Estetika dhe pushteti

ESTETIKA DHE PUSHTETI
SI BAZAT E TEORISË SË ARKITEKTURËS
® Florina Jerliu. 2010
TEORIA DHE KRITICIZMI NË ARKITEKTURË

ESTETIKA DHE PUSHTETI SI BAZAT E TEORISË SË ARKITEKTURËS
Pse ndërtojmë?Pse ndërtojmë?
Arsyeja pse ne ndërtojmë duhet të kërkohet
në presionin e pashmangshëm evolucionar.

Pse ndërtojmë?Pse ndërtojmë?
Arsyeja pse ne ndërtojmë duhet të kërkohet
në presionin e pashmangshëm evolucionar.
Në kuptimin më të gjerë të fjalës,
të ndërtuarit, pra, është shprehje
e prirjes sonë për
pushtet.pushtet.

Si do të duket ndërtesa jonë?Si do të duket ndërtesa jonë?
Mënyra se si ndërtojmë ne është një pyetje që
lidhet me dëshira të diferencuara, të cilat
poashtu burojnë nga ky presion evolucionar.

Si do të duket ndërtesa jonë?Si do të duket ndërtesa jonë?
…megjithatë, mënyra e ndërtimit iu
nënshtrohet ligjshmërive dhe ndikimeve
të ndryshme.
Ndër to hyn forca e faktit,
por edhe ndikimet metafizike,
siç janë komponentet
estetikeestetike.
Mënyra se si ndërtojmë ne është një pyetje që
lidhet me dëshira të diferencuara, të cilat
poashtu burojnë nga ky presion evolucionar.

ppushtetiushteti dhedhe estetikaestetika
prandaj, janë dy nocione të cilat qëndrojnë në
themelin e teorisë së arkitekturës
Si të tilla, ato janë të një rëndësie të
jashtëzakonshme përsa i përket të kuptuarit të
arritjeve arkitektonike
fatkeqësisht, vetë të kuptuarit e tyre,
nuk shpaloset sa duhet në arsimimin e
përgjithshëm të arkitektëve

Piramida e madhe
dëshira të diferencuara.
presion evolucionar.
arritje arkitektonike

Zgjerimi i Ave. l'Opera, Paris
ppushtetiushteti dhedhe estetikaestetika Kur lind një epokë e re
historike,
ajo shoqërohet me
përpjekje të mëdha
dhe të gjata.

Shekulli 20 duket
se ishte i tillë…..
Ndertimi i Murit te Berlinit

Rrenimi i Carshise, Prishtine
Shekulli 20 duket
se ishte i tillë…..

Venediku, 2007
ppushtetiushteti dhedhe estetikaestetika shekulli ynë
duket të jetë i
tillë, poashtu …

Le Corbusier
…shqetësimi
ynë në këtë
kontekst vjen
pjesërisht nga
pozita e epokës
sonë moderne për
të cilën jemi të
vetëdijshëm se ka
mbaruar

Le CorbusierBAUHAUS, DESAU
…shqetësimi
ynë në këtë
kontekst vjen
pjesërisht nga
pozita e epokës
sonë moderne për
të cilën jemi të
vetëdijshëm se ka
mbaruar

Le CorbusierFALLINGWATER
…shqetësimi
ynë në këtë
kontekst vjen
pjesërisht nga
pozita e epokës
sonë moderne për
të cilën jemi të
vetëdijshëm se ka
mbaruar

Le CorbusierFragmente nga Muri I Berlinit
…shqetësimi
ynë në këtë
kontekst vjen
pjesërisht nga
pozita e epokës
sonë moderne për
të cilën jemi të
vetëdijshëm se ka
mbaruar

Le CorbusierMonumenti i Vellazerim-Bashkimit, Prishtine - Qarshia e dikurshme
…shqetësimi
ynë në këtë
kontekst vjen
pjesërisht nga
pozita e epokës
sonë moderne për
të cilën jemi të
vetëdijshëm se ka
mbaruar

…….. ndërkohë që akoma qëndrojmë nëndërkohë që akoma qëndrojmë në
terr për atë që shfaqet në vazhdim…terr për atë që shfaqet në vazhdim…

