1. B1 maila
elikadura-ohiturak,
barazkiak, osasuna,
urtaroak, udaberria,
aholkuak.
Ataza honen helburua
elikadura-ohiturei buruzko
azalpenak ulertzea eta
ematea izango da.
Irratsaioko euskalkiari ere
erreparatuko diozu
(bizkaiera).
Horretarako:
a. Barazkiei lotutako
hiztegia landuko duzu.
b. Udaberriko elikadurari
buruzko aholkuak entzun
eta ulertutakoa jasoko
duzu.
c. Zeure elikadura-ohiturei
buruzko azalpenak prestatu
eta “Jaki kopuru egokiak”
testuak dioenarekin
alderatuko dituzu,
osasuntsu elikatzen ote
zaren ikusteko.
d. Irratsaioan agertutako
euskalkia (bizkaiera)
aztertuko duzu.
AUTOIKASKUNTZA
UDABERRIA
ETA ELIKADURA

2. TUTOREAREN ORRIA
ATAZA: UDABERRIA ETA ELIKADURA (2:00)
A BARAZKIEN LEXIKOA LANDU, UDABERRIKO
(BIZKAIERARI) ERREPARATUKO DIO.
ELIKADURARI BURUZKO AHOLKU BATZUK ENTZUN ETA EUSKALKIARI
TUTORETZAN
Barazkien lexikoarekin zailtasunik izan ote duen galdetu.
Irratsaioarekin zailtasunik izan ote duen galdetu, izan ere, B1 mailarako ez da entzungai erraza. Irratsaioan
emandako aholkuak ezagutzen ote zituen eta zer iruditu zaizkion komentatuko dugu.
Euskalkiari erreparatzeko ariketa komentatuko dugu ikaslearekin:
- Bizkaierarekin izandako zailtasuna.
- Geure euskalkiari buruzko ariketa tutoretzan zuzenduko dugu (Ikus 8. or.).
B BERE ELIKADURA-OHITUREI BUZUKO AZALPENAK PRESTATU ETA
KONPARATUKO DITU.
“JAKI KOPURU EGOKIAK” TESTUAK DIOENAREKIN
MINTZASAIOAN EDO MINTZALAGUNAREKIN
Ikasleak idatziz prestatutakoa eta “Jaki kopuru egokiak” testua irakurri eta gero ateratako ondorioak
azalduko ditu.
Mintzasaioan gaiaz aritzeko proposamena
Udaberrirako elikadura ohiturei buruzko irratsaio bat entzun eta talde
txikietan geure elikadura-ohiturei buruz arituko gara
UDABERRIA ETA
ELIKADURA Udaberrian “gorputz garbiketarik” egiten ote dugun komentatuko dugu.
“Udaberrirako elikadura aholkuak” irratsaioa1 aurkeztu eta zatika entzungo dugu.
Zati bakoitzaren amaieran, guztien artean ulertu duguna komentatuko dugu.
Irratsaioan esandakoak eta emandako aholkuak komentatuko ditugu.
Hirunaka jarriko gara eta:
- “Udaberria eta elikadura” orriko galderak lagun, gaiaz arituko gara (17. or.).
- Ikasle guztiek bere elikadura-ohiturei buru hitz egin dutela ziurtatu eta gero, hirukote
bakoitzari “Jaki kopuru egokiak” izeneko testua emango diogu, eta bertan jartzen
duena euren elikadura-ohiturekin alderatuko dute (10. or.).
- Osasuntsu elikatzen al gara? galderari erantzuten saiatuko gara.
Hiru talde handi egingo ditugu hirukote bakoitzeko bana elkartuta eta talde berri horietan
ikasle bakoitzak bere taldetxoan esandakoa eta ondorioztatutakoa laburbilduko du.
Irratsaioa1: Ikasbil 460139 zk.
Oharra: 17. orria ez zaio ikasleari fotokopiatu behar, mintzasaiorako baita
2

