Main Kon Hunh? Raman Maharshi

1. ´Öï
úÖî−Ö
ÆæÑ?
+xÉÖ´ÉÉnù
Eò¨É±ÉxÉÉlÉ ÊjÉ{ÉÉ`öÒ
¦ÉMÉ´ÉÉxÉ
¸ÉÒ ®ú¨ÉhÉ ¨É½þ̹É
Eäò ={Énäù¶É
¸ÉÒ ®ú¨ÉhÉɸɨɨÉÂ
Êiɯû´ÉhhÉɨɱÉè

2. Mein Kaun Hun? – Hindi (Tr. of “Who Am I?”)
© Sri Ramanasramam
Tiruvannamalai
First Edition: 2010
3000 Copies
CC No: 3501
ISBN: 978-81-8288-121-1
Price: Rs.
Published by
V.S. Ramanan
President
Sri Ramanasramam
Tiruvannamalai 606 603
Tamil Nadu
INDIA
email: ashram@sriramanamaharshi.org
website: www.sriramanamaharshi.org
Printed by
Sudarsan Graphics
Chennai 600 017

3. ¯Öύúֿ֍úßµÖ ¾ÖŒŸÖ¾µÖ
‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’ †ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂÖÖ ÃÖê •Öã›Íêü ¯ÖÏ¿−ÖÖê¢Ö¸ü úÖ ÃÖӐÖÏÆü Æîü …
µÖê ¯ÖÏ¿−Ö 1902 ´Öë ÁÖß ×¿Ö¾Ö¯ÖύúÖ¿Ö´ÖË ×¯Ö»»Öî «üÖ¸üÖ ³ÖÖ¾ÖÖ−Ö ¸ü´ÖÖ ´ÖÆüÙÂÖ
ÃÖê ¯Öæ”êû Ö‹ £Öê … ³ÖÖ¾ÖÖ−Ö ˆÃÖ ÃÖ´ÖµÖ ×¾Öºþ¯ÖÖÖ Öã±úÖ ´Öë ´ÖÖî−Ö †¾ÖãÖÖ ´Öë
£Öê … ˆ−ÆüÖë−Öê ¯ÖÏ¿−ÖÖë úÖ ˆ¢Ö¸ü ×»ÖÖ ú¸ü פüµÖÖ … ¯ÖÏ¿−ÖÖê¢Ö¸ü úÖ µÖÆü ÃÖӐÖÏÆü
ÃÖ¾ÖÔ¯ÖÏ£Ö´Ö 1923 ´Öë ÁÖß ×¯Ö»»Öî «üÖ¸üÖ ‘−ÖÖ−Ö µÖÖ¸ü ?’ ¿ÖßÂÖԍú ÃÖê ¯ÖύúÖ׿֟Ö
ú¸üÖµÖÖ ÖµÖÖ … ²ÖÖ¤ü ´Öë µÖÆü ú‡Ô ²ÖÖ¸ü †−Öêú ³ÖÖÂÖÖ†Öë ´Öë ¯ÖύúÖ׿֟Ö
Æãü†Ö … ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü’ ´Öë ³ÖÖ¾ÖÖ−Ö ¸ü´ÖÖ ´ÖÆüÙÂÖ ÃÖê ¯Öæ”êû Ö‹ 28 ¯ÖÏ¿−Ö
†Öî¸ü ˆ−֍êú ˆ¢Ö¸ü Æïü …
¯ÖÏ¿−ÖÖê¢Ö¸ü ºþ¯Ö ´Öë †−Öêú ³ÖÖÂÖÖ†Öë ´Öë †−Öã¾ÖÖפüŸÖ ‘−ÖÖ−Ö µÖÖ¸ü ?’
(‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’) ׍ú−Æüà úÖ¸üÖÖë ÃÖê ×Æü−¤üß ³ÖÖÂÖÖ ´Öë ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ −ÖÆüà
ÆüÖê Ã֍úÖ … ×Æü−¤üß ´Öë ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’ »ÖêÖ ºþ¯Ö ´Öë ÆüÖêŸÖê Æãü‹ ³Öß
¯ÖÏ¿−ÖÖê¢Ö¸ü þֺþ¯Ö −ÖÆüà £ÖÖ … ³ÖÖ¾ÖÖ−Ö êú †−ÖãÖÏÆü ÃÖê ×Æü−¤üß ³ÖÖÂÖÖ ´Öë
¯ÖÏ¿−ÖÖê¢Ö¸ü ºþ¯Ö µÖÆü ÖÏ−£Ö ¯ÖÏ£Ö´Ö ²ÖÖ¸ü ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü …
‡ÃÖ´Öë ¯ÖÏ¿−ÖÖê¢Ö¸ü êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö »ÖêÖ ºþ¯Ö úÖê ³Öß ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ ×úµÖÖ
ÖµÖÖ Æîü … Æü´Öê ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ Æîü ׍ú ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’ êú ¿ÖÖê¬Ö ‹¾ÖÓ ²ÖÖê¬Ö
¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ ‡ÃÖ ÖÏ−£Ö úÖ ¸üÖ™Òü ³ÖÖÂÖÖ ×Æü−¤üß ´Öë ¯ÖύúÖ¿Ö−Ö †ÃÖӏµÖÖë
úÖ ´Ö֐ÖÔ¤ü¿ÖÔ−Ö ú¸êüÖÖ …
1 ×ÃÖŸÖ´²Ö¸ü 2010
†¹ýÖÖ“Ö»Ö †ÖÖ´Ö−Ö ×¤ü¾ÖÃÖ
¾Öß.‹ÃÖ. ¸ü´ÖÖ−ÖË
†¬µÖÖ
ÁÖß ¸ü´ÖÖÖÁÖ´Ö´ÖË

5. ´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?
−ÖÖ−Ö µÖÖ¸ü ?
ÃÖ³Öß •Öß¾Ö ¤ãü:Ö¸ü×ÆüŸÖ ¿ÖÖÀ¾ÖŸÖ ÃÖãÖ úß ‡“”ûÖ ¸üÖŸÖê ÆîÓ ŸÖ£ÖÖ
Æü¸ü ׍úÃÖß ´Öë ¤êüÖÖ ÖµÖÖ Æîü ׍ú ˆÃÖê þֵÖÓ êú ¯ÖÏ×ŸÖ ÃÖ¾ÖÖÔ׬֍ú ¯ÖÏê´Ö ÆüÖêŸÖÖ
Æîü … ÃÖãÖ Æüß ¯ÖÏê´Ö úÖ úÖ¸üÖ Æîü, ¾ÖÆü ÃÖãÖ •ÖÖê þֵÖÓ úÖ Ã¾Ö³ÖÖ¾Ö Æîü
†Öî¸ü וÖÃ֍úß †−Öã³Öæ×ŸÖ ´Ö−Ö ¸ü×ÆüŸÖ ÖÆü−Ö ×−Ö¦üÖ úß †¾ÖãÖÖ ´Öë ÆüÖêŸÖß
Æîü, úß ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ êú ×»Ö‹ ¾µÖÛŒŸÖ úÖê †¯Ö−Öê þֵÖÓ úÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
ˆÃ֍êú ×»Ö‹ ´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ? úÖ –ÖÖ−Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æüß ¯ÖÏ´ÖãÖ ÃÖÖ¬Ö−Ö Æîü …
1. ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
ÃÖ¯ŸÖ ¬ÖÖŸÖã†Öë1
ÃÖê ²Ö−ÖÖ Ã£Öæ»Ö ¿Ö¸ü߸ü ´Öï −ÖÆüà ÆæÑ … ¿Ö²ü¤ü, ïֿÖÔ,