Constant, Babilonia e Re, ‘spatiovire’, 1960
20 th

9/11

21 st

@ Unioni. Modeli per nje shumekateshe ?
21 st

Kjo, mbase na ndihmon që t’i kuptojmë ndjenjatKjo, mbase na ndihmon që t’i kuptojmë ndjenjat
e paraardhësve tanë që bartën peshën ee paraardhësve tanë që bartën peshën e
ndryshimeve të mëdha që prej shekullit XIV e derindryshimeve të mëdha që prej shekullit XIV e deri
në fillim të shekullit të kaluarnë fillim të shekullit të kaluar
Historia e arkitektures

…… të cilët poashtu jetuan në epoka krizash etë cilët poashtu jetuan në epoka krizash e
trazirash të momenteve historiketrazirash të momenteve historike
kur e vjetra i nënshtrohej së resë.kur e vjetra i nënshtrohej së resë.

teori e të bukurësteori e të bukurës ??
si nocion
shpaloset më
1735 nga filozofi
Baumgarten
/ vjen nga greqishtja:
perceptimi /
megjithatë, “e bukura”
është nocion me të cilin
për shekuj me radhë është
përballur diskursi i
arkitekturës, si dhe teoria
arkitekturale.

shpjegimi i nocionit të bukurisë është shfaqur në të
gjitha teoritë e arkitekturës, e gjithashtu edhe në
teorinë e modernes.
E bukura shpesh trajtohet gabimisht si diçka që ka lidhje
me formën e jashtme.
Sipas përkufizimit të zakonshëm të nocionit,
bukuria është kategori e formësimit.bukuria është kategori e formësimit.

Sipas konceptimit mesjetar e bukura është një
fenomen i dhënë nga zoti; që përcjell një
„të vërtetë“ hyjnore
në kohën e re klasike, referencë është e bukura
universale, harmonia e krijuar nga njeriu ,
përvetësimi i „proporcioneve“
Kjo bukuri, e cila siç thuhej, buron nga e vërteta,
sot e ka humbur vendin e saj dominues në estetikë.

ÇÇka është, pra, estetika sot?ka është, pra, estetika sot?
estetika lidhet ngushtë me shkencën e shenjave
(hermeneutikën), e cila trajton të kuptuarit e një nocioni
sot mund të quhet si
“shkenca e gjykimit të gjërave”
e jo “fakt i gjësendeve” siç është menduar më parë.

Por, kush në fakt gjykoPor, kush në fakt gjykon,n, dhe çka?dhe çka?
Procesi ndodh kështu:
ngacmimi ndaj shqisave
kthehet në impulse elektrike,
bartet në tru, ku përpunohet e
përzihet me informata të
mëhershme – pra asociohet
me to.
Rezultati i një asociimi të tillë,
quhet “perceptim” (“të
marrësh diçka për të vërtetë”).
Ky proces rrjedh vetë dhe në
mënyrë të detyrueshme dhe
është tërësisht jashtë kontrollit
tonë.

perceptimi pra, ndërton diçka
të re, diçka që në realitet nuk
është e tillë.
Kështu perceptimi përbën një
emocion të mirëfilltë.
Që ky proces të bëhet edhe
më i komplikuar,
perceptimi ynë përdor edhe
ato ngacmime shqisore, të
trashëguara nga një
paraardhës yni!

Atë që ne e perceptojmë do ta
gjykojmë si të mirë apo të keqe dhe
do ta ‘etiketojmë’ si të tillë para se
të shtresohet në kujtesën tonë.
Mirëpo, nëse arsyeja racionale për
gjykimin pozitiv ka humbur, por ne e
lexojmë etiketën si diçka e mirë, ne
themi “e bukur”.

Në fakt, arsyeja e
vërtetë e bukurisë
së trupit (ndërtesës,
gjësendit) qëndron
në faktin se dikur,
shumë më parë, ai
trup ka pasur një
përdorim/funksion,
tashmë të harruar.
mme kalimin e kohës e harrojmëe kalimin e kohës e harrojmë
funksionin, por fotografia mbetet nëfunksionin, por fotografia mbetet në
mendjen tonë.mendjen tonë.

Estetizimi i vetvetes ose i mjedisit rrethues është
proces që aktualisht e ka përfshirë gjithë botën
perëndimore.
Kjo vjen si pasojë e teknologjisë së re,
përkatësisht, mediave televizive
gjithnjë në rritje.
E vërteta jonë po kthehet në një çështje gjithnjë e më
shumë të estetizuar.