3. IKASLEAREN ORRIA
ATAZA: UDABERRIA ETA ELIKADURA
A BARAZKIEN LEXIKOA LANDU, UDABERRIKO
(BIZKAIERARI) ERREPARATUKO DIOZU.
ELIKADURARI BURUZKO AHOLKU BATZUK ENTZUN ETA EUSKALKIARI
EGINKIZUNAK ZUZENKETAK
Idatzi dakizkizun barazkien izenak irudien azpian,
hiztegia begiratu gabe (4. or.).
Osatu egin duzuna hurrengo orrialdeko Erantzunak 11. orrian.
laguntzarekin (5. or.).
Egin itzazu hipotesiak eta idatzi zure ustez noiz Erantzunak 12. orrian.
egiten den elikagai horien uzta (5. or.).
Irratsaio bat entzungo duzu (“Udaberrirako
elikadura aholkuak”) 3 zatitan (6.-7. orr.).
ENTZUN AURRETIK:
- Irakurri galderak eta egin hipotesiak; zure ustez
erantzungo duena azpimarratu edo markatu.
Entzun irratsaio zati bakoitza behar adina aldiz Erantzunak 13. orrian.
eta egiaztatu zeure hipotesiak zuzenak ote diren.
Egin “Abilezia jolasa” (7. or.). Entzun irratsaio guztia egindakoa egiaztatzeko.
Zalantzarik baduzu, ikus 13. orria.
Euskalkiari erreparatzeko ariketa egin (8. or). Erantzunak 14. orrian.
Oharra: 15. orriko eranskinean hainbat informazio osagarri daukazu: barazkien hiztegitxo bat,...
B ZEURE ELIKADURA-OHITUREI BUZUKO AZALPENAK PRESTATU ETA “JAKI KOPURU EGOKIAK” TESTUAK DIOENAREKIN
KONPARATUKO DITUZU.
EGINKIZUNAK ZUZENKETAK
Zeure elikadura-ohiturei buruzko azalpena Prestatu duzuna azaldu ikaskide, mintzalagun
prestatu gidoiaren laguntzaz (9. or.). edota tutoreari.
Irakurri “Jaki kopuru egokiak” izeneko testua eta Ondorioztatu duzuna azaldu ikaskide, mintzalagun
konparatu bertako aholkuak eta zeure ohiturak. edota tutoreari.
Osasuntsu elikatzen al zara? (10. or.).
3

4. BARAZKIAK
Idatzi euskaraz dakizkizun barazkien izenak irudien azpialdean.
4

5. BARAZKIAK
a. Hemen dituzu aurreko irudiei dagozkien barazkien izenak. Jakingo al duzu esaten zer den zer? Osatu zuk
idatzitakoa honakoen laguntzaz.
AZA AZALOREA LUZOKERRAK URAZA
ZIAZERBA ALBERJINIA LEKAK PATATAK
ARBIAK ZAINZURIAK BROKOLIA PIPER BERDEAK
BARATXURIAK ILARRAK BABARRUNAK DILISTAK
ORBURUAK PORRUAK AZENARIOA TXITXIRIOAK
b. Eta ba al dakizu barazki hauen uzta noiz jasotzen den? Egin itzazu hipotesiak:
NEGUA UDABERRIA UDAZKENA UDA
5

