2. www.notecomaselmundo.org
Mugarik Gabeko Albaitariak-Veterinarios Sin Fronteras, 2009.
www.veterinariossinfronteras.org
Edukiak ( 7.3 eta 7.4 puntuak izan ezik): Arrate Corres.
CD-osagarria “Agricultura sin etiquetas, iniciación al manejo natural de huertas”: Francisco Saenz
Euskara zuzenketak: Aritza Agirrezabal, Iraide Otazua.
Diseinua: Laura Fernandez Blanco.
Koordinazioa: Arrate Corres.
Edizioa:
Mainueta Kalea 35 (Vista Alegre Ikastetxea)
48910 Sestao-Bizkaia
Telefono zenbakia: 944961175
e-posta: euskadi@veterinariossinfronteras.org
Oharra: Gida honekin batera, Mugarik Gabeko Albaitariak erakundeak material pedagogiko osagarriak
banatuko ditu; Natdarren Lurraldeko Maletina eta Silvanoren Karpeta Pedagokikoa. Horrez gain, gaiari
buruzko informazio osagarria, gidarekin datorren CDan eta “Ez dezagun mundua jan!” liburuxkan
aurkituko duzue.
“Etzazu mundua jan!” kanpaina materialak.
“Etzazu mundua jan!” Euskal Herrian:
Diruz laguntzen du:
Etzazu mundua jan! 2
3. Aurkibidea
1. SARRERA
1.1 Justifikazioa 4
1.2 Baratzan landuko diren gaitasunak 7
1.3 Helburu orokorrak 8
1.4 Edukiak eta topikoak: nola uztartu baratza eta eskolan lantzen
diren jakintza-arloak? 9
2 HELBURU DIDAKTIKOAK
2.1 Helburu didaktiko, arloko konstatente eta edukien taula 11
3 METODOLOGIA
3.1 Xedapen orokorrak 12
3.2 Errekurtso didaktikoak 13
3.3 Denbora 13
3.4 Zehar lerroak 14
4. EBALUAZIOA
4.1 Ebaluazio-irizpideak 15
4.2 Gutxieneko edukiak 6
4.3 Ebaluazio tresnen deskribapena eta maiztasuna 16
5. PROPOSATURIKO JARDUERAK
(TXOKO EDO INTERES-GUNEEN ARABERA SAILKATUTA)
Baliabideen txokoa 17
Natdarren txokoa 32
Konposta eta hondakinen txokoa 34
Ortu eta laborarien txokoa 38
6 BIBLIOGRAFIA 52
7. ERANSKINAK
7.1 “Lur lehorreko arrantzaleak” 53
7.2 “Negutegi azpiko arimak” 54
7.3 Silvano, nekazari boliviarraren fitxak 55
7.4 Irakasleentzako boliviari buruzko informazio osagarria
(silvanoren jarduera garatzeko) 56
Etzazu mundua jan! 3
4. ESKOLA ORTUA: INGURUMEN ETA
GARAPENERAKO HEZKUNTZAK
UZTARTZEN DUEN ESPERIENTZIA
1. SARRERA
1.1 Justifikazioa:
Gaur egungo jendarte industrialetan ahazten ari baizik. Zentzu honetan, gure garapen-ereduak
gara naturarekiko izan beharko genukeen berezko ez ditu segurtasuna eta norbanako zein taldeko
lotura estua. Sarritan, fikziozko oparotasunean eskubideak bermatzen. Ezta gutxiago ere!
bizi gara, ez bakarrik jabetza materialaren Nazioarteko testuingurua definitzen dituzten
ikuspuntutik, baita elikaduraren ikuspuntutik ere. aldagaiak pobrezia, ezberdintasuna eta
zaurgarritasuna dira.
Azken urteotan elikatzeko ohituren aldaketa
bizi izan dugu Euskal Herrian. Nekazaritzan, Euskal Herrian zorionekoak gara. Era batean
abeltzaintzan eta arrantzan inposatu den eredu edo bestean, elikagaien hornidura bermatuta
produktibista dela eta, laborantzak bere helburu daukagu. Baina egoera hau fikziozkoa da: gure
nagusia galdu du: pertsonen elikadura. Gaur egun, baserritar eta arrantzale2 txikiak egoera latza
janaria ekoiztea negozio handia da. Nekazal eta pairatzen ari dira, gure itsaso, lur eta ibaiak
elikadura enpresa handiek inposaturiko ekoizpen agortzen ari dira; gero eta lur gutxiago dago
sistema industrialak naturaren zikloetatik kanpo elikagaiak ekoizteko, hiri eta azpiegitura handien
daude. Hori dela eta, egun, jaten ditugun hazkundearen mesede. Beraz, saltoki handietan
elikagai askoren ekoizpena erabat kutsagarria ditugun elikagaiak urrutitik datozkigu: Marokoko
da: izaki bizidun guztiontzat beharrezkoak barazkiak, Israeleko patatak, Brasilgo oilaskoa,
diren baliabideak (ura, itsasoa, lurra, haziak, Txileko sagarrak, Peruko zainzuriak… Betidanik
etxe-abereak) deuseztatzen dituzten ekoizpen- etxetik gertu ekoitzi izan diren produktuak,
sistemak dira. Gainera, nekazal-industria gutxi urrunetik ekartzen ditugu orain.
batzuek elikadura sistema bereganatzean,
Baina gure kontsumo-ohitura horrek badu eragin
aberats eta txiroen arteko ezberdintasunak
kaltegarririk etxetik urrun: txirotasuna, gosea,
areagotu egin dira.
zarrastelkeria, oihan eta basoen suntsipena
Gero eta jende gehiagok pairatzen du gosetea. eta abar. Hori dela eta, herrialde aberastuek
Lurreko biztanle guztiok jan dezakegunaren ia herrialde txirotuekiko zor ekologikoa eta soziala
bikoitza ekoizten da. Hala ere, F.A.O-ren arabera, bereganatu dituzte. Alde batetik, natur baliabideen
munduan, egunero, 1020 milioi pertsonek jasaten lapurretagatik; eta, bestetik, inposaturiko
dute gosetea (2009); 2000 milioi pertsonek sistemak ezartzen dituen ezberdintasun eta
nolabaiteko elikagaien gabezia pairatzen dute; bidegabekeriengatik. Gure inguruan, berriz,
2800 milioi pertsona ( munduko biztanleriaren ia bestelako ondorioak ditu: nekazaritza familiarra
erdia), egunero, 2 dolar baino gutxiagorekin “bizi” eta abeltzaintzaren desagerpena; ohitura eta
dira. Txiroen %70 landa-inguruetako biztanleak jakintza askoren galera; ekosistemen suntsiketa;
dira, eta horietatik %70 emakumeak, elikagai- bioaniztasunaren murrizketa... Hau da, gure
ekoizle txikiak, hain zuzen ere. landa-inguruarekin, sustraiekin eta lurrarekin
lotuta dauden bizimoduen desagerpena dakar.
60.hamarkadan, nekazaritzaren
industrializazioa (iraultza berdea deritzona) hasi Argi dago ingurugiroaren deuseztapena
zenetik, elikagaien ekoizpena %11 handitu zen gizakioi ere egindako eraso zuzena dela,
biztanleko1. Hala ere, zoritxarrez, gose direnen gizakion bizi-kalitatean zuzeneko eragina baitu.
kopurua ere portzentaje berdinean handiagotu Ondorioz, esan dezakegu gizakion garapenean
zen, beraz, goseteak ez dira ekoizpen eskasiaren ingurugiroak jasaten dituen erasoak giza
ondorioa, politika eta eredu eskasen ondorioa eskubideen bortxaketa direla. Gizakion ongizatea
1. Frances Moore Lappé, Joseph Collins, Peter Rosset eta Luis Esparza. Hambre Mundial: Doce Mitos , A Grove Press
Book. 1998.
2. Baserritar hitzarekin lurrari eta euren inguruari lotuta dauden laborari txikiak adierazi nahi ditugu, hauen ekoizpen Etzazu mundua jan! 4
ereduak jendartea eta ingurumena errespetazen ditu. Arrantzale hitzarekin; eskala txikian eta itsasoko oreka
errespetatzen duten era tradizionalak erabiliz, arrantzan diharduten pertsonak adierazi nahi ditugu.
5. eta ingurugiroarekiko maitasuna eta errespetua 1. Agroekologia oinarri duten ekoizpen eredu eta
banaezinak dira. estrategiak bultzatzea.
Honi guztiari erantzuna emateko Elikadura 2. Nekazal erakundeen egituratze prozesuak
subiranotasunaren kontzeptua azaldu zuen indartzea eta elikadura subiranotasuna
Via Campesinak lehenbizikoz 1996.urtean eta garatzeko aliantzak eta sareak bultzatzea.
Nyeleniko Aitorpenak (2007) hala definitzen du:
3. Laborari txikien eta euren komunitateen
“Elikadura subiranotasuna herrialde guztiek ekoizpen baliabideekiko (ura, lurra eta
elikagai osasuntsuak eta kulturalki egokiak b i o a n i z t a s u n a) e s k u r a t ze - e s k u b i d e a
jasotzeko duen eskubidean datza. Hala, defendatzea eta aldarrikatzea. Familia
elikagaiak herrialdearen eskura egongo dira eta eta komunitate-nekazaritza bultzatzen
modu ekologiko eta iraunkorrean ekoiztuko dira. dituzten nekazal, arrantza eta baso-politikak
Halaber, herrialdeok beren elikadura eta ekoizpen defendatuz.
sistema erabakitzeko eskubidea izango dute.”
