μέσα στους κώνους. Βαθμιαία, το Θηραϊκό μάγμα ψύχεται και στερεοποιείται μέσα στους κώνους, πριν
φτάσει στην επιφάνεια, φράζοντας τους κρατήρες.
Μετά το φράξιμο ακολουθεί μεγάλη περίοδος σχετικής ηρεμίας, στη διάρκεια της οποίας μεγάλες
ποσότητες μάγματος παγιδεύονται σε υπόγειους χώρους και αυξάνουν την πίεση διαφυγής, η οποία
εκτονώνεται κάθε τόσο, αν και όχι αρκετά, από μικρές διανοίξεις πόρων έκρηξης. Οταν ομως η πίεση στους
υπόγειους χώρους ξεπεράσει σε δύναμη το βάρος και τη συνοχή των υπερκείμενων κώνων, τότε το μάγμα
ανοίγει δίοδο προς την επιφάνεια με παροξυσμική ένταση θρυμματίζοντας και ανατινάζοντας όλα τα
εμπόδια στο δρόμο του. Μαζί με το μάγμα βγαίνει και υπέρθερμος ατμός, που εκτονώνεται στην επιφάνεια
και μετατρέπεται σε υδρατμό.
Οι δυο τελευταίες παροξυσμικές εκρήξεις στη Σαντορίνη έγιναν πριν από περίπου 21 και 3,6 χιλιάδες
χρόνια, αντίστοιχα. Η τελευταία τοποθετείται στη Μινωική εποχή και πιο συγκεκριμένα στο δεύτερο μισό
του 17ου π.Χ. αιώνα.
Η Καλντέρα της Σαντορίνης πάντως δεν σχηματίστηκε τότε. Δημιουργήθηκε προοδευτικά από πολλές
κατακρημνίσεις σε διαφορετικές εποχές ηφαιστειακής δράσης, που διαμόρφωσαν κατά διαστήματα και τη
γεωμορφολογία του νησιού.
15.
16. Η δημιουργία της Νέας Καμένης
Διαβάζοντας το κείμενο που ακολουθεί μπορεί να καταλάβει
κανείς τι είναι η Σαντορίνη. Και τι είναι οι άνθρωποι που την
κατοίκησαν. Ενα νησί γεννήθηκε μπροστά στα μάτια τους, με
οδύνες τόσο πολλές και τόσο μακροχρόνιες που δύσκολα θα
άντεχε να τις βλέπει ανθρώπου μάτι. Κι όμως, όλα αυτά τα χρόνια
οι άνθρωποι ήταν εκεί. Και με τις βάρκες τους πήγαιναν δίπλα στο
ηφαίστειο, να το δουν από κοντά!
Την έκρηξη του 1707, πού δημιούργησε τη νησίδα Νέα Καμένη,
παρακολούθησε και περιγράφει ένας Ιησουίτης περιηγητής
εγκατεστημένος στη Θήρα, ο πατήρ Tarillon, σε μια έκθεση προς
τους προϊσταμένους του. Στις 23 Μαΐου 1707 είδε να βγαίνει από
τη θάλασσα ένα καινούργιο νησί, ανάμεσα στη Μικρή και τη
Μεγάλη Καμένη.
17.
18. Ιστορία
Το νησιωτικό σύμπλεγμα της Σαντορίνης έχει πολύ μεγάλη ιστορία που χάνεται στα βάθη του
χρόνου και μερικές φορές μπερδεύεται με το μύθο και δημιουργεί την Μυθιστορία.
Ιστορικά το νησί είχε κατοίκους τουλάχιστον από τα μέσα της τρίτης χιλιετηρίδας π.Χ.. Είναι
προφανές πως η Ιστορία και ο Μύθος του νησιού συνδέεται άμεσα με το ηφαίστειο και την
δραστηριότητά του. Οι πρόσφατες ανασκαφές (άρχισαν την δεκαετία του '60 από τον καθηγητή
Σπύρο Μαρινάτο, μέχρι και σήμερα από τον καθηγητή Χρ. Ντουμά) που έγιναν στο νότιο μέρος
του νησιού και συγκεκριμένα κοντά στον οικισμό Ακρωτήρι, έφεραν στον φως μια παραλιακή
πόλη με πολιτισμό συγγενικό με τον Μινωικό όμως με ιδιαιτέρα τοπικά Κυκλαδικά στοιχεία. Ο
Ηρόδοτος την αναφέρει ως Στρογγύλη, λόγω του κυκλικού σχήματος, η οποία σύμφωνα με τη
Μυθολογία αναδύθηκε από τον βυθό της θάλασσας. 'Οχι πολύ αργότερα ονομάστηκε Καλλίστη
εξ'αιτίας της ομορφιάς της και στην συνέχεια απέκτησε διάφορα ονόματα όπως Φιλωτέρα,
Καρίστη, Καλαυρία, Τευσία, Θηραμένη ακόμα και Ρηνία.