ºþ¯Ö, ¸üÃÖ, Ö−¬Ö ‡−Ö ¯ÖÖÑ“ÖÖë ×¾ÖÂÖµÖÖë úÖê ¯Öé£Öú ÖÏÆüÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê
(Îú´Ö¿Ö:) úÖÔ, Ÿ¾Ö“ÖÖ, −Öê¡Ö, וÖžÖÖ †Öî¸ü −ÖÖ×Ã֍úÖ- µÖê ¯ÖÖÑ“ÖÖë –ÖÖ−ÖêÛ−¦üµÖÖÑ
³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … ¾Ö֝Öß, Ö´Ö−Ö, ÖÏÆüÖ, ´Ö»Ö×¾ÖÃÖ•ÖÔ−Ö, †Ö−Ö−¤ü - µÖê
¯ÖÓ“Ö×¾Ö¬Ö ×ÎúµÖÖ‹Ó ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß (Îú´Ö¿Ö:) ¾Ö֍Ëú, ¯ÖÖ¤ü, ¯ÖÖםÖ, ¯ÖÖµÖã †Öî¸ü
ˆ¯ÖÃ£Ö - µÖê ¯ÖÖÑ“ÖÖë ú´ÖìÛ−¦üµÖÖÑ ³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … À¾ÖÖÑÃÖÖפü ¯Öӓ֍ú´ÖÔ ú¸ü−Öê
¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏ֝ÖÖפü ¾ÖÖµÖã ¯Öӓ֍ú ³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … ÃÖӍú»¯Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ´Ö−Ö
1
ÃÖ¯ŸÖ ¬ÖÖŸÖã : ¸üÃÖ, ¸üŒŸÖ, ´ÖÖÑÃÖ, ´Ö••ÖÖ, ´Öê¤ü, †ÛÃ£Ö †Öî¸ü ¿ÖãÎú

6. 2 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … ÃÖ¾ÖÔ ×¾ÖÂÖµÖÖë ‹¾ÖÓ ÃÖ¾ÖÔ ú´ÖÖí ÃÖê ¸ü×ÆüŸÖ ŸÖ£ÖÖ êú¾Ö»Ö
×¾ÖÂÖµÖ-¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë ÃÖê µÖãŒŸÖ †–ÖÖ−Ö ³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆÑüæ …
2. µÖפü ´Öï ‡−Ö´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà ÆæÑü ŸÖÖê ´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?
ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ÃÖ³Öß úÖê ‘−ÖêןÖ-−Öêן֒ ÃÖê ×−Ö¸üÃŸÖ ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü •ÖÖê
êú¾Ö»Ö “ÖîŸÖ−µÖ ²Ö“ÖŸÖÖ Æîü - ¾ÖÆü ´Öï ÆæÑü …
3. ˆÃÖ “ÖîŸÖ−µÖ úÖ Ã¾Öºþ¯Ö ŒµÖÖ Æîü ?
“ÖîŸÖ−µÖ úÖ Ã¾Öºþ¯Ö ÃÖÛ““Ö¤üÖ−Ö−¤ü Æîü …
4. þֺþ¯Ö úÖ ¤ü¿ÖÔ−Ö ú²Ö ÆüÖêÖÖü ?
•Ö²Ö ¥ü¿µÖ •ÖÖŸÖ úÖ »ÖÖê¯Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê þֺþ¯Ö úÖ ²ÖÖê¬Ö ÆüÖêŸÖÖ
Æîü, •ÖÖê ¦ü™üÖ Æîü …
5. ŒµÖÖ ¥ü¿µÖ •ÖÖŸÖ êú ²ÖÖê¬Ö (¯ÖÏןֳÖÖÃÖ) êú ÃÖÖ£Ö Ã¾Öºþ¯Ö-¤ü¿ÖÔ−Ö
−ÖÆüà ÆüÖê Ã֍úŸÖÖ ?
−ÖÆüà …
6. ŒµÖÖë ?