4. Gizon eta emakumeen arteko desberdintasunak
Hau da, Elikadura Subiranotasuna herritarrok iraunarazten dituzten mekanismoekin bukatzea.
izan behar genukeen eskubide unibertsala da. Emakume laborarien lana esparru ezberdinetan
Honen arabera, guztiok daukagu zer jan eta (familia, jendartea eta ekoizpen-lanak)
jana nola ekoitzi erabakitzeko ahalmena. Herri nabarmentzea eta merezi duen balioa ematea,
bakoitzak, kulturalki eta ekonomikoki egokiak horrela, emakumeen kontrako zanpaketa eta
diren kalitatezko elikagaiak era iraunkor eta bereizkeriarekin bukatzeko.
duinean ekoizteko behar dituen sistema edo
5. Ikerketa, komunikazioa, heziketa eta
estrategiak aukeratzeko askatasuna izan behar
sentzibilizazioaren bitar tez elikadura
du. Biztanle guztiok elikadura osasuntsua izateko
subiranotasunaren aldeko ekintza eta
eskubidea dugu; aldi berean, elikadura hori
kontzientzi kritikoa sorraraztea. Hemen biltzen
tokian tokiko ekoizpen txiki eta ertainen bidez
da esku artean duzun unitate didaktikoa.
lortu behar da. Leku bakoitzeko ingurugiroa,
jakintza, ohiturak eta aniztasuna errespetatuz. Bestalde, unitate didaktiko honen eduki asko
Nekazaritzaren eta elikaduraren esparrutik “Etzazu mundua jan!” kanpainan oinarritzen dira.
datorren aldaketa sozialerako proposamena da Hau Katalunian 2005ean hasitako ekimena da,
hau. helburua, herri aberastuek herri txirotuekiko duten
gizarte zorra eta zor ekologikoa aintzat hartzea
Mugarik Gabeko Albaitariak (MGA)
da, baita herri guztion Elikadura Subiranotasun
Bartzelonako unibertsitate autonomoan sortu zen
eskubidea aldarrikatzea ere. Euskal Herrian,
orain dela 22 urte, bertako albaitaritza fakultateko
kanpaina hau Mugarik Gabeko Albaitariak, EHNE-
ikasle batzuen eskutik. Egitasmoaren helburua
Bizkaia eta Ekologistak Martxan, elkarrekin
garapen bidean dauden herrialdeetako nekazariei
bideratzen dute.
laguntza eskaintzea izan zen. Gaur egun,
ikuspegi zabalagoa garatu dugu: biztanle guztion
eta gure ondorengoen ongizatea bermatzeko,
inposatu zaigun eredu neoliberalarekin akabatu
behar da. Benetako aldaketa soziala beharrezkoa
da, horregatik erakundearen jarduera guztien
ardatza Elikadura subiranotasuna da. Hauek dira
erakundearen lan ildo nagusiak:
3. Via Campesina: Nekazal erakundeak, elikagai-ekoizle txiki eta ertainak, landa inguruko emakumeak, herri indigenak,
gazteak eta lurrik gabeko laborariak koordinatzen dituen nazioarteko mugimendua da. Lan ildoak honako hauek
dira: Elikadura burujabetza; nekazal erreforma; bioaniztasuna eta errekurtso genetikoak; emakume laborariak; giza Etzazu mundua jan! 5
eskubideak; migrazioak eta nekazal langileak; gazteak, eta nekazaritza iraunkorra.
6. Ba al dauka horrek zerikusirik Proiektu hau, nekazaritzarekin zerikusia duten
ezagutzak praktikan jartzeko erabiliko da
eskola ortu batekin? (haziak nola eskuratu, nola gorde, non erein edo
Gaur egungo bizimoduarekin askotan ahaztu landatu, jakiak nola prestatu…). Izan ere, jakien
egiten dugu janaria nondik datorren, nork eta nola inguruan belaunaldiz belaunaldi transmititu diren
ekoizten den. Maiz, badirudi elikagaiak lortzeko ezagutzak eta ohiturak berreskuratuko ditugu.
era bakarra saltoki handiek eskaintzen digutena Horrela, guraso, aitona-amona, irakasle eta
erostea dela. haurren arteko elkarlana sustatuko dugu.
Eskola-baratzea baliabide bikaina da ikasleek Jakin badakigu elikadura osasuntsu baten
euren natur eta giza inguruneari buruzko garrantzia errazago ulertuko dela norberak bere
esperientzia anitz bizi ditzaten: ingurunearekin janaria ekoiztean. Modu horretan, haurrek hobeto
ditugun menpekotasun eta harremanak ulertuko dituzte bai nekazari eta landa-inguru
ulertzeko; ingurugiroa zaintzeko; eta ingurugiroaz bizien garrantzia, eta irakasle eta gurasoek,
arduratzeko jarrerak eta ohiturak praktikan eredu globalizatu neoliberalak bultzatzen duen
jartzeko. Janaria lortzeko prozesuan, ortua sistema produktibistak sortzen dituen arazoak.
tresna paregabea da gure natur baliabideek Horien berri ez izatea nahiko arrunta baita ( batez
duten garrantzia bertatik bertara ikusteko. Ortuaz ere, hirietan bizi direnean). Jakin badakigu, giro
baliatuz bi xede lortu nahi ditugu:alde batetik, hiritarrak bizkarra ematen diela landa eremuari
ingurumena errespetatzen ikasiko dute (ura, lurra, eta lehen sektoreko jarduerei. Hau horrela izanda
haziak…). Eta, bestetik, gosetea ekiditze aldera, eskola-ikasketetan sektore honek aipamen
baliabide horiek munduko herri guztien eskura berezirik jasotzen ez duenez, ortua, aipatutako
egotea beharrezkoa dela ulertuko dute. faktore guztiak uztartzeko aukera paregabea
delakoan gaude.
Etzazu mundua jan! 6
7. 1.2 Baratzan landuko diren gaitasunak:
Jarduera benetan zabala izan daiteke ortua. Adin ortua tresna paregabea da jakintza, trebetasun,
ezberdineko umeei zuzendutako jarduera, alegia. jarrera eta balio ezberdinak garatzeko ( beti ere,
Esperientzia honek hezkuntza-gaitasun orokorrak ikasleak testuingurura egokituta):
zein oinarrizkoak garatzen lagun dezake. Eskola-
• Nork bere kabuz • Kritikoki pentsatzen ikastea: elikadurari buruzko informazio
arduratsuki bizitzen Ortuaren bidez, haurrek barazki ugari ematen dute, hauek
ikastea: Hezkuntzako lehen eta elikagaien ekoizpenean irizpide kritikoz erabili eta
urteetan, ezinbestekoa da hastapenak egingo dituzte. interpretatzeko balio dezake
haurra bere gorput zaren Modu horretan, nekazaritzaren eskola baratzeko programa.
nortasunaz jabetzea. Gorputzak e t a l e h e n se k t o re a re n
• Elkarrekin bizitzen ikastea:
e m at e n di t ue n auke r ak garrantzia ere barneratzen
Talde lanean aritzeko gaitasuna,
ezagutu eta desberdintasunak joango dira. Baserriaren lana
ortua ekintza sozial moduan
errespetazen ikasi behar du. ezagutuz eta horrek ingurunean
planteatuz sust at zen da .
Bestalde, or tuko lanetan eta gure bizitzan duen eragina
Talde lanean arituko dira
eskola-inguruko helduekin aztertuz, bidezkoagoak diren
eta, gainera, ikas-komunitate
jardutean, haurrak atxikimendu ereduak bilatzeko aukera
eta inguruetako bizilagun eta
irudia izango du. Lotura horrek dagoela konturatuz. Tokian
baserritarrekin lanean jardungo
segur t asuna emango dio tokiko eta garaian garaiko
dute ikasleek.
haurrari eta ingurua miatzen barazkiak landatuz, kontsumo
eta inguruneko elementuen ardur at su are k iko j arre r a • Pertsona gisa garatzen
artean harremanak ezartzen positiboa garatuko da. Era ikastea: Ingurunean bertan,
lagunduko dio. Interak zio berean, kontsumo-ohiturek inguruneari buruz eta horren
horiek lagunduko diote haurrari eta nekazaritzan ezarritako alde hezitzea, pertsona bezala
bere garapaen kognitiboa eta eredu industrialak dituzten garatzeko beharrezkoak diren
mugimendua garatzen, bere eraginen hausnarket arako gaitasunak lantzeko erabilgarria
aukerak eta mugak egiaztatzen, bidea izango da ikasleek era da oso. Ortu bat zainduz, gu
ingurukoengandik bereizten... ekologikoan landutako ortuaren geu eta besteak zaintzearen
aurkezpena. garrantzia ikasiko dute haurrek.
Oso garrantzitsua da bizi
Or tu a landuz , err a z ago
kalitate hobea izaten lagunduko • Komunikatzen ikastea:
ulertuko dute pertsona askok
dioten ohiturak eta balioak ere Materialak eta ortua
beraien elikagaiak ekoizteko
sustatzea. Nork bere burua kudeatzeko jarduerak, euskaraz
eskubideak ukatuak dituztela.
zaintzen ikasteak pixkanaka zein erderaz proposa daitezke.
Janaria lortzeak suposatzen
jarraibide egokiak hartzea Irakasleen aukera izango da
duen esfortzua aintzat hartuz,
eskatzen du. Ortu batek balio atzerriko hizkuntza batean lan
elkar tasunaren, naturaren
guzti horiek batera ditzake: alde egitea (taldearen beharretara
babesaren, lankidet zaren,
batetik, jolasen bidez, elikadura e go k i t u ko d a). H a l e re ,
konpromisoaren…eta
osasuntsu baterako, eurek aukeratutako lehen hizkuntza
pertsona moduan garatzeko
ekoitzitako barazkien garrantzia euskara izango da, batez ere,
beharrezkoak diren baloreak
ulertzea. Bestetik, ezinbestekoa inguruko ba se rrit arre k in
bereganatzen joango dira
da higiene- eta segurtasun- komunika zioa sust at zeko.
haurrak.
irizpide batzuk arautzea eta Sarritan, zalantzak argitu
jarraitzea, ortuan lan egin eta beharko ditugu eta gaiari buruz • Egiten eta ekiten ikastea:
lanabesak erabiltzean. Ohiturak guk baino gehiago dakiten Ir ak asle et a hezkunt z a-
ikas daitezke; beraz, ildo pertsonengana jo beharko komunitate zein inguruko
horretan, funtsezkoa da bizitzan dugu, nekazariak, gurasoak, per tsonengandik jasot ako
aukera osasungarriak hartzen aitona-amonak… Era horretan, irizpideak kontuan izanda,
lagunduko dieten ezagutzak h u r b i l e ko p e r t s o n e k i ko baratzea, ikasleek egindako
sustatzea. harremana ere sustatuko da. lanaren fruitua izango da.
Bestalde, komunikabideek eta Eurek eraikiko dute beraien
informazio eta komunikazioko beharretara egokituko den
teknologiek nekazaritza eta ekintza.