6. UDABERRIA ETA “GORPUTZ GARBIKETA”
Ondoren, elikaduran aditua den lagun bati egindako elkarrizketa entzungo duzu hiru zatitan. Baina entzun
aurretik, zeure hipotesiak egin beharko dituzu. Adi!, izan ere adituak bizkaieraz hitz egiten du. Saia zaitez soilik
zeure emaitzak egiaztatzeko datuei erreparatzen, dena ulertzea ez da erraza izango-eta!
1. ZATIA Azpimarra itzazu erantzun zuzenak
1. Elikaduran adituak dio udaberrian geure “zakarrontzia” hustu behar dugula.
Zeri uste duzu deitzen diola “zakarrontzi”?
Gorputza / Gibela / Birika / Azala
2. Udaberriko sintomak ere aipatuko ditu. Baina hauetako bat geuk asmatu dugu. Zein?
Emozioak ateratzen dira, sentiberago gaude.
Azkura izaten dugu.
Dena loratzen da.
Geure azala brillante eta polita izaten dugu.
3. Garbiketa egiteko, udaberrian lagungarriak diren jakiak ere aipatuko ditu. Zeintzuk dira jaki horiek?
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak
4. Salda bat aipatuko du gero. Osagai hauetako zeinekin egin behar da salda?
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak
Noiz hartu behar da salda hau?
Gosaldu aurretik / Bazkaldu eta afaldu aurretik / Bazkaldu eta afaldu ondoren / Egunean hiru aldiz
Zertarako da bereziki ona?
Bihotzerako / Azala beltzaran jartzeko / Azala garbitzeko / Sexurako
2. ZATIA Azpimarra itzazu erantzun zuzenak
1. Garbiketa egiteko ona den bigarren errezeta bat ere azalduko du.
Zeintzuk dira bigarren errezetako osagaiak?
Ura / eztia / olioa.
Limoia / tea / eztia.
Olioa / limoia / ura.
2. Zertarako da bereziko ona errezeta hau?
Bihotzerako / Birikak garbitzeko / Gibela garbitzeko / Azala beltzaran jartzeko.
Kardua
3. Udaberriko garbiketarekin jarraitzeko, fruta eta udaberriko jaki batzuk gomendatuko ditu,
hara nola:
Kiwia / Laranja / Sagarra / Zerealak / Dilistak / Gauza integralak / Banana
Garagarra / Oloa / Lekaleak / Ilarrak / Uraza / Babarrunak / Txitxirioak
4. Infusio batzuk ere gomendatuko ditu. Zeren infusioak?
Kardua / Basoko fruituak / Orburua / Menta / Tea
Apioa
6

7. UDABERRIA ETA “GORPUTZ GARBIKETA”
3. ZATIA Marka itzazu X batez erantzun zuzenak
1. Urtaro aldaketaz hitz egingo du orain. Zer uste duzu esango duela?
Aukera bat baino gehiago izan daitezke zuzenak.
Urtaro aldaketarekin komeni dela gorputza garbitzea, etxea garbitzea komeni den bezala.
Komeni dela etxean denbora gehiago ematea, eta ezinbestekoa dela leihoak eta gortinak ere garbitzea.
Negu aldean, edan egiten dugula, jaki koipetsuak hartzen ditugula, eta ondorioz geu eta geure gibela
nekatuta gaudela.
Negu aldean ere garbitu behar dela, bai etxea eta bai gorputza, dena udaberrirako utzi gabe.
2. Orain arte aipatutako salda, jarabe eta infusioak zenbat denboraz hartu behar diren azalduko du. Zein da zure
ustez aukera zuzena?
Behintzat, hilabete batez.
Asko jota hilabete batez.
Gutxienez, bi hilabetez.
3. Amaitzeko, garbiketarekin hainbat aldaketa nabarituko dugula azaltzen du. Hauetako zein asmatu dugu guk?
Txiza nahiz eta hasieran fuertea izan, gero eta argiagoa izango da.
Aspaldiko prakak jantzi ahal izango ditugu.
Azala hobetuko zaigu.
Energia gehiagorekin sentituko gara.
ABILEZIA JOLASA Hauetako zein barazki aipatu dira irratsaioan?
7