Για τη Σαντορίνη υπάρχει η μυθιστορική άποψη ότι συνδέεται με την χαμένη Ατλαντίδα,
δηλαδή πως ήταν το κεντρικό τμήμα του νησιού που καταποντίστηκε. Περίπου το 1500 π.Χ.
έγινε η πρώτη σημαντική ιστορική έκρηξη του ηφαιστείου. Οι κάτοικοι του νησιού είχαν
προφανώς ειδοποιηθεί νωρίτερα να εγκαταλείψουν το στρογγυλό νησί και έτσι γλύτωσαν από
τον αφανισμό. Στο συμπέρασμα αυτό μας οδηγούν τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν από την
αρχαιολογική σκαπάνη,αφού βρέθηκε μια άθικτη ερειπωμένη πόλη χωρίς ίχνος ανθρώπινης
παρουσίας. Η έκρηξη του ηφαιστείου ευθύνεται για τον καταποντισμό του δυτικού τμήματος
του νησιού και κατά πολλούς για τον ολοσχερή αφανισμό του Μινωικού πολιτισμού λόγω των
19. Μυθολογία
Στην μυθολογία λέγεται πως η έκρηξη αυτή περιγράφεται από τον μύθο του Φαέδοντα, γιος
του Ήλιου και της Κλυμένης, ο οποίος ζήτησε άδεια από τον πατέρα του να οδηγήσει το άρμα
του. Όμως δεν κατάφερε να ελέγξει τα αφηνιασμένα άλογα του άρματος με αποτέλεσμα την
αλλαγή της πορείας με καταστροφικά αποτελέσματα. Τότε επενέβει ο Δίας και κατακεραύνωσε
τον Φαέδοντα για να μπορέσει να σταματήσει το άρμα.
Δεύτερη εκδοχή κατά τη μυθολογία για τα παλιρροιακά κύματα είναι εκείνη που τα περιγράφει
ως τα κύματα που δημιούργησε ο Ποσειδώνας εξ'αιτίας της ήττας του στο να κερδίσει την
Αθήνα.Μέχρι τον 13ο αιώνα π.Χ. το νησί δεν κατοικείται. Οι μετέπειτα άποικοι του νησιού ήταν
οι Φοίνικες με αρχηγό τους τον Κάδμο και στην συνέχεια οι Λακεδαιμόνιοι, από τον αρχηγό των
οποίων πήρε το επίσημο όνομά της "Θήρα".
Η Θήρα λόγω της θέσης της ήταν το σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης και τον 7ο π.Χ.
αιώνα ιδρύει την πρώτη και μοναδική αποικία της στα παράλια της Βόρειας Αφρικής την
"Κυρήνη". Τον 6ο αιώνα π.Χ. η Θήρα κόβει το δικό της νόμισμα και καθιερώνεται το έμβλημα
τον δύο δελφινιών. Κατά της διάρκεια των Πελοποννησιακών πολέμων η Θήρα παίρνει το
μέρος των Σπαρτιατών.
Στην συνέχεια ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του, κυρίως ο Πτολεμαίος, την
χρησιμοποιούν ως βάση στις πολεμικές επιχειρήσεις. Στα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια δεν
έπαιξε κάποιο καθοριστικό ρόλο είτε σε στρατιωτικό είτε σε πολιτικό επίπεδο. Σημαντικά
ιστορικά στοιχεία της περιόδου αυτής, είναι η έλευση του Χριστιανισμού τον 3ο μΧ αιώνα και η
κατασκευή της Παναγίας Επισκοπής από τον Αλέξιο Κομνηνό, τον πρώτο μάλλον επίσκοπο σε
καθολική εκκλησία.