Etzazu mundua jan! 7
8. 1.3 Helburu orokorrak:
Orokorrean hiru ezagutza esparrutan bildu ditzakegu lortu nahi diren helburuak:
1. Norberaren ezagutza eta 2. Ingurunearen ezaguera
autonomia pertsonala:
• Gorputza kontrolatzen ikastea, • Ingurune fisikoa, naturala eta • Ingurune naturaleko oinarrizko
zentzumen-pertzepzioa soziala baratzearen bitartez osagaiak eta horien arteko
garatzeko eta tonua, oreka eta modu aktiboan aztertzeko eta zenbait harreman, aldaketa
mugimenduaren koordinazioa miatzeko aukera eskaini behar eta eraldaketa ezagut zea
ezaugarrietara egokit zeko die haurrei. Batez ere, landa- eta aintzat hartzea. Horiek
(lanabesen erabilera, ortuaren inguruan bizi badira, ingurune babesteko zaintza, errespetua
manejua, joku ezberdinetan horretako kide diren sentipena eta erantzukizuna garatzeko.
parte-hartzea ...) garatzeko. Hala ere, hiri giroan
• Nek a z arit z aren inguruan,
garatutako esperientzia izanik,
• Egunerokoan sortutako arazoak tradizio eta ohituren berri
landa eremuarekin zubiak
konpontzeko ohiko jarduerak izatea, eta, ahal bada, horietan
eraikitzeko baliagarria da. Izan
eta lan errazak gero eta modu parte hartzea.
ere, nekazaritzako produktuen
autonomoagoan egitea. Nork
kontsumitzaile garen heinean,
bere buruarekiko konfiantza eta
guztiok gara, nahitaez, nekazal-
ekimen-gaitasuna areagotzeko.
ekosisteman gertatzen diren
Horrela, bere segur tasun
gorabeheren jasotzaile.
pertsonala sendotzeko eta
baratzeko jardueraz gozatzeko. • B ere n inguru hurbile ko
nekazaritza, horren zenbait 3. Komunikazioa eta
• Estrategiak garatzea, afektu-
ezaugarri, ekoizpen kultural, adierazpena
jolas, elikadura, mugimendu,
balio eta bizimoduak
higiene-osasun eta oinarrizko • Gure ikasle gehienak
identifikatzea. Horien
segurtasun beharretara eta kalekoak diren heinean, ortua
ezagutzara hurbiltzea.
eskakizunetara egokitzeko. aurrera eramateko inguruko
Konfiantza, errespetua eta
pertsona eta informazio iturri
• B a ko i t z a k e t a b e s t e e k estimazio jarrerak sortzea.
ezberdinetara jo beharko dute.
dituzten gaitasunak eta mugak
• Naturako animaliak, landareak, Honek komunikazioaren aldeko
identifikatzen ikasi, ortuko
elementuak eta fenomenoak jarrera bideratuko du inguruko
lanak garatzeko besteengan
aztertzea eta ezagutzea eta eta bestelako errealitate eta
lankidetza bilatuz.
aurkikuntzak egitea. kultura batzuk ezagutzeko.
Ekintza honetan etengabe landuko diren sortzen direnean, autonomoak izan beharko
konstanteak defini ditzakegu, hala nola: dira, zailtasun horiek ebazteko. Lankidetzaren
ULERMENA , TREBEZIA , AUTONOMIA , premia sentituko dute, zaila baita ortua bakarka
LANKIDETZA, ELKARTASUNA, HAUSNARKETA aurrera eramatea. Baliabideen garrantziari
ETA SORMENA. Ikasleek baratzea aurrera buruzko hausnarketaren bidez, elkartasunaren
eramaten duten heinean, gaitasun guzti horiek garrantzia bereganatuz joango dira.
garatzen joango dira. Ortua ekosistema bizia Eta, azkenik, ortua bizirik dagoenez, etengabe
da eta hori ulertu beharko dute uzta oparoa sortzen arituko dira: azken finean, bizitza
jasotze aldera. Trebeak izan beharko dira sormen prozesua baita.
lanabesak erabiltzen. Aldi berean, zalantzak
Etzazu mundua jan! 8
9. 1.4 Edukiak eta topikoak:
Nola uztartu baratza eta eskolan lantzen diren jakintza-arloak?
Baratzeko jarduera ohiko curriculum–arloetan irakasle bakoitzak hainbat modutara txerta ditzake. Jarraian
ideia xume batzuk:
Natura, Gizarte eta Kultura ingurunearen arloa:
• Izaki bizidunen eta • Landareen ezaugarriak eta • Gizakiok ingurunean
bioaniztasunaren zikloak: eragiten ditugun aldaketak:
garrantzia: Barazkien zikloa begien aurrean Nekazaritza lurrak oso
Gure baratze ekologikoko garatuko da, hazitegian ereiten garrantzitsuak dira gizakion
langilerik trebeenak denetik gure ahora heltzen bizir aupener ako, a zken
erre par at zen ez diegun den arte. Gainera landare eta urteotan gero eta landa eremu
animalia eta landareak dira ortuariak eskura izango dira gehiago galdu ditugu gure
(zizareak, apoak, t xoriak, hauek aztertu ahal izateko. Euskal Herrian hiri, azpiegitura
erleak, sendabelarrak, ongarri eta obra erraldoiak direla eta,
• Sektore ekonomikoak:
berde ak…) begi hut sez beste herrialde askotan nekazari
Lehen sektorearen garrantzia
ikusezinak direnak, onddo eta txikien lurren desjabetzeak
Euskal Herrian eta beste
bakterio laguntzaileak alegia, gertatzen ari dira. Baratzearen
herrialdeetan. Landa
oso garrantzitsuak dira. Haien jarduerak lurr arekiko
sektorearen garrantzia
aniztasuna mantentzea behar- atxikimendu sentipena garatzen
herrialde txirotuetan, Ugandan
beharrezkoa da elikat zen lagunduko du.
esaterako, biztanleriaren % 80
gaituzten baratzeak gaitzik har
da nekazaria. Euskal Herrian • Oinarrizko teknologiak:
ez dezaten.
aldiz, %2ra ez da ailegatzen. Laborantza teknikak ezagutu
Bestalde, nekazariek mendeetan e t a a plik at u , l an abe se n
• Geografia eta klima:
zehar milaka hazi ezberdin ezagutza eta erabilera egokia.
Euskal H e r r i ko Landa
gorde dituzte, toki bakoitzera N e k a z ar i t z a e kologikoko
inguruaren ezaugarriak. Tokira
egokituta dauden barietate teknika ezberdinak…eta abar.
egokitutako nekazaritza sistema
edo aldaera hauen garrantzia
desberdinak, klima ezberdinen
ezinbestekoa da gizakion
garrantzia nekazaritzan, giza
biziraupenerako.
mugimenduak (herriet atik
hirietara emandako migrazioak,
herri txirotuetatik datozen
etorkinak…)
Matematika arloa:
• Baratze-alorren diseinua: • Oinarrizko eragiketak: • Baratzaren kontrol
lursailaren planoa, partzelazioa merkatu t xikia antolatuz ekonomikoa: Honek eragiten
eta azaleren kalkulua. Tamainak egunerokotasunean erabiltzen dituen gastuen kontrola...
neurtzeko tresnen erabilera. diren oinarrizko eragiketak
(batuket ak , kenket ak ,
biderketak, zatiketak…)
Etzazu mundua jan! 9
10. Gorputz hezkuntza:
• Mugimendua eta ariketa fisikoa eragiten duen jarduera da ortua, hori dela eta gorputz hezkuntzako saioak
garatzeko espazioa izan daiteke: baratzean lan egiterakoan gorputz-jarrera egokiak ikasi. Ortuan ibiltzean
eta ibili ostean garbitasun eta higienearen garrantzia ulertu. Elikadura osasuntsurako azturak barneratu
ortuari freskoen garrantzia azpimarratuz.
Hizkuntza arloa:
• Bertako istorioak, ipuinak, usadioak eta abar berreskuratzea inguruko baserritarekin elkarrizketak
mantenduz. Gaiari lotutako albisteak aztertzea, ortuari buruzko hiztegia osatzea, atzerriko hizkuntzen
hiztegia osatzea…
Arte eta plastika arloa:
• Ortuko elementuak sailkatzea:
Egindurak, koloreak, formak. Ingurunea irudikatzea. Barazkien fitxak, fitxategiak, etiketak eta abar
diseinatzea. Hazitegiak eraiki. Konpostera eraiki.
Etzazu mundua jan! 10
11. HELBURU KONST EDUKIAK/ BALIABIDEAK
DIDAKTIKOAK
Kontzeptuzkoak Prozedurazkoak Jarrerazkoak
1. Nekazarit za azter t zea , ber tako · Baserria eta baserritarrak. · Baserriari buruzko fitxak diseinatzea. · Euskal Herriko zein beste lurraldeekiko
elementuak, erlazioak, antolamendua eta · Beste lurraldeetako nekazaritza · Inguruko baserritarrekin harremana. nekazaritza sektorearekiko jakin-mina eta
interesa adieraztea.
funtzioak ezagutzeko. A, D, F, G egoerak. · Boliviako errealitatera hurbiltzea. · Nekazaritza sektorea baloratu eta
· Nekazaritzaren funtzioa. Iturri ezberdinetan informazioa errespetatzea, eta bertan dauden arazoekiko
behatzea. elkartasuna adieraztea.
· Komunikazioa eta gizarte ekintza, elkartasuna.
· Haziak, ura eta lurra. · Hazitegia egitea. · Naturarekiko eta baliabide naturalekiko
2. Natur baliabideen garrantzia ulertzea, jarrera positiboa garatzea, kontsumo
· Hazi ezberdinen ezaugarriak
elikagaien ekoizpenerako eta bizimodu duin arduratsua sustatzea.
ezagutzea, hala nola, itxura, egindura…
baterako. · Kontsumo arduratsua eginez, beste
A,B, E, G, ·Lurraren ezaugarriak ezagutzea. herrialdekiko elkartasuna adieraztea.
· Nekazaritzarako eta gizakion
elikadurarako dagoen lurraren
proportzioa egitea.
3. Nekazal lanabesak ezagutzea, eta hauek · Lanabesak: motak, erabilerak · Lanabesen sailkapena eta horien · Lanabesen erabilerari eta jatorriari buruzko
A, B, D, E jakingura sortzea.
erabiltzean, mugimendua eta koordinazioa lantzea. eta zainketak. erabileraren araberako zainketa.
· Ortuan ibiltzeko arropak eta · Arropa zaharrak bilatu eta · Arropa zaharren “berrerabilpena”, gauzen
4. Higiene eta segurtasun ohiturak
oinetakoa aproposak. ortuan lan egiteko egokiak direnak erabilera arduratsua sustatzea.
bereganatzea. · Lanabesak erabiltzean, tentuzko jarrerak
A, D, E · Oinarrizko higiene-arauak. aukeratzea.
garatzea.
· Ortuan lan egin eta gero, eskuak
2. HELBURU DIDAKTIKOAK:
garbitzea.
· Konposta eta konpostera. · Konpostera egitea.
5. Ortuan hondakinen interesa era praktikoan · Birziklapenerako eta bererabilerako jarrera
A, B, H · Hondakinen sailkapenak eta · Hondakinen erabilera nekazaritza izatea.
behatzea. erabilerak. ekologikoan. · Hondakinen eraketa murriztea.
· Gaikako bilketa egitea.
· Ortuaren antolaketan kontuan · Egin beharreko lanen plangintza. · Lana antolatzeko gaitasuna.
6. Eskola baratze baten oinarrizko lanak izan beharreko faktoreak: non · Ortuaren antolaketa prestatzea. · Naturarekiko lotura indartzea.
barneratzea. A, B, D, kokatu eta nolako diseinua egin. · Neurriak hartzea.
G, H · Barazkiak, sailkapena. · Hainbat barazkiren laborantza.
· Barazkien laborantza. · Ortua zaintzea.