Nëse dëshirojmë të fitojmë
diçka prej dikujt, ne do të
përpiqemi t’i pëlqejmë
atij/asaj.
Nëse dëshirojmë që
dikush të blejë një nga
prodhimet tona, ne do të
përpiqeni që atë prodhim
ta paraqesim sa më
joshës.
ky është

Mediat, e
madje edhe
shkollimi, kanë
bërë që
konsumuesit të
funksionojnë të
gjithë njësoj.
njerëzit e kohës sonë po përjetojnë një “styling” të
trupit, shpirtit dhe të frymës, si dhe çdo gjë tjetër që e
duan ose duan ta kenë.
Sot si kurrë më parë, shija subjektive është shndërruar
në shije objektive (shije kolektive)

bëhet figurë udhëheqëse
në këto procese
Ai është i ndjeshëm, hedonist, i arsimuar dhe para së
gjithash me një shije të përzgjedhur.
…dhe ai din gjithçka: lidhur me shijen nuk mund të
diskutohet!

…… kkjo gjë i jep siguri në lidhje mejo gjë i jep siguri në lidhje me
pasigurinë që e rrethon.pasigurinë që e rrethon.

Arkitektura merr shkas nga rrethana të
ndryshme, por arsyeja nga e cila lind është
vetëm pushteti
Fjalori filozofik thotë:
çdo ekzistencë zotëron pushtet.çdo ekzistencë zotëron pushtet.
Për faktin që një gjësend ekziston, ai këmbëngul dhe
kërkon të afirmohet.

Pushteti është
gjithashtu rezultati i
dukshëm i përpjekjeve
evolucionare.

Jung e titullon këtë “përpjekje për mbijetesë” si
“diktaturë e gjeneve”.
Qëllimi i këtij pushteti është rruga që ndjekin
gjenet tona,
qelizat, që në heshtje urdhërojnë:
…jeto, mbajeveten nëformë, shumohu dhembi të
gjitha, përpiqu tëjesh mëi mirësesatëtjerët. Mosu
dorëzo, deri satëmundesh; si shpërblim do tëgëzosh
kënaqësinëefitimit…

Nëse, pra, gjithë veprimtaria e njerëzve është
ushtrim pushteti, atëherë edhe
arkitekturaarkitektura si produkt i kësaj
veprimtarie, është gjithmonë dhe në të gjitha
rrethanat një shprehje e pushtetit.

Deri në ç’masë mishërohet pushteti me arkitekturën dhe si
artikulohen fuqitë e veçanta brenda për brenda këtij pushteti
të shpallur arkitektonikisht?
pra,
sa kohë është e pranishme arkitektura, po aq
është i pranishëm edhe pushteti.

Arkitektura shpesh jeton më
gjatë se ndërtuesi (në rastin
kur ndërtojmë një ndërtesë
të fuqishme dhe të bukur)
dhe funksionon si një vend
ideal nismëtar për
pasardhësit.
Arkitektura pra është një “mjet” i jashtëzakonshëm për
të krijuar dhe për të demonstruar pushtetin.

Ndërtesa krijon dhe konturon një topologji
sociale, e cila bazohet mbi rregullat e hyrjes,
mbi masën e ndalimit dhe lejimit, të pengimit
dhe të mundësimit.
Nisur vetëm nga ana fizike, arkitektura është
ngrehinë dhe kufi.
Shpesh kemi dëgjuar se arkitektura sunduese është
arkitektura e sundimtarëve!

Po kaq vullnetarisht zë vend edhe arkitekti/arkitektja në
pozicionin që i takon: si dora e djathtë e të zotit të
ndërtesës:
afërsia e arkitekturës me pushtetin përsëritet
në saje të afërsisë së personit të arkitektit/es me
personin me pushtet
Hatshepsut–Mentuhotep
Luigji XIV–Le Nostre
Friedrich II–Knobelsdorf
Hitler–Speer
Princi Charles–Leon Krier

Arkitektura, pra është një “mjet” i jashtëzakonshëm për të
krijuar dhe për të demonstruar pushtetin.
të krijosh pushtetin është një gjë;
ta demonstrosh atë është një gjë tjetër.
Shtrohet pyetja se duhet apo nuk duhet të demonstrohet
pushteti me arkitekturë?
Baroku e demonstronte pushtetin e vet përmes kështjellave. Sot,
ndërmarrjet multinacionale e demonstrojnë pushtetin e tyre përmes
rrokaqiejve.