7. 3´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¦ü™üÖ †Öî¸ü ¥ü¿µÖ, ¸ü••Öã †Öî¸ü ÃÖ¯ÖÔ •ÖîÃÖê Æïü … •ÖîÃÖê ׍ú ¸üÃÃÖß
úÖ –ÖÖ−Ö •ÖÖê †×¬ÖšüÖ−Ö (†Ö¬ÖÖ¸ü) Æîü, ŸÖ²Ö ŸÖú ˆ×¤üŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ
•Ö²Ö ŸÖú ׍ú úÖ»¯Ö×−֍ú ÃÖ¯ÖÔ úÖ ×´Ö£µÖÖ –ÖÖ−Ö −ÖÆüà “Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ,
ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü þֺþ¯Ö-¤ü¿ÖÔ−Ö •ÖÖê †×¬ÖšüÖ−Ö (†Ö¬ÖÖ¸ü) Æîü, úß ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ
ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ÆüÖê Ã֍úŸÖß •Ö²Ö ŸÖú ׍ú úÛ»¯ÖŸÖ •ÖÖŸÖ-¥üÛ™ü úÖ
×¾Ö−ÖÖ¿Ö −ÖÆüà ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ …
7. ¥ü¿µÖ •ÖÖŸÖ-²ÖÖê¬Ö úÖ −ÖÖ¿Ö ú²Ö ÆüÖêÖÖ ?
´Ö−Ö •ÖÖê ÃÖ³Öß –ÖÖ−Ö †−Öã³Ö¾ÖÖë ‹¾ÖÓ ÃÖ´ÖÃŸÖ ú´ÖÖí úÖ úÖ¸üÖ Æîü,
êú »Öß−Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü •ÖÖŸÖ úÖ »ÖÖê¯Ö ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ …
8. ´Ö−Ö úÖ Ã¾Öºþ¯Ö ŒµÖÖ Æîü ?
וÖÃÖê ´Ö−Ö úÆüŸÖê Æïü, ¾ÖÆü †ÖŸ´ÖÖ ´Öë ×−Ö¾ÖÖÃÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß
†Ö¿“ÖµÖÔ•Ö−֍ú ¿ÖÛŒŸÖ Æîü … ‡ÃÖß ÃÖê ÃÖ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü …
×¾Ö“ÖÖ¸üÖë êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ ´Ö−Ö •ÖîÃÖß úÖê‡Ô “Öß•Ö Æîü Æüß −ÖÆüà … ‡ÃÖ×»Ö‹
×¾Ö“ÖÖ¸ü ´Ö−Ö úÖ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü … ×¾Ö“ÖÖ¸üÖêÓ êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ •ÖÖŸÖ úÖ úÖê‡Ô
†»ÖÖ †Ûß֟¾Ö −ÖÆüà Æîü … (ÖÆü−Ö) ×−Ö¦üÖ ´Öë •Ö²Ö úÖê‡Ô ×¾Ö“ÖÖ¸ü −ÖÆüà
ÆüÖêŸÖÖ, ŸÖ²Ö úÖê‡Ô •ÖÖŸÖ ³Öß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ Æîü … •Ö֐ÖÏŸÖ ‹¾ÖÓ Ã¾Ö¯−Ö úß
†¾ÖãÖÖ†Öë ´Öë •Ö²Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖê Æïü, ŸÖ²Ö •ÖÖŸÖ ³Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü … •ÖîÃÖê
´Öú›Íüß Ã¾ÖµÖÓ •ÖÖ»Ö ²Öã−ÖŸÖß ŸÖ£ÖÖ ¯Öã−Ö: ˆÃÖê ¾ÖÖׯÖÃÖ Öà“Ö »ÖêŸÖß Æîü,
ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü ´Ö−Ö •ÖÖŸÖ úÖê ¯ÖÏןÖزÖ×²ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¯Öã−Ö: þֵÖÓ ´Öë
Ûãָü ú¸ü »ÖêŸÖÖ Æîü … ´Ö−Ö •Ö²Ö þֺþ¯Ö êú ²ÖÖÆü¸ü †ÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê •ÖÖŸÖ

8. 4 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¯Öύú™üü ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ×»Ö‹ •Ö²Ö •ÖÖŸÖ ¯Öύú™ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö þֺþ¯Ö
¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ †Öî¸ü •Ö²Ö þֺþ¯Ö ¯Öύú™ü (¯ÖύúÖ׿֟Ö) ÆüÖêŸÖÖ Æîü
ŸÖ²Ö •ÖÖŸÖ ¯Öύú™ü −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ … •Ö²Ö úÖê‡Ô ´Ö−Ö êú þֺþ¯Ö úß ÖÖê•Ö
ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ´Ö−Ö ×¾Ö»Öã¯ŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü †ÖŸ´ÖÖ Æüß ¸üÆü •ÖÖŸÖÖ
Æîü … ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ´Ö−Ö úÖ †Ûß֟¾Ö ÃÖ¤îü¾Ö ׍úÃÖß Ã£Öæ»Ö ¯Ö¸ü †¾Ö»ÖÓײ֟Ö
Æîü, ¾ÖÆü †êú»ÖÖ −ÖÆüà ¸üÆü Ã֍úŸÖÖ … µÖÆü ´Ö−Ö Æîü וÖÃÖê ÃÖæ´Ö ¿Ö¸ü߸ü
µÖÖ •Öß¾Ö úÆüŸÖê Æïü …
9. ´Ö−Ö êú þֺþ¯Ö úÖê ÃÖ´Ö—Ö−Öê êú ×»Ö‹ †−¾ÖêÂÖÖ úÖ ¯Ö£Ö
ŒµÖÖ Æîü ?