7. Nekazaritza intentsiboak sortzen dituen · Nekazaritza intentsiboa: · Elikagai fresko eta osasungarriak · Elikadura osasuntsuari garrantzia ematea.
ingurumen arazo eta elikadura desegokiak ezaugarriak eta arriskuak. non eta nola lor daitezkeen · “Zabor motako” elikagaien aurrean jarrera
dakartzan osasun arazoez kontziente izatea. adierazten duten fitxategiak egitea. kritikoa.
A, F, G · Elikadura eta kultura · Nekazal eredu agro-ekologikoen garrantzia
Elikagai fresko eta osasungarriak kontsumitzeak gastronomikoa. · Landa-inguruetan gosea eta garapen jasangarrian.
ingurugiroari dakarzkion onurak baloratzea. Eta · Giza eskubideak: elikadura giza txirotasuna eragiten duten arrazoien
kontsumo-modu desorekatuak eta zarrastelak eskubide. identifikazioa eta hausnarketa.
baztertzea, nekazarien baldintzak hobe daitezen. · Iturri ezberdinetan informazioa behatzea.
2.1 Helburu didaktiko, arloko konstatente eta edukien taula:
Etzazu mundua jan! 11
Arloko Konstanteak: A: Ulermena B: Trebezia D: Autonomia E: Lankidetza F: Elkartasuna G: Hausnarketa H: Sormena
12. 3. METODOLOGIA
3.1 Xedapen orokorrak:
Jarduera hau gauzatzeko erabiliko den nahi da. Beraz, haurrak txoko ezberdinetan
metodologiak, oro har, ikaskuntza esanguratsuak zehar ibiliko diren nekazari txikiak izango dira:
eta funtzionalak lortu nahi ditu. Gelan ikusitako
hainbat kontzeptu teoriko praktikara eramateko
1. Baliabideen txokoa:
baliogarria da ortua. Hori talde eta irakasle
Ura, lurra eta haziak.
bakoitzaren araberakoa izango da, gida honetan
ortuarekin eta nekazaritzarekin erlazionaturiko 2. Natdarren lurraldea.
garapenerako-hezkunt zarako hainbat 3. Konpost txokoa.
jarduera proposatzen dira soilik. Horiek
4 interes-gunetan edo txokotan banatuko 4. Ortua eta laborarien txokoa.
ditugu: baratzea bezain ekintza bizia lortu
Etzazu mundua jan! 12
13. 3.2 Errekurtso didaktikoak:
Kontuan hartu dugu gutako gehienak ez gaudela bideratua dagoen ekimena da. Modu horretan,
ortuen maneiuarekin ohituta. Horrela izanik, eskola- ortuaren mantentze-lanak ez dira
eskola ortuaren proiektuaren barnean, “Etzazu irakasleenak soilik izango. Bestalde, irakasleek
mundua jan!” proiektua osatzen duten kideek ortuak eskaintzen dituen arlo ezberdinak lantzeko
zuzenduriko 8 tailer proposatu dira. Mintegiak materiala ere izango dute; hala nola, Natdarren
helduentzat dira, eta horien helburu nagusia lurraldeko maletina edo Silvano nekazari
ortuen maneju naturalaren oinarriak lantzea ez Boliviarraren jokoa. Kasu batzuetan, beste iturri
ezik, eskola-komunitatea osatzen duten pertsona batzuk erabili beharko dira informazioa osatzeko,
helduen elkarlana sustatzea ere bada. Irakasleek, baita jarduerak prestatzeko ere.
gurasoek, aitona-amonek edo herriko pertsonek Hortaz, hurrengo material eta metodoak
har dezakete parte. Familiekin lankidetzan aritzea erabiliko dira ( jarduera bakoitzean zehazten
haurren garapen orekaturako nahitaezkoa da. dira):
Izan ere, ortua hezkuntza-komunitate osorako
• Ortuaren manejuaren oinarrizko • Silvanoren ipuina: Silvano txikia • Lurra lantzeko behar diren
kontzeptuak mintegietan Bolivian bizi den umea da. lanabesez gain (laia, aitzurra,
azalduko dira. Horiek guztiak Fitxa ezberdinetan agertzen arrastelua, eskorga, sokak...),
unitate honekin banatzen den diren istorio ezberdinen bidez, bestelako tresna batzuk ere
CDan daude bilduta. Silvanok, Boliviako Altiplanoko baliogarri izango dira, ortua
• Natdarren lurraldeko maleta: nekazarien bizimodua azalduko aurrer a er aman alder a .
“Natdarren lurraldea” DVD digu. Silvanoren jokuarekin Adibidez: konpostera, lanerako
formatoan aurkezten den ikus- euskal baserritarren eta boliviar eskularruak, arropa zaharrak,
entzunezko ekoizpena da, ne k a z ar ie n e r re alit at e a k botak…
hau, nekazaritza jasangarria uztartuko dira. • Informazio osagarria: “Ez
eta kontsumo arduratsua • Ikasleek bere kabuz dezagun mundua jan!”
lantzeko tresna da. Haurrek esperientziak diseinatu ere egin liburuxka, gidak, aldizkariak
istorio ezberdinak ikusi ostean, beharko dituzte. Ikastetxean (ekolurra, baserri bizia, ihitza),
jokuen bidez elkartasuna, natur dagoen ortua eurena izango web-orriak…eta abar.
baliabideen garrantzia eta da, eta irakasleek zein helduek
hainbat balio landuko dituzte. lagunduta, jarduera ezberdinak
garatuko dituzte: lurraren
prestaketa, haziak aukeratzea,
landaket a , urezt a zea ...et a
abar. Esperientzi guzti hauek
bakoitzak izango duen baratze
koadernoan eta fitxategietan
bilduko dira.
3.3 Denbora:
Eskola-baratze proiektua urte osoan zehar txandaka antola daitezke ikasleak, ikas-
garatuko da; erritmoa irakasleek egokituko dute komunitate osoaren partaidetza ere bultzatuz;
euren eta ikasleen beharretara. Oporraldietan irakasle, guraso edota nagusi taldeak inplikatuz.
Etzazu mundua jan! 13
14. 3.4 Zehar lerroak:
• Ingurugiro hezkuntza: • Osasunerako Hezkuntza:
Bizitzeko elikatu beharra daukagu. Elikagaiez Gaur egun gaztetxoen elikadurak saltoki
baliatuz, erraz azaltzen da naturak bizitzan haundiek proposatzen duten eredua du
duen garrantzia. Lurra, haziak, ura behar- oinarri. Gehien bat, sasoiko elikagai gutxi
beharrezkoak dira jakiak lortzeko. Ortuan eta era industrialean ekoitzitako produktuak
lan egin ahala, gure esku-hartzearen ondorioz eskaintzen dira. Elikadurari lotutako osasun
inguruan gertatzen diren aldaketez jabetuko arazoak ekiditeko, beharrezkoa da elikadura
dira haurrak. Errazagoa izango da esku-hartze osasuntsuaren garrantzia uler taraztea.
jakin baten eta azken emaitzaren artean Errezagoa da haurrengan eurek ekoitzitako
erlazioa bilatzea. Lurrean bertan esperimentatu elikagaiekiko interesa sortzea. Beraz, barazkien
ahal izango dugu, eta esku-hartze desberdinen garrantzia ikusiko da, hurbileko elikagai
ondorioek gai eta arazo orokorragoak lantzera freskoen balioa…
eramango gaituzte. Hala nola, nekazal ustiapen
sistemen arteko ezberdintasunak; ura edo lurra • Hezikidetza:
bezalako baliabideak agortzea; nekazaritza Ortua hezikidetza lantzeko erabilgarria
industrialari loturiko kutsadura eta horrek ere bada. Taldeko jarduerak antolatzerako
sortzen duen gizarte zorra eta zor ekologikoa; orduan, bazterketak saihestu egin behar
elikadura baliabideak; herrialde ezberdinetan dira. Neskek eta mutilek lan eta aukera
nekazaritza garatzeko ematen diren baldintza berdinak izanez, emakumeak landan egiten
ezberdinak; bizi kalitatea;... Ortua lantzeak duen lanaren balorazio positiboa egin behar
suposatzen duen gozamena ingurugiroarekin da. Emakumearen lana nekazaritzan oso
orekan bizitzearen plazerrarekin lotu behar da, garrantzitsua da. Askotan, hauek dira tokian
haurrek naturarekiko maitasuna gara dezaten. tokiko hazi, ohitura eta jakintza askoren
zaintzaileak. Baserriko lanetan gizonekin
• Garapenerako Hezkuntza/ batera gogor aritzen dira. Haatik, beraien lana
kontsumorako Hezkuntza: nekazal munduan ez da aintzat hartzen. Maiz,
Garapenerako hezkuntzak epe ertain eta eskubideak ukatzen zaizkie. Esate baterako, lur
luzean ezberdintasunak sortzen dituzten eta ustiategien jabetza gehiena gizonen eskuetan
arrazoi estrukturalak ulertzea du helburu dago oraindik. Herrialde askotan emakumeak
(egungo garapen ereduak sortuak, hain ezin dira lurjabeak izan. Haziak, ura eta
zuzen ere). Horrela, gizarte-ereduaren beharrezkoak diren baliabideak eskuratzeko,
aldaketan parte-hartzaileak izango diren arazo larriak ere izaten dituzte. Horrek
pertsonak hezitzeko. Eskola baratzearen emakumeen baztertzea areagotzen du. Egoera
bitartez, lortu nahi dena zera da: ikasleek hau aztertuz eta ortuko lanak elkarrekin
gaur egun egiten den baliabideen erabileraren eginez, ikasleek eredu patriarkalaren ikuspegi
ikuspuntu kritikoa izan dezatela. Ortua era kritikoa lortuko dute, aldaketa bideratzeko.
ekologikoan eta tokian tokiko baldintzak
errespetatuz lantzean, ikasleek gizarte
aberastuen ekoizpen- eta kontsumo-patroiak
aztertuko dituzte. Pobreziak, askotan, gure
kontsumo-ohituretan eta gure sistema
ekonomikoan du sutraia. Ezinbestekoa da
kontsumo arduratsuaren oinarriak ezartzea
ezberdint a sune n be ne t ako arr a zoi ak
ulertzeko. Ingurugiro hezkuntzarekin ere
erlazio estua dauka: lurraren ondasunak
guztionak dira; ama lurra da gure etxea;
eta lurreko izaki guztiak behin-behineko
“pisukideak” gara. Beraz, baliabideen erabilera
arduratsua egin ezean, jai daukagu.