20. Μετά την τέταρτη Σταυροφορία και την άλωση της Πόλης από τους
Σταυροφόρους η Σαντορίνη εντάσσεται στο Δουκάτο της Νάξου. Αυτή
είναι η περίοδος που πήρε το γνωστότερο όνομά της από την εκκλησία
της Αγίας Ειρήνης (Santa Irini) στην Περίσσα. Η πειρατεία έπληξε το νησί
όπως και τα περισσότερα του Αιγαίου κατά την διάρκεια της
Φραγκοκρατείας, με το πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα να είναι ο
φόβος και ο τρόμος του νησιού το 1537. Όταν άργότερα το νησί
καταλήφθηκε από τους Τούρκους (1579-1821), επήλθε η καταστολή της
πειρατείας και άρχισε η ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου. Τότε η
ονομασία που χρησιμοποιούσαν για το νησί ήταν Δεμετζίκ, που σημαίνει
μικρός μύλος και εικάζεται πως προήλθε από τους ανεμόμυλους.
Η Σαντορίνη συμμετείχε και στην επανάσταση του 1821, με το καπετάνιο
Ευάγγελο Ματζαράκη ο οποίος σήκωσε την σημαία της επανάστασης και
αργότερα το 1830 ενώθηκε τελικά με την Ελλάδα. Στις 18 Οκτωβρίου του
1944, η Σαντορίνη κατελήφθη από τις Δυνάμεις του άξονα (Ιταλία -
Γερμανία) μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας.
21.
22. Κυκλαδικά χρόνια
«Κύκλος Άδη οι Κυκλάδες, καταμεσής στην αφρόεσσα θάλασσα του Αιγαίου.
Νησιά περήφανα, σκληρά, αγέρωχα, φτιαγμένα από γόνιμη μαρμάρινη μάζα.
Οι Έλληνες της αρχαιότητας τα ονόμασαν Κυκλάδες γιατί τα φαντάζονταν
παραταγμένα σε κύκλο γύρω από το Ιερό Νησί του Απόλλωνα, τη Δήλο. Κι η
Θήρα, ένας βράχος καμένος, απομεινάρι της οργής του ηφαιστείου που
συγκλόνισε συθέμελα στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ, όλη τη λεκάνη της
Μεσογείου. Βυθίζει φλεγόμενες ρίζες της σε θάλασσα μαύρη μέσα στον
αντίλαλο των ηφαιστειακών πυρρίχιων χορών της φλογερής λάβας».
Μετά την τρομερή έκρηξη του ηφαιστείου η αρχαία Στρογγύλη
κατακερματίστηκε και τα νερά του Αιγαίου κατάπιαν ολόκληρο το κεντρικό
κομμάτι του νησιού. Όταν η οργή του ξεθύμανε απόμειναν τρία ξέχωρα
κομμάτια καμένης γης, η σημερινή Θήρα, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι και
στη μέση ο μεγαλύτερος κρατήρας -καλδέρα-σε βάθος στον κόσμο με έκταση
83 τ. μ διάμετρο 10 και βάθος 400 μέτρα. Μια άβυσσος που μέσα της αντηχεί
ακόμα ο ήχος του θανάτου και χτυπά το χάος τα πέλματά του στην ερημιά της
αρχαίας νύχτας.
23. Όπως μας αφηγείται ο Ηρόδοτος το πανέμορφο κυκλαδίτικο νησί που είχε θαφτεί
κάτω από την καυτή τέφρα, ονομάστηκε ΚΑΛΛΙΣΤΗ από την ομορφιά του και
κατοικήθηκε και πάλι στα τέλη του 13ου π.Χ αι., από την γενιά του ΚΑΔΜΟΥ κι
αργότερα από Δωριείς με επικεφαλής τον ΘΗΡΑ που του χάρισε το όνομά του.
Ταξιδεύοντας στους ιριδισμούς της αιωνιότητας με φως Πελασγικό, η Θήρα έπαιξε
από τα πανάρχαια χρόνια το ρόλο του προγεφυρώματος μεταξύ Ανατολής και Δύσης
μαζί με την Κρήτη, τη Μήλο, τη Ρόδο και την Κύπρο.