¿Ö¸ü߸ü ´Öë •ÖÖê ‘´Öï’ êú ºþ¯Ö ´Öë ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆü ´Ö−Ö Æîü …
•Ö²Ö úÖê‡Ô ÖÖê•Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ׍ú ÃÖ¾ÖÔ¯ÖÏ£Ö´Ö ‘´Öï’ úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¿Ö¸ü߸ü ´Öë
úÆüÖÑ ÃÖê ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ׍ú µÖÆü Çü¤üµÖ ÃÖê
ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ¾ÖÆü ´Ö−Ö êú ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê úÖ ÄÖÖêŸÖ Æîü … µÖפü úÖê‡Ô
»ÖÖÖŸÖÖ¸ü ‘´Öï’ ‘´Öï’ ÃÖÖê“ÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ³Öß ¾ÖÆü ˆÃÖ Ã£ÖÖ−Ö (ÄÖÖêŸÖ) ¯Ö¸ü ¯ÖÆãÑü“Ö
•ÖÖ‹ÖÖ … ´Ö−Ö ´Öë ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖ´ÖÃŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë ´Öë ‘´Öï’ úÖ
×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖÏ£Ö´Ö Æîü … ¯ÖÏ£Ö´Ö ¾µÖÛŒŸÖ ÃÖ¾ÖÔ−ÖÖ´Ö êú ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü Æüß
׫üŸÖßµÖ ‹¾ÖÓ ŸÖéŸÖßµÖ ÃÖ¾ÖÔ−ÖÖ´Ö ¯Öύú™ü ÆüÖêŸÖê Æïü … ¯ÖÏ£Ö´Ö ¾ÖîµÖÛŒŸÖú ÃÖ¾ÖÔ−ÖÖ´Ö
êú ײÖ−ÖÖ ×«üŸÖßµÖ µÖÖ ŸÖéŸÖßµÖ −ÖÆüà ÆüÖê Ã֍úŸÖê …
10. ´Ö−Ö Ûãָü (¿ÖÖ−ŸÖ) îúÃÖê ÆüÖêÖÖ ?
´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?, êú †−¾ÖêÂÖÖ «üÖ¸üÖ Æüß ´Ö−Ö ¿ÖÖ−ŸÖ ÆüÖêÖÖ … ‘´Öï
úÖî−Ö ÆæÑü’, úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÃÖ³Öß †−µÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖê −Ö™ü ú¸ü ¤êüÖÖ ŸÖ£ÖÖ

9. 5´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ¿Ö¾Ö •Ö»ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖϵÖãŒŸÖ ›Óü›üÖ †−ŸÖ ´Öë þֵÖÓ ³Öß
•Ö»Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü µÖÆü þֵÖÓ ³Öß −Ö™ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü … ŸÖ²Ö
¾ÖÆüÖÑ Ã¾Öºþ¯Ö-¤ü¿ÖÔ−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü …
11. ´Öï úÖî−Ö ÆæÑü êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü úÖê ÃÖ¤îü¾Ö ¯Öú›Íêü ¸üÆü−Öê úÖ ŸÖ¸üߍúÖ
ŒµÖÖ Æîü ?