8. EUSKALKIARI ERREPARATU (BIZKAIERA)
Amaiak esan dituen esaldi batzuk jaso ditugu hemen. Zeure herrian euskara batua baldin bada nagusi edota
Amaiaren euskalkiaz egiten baduzue, erantzun lehen galdera soilik. Bestela, erantzun galdera biak.
1) Nola idazten da hau euskara batuan?
2) Nola esaten da hau zeure herri edo eskualdean?
Amaia: “Udaberrixa da bizitzeko aukera bat, dana loraketan dabil”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Pentsau bihar dogu geure zakarrontzi horretan, gibelean. Lagundutetako dago janaria.”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Badauz landareak, badauz barazkixak,gehienbat ferminatuak, oso modan daudexen ferminatuak…
egunen baten ingo dou berba,”
1) .................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
Amaia: “Ta ikusiko dozue azala zelan hobeketan dan”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Horrek ingo dauena da gibelari lagundu”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Besikulak ere laguntzatxoa bihar dau, eta ongi etorriko jaku”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Aromaterapia bezala ere ondo etorriko jaku”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Gorputza ere garbitu in bihar dogu”
1) .................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
Amaia: “Esan dogun salda hori eta esan dogun ur hori limoi eta olixokin, ikusiko dozu zelako ongi dagozen.”
1) .................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
Amaia: “Igarriko dogu azala mejoraten joaten dala, eta sentituko gara energia gehixokin, biharra badogu-ta.”
1) .................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
2) .................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
8

9. NEURE ELIKADURA
Gidoia lagun, presta ezazu zeure ohiturei buruz azalduko duzuna.
Non gosaltzen / bazkaltzen / afaltzen duzu astean zehar? Eta asteburuetan?
Zer moduz moldatzen zara sukaldean?
Zeuk egiten al dituzu erosketak? Zeri erreparatzen diozu erosketak egiterakoan?
Etiketa ekologikoei erreparatzen al diezu?
Ezagutzen al dituzu elikagaien ezaugarriak?
Garaian garaikoa jateko ohiturarik ba al duzu?
Zein maiztasunarekin jaten dituzu honakoak? Gustuko al dituzu?
(Bete itzazu azpiko koadroak zeure ohitura eta gustuen arabera)
• Ogia, arroza, pasta eta patatak
• Barazkiak eta ortuariak
• Frutak
• Oliba-olioa
• Esnekiak
• Fruitu lehorrak
• Lekaleak: dilistak, txitxirioak, babarrunak
• Arrainak eta itsaskiak
• Koipe gutxiko haragiak
• Arrautzak
• Hestebeteak, koipe handiko haragiak,
• Gurina, gozokiak, edariak, opilak eta azukredun edariak.
NOIZEAN BEHIN ASTERO EGUNERO
EZ DUT (BATERE) GUSTUKO TIRA, JAN DEZAKET (OSO) GUSTUKO DUT
9

10. JAKI KOPURU EGOKIAK
Irakur itzazu aholku hauek eta alderatu zeure eta zeure ikaskideen ohiturekin. Osasuntsu jaten al duzu? Eta zure
ikaskideek?
JAKI KOPURU EGOKIAK
Elikadura osasuntsuak tamainakoa, orekatua eta askotarikoa izan behar du.
EGUNERO
• Ura: Garrantzitsua da egunero 6-8 edalontzi edatea.
• (4 - 6 kopuru) Ogia, arroza, pasta eta patatak: Patatak hainbat eratan har daitezke: gisatuta, egosita nahiz purean.
• (2 - 3 kopuru) Barazkiak eta ortuariak: Gordinik, entsaladan, gutxienez bat. Purean edo gazpatxoan ere bai.
• (3 kopuru) Frutak: Zitriko bat gutxienez; osorik, egosita, erreta, mazedonian, eta abar. Helduta eta ongi garbituta.
• Oliba-olioa: 3 eta 5 koilarakada jakiak ontzean, gutxiago frijitzean.
• (3 kopuru) Esnekiak: Hobe gaingabetuak.
• Fruitu lehorrak: Eskukada bat egunean, hobeto naturalak badira.
ASTERO
• (2 - 4 kopuru) Lekaleak: Dilistak, txitxirioak, babarrunak,... Astirik ez baduzu, aurrez egositakoak hartu.
• (3 - 4 kopuru) Arrainak eta itsaskiak: Txandakatu arrain urdina, zuria eta itsaskia.
• (3 - 4) Koipe gutxiko haragiak: Prestatu aurretik ageriko koipe guztia kendu behar zaie, baita oilaskoari eta
indioilarrari azala ere.
• (3 - 4 kopuru) Arrautzak: Astean 4 gorringo gehienez.
NOIZEAN BEHIN ETA APURKA
• Hestebeteak, koipe handiko haragiak.
• Gurina, gozokiak, edariak, opilak eta azukredun edariak.
Iturria: www.eroski.es/eu
10