Βιγλάτορες αετοί θαλασσινοί, έμπειροι και τολμηροί θαλασσοπόροι, οι Κυκλαδίτες
από τους πανάρχαιους χρόνους, όργωναν με τα πρωτόγονα σκαφίδιά τους τις γύρω
θάλασσες διαπρέποντας στην πειρατεία. Στην εποχή των μετάλλων ολόκληρο το
Αιγαίο αυλακωνόταν από Κυκλαδικά σκάφη, στα μέσα όμως της τρίτης χιλιετίας
αρχίζουν να χάνουν τον έλεγχο των θαλασσίων επικοινωνιών. Είναι η εποχή που η
Μινωική Κρήτη αρχίζει να αναπτύσσει εμπορικές σχέσεις με Αίγυπτο, Συρία και τη
Μικρά Ασία. Τα Μινωικά, ποντοπόρα καράβια συχνά θα βρέθηκαν μπροστά στα
πειρατικά των Κυκλαδιτών. Η θαλασσοκράτειρα Κρήτη ελευθέρωσε τους θαλάσσιους
δρόμους που της εξασφάλιζαν την ανάπτυξη του εμπορίου κι αρχίζει να προβάλλει
έντονη η παρουσία κρητικών πολιτιστικών στοιχείων σε όλο το χώρο του
προϊστορικού Αιγαίου. Πρώτος ο Μίνως, όπως λέει κι ο Θουκυδίδης, κατόρθωσε να
απαλλάξει την θάλασσα από την πειρατεία και να κυριαρχήσει στις Κυκλάδες.
24.
25. Ωραία τα καλοκαίρια με τις ανατολές και τα ηλιοβασιλέματα που βάφουν την θάλασσα με κοκκινωπές
ανταύγειες στα ΦΗΡΑ, στην ΟΙΑ, το ΑΚΡΩΤΗΡΙ, πάνω στο σπαραγμένο μισοφέγγαρο της σύγχρονης
ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ. Παλλόμενο νεφέλωμα η άλως των αναθυμιάσεων από τον κρατήρα πάνω στο νησάκι της
Νέας Καμένης, μας θυμίζει εκείνη την φρικαλέα μήτρα του σκότους που ξύπνησε φλεγόμενη και χύθηκε
στην άβυσσο για να βεβαιώσει την αιωνιότητα για το πρόσκαιρο του ανθρώπινου βίου. Στα ριζώματα των
πυλώνων της στεριάς οι αφρίζουσες παραλίες, το φρύδι του γκρεμού, ο φιδογυριστός δρόμος και παντού ο
καταγάλανος ουρανός με το θαύμα του ήλιου να ντύνει με χρυσάφι την απεραντοσύνη του βαθυκύανου
Αιγαίου με τα δελφίνια και τα χελιδονόψαρα. Στις φαιοκόκκινες και μαύρες επιφάνειες των βράχων
φωλιάζουν άσπρα νησιώτικα σπίτια πλωρίζοντας τα παράθυρά τους στ΄ ανοιχτά της θάλασσας. Πάνω τους
κρέμεται η έκπληξη της αβύσσου καθώς ισορροπούν στο πρόσωπο του χάους και ξυπνούν με φωνές και
γέλια, χορούς κι έρωτες την κοιμώμενη ιερή μνήμη.
Επί χιλιετίες η θηραϊκή γη έκρυβε τα θαυμαστά μυστήρια της προϊστορικής πόλης που σαβανώθηκε με τη
λάβα που ξέβρασε το ηφαίστειο. Κι ήταν αυτός ο αποτρόπαιος μαύρος μανδύας που διατήρησε κάτω από
την προστατευτική του σκέπη όλη τη λάμψη και την ομορφιά του πανάρχαιου, λαμπρού πολιτισμού της.
Στον προϊστορικό οικισμό, το Ακρωτήρι, όπως λέγεται η περιοχή του νοτιότατου άκρου στα Φηρά της
Σαντορίνης κατάντικρυ στην Κρήτη, στα πρωτοελληνικά χρόνια των Πελασγών, υπήρχε μια μεγάλη πόλη με
φυσικό λιμάνι που θάφτηκε αλλά και προστατεύτηκε από τεράστια στρώματα τέφρας γύρω στο 1640 π.Χ.
Αυτήν την πόλη με τα άπειρα θαύματα της προϊστορικής κοινωνίας έφερε στο φως η σκαπάνη των
αρχαιολόγων Σπύρου Μαρινάτου και Χρήστου Ντούμα. Οι ανασκαφές στην αρχαία Θήρα και στο Ακρωτήρι
έβγαλαν το νησί από την αφάνεια. Από την 3η χιλιετία π.Χ., διαμορφώνεται ένας ακμαίος πολιτισμός που
υπολογίζεται σαν ο πρώτος στην Ευρώπη με αφετηρία και κέντρο την Κρήτη. Τα πυκνοκατοικημένα και με
φυσική οχύρωση νησιά του Αιγαίου αναπτύσσουν τη ναυτιλία, το εμπόριο, την αμπελουργία, τη
μεταλλουργία κι ακόμη την τέχνη της αγγειοπλαστικής και της γλυπτικής. Τέχνη θαυμαστής και μοναδικής
απλότητας και ομορφιάς, αμάλγαμα ανεξαρτησίας από το πρωτομινωικό κέντρο, έμελλε να γίνεται ο
δάσκαλος της σύγχρονης τέχνης.