Etzazu mundua jan! 14
15. 4. EBALUAZIOA:
4.1 Ebaluazio-irizpideak:
Jarduera honek lehen hezkuntzak dituen beharko ditu ebaluazio-irizpideok bere taldearen
ebaluazio-irizpide orokorrak jarraitzen ditu, ezaugarriak kontuan hartuz (adina, aniztasuna
curriculum-eko jardueren osagarri izatea bilatzen eta abar). Honako jokabideak izan daitezke
duelako. Dena den, irakasle bakoitzak egokitu aipagarrienak:
1. Mugimendu eta manipulazio trebetasunak 5. Ingurune naturala ezagutzeko jakin-mina
hobetu dituela erakustea, bere gaitasunetan adieraztea. Naturako elementuen arteko
konfidantza izanda: elkarmendekotasunak eta harremanak ezartzen
• Ortuko jarduerak gauzatzean tresnak eta hastea:
lanabesak koordinazio eta kontrol egokiarekin • Ohiko fenomeno natural eta atmosferikoak
erabiltzen eta maneiatzen dituen. Eta lanabesen identifikatu dituen. Horien eta ortuko
erabilera okerrak suposatzen duen arriskua gertakarien artean harremanak ezartzen dituen
identifikatzen dakien. (izotza, lehorteak…).
• Nekazaritza, natura eta gizakion oinarrizko
2.Oinarrizko beharra modu autonomoan bete beharren arteko lotura identifikatzen duen
eta norberaren buruaren ongizatearekiko (natura eta nekazaritza barik, bizitzarik ez).
eta zaintzarekiko interesa edo ekimena • Ingurumena errespetatz eko eta zaintzeko
adieraztea. arrazoiak adierazten dakien.
• Autonomia haundiagoa duen osasunari eta • Nekazaritza eta ingurumenaren arteko lotura
ongizateari loturiko ohituretan: elikadura eta estuaren beharra argudiatzen eta adierazten
higienea (eskuak garbitu lurra ukitu ostean, dakien.
elikadura osasuntsuarekiko jarrera ona
agertzea…).
6. Giza jarduerek ingurune hurbilean eta urruneko
herrialdeetan dituzten eraginak identifikatu eta
3. Ingurunea ezagutzeko jakin-mina erakustea, erlazionatzeko gaitasuna garatzen hastea:
ortuko eta inguruko elementuen behaketaren, • Nekazaritza intentsiboak dituen eraginak
manipulazioaren eta miaketaren bitartez. identifikatzen dakien, ingurugiroan zein
• Ortuaren diseinua egiteko, eremuak, neurriak pertsonengan (esaterako, nekazari txikien
eta objektu ezberdinak erabiltzen dakien. desgerpena; kutsadura;...).
• Ortua osatzen duten elementu ezberdinen • Beste herrialdekiko, batez ere herrialde
jokabideari buruzko hipotesiak egin eta txirotuekiko, errealitatearen aurrean jakin-
egiaztatzen edo baztertzen dakien (haziak mina adierzten duen.
landatzean gertazen dena; baliabideen • Elkartasuna adierazteko, kontsumo arduratsua
garrantzia nekazaritza eta elikaduran…). eta baliabideen tentuzko erabilerarako joera
• Oinarrizko espazio-nozioak behar bezala adierzten duen.
erabiltzen dituen (iparorratzaren erabilera • Eskola ortua era ekologikoan lantzearen
eta bestelako baliabideak erabiliz ortuaren arrazoiak ulertzen dituen.
kokapena finkatzen dakien…).
• Inguruko nekazaritza jarduerarekiko jakin-mina
adierazten duen.
Etzazu mundua jan! 15
16. 4.2 Gutxieneko edukiak
1. Baliabide naturalen garrantzia.
2. Nekazaritza jasangarriaren garrantzia.
3. Elikadura osasuntsuaren garrantzia, eta elikadura giza eskubide bezala.
4. Herri txirotuek dituzten beharrak eta gure bizi-ohiturek ingurugiroan eta
gizartean duten eragina.
4.3 Ebaluazio tresnen deskribapena eta maiztasuna:
Ebaluazio tresnaren deskribapena Maiztasuna
a. Txokoak osatzen dituzten materialak: Jarduerak bukatzean.
Ikasleek ortuari buruz sortzen dituzten fitxek
osatuta.
b. Baratze-koadernoa: Gaiari buruzko ekintzak egiten diren
Norbanakoarena izango da. Bertan ikasle bakoitzean. Irakasleak aproposa den
bakoitzak ortuaren garapena (intzidentziak) maiztasunarekin jasoko du.
isladatu eta ikasi eta sentitu duenari buruzko
gogoeta egin beharko du. Horretan ikasle
bakoitzak bere burua ere ebaluatuko du,
honako hau kontuan hartuz: ekintzarekin
ikasitako kontzeptuak, erabilitako prozedurak
eta ekintzarekiko izan duen jarrera.
c. Behaketa: Jarduerak burutzen diren guztietan.
Ortuaren martxa egokia izango da kontuan.
Taldean lan egitean bakoitzak duen jarrera eta
abar.
Etzazu mundua jan! 16
17. 5. PROPOSATURIKO JARDUERAK
(Txoko edo interes-guneen arabera sailkatuta):
BALIABIDEEN TXOKOA
Deskribapena:
Txoko edo interes-gune hau osatzea oso erraza izango da. Haurrek irakasleekin batera osatuko
dute ikastolan bertan dauden baliabideak erabiliz (berrerabilera eta sormena sustazeko).
Haurrekin aztertuko ditugun baliabideak ura eta lurra izango dira, batez ere. Txoko horretan
haziei ere tokitxo bat utziko diegu, ura, lurra eta haziak izango direlako gure ortua eta, ondorioz,
gure elikagaien oinarri. Txokoa proposaturiko jarduerak egiten diren heinean osatuko da eta
gelan bertan koka dezakegu, esaterako soberan dagoen armairu edo apal batean.
Txokoa osatzen:
Honako hau adibide xume bat besterik ez da. Ikastolan dauden baliabideen arabera, txokoa era
batekoa edo bestekoa izan daiteke…eta era guztiak dira baliogarriak!
Oinarrizko materialak:
· Kutxak. Mota ezberdinetakoak izan daitezke.
· Haziak gordetzeko beirazko potoak.
· Fitxategia, zapata kutxa batekin egin dezakegu. Margotu eta
polit-polita geratuko da!
· Hazitegia, etxeko edo jantokiko jogurt potoekin egin daiteke, ahal
den heinean eskura ditugun materialak berrerabiliko ditugu!
Etzazu mundua jan! 17
18. 1. jarduera:
NIRE INGURUNEA EZAGUTZEN
Ideia nagusiak:
Gurea bezalako herrialde industrializatuetan, gizakiak ez du ingurunea zaindu. Baina natura da
jaten ematen diguna, beraz bizia ematen diguna.
• Baliabideak mugatuak dira eta pertsona orok izan beharko luke hauek eskuratzeko eskubidea
bere bizitza duintasunez garatu ahal izateko. Hau horrela izanda, horien behar bezalako erabiliera
eginez, lurreko izaki bizidun guztiekin pozik bizitzeko aukera izango dugu.
Helburua:
Askotan ez gara inguruan dugunaz ohartzen. Presaka eta korrika bizitzera ohituta dagoen
gizartea gara; hori dela eta,sarritan, hausnarketarako denbora falta zaigu. Ortua abian jartzeko
prest gaude, baina... inoiz aztertu al ditugu ondoan ditugun elementuak?
Gure ortua ez dago isolatua. Gu bezala munduaren zati bat da. Zati garrantzitsua, gero! Ziurrenik,
oraindik asko falta da gure ortuak izaera har dezan. Dena den, bere kokapena erabakitzeko eta
izango duen bilakaera hobeto ulertzeko, inguruan dagoena aztertu beharko dugu.
Lehen uneko behaketa hau baliogarri izango zaigu, kurtso bukaeran gure “lur zatitxoak” dituen
aldaketak aztertzeko ere.
Materiala:
• Argazki-kamera, margoak eta baratze-koadernoa.
Etzazu mundua jan! 18
19. Garapena:
1. Ortua kokatuko den lur saila behatu. Honako galdera hauek lagungarri izan daitezke zure
behaketan. Hau guztia baratze-koadernoan jasoko da:
• Zenbat zuhaitz dago inguruan. Zein motatakoak?
• Zertarako balio dute zuhaitzek?
• Inguruan badago animaliarik? baratzean ze funtzio beteko dute? (Ondo begiratu, gero!
Txiki-txikiak diren intsektuek ere balio dute-eta!!).
• Urik al da inguruetan?
• Gizakiak eraikitako gauzarik ba al dago? Zeintzuk? Ze eragin izan dezakete gure ortuan?
• Ortua duen inor ezagutzen duzu?
• Zertarako balio du ortu batek?
• Nondik etortzen dira normalean jaten dituzun barazkiak?
2. Irakasleak lan taldeak osatuko ditu eta gero ortua kokatuko den tokiaren, talde bakoitzaren
eta inguruen argazkiak egingo ditu. Hurrengo egunean, talde bakoitzari banatuko dizkio;
horrela haurrek beraien baratze-koadernoan jarri edo baliabideen txokoko fitxategian
gordetzeko (hau zapata kutxa batekin egin dezakete). Argazkiak eta aurreko galderei
emandako erantzunak izango dira gure erreferentzia. Horrekin, kurtso amaieran eta hurrengo
kurtsoetan, gure baratzearen bilakaera ikusiko dugu.
Etzazu mundua jan! 19
20. 2. jarduera:
ORTUAREN KOKAPENA: EDONON EGON DAITEKE?
Ideia nagusiak:
Inguruan dagoena aztertuz gero, eta tresna eta baliabide ezberdinak erabiliz, ortua egiteko
kokapena hautatzea.
Helburua:
Erabakiak hartzen ikastea. Galdera multzo bati erantzuna eman eta gero, taldeka ortuaren
kokapen egokia eztabaidatzea.
Materiala:
• Baratze-koadernoa.
• Margoak.
• Iparorratza.
• Internet eta ordenagailua (ez da ezinbestekoa).
Garapena:
1. Ortuaren kokapen egokia egiteko, hainbat faktore izango dira kontuan; hala nola, orientazioa,
lurraren malda, haizea eta ur-iturriak eta abar. Komenigarria da arropak eta lanabesak
gordetzeko lekutxoren bat hurbil izatea ( hau ez da ezinbestekoa).
2. Haurrak taldetan antolatuko dira eta pista ezberdinak jarraituz, “altxorraren mapa” marraztuko
dute. Altxorra ortua bera izango da eta marrazkia euren mapa. Honetarako irakasleak folio
edo kartulina bat banatuko dio talde bakoitzari, nahi izanez gero folioaren puntak erre
daitezke mapa zahar baten itxura har dezan.
3. Banatutako folioan ikastolako eraikinak eta jolastokia marraztuko dituzte ikasleek, elementu
bakoitzaren izena adieraziz.
4. Mapa hartu eta jolastokira abiatuko gara. Eraikin bat hartuko dugu erreferentzi gisa eta
iparorratza erabiliz lau puntu kardinalak adieraziko ditugu. Hori egin ostean, galdera hauek
erantzungo dituzte, hauek izango baitira zuen altxorra kokatzeko gakoa:
a. Iparorratza inoiz erabili al duzu?
b. Landarea bazina, non kokatuko zinateke: zure ikastolako alde hotz eta ozpeltsuan edo
alde eguzkitsuan? Zergatik?