Pushteti, i cili në mënyrë vendimtare bazohet në
shkencë dhe teknikë, nuk është vënë në pikëpyetje
vetëm në dhjetëvjeçarët e fundit.
Ky pushtet u vu në pikëpyetje qysh prej traumës irracionale të
Auschuitz-it dhe pas marrëzisë racionale të Hiroshimës.
… sepse asnjë triumfues nuk mund të dëshmojë më sukseset e
tij, meqë pushteti iu drejtohet inskenimeve në atë mënyrë që të
jetë më bindës.

Sot, nuk besojmë se shpalosjet e
mëtejme shkencore do të mund të
sjellin një ardhmëri më të mirë,
porse besimibesimi, se jetojmë një
varësi nga ecuria e shkencave dhe
teknikës, është më i fortë se kurrë.

ddhe pikërisht ky besim transponohethe pikërisht ky besim transponohet
nënë arkitekturarkitekturëë
High-Tech (arkitekturë e teknologjisë së lartë)
Nëse kemi besuar se
‘High-Tech’ është e
arritur e arkitekturës
moderne, apo “bastion”
i teknikës vetiake të
disa “freaks”, jemi
kryekëput gabim!
Ndërtesat Lloyds (1986) nga Richard Rogers

Fakti është se aftësia e të
jetuarit në këtë lloj ndërtesash
madhështore varet nga
sistemet e aparaturave dhe
instalime, dhe se nëpërmjet
këtyre ndërtesave legjitimohet
fuqia e tyre.
Përmes arkitekturës, i bëhet e
qartë publikut, se fundi i fundit,
me anë të tyre ia dilet më mirë
se sa pa to.
Ndërtesat Lloyds (1986) nga Richard Rogers
High Tech: bastion i teknologjisHigh Tech: bastion i teknologjisëë

TTeknika ka formë dhe shtrirje botëroreeknika ka formë dhe shtrirje botërore
prandaj është zhvilluar ndërmarrësia
multinacionale, e cila shumë shpesh inskenon
arkitekturë të teknologjisë së lartë, për të
legjitimuar pushtetin dhe pretendimet e tregut.
në trendet globale, ku
bota shihet si një tërësi,
ajo që endet nga njëri
skaj i botës në tjetrin,
janë simbolet.simbolet.

Ato kuptohen kudo në botë;
janë simbole globale;
Simbolet!Simbolet!

Simbolet!Simbolet!
i shohim te rrokaqiejt dhe
megastrukturat tjera, dhe
një gjë e tillë është “ok”.
sepse të sunduarit me teknikë ështësepse të sunduarit me teknikë është
barazi me të sunduarit me arkitekturë.barazi me të sunduarit me arkitekturë.
Plani për 7 South
Dearbort, hibrid i
rrokaqiejve dhe
kullave të
komunikimit

Ekziston edhe ndikimi i arkitekturësEkziston edhe ndikimi i arkitekturës
mbi pushtetin.mbi pushtetin.
Pushteti, apo fuqia e arkitekturës nuk është
gjithmonë shprehje e pushtetit,
por shumë më i rrezikshëm dhe më i
pakëndshëm është fakti se arkitektura është
instrument i pushtetit.

dhe ndikime të tilla nuk janë të thjeshta për t’u vrojtuar.
Në thelb është
problemi i vjetër
lidhur me ambientin,
nga i cili nuk ikim
dot.
Pushteti, apo fuqia e arkitekturës nuk është gjithmonë shprehje e pushtetit
TOKYO

“Sot, adresimi i
çështjeve mjedisore
paraqet një hap përtej
prodhimit të një
ndërtese më shumë ... “
Pushteti, apo fuqia e arkitekturës nuk është gjithmonë shprehje e pushtetit
fund …
(Ole Bouman,
shkurt 2010, Prishtinë)

Estetika dhe pushteti

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Estetika dhe pushteti

Editor's Notes