•Ö²Ö ¤æüÃÖ¸êü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üûŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü ŸÖÖê ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ˆ−Ö ¯Ö¸ü
¬µÖÖ−Ö −ÖÆüà ¤êü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ²ÖÛ»ú †−¾ÖêÂÖÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ׍ú ¾Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü
׍úÃ֍êú ×»Ö‹ ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü ; “ÖÖÆêü ו֟Ö−Öê ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖê
Æïü, ŸÖÖê ŒµÖÖ ±úÔú ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü ? •ÖîÃÖê Æüß úÖê‡Ô ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ
Æîü, ¾µÖÛŒŸÖ úÖê ŸÖŸ¯Ö¸üŸÖÖ ÃÖê ÖÖê•Ö ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹ ׍ú ׍úÃ֍êú ×»Ö‹
µÖÆü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üŸÖ Æãü†Ö … ˆ¢Ö¸ü †Ö‹ÖÖ - ´Öê¸êü ×»Ö‹ … ‡ÃÖ ¯Ö¸ü
•Ö²Ö ¾µÖÛŒŸÖ ÖÖê•Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ׍ú ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü’ ŸÖÖê ´Ö−Ö †¯Ö−Öê ÄÖÖêŸÖ
´Öë ¾ÖÖׯÖÃÖ “Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ˆ×¤üŸÖ Æãü†Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¿ÖÖ−ŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ
Æîü … ‡Ã֍êú ²ÖÖ¸ü´²ÖÖ¸ü †³µÖÖÃÖ ÃÖê ´Ö−Ö †¯Ö−Öê ÄÖÖêŸÖ ´Öë ¸üÆü−Öê úß ¤üüÖŸÖÖ
׾֍ú×ÃÖŸÖ ú¸ü »ÖêŸÖÖ Æîü … ´Ö−Ö •ÖÖê ÃÖæ´Ö Æîü, •Ö²Ö ²Öãרü ‹¾ÖÓ –ÖÖ−ÖêÛ−¦üµÖÖë
êú «üÖ¸üÖ ²ÖÖÆü¸ü •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ãÖæ»Ö −ÖÖ´Ö, ºþ¯Ö ¯Öύú™ü ÆüÖêŸÖê ÆîÓ †Öî¸ü
•Ö²Ö µÖÆü Çü¤üµÖ ´Öë ×−Ö¾ÖÖÃÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê −ÖÖ´Ö ºþ¯Ö ×¾Ö»Öã¯ŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖê
Æïü … ´Ö−Ö úÖê ²ÖÖÆü¸ü •ÖÖ−Öê ÃÖê ¸üÖêúú¸ü, ˆÃÖê Çü¤üµÖ ´Öë Ûãָü ú¸ü−Öê
úÖê †ÆÓü´ÖãÖ µÖÖ †−ŸÖ´ÖãԏÖß ÆüÖê−ÖÖ úÆüŸÖê ÆîÓ … ´Ö−Ö úÖê Çü¤üµÖ ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü
•ÖÖ−Öê ¤êü−Öê úÖê ²Ö×Æü´ÖãԏÖß ÆüÖê−ÖÖ úÆüŸÖê Æïü … ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü •Ö²Ö ´Ö−Ö Çü¤üµÖ
´Öë ×−Ö¾ÖÖÃÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ‘´Öï’ •ÖÖê ÃÖ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖ ´Öæ»Ö Æîü, »Ö㯟Ö
ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ÃÖ¤îü¾Ö †Ûß֟¾Ö´ÖÖ−Ö Ã¾Öºþ¯Ö ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü …
¾µÖÛŒŸÖ “ÖÖÆêü •ÖÖê ³Öß ú¸êü ˆÃÖê ײÖ−ÖÖ ‘´Öï’ êú †ÆÓüúÖ¸ü êú ú¸ü−ÖÖ

10. 6 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
“ÖÖ×Æü‹ … •Ö²Ö úÖê‡Ô ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ÃÖê ú´ÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃ֍êú ÃִցÖ
ÃÖ²Ö ãú”û ׿־Ö-þֺþ¯Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ¯Öύú™ü ÆüÖêÖÖ …
12. ŒµÖÖ ´Ö−ÖÖê×−֐ÖÏÆü êú ¤æüÃÖ¸êü ˆ¯ÖÖµÖ −ÖÆüà Æïü ?