11. ZUZENKETA ORRIA
AZALOREA AZENARIOA BARATXURIA BROKOLIA
BERENJENA / AUBERGINA PATATAK PIPER BERDEAK URAZA
LEKAK AZA PORRUAK ZAINZURIAK
ILARRAK DILISTAK BABARRUNAK TXITXIRIOAK
ARBIAK LUZOKERRAK ORBURUAK ZIAZERBA HOSTOAK
11

12. ZUZENKETA ORRIA
UZTA JASOTZEKO GARAIA
NEGUA
Urtarrila
Txikoria, brokolia, aza, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, eskarola, porrua, azenarioa.
Otsaila
Txikoria, brokolia, aza, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, eskarola, porrua, azenarioa, ilarra.
Martxoa
Txikoria, brokolia, aza, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, eskarola, porrua, azenarioa, ilarra, baratxuria,
zainzuria, uraza, errefaua.
UDABERRIA
Apirila
Baratxuria, orburua, aza, tipula, zainzuria, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa.
Maiatza
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia,
patata, erremolatxa.
Ekaina
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia,
patata, erremolatxa, apioa, berenjena, luzokerra.
UDA
Uztaila
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia,
patata, erremolatxa, apioa, berenjena, luzokerra + babarruna, porrua, angurria, tomatea.
Abuztua
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ilarra, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia, patata, erremolatxa,
apioa, berenjena, luzokerra, porrua, angurria, tomatea, lekak, piperrak.
Iraila
Zerba, orburua, apioa, batata, berenjena, aza, brokolia, kalabaza, eskarola, eskortzonera, ziazerba, ilarra,
mihilua, lekak, uraza, meloia, arbia, patata, luzoker, piperra, porrua, errefaua, erremolatxa, angurria, tomatea,
azenarioa.
UDAZKENA
Urria
Zerba, orburua, apioa, batata, aza, brokolia, kalabaza, azalorea, eskarola, eskortzonera, ziazerba, ilarra,
mihilua, lekak, uraza, meloia, arbia, porrua, errefaua, erremolatxa, tomatea, azenarioa.
Azaroa
Zerba, txikoria, orburua, apioa, aza, brokolia, azalorea, eskarola, eskortzonera, ziazerba, ilarra, mihilu, porrua,
errefaua, erremolatxa, azenarioa.
Abendua
Zerba, orburua, aza, brokolia, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, porrua, erremolatxa, azenarioa.
Iturria: “El gran libro del huerto moderno”. Fausta Mainardi Fazio. Vecchi Editoriala.
12