26. Οι αρχαιότητες της Θήρας είναι
ένας μοναδικός θησαυρός, μια
μοναδική πηγή γνώσης για την
προϊστορία του Αιγαίου κι έχουν
διατηρηθεί σε πολύ καλή
κατάσταση δίνοντας μας μια
εικόνα για τα επιτεύγματα του
Κυκλαδικού Πολιτισμού. Οι
Θηραίοι όπως όλοι οι Κυκλαδίτες,
ξεχώριζαν για τις επιδόσεις τους
στην ναυτιλία και το
διαμετακομιστικό εμπόριο από τα
προϊστορικά χρόνια. Το Αιγαίο
τους έφερε σε επαφή με ένα ευρύ
φάσμα πολιτισμών. Έτσι έφερναν
οψιδιανό από τη ΜΗΛΟ, γύψο και
πορφύρα από την ΦΟΙΝΙΚΗ, χαλκό
και κρασί από την ΚΥΠΡΟ,
αλάβαστρο και πηλό από την
ΚΡΗΤΗ.
27. Οι ανασκαφές μας έδωσαν
πολύτιμες πληροφορίες για την
Αρχιτεκτονική του προϊστορικού
Αιγαίου. Στο Ακρωτήρι υπάρχουν
ολόκληροι τοίχοι για να
υπολογισθεί το ύψος των σπιτιών
και των δωματίων, η
διαρρύθμιση, τα δομικά υλικά και
τον αντισεισμικό ρόλο τους. Τα
τριώροφα σπίτια με τις
εκπληκτικής ωραιότητας
τοιχογραφίες, οι λιθόστρωτοι
δρόμοι, το ρυμοτομικό σχέδιο
που ελάχιστα διαφέρει από των
σημερινών χωριών του νησιού, το
αποχετευτικό και υδρευτικό
σύστημα, η οργάνωση της
οικιακής οικονομίας, τα ίχνη
διατροφής των κατοίκων της και
οι πληροφορίες για την κοινωνική
και οικονομική διάρθρωση αυτής
της πόλης προσφέρουν στην
ανθρωπότητα μια πόλη πολύτιμη
και μαγική όταν την πλησιάζεις.
28. Το θηραϊκό σπίτι ήταν αυτόνομο, άνετο και καλοφτιαγμένο. Χτίζονταν με βάση ένα λειτουργικό
πολεοδομικό σχέδιο που εξασφάλιζε αέρα, φως και ήλιο απ΄ όλες τις πλευρές. Στους επάνω ορόφους
άνοιγαν μεγάλα παράθυρα και διακοσμούσαν τους τοίχους με τοιχογραφίες μοναδικής ομορφιάς που
αποδεικνύουν το υψηλό βιοτικό και πνευματικό επίπεδο και το σημαντικό δεσμό της τέχνης με την
καθημερινή ζωή στο νησί. Η επαφή με τους σύγχρονους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου τους
γέμισε ιδέες, τους έκανε να εκτιμήσουν το ωραίο και να το προσαρμόσουν στην καθημερινή τους ζωή.
Πέρα από την καλλιτεχνική τους αξία οι τοιχογραφίες αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την
εποχή τους. Μέσα από αυτές αναδύεται μια ολοζώντανη προϊστορική κοινωνία που έσφυζε από ζωή. Η
πόλη ανήκε σε κοινωνία με ίσια μοιρασμένο τον πλούτο.