Etzazu mundua jan! 20
22. 3. jarduera:
ZEIN GARRANTZITSUA DEN LURRA!
Ideia nagusiak:
Lurra baliabide eskasa da, eta askotan gaizki banatuta dago, ikasleek hau ulertzea beharrezkoa
da. Honako hau Guatemalako adibidea da, baina mundo osoan errepikatzen da:
“Guatemalako kasua: Biztanleen % 51 probrezia egoeran bizi da. Horien
%72 nekazari, abeltzain edo arrantzale txikiak dira; beraz, elikagai-ekoizleak.
Jean Ziegler, Nazio Batuetako Elikadura Eskubiderako Errelatore Berezia zenak, 2006. urtean
zera azaldu zuen: “La gran incidencia del hambre y la malnutrición en Guatemala no es
simplemente una cuestión de falta de alimentos, ya que las tierras del país podrían alimentar
fácilmente a toda la población. Está más relacionada con la desigual distribución de los recursos,
y sus efectos en el acceso de la población a los alimentos. Guatemala es uno de los países
con mayores desigualdades en la distribución de la riqueza del mundo, y su concentración
es extrema: el 5,6% de las familias más ricas controlan el 50% de los ingresos totales”.
Lurraren banaketan gauza bera gertatzen da: lurjabe boteretsuek, gobernua lagun dutela,
nekazal komunitateak euren lurretatik botatzen dituzte. Nekazari txikiei kalitatezko lurrak lantzeko
eskubidea eragotzi zaie. Beraz, kanpotik datozen elikagaiekiko dependentzia haundia dute.
Elikagaien salneurria igotzen denean, gosete larriak pairatzen dituzte. Guatemalan, lurjabeen
%1,86 lurren %60-ren jabe dira.”
Emakumeen kasuan egoera are lazgarriagoa da, datuen arabera4, emakumeek herrialde
txirotuetako elikagaien %60 eta %80 artean ekoizten dute, eta mundu mailan %50. Hala ere,
nekazal lurren %1 kontrolatzen dute, izan ere, faktore honek; beste hainbat faktorerekin batera
−landa inguruko emakumeak sarritan ez dira eragile ekonomikotzat zein subjetu soziopolitikotzat
hartzen, gainera, askotan euren jakituria ez da aintzat hartzen− txirotasunaren emakumetzea
dakar. Gure inguruan ere, emakume baserritarrek ez dute errez: EAE nekazaritzan eta
abeltzantzan diharduten emakumeen %7 baino ez dira ustiapen titularrak, beraz, portzentaia
horri baino ez zaio aintzatesten sektore profesional izaera5.
Lurraren banaketaren bidegabekerietaz gain, gero eta lur gehiago galtzen ari gara. Euskal
herrian, mundu osoan bezala, giza jarduerak direla medio (kutsadura, errepideak, azpiegiturak,
industrial guneak…) gero eta nekazal lur eta nekazari gehiago galtzen ari gara, honek horrela
jarraituz gero ezinezkoa izango da gure lurretan elikagaiak ekoiztea.
4. Senra, L eta León, I. “La mujeres gestoras de la soberanía alimentaria”. Las mujeres alimentan al mundo.
Entrepobles-Herriarte.2009.
Etzazu mundua jan! 22
5. Gonzalo Saez de Sanmaniego, Euskonewsen elkarrizketatua, 2005/06/10-17
23. Helburua:
Proportzioak landuz, lurraren garrantzia ulertzea. Baliabide eskasa dugu lurra eta hau gaizki
erabiliz gero edo gaizki banatuz gero bidegabekeriak sor daitezkela uler.
Materialak:
Sagarra, labana eta konpostera*.
* (Aldez aurretik eraikita egongo da. Irakasle eta ikas-komunitatea osatzen duten helduek eraikiko
dute, “Etzazu mundua jan!” proiektuak eskaintzen duen kurtsoaren argibideak jarraituz).
Garapena:
1. Sagarra lau zati berdinetan ebaki. Lau zatietatik hiru, ozeanoak eta itsasoak izango dira.
Laugarren zatia kontinenteak eta irlak izango da.
2. Laugarren zatia hartu eta erditik ebaki. Zati bat gizakiak bizi ezin diren lekuak izango dira
(basamortuak, poloak, mendi kate haundiak…). Beste erdia gizakiok bizitzeko dugun lur
zatia izango da.
3. Gizakiok bizi ahal garen zatia lau zatitxotan ebaki. Zati horietako bat da elikagaiak ekoizteko
dugun lurra. Zati hori zainduz gero, guztiontzako elikagaiak egongo dira.
4. Azkenik, zati txiki-txiki horren zati nimiño bat da, gizakia eta beste izaki bizidunentzat
dugun ur geza.
5. Sagarra txikitu ostean, zer da ulertu duzuna? Baratze-koadernoan jaso ezazu edo zure kide
eta irakasleekin hausnarketa egin.
Hausnarketa egiteko honako galdera hauek erabilgarriak izan daitezke(irakasleak bere
taldearen adinera moldatuko ditu):
a. Zer pentsatu duzu nekazaritzarako daukagun lur zatia hain txikia dela ikustean?
b. Zure ustez munduan zehar lurra ondo banatuta dago guztiok janaria izan dezagun?
Zergatik?
c. Zure ustez emakume eta gizonen artean lurraren banaketa bidezkoa da? Zergatik?
d. Zure inguruan zeintzuk uste duzu izango direla lurrari eraso egiten dioten faktoreak?
Zergatik?
6. Soberan dauden sagarrak konposterara eraman. Horrela, gure ortuko lurra ere elikatzen
hasiko gara.
Etzazu mundua jan! 23
24. Bigarren Zatia
Ideia nagusiak:
Luraren eratze prozesua oso konplexua da. Euriak, izotzak, haizeak, eguzkiak, landareek
euren sustraitxoekin, milaka animalia txikik eta mikroizakiek sortzen dute lurra. Horiek guztiek,
arrokak zatitu eta higatzen dituzte. Horixe da guk egunero zapaltzen dugun lurraren jatorria. Hori
gertatzeko, milaka urte dira beharrezkoak; horrexegatik, lurra artifizialki ezin da egin.
Helburua:
• Zoluaren eratze-prozesua luzea dela ulertzea. Horretan, faktore biologiko, fiskiko eta kimikoek
parte hartzen dute.
• Higiene ohiturak bereganatu lurrarekin kontaktuan egotean.
• Lurraren ezaugarriekin (textura, kolorea, usaina) ohitzea.
Materialak:
• Pala txikiak, txokoan ditugun kutxak.
• Baratze-koadernoa.
Etzazu mundua jan! 24
25. Garapena:
1. Ortura atera baino lehen, irakasleak lagunduta, txukuntasun-araudi bat ezarriko duzue.
Hemendik aurrera, baratzean lan egiten den bakoitzean, araudi hori jarraituko da.
2. Klasea talde txikitan banatu. Talde bakoitzak ortuaren leku ezberdinetatik lur lagin bat
hartuko du.
3. Nolakoa da hartu duzuen lagina? Idatz itzazue zuen baratze-koadernoan ondorengo
ezaugarriak:
• Kolorea:
• Egindura. (Horretarako eskuekin lur zatitxo bat hartu beharko dute. Hori busti ostean,
“lukainkatxoak” egiten saiatu beharko dira. Lurra hareatsua bada, eraztunak egitean,
apurtu egingo dira. Aldiz, lurra buztintsua bada, eraztun politak lortuko dituzue).
• Animaliarik aurkitu duzue?
• Landare eta makiltxoak daude?
• Arrokarik aurkitu duzue?
4. Taldeek lurrean aurkitutako osagai bakoitza kutxa ezberdinetan jarriko dute. Alde batetik,
harritxoak daude; beste alde batetik, landareak; bestetik, makiltxoak, zizareak...
5. Osagai guztiak beste kutxa batean nahastu.
6. Zer gertatu da? (Osagai guztiak nahastu arren, ez da zolurik osatu. Horra hor naturaren
garrantzia: lurra bizirik dago; gizakiak ezin du lurrik ekoiztu; naturalen lana da hori.)
7. Guztia baliabideen txokoan laga dezakezue; horrela, lurraren garrantziari buruzko zalantzak
dituzuenean, berriro ere egin dezakezue jarduera hori…
Etzazu mundua jan! 25
27. Garapena:
1. Taldeak osatu eta talde bakoitzari “Lur lehorreko arrantzaleak” ipuina banatu. 10 minutu
eman guztion artean irakurri dezaten.
2. Ondoren Google Earthen bilatzailean “Posorja edo Puerto Pizarro, Ecuador” idatzi eta
honako galdera hauei erantzun:
a. Zer da ikusten duzuna?
(erantzuna: ikusten diren forma urdinak ganba-ustiategi erraldoien urmaelak dira, ikusten
denez kostaldea eta mangladia zen guztia bereganatu dute)
b. Zure ustez ze gertatu zaie hemen bizi ziren arrantzaleei?
(erantzuna: zonaldeko arrantzale askok ganba ustiategietan lanean hasten dira eta
hemen askotan lan baldintzak ez dira duinak. Beste askok hirietara jotzen dute, Guayaquil
eta Quito aldera alegia. Hiriotan, bizimodua hobetu beharrean periferietan biltzen dira,
hemen txirotasuna, langabezia eta biolentzia dira nagusi. Gauzak horrela, umeak eta
emakumeak izaten dira zaurkorrenak, askotan umeak eskola utzi eta lanera joan behar
dira eta emakumeak euren familiak aurrera ateratzeko edozein lan mota onartzera
behartuak izaten dira. Ecuadorreko ekonomian ganben exportazioak diru sarrera haundia
suposatzen du, hala ere desjabetuak izan diren arrantzale txikiek ez dute horren etekinik
ikusten, populaziaren %41 bi dolar baino gutxiagorekin bizi da hemen.)
c. Ba al dakizu zer den mangladia?
(erantzuna: kostalde tropikaletan hazten den baso mota. Honetan arrain eta itsaski piloa
dago, mendeetan zehar arrantzale komunitate asko orekan bizi izan dira ekosistema
mota honetan. Mangaldia desargertzean arrainak eta itsaskiak ere desagertzen dira eta
oso zaila da berriro ere errekuperatzea. Gainera mangaldiak, kostak itsasoko mareetatik
ere babesten ditu.)
d. Zer gertatu da han zegoen mangladiarekin?
(erantzuna: desagertu da.)
e. Non uste duzu jaten direla ustiategi erraldoi hauetan ekoizten diren ganbak?
(erantzuna: Europa eta Estatu batuetan, herrialde aberastuetan batez ere.)
f. Zer egin dezakezu egoera hau ekiditeko?