13. ZUZENKETA ORRIA
UDABERRIA ETA “GORPUTZ GARBIKETA”
1. ZATIA
1. Gibela
2. Geure azala brillante eta polita izaten dugu.
3. Garbiketa egiteko, udaberrian lagungarriak diren jakiak ere aipatuko ditu. Zeintzuk dira jaki horiek?
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak
4. Salda bat aipatuko du gero. Osagai hauetako zeinekin egin behar da salda?
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak
Noiz hartu behar da salda hau?
Bazkaldu eta afaldu aurretik
Zertarako da bereziki ona?
Azala garbitzeko
2. ZATIA
1. Olioa / limoia / ura.
2. Gibela garbitzeko.
3. Udaberriko garbiketarekin jarraitzeko, fruta eta udaberriko jaki batzuk gomendatuko ditu, hara nola:
Kiwia / Laranja / Sagarra / Zerealak / Dilistak / Gauza integralak / Banana
Garagarra / Oloa / Lekaleak / Ilarrak / Uraza / Babarrunak / Txitxirioak
4. Infusio batzuk ere gomendatuko ditu. Zeren infusioak?
Kardua / Basoko fruituak / Orburua / Menta / Tea
3. ZATIA
1. Urtaro aldaketaz hitz egingo du orain. Zer uste duzu esango duela?
X Urtaro aldaketarekin komeni dela gorputza garbitzea, etxea garbitzea komeni den bezala.
X Negu aldean, edan egiten dugula, jaki koipetsuak hartzen ditugula, eta ondorioz geu eta geure
gibela nekatuta gaudela.
2. Orain arte aipatutako salda, jarabe eta infusioak zenbat denboraz hartu behar diren azalduko du.
X Behintzat, hilabete batez.
3. Amaitzeko, garbiketarekin hainbat aldaketa nabarituko dugula azaltzen du.
X Aspaldiko prakak jantzi ahal izango ditugu.
4. ABILEZIA JOLASA
- Tipula eta lekaleak aipatu dira. Zeharka, hosto berdedun barazkiak (azalorea, uraza, ziazerbak).
- Irudietako barazkiak hurrenez hurren:
Azalorea / azenarioak / artoa
Tipulak / patatak / berenjena edo auberjina
Lekak / Uraza / Ziazerba hostoak
13

14. ZUZENKETA ORRIA
EUSKALKIARI ERREPARATU (BIZKAIERA)
Amaia: “Pentsau bihar dogu geure zakarrontzi horretan, gibelean. Lagundutetako dago janaria.”
Euskara batua: Pentsatu behar dugu geure zakarrontzi horretan, gibelean. Laguntzeko dago janaria.
Amaia: “Badauz landareak, badauz barazkixak, gehienbat ferminatuak, oso modan daudexen ferminatuak…
Egunen baten ingo dou berba,”
Euskara batua: Badaude landareak, badaude barazkiak, gehienbat germinatuak, oso modan dauden
germinatuak... Egunen batean hitz egingo dugu.
Amaia: “Ta ikusiko dozue azala zelan hobeketan dan”
Euskara batua: Eta ikusiko duzue azala nola hobetzen den.
Amaia: “Horrek ingo dauena da gibelari lagundu”
Euskara batua: Horrek egingo duena da gibelari laguntzea.
Amaia: “Besikulak ere laguntzatxoa bihar dau, eta ongi etorriko jaku”
Euskara batua: Besikulak ere laguntzatxoa behar du, ongi etorriko zaigu.
Amaia: “Aromaterapia bezala ere ondo etorriko jaku”
Euskara batua: Aromaterapia bezala ere ongi etorriko zaigu.
Amaia: “Gorputza ere garbitu in bihar dogu”
Euskara batua: Gorputza ere garbitu egin behar dugu.
Amaia: “Esan dogun salda hori eta esan dogun ur hori limoi eta olixokin, ikusiko dozu zelako ongi dagozen.
Euskara batua: Esan dugun salda hori eta esan dugun ur hori limoi eta olioarekin, ikusiko duzu zeinen ongi
dauden.
Amaia: “Igarriko dogu azala mejoraten joaten dala, eta sentituko gara energia gehixokin, biharra badogu-ta!”
Euskara batua: Nabarituko dugu azala hobetzen joaten dela, eta sentituko gara energia handiagorekin,
beharra badugu-eta!
14