29. Στις Κυκλάδες από την αρχή της 3ης χιλιετίας
έχουμε μια μετάβαση από το νεολιθικό χωρίο
και την αγροτική οικονομία στην πόλη και τα
δημόσια έργα που απαιτούν συλλογική
προσπάθεια. Έχουμε μια διάρθρωση των
πρωτοαστικών κέντρων που η οικονομία τους
βασίζεται στη ναυτιλία και το εμπόριο που
είναι το ίδιο ριψοκίνδυνα για όλους κι επόμενα
δεν δέχονται εύκολα την εξουσία του ενός. Η
μελέτη στα νησιά του Αιγαίου δεν μας
αποδείχνει την ύπαρξη μιας ισχυρής εξουσίας
ενός βασιλιά. Στις προϊστορικές Κυκλάδες
υπήρχε μια δημοκρατικά, ισότιμα κι ισόνομα
διαμορφωμένη κοινωνία. Στοιχεία για τον
ιδιωτικό βίο της εποχής εκείνης και ειδικότερα
της γυναίκας, αντλούμε από τις όμορφες
τοιχογραφίες της ΘΗΡΑΣ, όπου η γυναίκα
παρουσιάζεται με χαρούμενα ενδύματα,
περίτεχνες κομμώσεις και βαρύτιμα
κοσμήματα. Οι κάτοικοι του προϊστορικού
Αιγαίου ζούσαν σε άμεση επαφή με τη φύση,
που έπαιζε πρωταρχικό ρόλο στην ζωή τους. Το
φυσικό περιβάλλον ήταν γι αυτούς μια μητρική
αγκαλιά μέσα στην οποία η ζωή κυλούσε
ευτυχισμένη, χαρούμενη κι αμέριμνη.τοιχογραφία
30. Ο σεβασμός που έδειχνε προς τη Φένα με λιβελούλες στον υπέροχο λαιμό
της ενώ το κεφάλι περιβάλλει ένα φίδι. Νεαροί ύση του ανέδειξε μια
ιδιαίτερη ευαισθησία και μια κλίση προς την τρυφερότητα, την ομορφιά
και την χάρη. Το χρώμα έσμιξε με την πλαστικότητα και τη ζωντάνια της καθημερινής
ζωής κι αντλώντας οι καλλιτέχνες την έμπνευση τους από τον πλούσιο κόσμο του
ζωικού και φυτικού βασιλείου κατόρθωσαν να χαρίσουν στα έργα τους το μυστικό
παλμό της ζωής. Ανθίζουν οι κρόκοι ενώ ολόγυρα φτεροκοπούν χελιδόνια ανάμεσα σε
κόκκινα κρίνα στην Τοιχογραφία της Άνοιξης. Η ΠΟΤΝΙΑ των ΘΗΡΩΝ, η Μεγάλη Θεά
της Φύσης, φοράει ένα περιδέραιο με πάπιες κι ψαράδες μεταφέρουν αρμαθιές με
ολόφρεσκα ψάρια, ενώ στα γαλήνια νερά του πελάγους πηδούν παιχνιδιάρικα
δελφίνια και χελιδονόψαρα.
Οι πανέμορφες Θηραίες, δυναμικές και φιλάρεσκες, αναπτύσσουν ελεύθερες την
προσωπικότητά τους παίρνοντας μέρος σε κάθε είδους εξωοικιακές ασχολίες. Φορούν
κοσμήματα, κομψά φορέματα με γυμνό το στήθος, περίτεχνες ζώνες και φαρδιές
φούστες. Το γυμνό στήθος των γυναικών θεωρείται ένδειξη γονιμότητας και
σχετιζόταν άμεσα με τη λατρεία της ΜΗΤΕΡΑΣ ΘΕΑΣ, γι΄ αυτό και γνώρισε τόσο
μεγάλη διάδοση σε όλον τον Αιγιακό χώρο. Οι άνδρες προτιμούσαν το μινωικό
περίζωμα, το οποίο συγκρατείτο από κάποιας μορφής δεσμό κι η θηραϊκή ενδυμασία
ήταν ανάλογη με το επάγγελμα κι όχι την κοινωνική θέση. Ο αρχαίος πολιτισμός της
Θήρας ήταν όπως και των Κρητών, ένας πολιτισμός στον οποίο η Γυναίκα έπαιζε ένα
σημαντικό και αναμφισβήτητο κεντρικό ρόλο. Η μακρινή πρόγονος της σημερινής
γυναίκας που ζούσε στον αιγιακό χώρο μέσα στην ασφάλεια και την θαλπωρή της
μητριαρχικής θρησκευτικής και κοινωνικής αγκαλιάς, δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από
αυτήν.
31.
32.
33. Πηγές που χρειάστηκαν για την εργασία μας:
http://www.santorinigreece.gr/santorinivolca
no
http://www.santorini-
travel.gr/santorini/history-mythology/
http://www.hellinon.net/Aneotera/Thera.htm
http://www.santorini.gr/
index.php?option=com_content&view=article
&id=113&Itemid=65&lang=el