(erantzuna: galdetu gusasoei nondik datozen etxean jaten dituzuen ganba eta otarrainxkak,
herrialde txirotuetatik badatoz azaldu gure kontsumo ohiturek sortzen dituzten arazoak)
Etzazu mundua jan! 27
28. 5. jarduera:
BIHARKO HAZIAK
Ideia nagusiak:
Nekazaritzan oso garrantsitzuak dira haziak, batez ere, nekazaritza ekologikoan. Urtero,
laborariek beraien landare politenen haziak gordetzen dituzte. Horrela, landare indartsuagoak
eta uzta oparoagoak lortuko dituzte.
Euskal Herriko hazien sareak horrela azaltzen du hazien bioaniztasunaren garrantzia:
“Bioaniztasunaren galera arazo ekologiko larria da eta zientzialariek horrela definitu dute
bilera askotan. Sarritan, bioaniztasun kontzeptuaren esanahia era murriztuan erabiltzen da:
“Toki bateko espezieen taldea”. Hori egitean, alde batera geratzen dira basoen aberastasuna,
paisaien aldaketak edo nekazaritza aniztasuna.
Azken gai horren inguruan, zenbait labore eta ehunka nekazaritza barietate gure soroetatik
desagertu egin dira. FAOk (Nekazaritza eta Elikadurarako Mundu Erakundea) dio XX. mendean
munduan ereindako nekazaritza barietateen %75 galdu egin dela”
Helburua:
• Hazien garrantziaz ohartaraztea.
• Gure inguruan desagertzen ari diren bertako nekazaritza barietateen arazoa ezagutaratzea.
• Hazitegia egitea eskolako baratzea hornitu ahal izateko.
• Inguruko baserritar eta pertsona helduekin komunikazioa sustatu.
Materialak:
• Beirazko ontziak (hazi mota bakoitzeko poto bana).
• Haziak (haurrek ekarriko dituzte).
• Margoak, kola eta kartulinak etiketak egiteko.
Garapena:
Jarduera hasi baino lehen, komenigarria da galdera hauek erantzutea (baratze-koadernoan
bildu ditzakete erantzunak).
a. Zertarako balio dute haziek?
b. Ba al zenekien hazi mota bakoitzaren berezitasunaren arabera, landarea eta horrek
ematen dituen fruituak ezberdinak direla?
Etzazu mundua jan! 28
29. c. Zenbat babarrun mota ezagutzen dituzu? Zergatik uste duzu mota ezberdinetako
babarrunak daudela?
d. Zer gertatuko litzateke babarrun guztiak berdinak balira?
1. Galdera hoiei erantzuna eman ostean, honako etxerako-lana proposatuko zaie: Bi asteko
epea emanez, haziak lortzen saiatu beharko dira. Ez zaie baldintzarik jarriko, baina honako
hau kontuan izan beharko dute:
a. Zerenak dira lortutako haziak (hauei buruzko informazio gehiena lortzen saiatu, aldakia,
ereite garaia…eta abar)?
b. Nola lortu dituzu haziak?
c. Poltsatxoa dendan erosi duzu edo zure edo zure senide, lagun edo baserritar batek
eman dizkizu? Hala bada, nork eman dizkizu? Berak nola erabiltzen ditu haziak(noiz, nola
eta non ereiten ditu, noiz jasotzen du uzta…eta abar?
d. Haziak erositakoak ez badira, eman dizkuzun pertsonak zein prozedura jarraitu du
haziak gordetzeko? saia zaitez deskribatzen.
2. Lortutako haziak sailkatu behar dira, horretarako hazi mota bakoitza beirazko potoetan sartu
eta identifikazio etiketak diseinatu honako irizpide hauek jarraituz:
• Haziaren izena eta barietatea
(ezagutzen bada): ..........................................................................................
• Hazia noiz jaso den: .....................................................................................
• Hazia non jaso den: ......................................................................................
• Ereite garaia: .................................................................................................
• Uzta jasotzeko sasoia: .................................................................................
• Sortzen duen landarearen
marrazki edo argazkia: ................................................................................
• Sortzen duen landarearen
erabilera (giza-elikadura,
sendabelarra, ornamentala…): ...................................................................
3. Gorde haziak baliabideen txokoan, eskolako hazitegian ernetuko ditugu eta. Gaur lortutako
haziak biharko gure elikagaiak izango dira!
4. Azkenik esaldi hauei buruzko hausnakerta egin eta zuen baratze koadernoan bildu:
• FAOk (Nekazaritza eta Elikadurarako Mundu Erakundea) dio XX. mendean munduan
ereindako nekazaritza barietateen %75 galdu egin dela.
• 10 enpresek kontrolatzen dute mundu osoko hazien merkatuaren %67. (ETC group, 2008).
Oharra: Natdarren lurraldeko maletinean, “hazi inbaditzaileen” kapituluan hazien
bioaniztasunaren garrantzia lantzen da, beraz, jarduera osagarriak dira.
Etzazu mundua jan! 29
30. 6. jarduera:
HAZITEGIA EGIN
Ideia nagusiak:
• Hazien garrantziaz ohartu elikadura bermatzeko.
• Hondakinen berrerabilera sustatu.
Helburua:
Hazien garapena era praktikoan ikustea. Hazitegian ernetzen diren haziak ortuan landatuko
ditugun ortuariak izango dira.
Materialak:
• Jogurt potoak.
• Jogurt potoak sartzeko bandeja edo kutxa iragaztezinak (arrandegietan erabiltzen diren
kutxak oso egokiak dira).
• Ereiteko lurra. (Baratzeko lurra, zizare humusa eta konposta nahaztuz egin dezakezue, bestela
dendetan horretarako egokiak diren substratuak saltzen dituzte).
• Ura. (Garbia eta epela, euri-ura bada hobe).
• Palatxoak edo goilarak.
• Guraizeak.
• Karteltxoak egiteko kartulina.
Garapena:
1. Sasoi eta egun egokia aukeratu hazitegia ereiteko. (Lasai, ortuen maneiu naturaleko
ikastaroan ikusiko da hau).
2. Jogurt potoari zuloa egin eta lurrez bete, hau ureztatu ostean etxetik ekarritako hazia erein,
beti ere jasotako irizpideak jarraituz.
3. Poto bakoitzak bere etiketa beharko du, hemen ereite data eta erabilitako haziaren izena
idatzi.
4. Bandejan sartu eta zuen negutegian edo gelaren alderik eguzkitsuenean utzi.
Etzazu mundua jan! 30
31. 5. Ondoren taldeka jarri eta zuen hazien jarraipen fitxa diseinatuko duzue? Zer jarri behar
dela uste duzue?
(hau adididea da)
Ereite Ernetze Hazi Zenbat Ortura Oharrak
data data kopurua landare ateratzeko
poto atera dira? data
bakoitzeko. (birlandatze
data).
Maddi
(pikuluze
tomate
barietatearen
haziak)
Mikel
(erreteko
piper lodia)
...
6. Taldeko fitxa zuen fitxategian gorde, hemen ondo gordeta egongo da zuen hazien kontrola
ondo eraman dezazuen.
7. Zuen baratzeko lurra prest baldin badago eta garaia egokia bada lurrean zuzenean landa
dezakezue ere.
Oharra: Ikastaroan hazitegi mota ezberdinak egiteko irizpideak ematen dira, beraz jarduera
hau kurtsoa jarraitzen duten helduen esku laga daiteke. Horrela jarduera hau ikastolaren
ekintza sozial moduan plantea daiteke, irakasle, guraso, ikasle eta aitona-amonak elkarrekin
lankidetzan aritzeko.
Etzazu mundua jan! 31
32. NATDARREN TXOKOA
Deskribapena:
Txoko hau ez da txoko “fisikoa”, maleta batek osatzen du. “Natdarren lurraldea” DVD formatoan
aurkezten den ikus-entzunezko ekoizpena da. Bertan, “Nats” izeneko txontxongilo txiki eta
atseginekin batera, hainbat istorio ezberdinetan murgiltzeko aukera izango dugu. Natdarrak
zoriontsu bizi dira beraien herrixkan, naturak eskaintzen dituen aberastasunez inguraturik.
Baina euren alaitasuna mantentzeko, hainbat arazori aurre egin beharko diete.
DVDan lehen hezkuntzako haurrei zuzenduriko hiru istorio edo kapitulu ezberdin aurkezten
dira. Natdarrak nekazariak dira eta istorioetan beraien komunitateak dituen arazo ezberdinak
aztertzen dira, hala nola, oinarrizko baliabideak (lurra, haziak, ura…) eskuratzeko dituzten
zailtasunak; elikagai transgenikoen hedapena eta honek dakarren bioaniztasunaren galera
eta herrialde aberastuen kontsumismoa asetzeko herrialde txirotuetan ezartzen diren
industri kutsakor eta esplotatzaileen arazoa (erderaz “maquilas”). Aipatutako arazoek Natdarren
lurraldeko pertsonaien elikadura subirotasuna galtzea dakarte; hau da, beraien elikaduraren eta
bizimoduaren kontrola galduko dute.
DVDekin batera, tradiziozko jolasetan oinarrituriko materiala banatuko da (tokea, puzzleak,
oroimen-jolasak, bikote-jolasak, hexagonoa eta abar). Kapitulu ezberdinetan landutako gaiei
buruzko hausnarketa jolasen bitartez bideratuko da. Horretarako, “Natdarren Lurraldeko”
maletinean aurkituko duzuen gida pedagogikoan azalpen guztiak aurkituko dituzue.
Etzazu mundua jan! 32
33. Txokoa osatzen:
DVDa 15 minutuko hiru kapitulu ezberdinetan banatzen da eta bakoitzean gai ezberdinak
lantzen dira:
“Benboien”6 lantegia: herrialde aberastuen kontsumismoa asetzeko herrialde txirotuetan
ezartzen diren industri kutsakor eta esplotatzaileen (erderaz “maquila”) arazoa.
Burdinazko dorrea: oinarrizko baliabideen garrantzia (lurra, ura, haziak) izaki bizidun
guztion biziraupenerako duten garrantzia eta hauek ez kutsatzeko energia berriztagarrien
aukera.
Hazi inbaditzaileak: Laborari txikien garrantzia elikaduran eta elikagai transgenikoen
hedapenak dakarren nekazal bioaniztasunaren galera.
Gai hauei buruzko hausnarketa bideratzeko, “bideo-foruma” egin beharrean, “forum-
jolasa” egitea proposatzen dizuegu. Betiko jolasetan oinarriturik (tokea, puzzleak, oroimen-
jolasak, bikote-jolasak, hexagonoak…eta abar), ikasleek natdarrak aurkezturiko istorioen
inguruko galderak erantzun beharko dituzte. Helburua beraz, aipaturiko ideia nagusia eta
garrantzitsuenak jolasen bitartean jasotzea izango da.