15. ERANSKINA
HIZTEGITXOA (BARAZKIAK)
EUSKARA: GAZTELANIA / FRANTSESA
Alberjinia: berenjena / aubergine
Arbi: nabo / navet
Apio: apio / céleri
Angurri: sandia / pastèque
Aza: berza / chou
Aza: repollo / chou
Azalore: coliflor / chou-fleur
Bruselaza: col de Bruselas / chou de Bruxelles
Baratxuri: ajo / ail
Beterraba edo erremolatxa: remolacha / betterave
Dilista: lenteja / lentille
Errefau: rábano / radis
Ilar: guisante / petit pois
Kardu: cardo / chardon
Kuia: calabaza / citrouille
Leka: judía verde / haricot vert
Luzoker: pepino / concombre
Mihilu: hinojo / fenouil
Olo: avena / ovoine
Orburu: alcachofa / artichaut
Porru: puerro / poireau
Perrexil: perejil/persil
Tipula: cebolla / oignon
Txitxirio: garbanzo / pois chiche
Uraza: lechuga / laitue
Zainzuri: esparrago / asperge
Zerba: acelga / blette
Ziazerba: espinaca / épinard
BARAZKIEN SAILKAPENA (INFORMAZIO OSAGARRIA)
Sailkapen hau jangarria den landare atalaren arabera egin da.
• Fruituak: Alberjinia, piperra, kuia, kuiatxoa, tomatea
• Fruitu-gorputzak: Onddoak
• Erraboilak: Tipula, porrua, baratxuria
• Hosto eta zurtoin berdeak: Zerba, kardua, eskarola, uraza, ziazerba, perrexila, aza
• Lorea: Orburua, azalorea
• Zurtoin gazteak: Zainzuria
• Leka freskoak: Ilarra, baba, leka
• Leka lehorrak: Babarruna, dilista, txitxirioa
• Sustraiak: Azenarioa, beterraba, arbia, patata
URTAROAK IPAR HEMISFERIOAN (INFORMAZIO OSAGARRIA)
Negua: Abenduaren 21etik martxoaren 20ra
Udaberria: Martxoaren 21etik ekainaren 20ra
Uda: Ekainaren 21etik irailaren 22ra
Udazkena: Irailaren 23tik abenduaren 20ra
15