†ÖŸ´Ö-×¾Ö“ÖÖ¸ü êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ úÖê‡Ô ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ −ÖÆüà Æïü … µÖפü
¤æüÃÖ¸êü ˆ¯ÖÖµÖÖë ÃÖê ´Ö−Ö: ×−ÖµÖÓ¡ÖÖ úÖ ¯ÖϵÖÖÃÖ ×úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê »ÖÖŸÖÖ
Æîü ׍ú ´Ö−Ö ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ Æîü ׍ú−ŸÖã ¾ÖÆü ¯Öã−Ö: ¯Öύú™üü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü … ¯ÖÏ֝ÖÖµÖÖ´Ö
êú «üÖ¸üÖ ³Öß ´Ö−Ö Ûãָü ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ ×ú−ŸÖã ¾ÖÆü ŸÖ³Öß ŸÖú ×−ÖµÖÓס֟Ö
¸üÆêüÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ׍ú ¯ÖÏÖÖ ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ Æîü †Öî¸ü •Ö²Ö ¿¾ÖÃÖ−Ö †Ö¸ü´³Ö
ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ´Ö−Ö ¯Öã−Ö: ÖןֿÖᯙ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓ×“ÖŸÖ ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë
êú †−Öãºþ¯Ö ³Ö™üêúÖÖ … ´Ö−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖÖ ¤üÖê−ÖÖë Æüß úÖ ÄÖÖêŸÖ ‹ú Æüß
Æîü … ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ Æüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ´Ö−Ö úÖ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü … ‘´Öï’ úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ´Ö−Ö
úÖ ¯ÖÏ£Ö´Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æîü †Öî¸ü µÖÆüß †ÆÓüúÖ¸ü Æîü … •ÖÆüÖÑ ÃÖê †ÆÓüúÖ¸ü ˆŸ¯Ö®Ö
ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆüà ÃÖê À¾ÖÃÖ−Ö ³Öß †Ö¸Óü³Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ×»Ö‹ •Ö²Ö ´Ö−Ö Ûãָü
ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê À¾ÖÖÑÃÖ ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü •Ö²Ö À¾ÖÖÑÃÖ ×−ÖµÖÓס֟Ö
ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ´Ö−Ö Ûãָü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü … ׍ú−ŸÖã ÃÖãÂÖãÛ¯ŸÖ ´Öë µÖª×¯Ö ´Ö−Ö
Ûãָü ¸üÆüŸÖÖ Æîü ׍ú−ŸÖã À¾ÖÖÑÃÖ −ÖÆüà ¹ýúŸÖÖ Æîü … µÖÆü ‡ÔÀ¾Ö¸üßµÖ ‡“”ûÖ
êú úÖ¸üÖ Æîü ŸÖÖ׍ú ¿Ö¸ü߸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÆêü †Öî¸ü »ÖÖêÖ µÖÆü −ÖÆüà ÃÖ´Ö—Öë
׍ú µÖÆü ´Ö¸ü ÖµÖÖ Æîü … •Ö֐ÖÏŸÖ ‹¾ÖÓ ÃÖ´ÖÖ×¬Ö úß †¾ÖãÖÖ†Öë ´Öë, •Ö²Ö