Kapitulu bakoitza lantzeko bina joko aurkezten dira: haur txikiei (6-9 urte), eta nagusiei
zuzendurikoak (9-12 urte). Horretarako, adin tarte bakoitzari egokituriko galderak
proposatzen dira. Hala ere, irakasleak taldearen arabera antola ditzake jolasak, edota
galdera berriak proposatu. Jokuak saio eta egun ezberdinetan antola daitzeke kapituluak
euren artean independienteak direlako. Horrela banatzen dira jokoak adinaren arabera:
Burdinezko Dorrea Benbon Lantegia Hazi Inbaditzaileak
6-9 urte Puzzlea Tokea Bikoteak
9-12 urte Hexagonoak Tokea Oroimen jolasa
Materialak:
• Natdarren munduko maletina.
6. Euskeraz sentzu gabeko hitza da. “Ben bon”, katalanez gauza ona eta baliagarria esan nahi du. Benboien lantegian
natdarrek “benboiak” egiten dituzte gurea bezalako herrialde industrializatuetan gustoko ditugun objetuak direlako;
natdarrentzat ordea, “benboiak” balio gabeko trasteak dira. Etzazu mundua jan! 33
34. KONPOSTA ETA HONDAKINEN TXOKOA
Deskribapena:
Txoko hau kanpoan egongo da, izan ere, ortutik oso gertu kokatuko dugun konposterak osatzen
baitu. “Etzazu mundua jan!” proiektuak eskaintzen duen maneiu ikastaroan konpostera egiteko
era erraza azalduko da, beraz komeni da ikastaroan parte hartzen duten helduek haurrekin
batera eraikitzea. Konpostera komertzialak ere badaude, baina guk geuk eraikitzean materiale
zaharren birrerabilera sustatu da eta gure ortuaren gastuak murriztuko dira. Konposteraz gain
hondakinen gaikako banaketa egiteko ontzi erzberdinak banatuko dira eskolan zehar (Materia
organikoa jasotzeko batez ere, jantokiko eta sukaldeko arduradunekin hitz egin beharko da.)
Gaur egun, hondakinen arazoa oso larria da, milaka tona sortzen dira eta berrerabil daitezkeen
gauza asko zaborretara botatzen dira. Urteotan hainbat eragile ezberdinek ingurumen-
hezkuntzan egindako esfortzu paregabeari esker, gure haurrek papera eta plastikoen birziklapena
nahiko barneratua daukate, hala ere bide luzea dugu oraindik, Euskal Herrian gaikako bilketa
%23 eta %30 tartean kokatzen da.
Sortzen diren hondakinen portzentaia haundia hondakin organikoak dira, hauek errez konposta
ditzakegu, gainera konposta dugu ortu ekologikoaren oinarri. Lurrari bizitza ematen dio
landareak indartsu has daitezen; gainera, paregabeko osagaia da ortuko gaitzak sahiesteko.
Beraz, gure hondakinak ez dira ahuntzaren gauerdiko eztula!
Eskolak jantokia balu, hondakin organikoen sailkapena egin eta baliogarriak direnak
konposterara bidaliko genituzke. Bestalde, interesgarria izan daiteke udaletxearekin hitz egitea
konposteraren eraiketarekin laguntzeko, eta konpostaren osagaiak lortzeko. Adibidez: lorategi
plublikoen sega ostean sortutako belar hondakinak; zuhaitz-kimaketan jasotakoak; animalien
zimaurra eta abar…
Txokoa osatzen:
Guraso edo irakasle talde bat bilduko da haurrekin konpostera eraikitzeko ikastaroan emandako
irizpideak jarraituz. Kalitatezko konposta egiteko jarraitu behar diren pausoak ere kurtsoan
ikusiko dira.
Oinarrizko baliabideak:
• Mintegietan azalduko da
konpostera eta konposta egiteko
jarraitu behar diren pausuak.
Unitate didaktikoarekin batera
banatzen den CD-an ere pausu
guztiak agertzen dira.
• Konpostera.
• Ontziak.
Etzazu mundua jan! 34
35. 7. jarduera:
LURRA ELIKATZEN. GURE HONDAKINAK ERE
BALIAGARRIAK IZAN DAITEZKE!
Ideia nagusiak:
• Aurreko jardueretan lurra eta uraren garrantzia jorratu da. Landareek euren janaria lurretik
eta eguzkitik lortzen dute. Hala ere, hori ez da nahikoa, landareak osasuntsu haz daitezen lur
egokia behar dute, beraz, lurra bizirik eta ondo elikatuta egon behar da! Baso eta oihanetan
izadiak berak elikatzen du lurra. Baina gure ortuan, lurraren “janaria” ekoitzi egin behar da:
janari hori konposta da.
• Arazoa aterabide bihurtu: Sortzen ditugun hondakinen %50 materia organikoa da. Hau
konpostatzean akabo sortzen dituen arazo larrienak, berriro naturan integratzen delako,
gainera konposta nekazaritza ekologikoaren oinarrietako bat da.
Helburua:
• Birziklapenarekiko eta berrerabilerarako jarrera positiboa garatu.
• Hondakinek sortzen duten arazoaz ohartu.
• Lurra eta konposta sistema biziak direla barneratzea.
• Konpostaren garrantzia ulertu landareen garapena behatuz.
• Laborantza ekologikoaren oinarrizko teknikak ezagutzea.
Materialak:
• Konpostera. (Aldez aurretik eraikita egongo da. Irakasle eta ikas-komunitatea osatzen duten
helduek eraikiko dute ikastaroan jasotako argibideak jarraituz).
• Jantokiko edo etxeko hondakinak.
• Konposta (konposterakoa prest ez balego, beste leku batetik ekarriko da).
• Jantokian hondakinak bereizteko zaborrontziak.
• Kartulinak, margoak, guraizeak, belkro zatiak…
• Jardueraren 3. Puntua 11-12 urteko neska-mutikoei zuzenduta dago, hau garatuz gero internet
konexioa duen ordenagailua beharrezkoa izango da gaiari buruzko informazioa biltzeko.
Etzazu mundua jan! 35
36. Garapena:
1. Taldeka, hondakinen sailkapenerako fitxa osatu, honen arabera zaborren bereizketa
ahalbidetzen duten ontziak jarriko dituzue gelan eta jantokian. Hondakin organikoak
egunero konposterara* eraman behar dira azkar usteltzen direlako.Horretarako bi arduradun
izendatuko dira, arduradunak astero txandakatuko dira ikasle guztiek parte har dezaten.
Fitxak mural moduan egin daitezke begi-bistan dagoen toki batean eskegitzeko.
Oharra: jarduera hau banaka ere egin daiteke, horrela ikasle bakoitzak bere fitxa eramango
du, etxean hondakinen birziklapenarekin jarraitzeko.
* Eskolan batez ere elikagaien hondakinekin osatuko da konposta. Prozesua egokia izan
dadin konpostazeko irizpide ezberdinak azalduko dira ikastaroan. Aholkua: sukaldeko
hondakinak botatzen diren bakoitzean belar siku edo lasto geruza batekin estali.
Fitxa egiteko adibide bat:
Hondakinak…bakoitza dagokion ontzira! Asteko arduradunak
Materia organikoa: fruitu eta barazki hondakinak,
haragi eta arrain hondakinak, arrautzak eta mariskoak,
Ontzi marroia kafe hondarrak, landare-hostoak, barnizarik eta
plastikorik gabe erretako egurraren errautsa. Jakiak
gordinak edo sukaldatuak izan daitezke.
Ontzi arinak: latak, poltsak, plastikozko ontziak eta
Ontzi horia (arduradunen izena edo
brickak, jogurt potoak…
argazkia jarri, astero
aldatu ahal izateko
Papera eta kartoia: aldizkariak, egunkariak, zuen izena edo argazkia
Ontzi urdina katalogoak, kartulinak, koaderno zaharrak, folioak… duten txar teltxoak
egin belkro zati batekin
Errefusa: Birziklatu ezin daitekeen material pegatzeko)
inorganikoa da hondakin hori: hautsa, zeramika
Ontzi Grisa puskak, hautsitako ispiluak, barnizdun errautsak,
paper plastifikatua, hortzetako pastaren eta kremen
tuboak
Ontzi berdea Beira: botilak eta beirazko ontziak.
Etzazu mundua jan! 36
37. 2. Fitxak eta ontziak banatu ondoren zuen eskolako birziklapenaren eta konpostagearen
zaindariak izango zarete, horrela zuen eskolan sortzen diren hondakinak murrizteko gai
izango zarete!
3. Euskal Herrian badira hondakinen kudeaketan adierazgarriak diren esperientziak, esate
baterako Usurbilgo Udalak eta San Markos Mankomunitateak sustatu duten atez ateko
bilketa. Taldeka honi buruzko informazioa bildu. Hau aztertuz gero bi diskusio talde osatuko
dira, batzuk sistema honen aldekoak eta beste batzuk kontrakoak. Erabiliko dituzuen
argudioak eta lortutako konklusioak zuen baratze koadernoan idatzi. Azkenik hondakinei
buruzko esaldi hauei buruz hausnartu:
• Gutako bakoitzak nahastutako 1,05 kg zabor sortzen ditu egunean, urtean 382 kg!
• Gaikako bilketa eginez sortzen diren hondakinen %80 murriztu daiteke.
• Errazen deuseztatzen den hondakina sortzen ez dena da.
4. Kurtsoan zehar materia organikoaren bilakaera ikusiko duzue baina konposta ez da egun
batetik bestera egiten…beraz, lasai. Konposta osatuta dagoenean jarduera honen bigarren
zatiarekin hasiko gara. Hala ere, honekin aurrera jarraitu nahi bada konposta eskatzea dago,
inguruko baserritarrek lagin txikia arazorik gabe emango digute!
5. Konposta behatu eta zuen baratze koadernoan honako galdera hauei erantzun:
• Kolorea, egindura eta usaina.
• Animaliarik al dago?
• Zure ustez konpostaren osagaien artean izaki bizidunak daude? Hala bada, zeintzuk dira?
6. Zuen ortuko zatitxo bat prestatu. Horretarako, ondo atzurtu beharko duzue; irakasleei
laguntza eskatu. Ortuko lurra oraindik prestatu gabe badago, hazitegian bertan egin daiteke
esperientzia hau.
7. Soka bat erabiliz, edo makiltxoekin markak eginez, bitan banatu. Zati erdian konposta
bota; bestean, ez bota ezer.
8. Sasoirako egokia den zerbait landatu (irakasleek ere lagunduko dizuete horretan). Bi zatietan
gauza berdina landatu beharko duzue, konparaketa egin ahal izateko.
9. Bi zatiak modu berean zaindu beharko dituzue (ureztapen egokia, argitasuna…).
10. Lasai egon, landareek, denbora behar dute garatzeko…Ezberdintasunik aurkitu duzue bi
zatien artean? Hau ikusi ostean zertarako balio du konpostak?
11. Antzemandako ezberdintasunak baratze-koadernoan adierazi.
Etzazu mundua jan! 37