16. TRASKRIBAPENAK
ENTZUNGAIA: UDABERRIRAKO ELIKADURA AHOLKUAK (IKASBIL460139 ZK.)
Iraupena: 4’4”
1. ZATIA (1´21)
- Beno, bagatoz, udaberria badator.
- Bai.
- Berrizten du dana,
- Ta ari gara gu, zuen laguntzarekin segaitzen eta liraintzen.
- Bai, zakarrontzia hustu behar dugu, etxeko zakarrontzia.
- A, bai.
- Ta zein da gure zakarrontzia?
- Gure gorputza, ezta?
- Gibela!
- A, gibela.
- Ba pentsau bihar dogu udaberrixan sartzen ari garela berarekin. Gauz irritu, emozinuak, pikoreak,
azala ez dugu brillante, polita,… udarako. Udaberrixa da bizitzeko aukera bat, dana ja loraketan dabil.
Beno ba pentsau behar dogu geure zakarrontzi horretan, gibelean, eta lagundutetako dago janaria.
Badauz landareak, badauz barazkixak, gehienbat ferminatuak, oso modan daudexen ferminatuak
egunen baten ingo dou berba, hosto berdedun barazkiak, brokolixa, porruak, tipulia, alkatxofia edo
orburua, apiua, perrexila, aguakatea,… Gehienbat horrek. Guk horrekin ingo dou saldatxo bat. Hartu
litro bat ur, tipula bat, perrexila eta porrua, eta apio arramalatxo bat. Eta hartuko dogu salda hori
bazkaldu eta afaldu aurretik. Ta ikusiko dozue azala zelan hobeketan dan.
2. ZATIA (1´24)
Garratzak hasi gara hartzen, limoiak eta hor dogu, limoi urak oliba olixo kutxarada batekin goizean eta
ur basokada batekin batera, jada bigarren errezetixa da hau, e!? Ura, limoia eta olixoa. Horrek egingo
dauena da gibelari lagundu. Gibela ataskauta dao, besikulek ere laguntzatxoa behar dau, eta ongi
etorriko jaku. Fruta bezala, kiwia eta sagarra, geure sagarra irten danian, ba fruta horrek hartuko
ditugu eta gehienbat zerealak, gauza integralak, garagarra, olua, lekaleak, ilarrak, hasiko dira udaberrian.
Eta gero, infusiñotxo batzuk, gibelari lagunduketako eta hilabetian har dezakegu jarabe edo infusiñoak
hartu daikeguz adibidez, karduana, karduan infusiño horrek edo orburuana, alkatxofana, oso interesantia,
eta menta, usaina bezala, freskotasuna ematen du. Aromaterapia bezala ere ondo etorriko jaku. Asike,
gehixena gibelakin pentsau behar dogu orain.
- Beraz, gibela zaindu behar dugu orain, zakarrontzia garbitu egin behar dugu, eta orduan, zuk eman
dizkiguzun aholkuak, germinatuak, hostoak, brokolia, porrua, típula, alkatxofa, apioa, kardabera, perrexila
eta aguakatea.
3. ZATIA (1´20)
- Bai, urtaroan aldaketarekin, komeni da etxia garbitzea. Ba armairuxekin hasten gara oin, leihuak, kortinak
eta garbitu eta… ere garbitu in bihar dogu, ta benetan, gibela da organo bat garrantzitsua garbi eukitzea,
gehienbat negu aldean edan in dogu, gauza koipetsuak hartu ditu(g)u, kantsauta gauz, asko da
gibelaren ondorioz, orduan karduak, infusiñuak, eta menta oso ondo etorriko jaku. Esan dugun salda
hori eta esan dugun ur hori limoi eta olixokin, ikusiko dozu zelako ongi dagozen.
- Goizetan, limoi ura eta olioa, konforme. Aizu, bada, saiatuko gara.
- Zenbat denboran egin behar dugu hau?
- Hilabetean edo..
- Ba hilabete batean behintzat bai, belar dendara joatea da eta konfidantza askokin egingo doskue,
komentatuko doskue zelan hartu, baina hilabetian behintzat bai. Hilabeteko garbiketa bat ondo etorten
da. Igarriko dogu txizan ere aldaketa izango dala, hasieran fuertea izango da, azala mejoraten joaten
da, eta sentituko gara energía gehixokin, biharra badogu-ta.
- Oso ondo, ondo etorriko zaigu! Amaia Diez de Monasterioguren, eskerrik asko!
- Zeueri, ta animo! Ondo ibili!
16

17. MINTZASAIORAKO ORRIA
“Elikadura-ohiturak”
Non gosaltzen / bazkaltzen / afaltzen duzu astean zehar? Eta asteburuetan?
Zer moduz moldatzen zara sukaldean?
Zeuk egiten al dituzu erosketak? Zeri erreparatzen diozu erosketak egiterakoan?
Etiketa ekologikoei erreparatzen al diezu?
Ezagutzen al dituzu elikagaien ezaugarriak?
Garaian garaikoa jateko ohiturarik ba al duzu?
Zein maiztasunarekin jaten dituzu honakoak? Gustuko al dituzu?
(Bete itzazu azpiko koadroak zeure ohitura eta gustuen arabera)
• Ogia, arroza, pasta eta patatak
• Barazkiak eta ortuariak
• Frutak
• Oliba-olioa
• Esnekiak
• Fruitu lehorrak
• Lekaleak: dilistak, txitxirioak, babarrunak
• Arrainak eta itsaskiak
• Koipe gutxiko haragiak
• Arrautzak
• Hestebeteak, koipe handiko haragiak,
• Gurina, gozokiak, edariak, opilak eta azukredun edariak.
NOIZEAN BEHIN ASTERO EGUNERO
EZ DUT (BATERE) GUSTUKO TIRA, JAN DEZAKET (OSO) GUSTUKO DUT
17