´Ö−Ö Ûãָü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¿¾ÖÖÑÃÖ ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü … ¯ÖÏÖÖ ´Ö−Ö úÖ
ãÖæ»Ö ºþ¯Ö Æîü … ´Ö韵Ö㠍êú ÖÖ ŸÖú, ´Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ úÖê ¿Ö¸ü߸ü ´Öë ¸üÖŸÖÖ
Æîü … •Ö²Ö ¿Ö¸ü߸ü ´Ö¸ü •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ´Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ úÖê ÃÖÖ£Ö »Öê •ÖÖŸÖÖ Æîü …
‡ÃÖ×»Ö‹ ¯ÖÏ֝ÖÖµÖÖ´Ö úÖ †³µÖÖÃÖ ´Ö−ÖÖê×−֐ÖÏÆü ´Öë ÃÖÆüֵ֍ú ŸÖÖê Æîü ׍ú−ŸÖã
µÖÆü ´Ö−Ö úÖ −ÖÖ¿Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ Æîü …

11. 7´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¯ÖÏ֝ÖÖµÖÖ´Ö úß ŸÖ¸üÆü, ´ÖæÙŸÖ¬µÖÖ−Ö, ´ÖÓ¡Ö•Ö¯Ö, †ÖÆüÖ¸ü-×−ÖµÖ´Ö−Ö †Öפü
´Ö−Ö úÖê Ûãָü ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖÆüֵ֍ú ÆüîÓ … ´ÖæÙŸÖ¬µÖÖ−Ö ‹¾ÖÓ ´ÖÓ¡Ö•Ö¯Ö ÃÖê ´Ö−Ö
‹ú֐ÖÏ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü … ´Ö−Ö úÖ Ã¾Ö³ÖÖ¾Ö Æîü- ÃÖ¤üÖ “ÖÓ“Ö»Ö ¸üÆü−ÖÖ … •ÖîÃÖê
ÃÖ¤üÖ ×Æü»ÖŸÖê ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»Öê ÆüÖ£Öß úß ÃÖÑæ›üÍ ´Öë µÖפü ‹ú •ÖÓ•Ö߸ü ¤êü ¤üß
•ÖÖ‹ ŸÖÖê ¾ÖÆü ÆüÖ£Öß •ÖîÃÖê ׍úÃÖß ¤æüÃÖ¸üß “Öß•Ö úÖê ¯Öú›Íü−Öê úÖ ¯Öϵ֟−Ö
׍ú‹ ײÖ−ÖÖ, ˆÃÖ •ÖÓ•Ö߸ü úÖê Æüß ¯Öú›Íêü “Ö»ÖŸÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü
´Ö−Ö úÖê ³Öß ×úÃÖß −ÖÖ´Ö µÖÖ ºþ¯Ö (‡ÔÀ¾Ö¸ü êú) ´Öë †−ÖãÃÖŒŸÖ ¸üÆü−Öê êú
†³µÖÖÃÖ ÃÖê •ÖÖê›ÍüÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ¾ÖÆü ˆÃÖß úÖê ÖÏÆüÖ ׍ú‹ ¸üÆêüÖÖ … ´Ö−Ö
•Ö²Ö †ÃÖӏµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ±îú»ÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö“ÖÖ¸ü †ŸµÖ−ŸÖ
²Ö»ÖÆüß−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü ׍ú−ŸÖã ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë êú »Öß−Ö (»Ö㯟Ö) ÆüÖêŸÖê-ÆüÖêŸÖê Æüß ´Ö−Ö
‹ú֐ÖÏ ‹¾ÖÓ ²Ö»Ö¾ÖÖ−Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü … ‹êÃÖê ´Ö−Ö êú ×»Ö‹ †ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂ֝Ö
ÃÖ¸ü»Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü … Ã֍ú»Ö ×−ÖµÖ´ÖÖë ´Öë ÁÖêšü, ×´ÖŸÖ ‹¾ÖÓ ÃÖÖÛŸ¾Öú
†ÖÆüÖ¸ü Æîü … ‡−Ö ×−ÖµÖ´ÖÖë êú ¯ÖÖ»Ö−Ö ÃÖê ´Ö−Ö ´Öë Ã֟֐ÖãÖ úß ¾Öéרü ÆüÖêŸÖß
Æîü •ÖÖê †ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂÖÖ ´Öë ÃÖÆüֵ֍ú ÆüÖêÖÖ …
13. ÃÖ´Öã¦ü úß »ÖÆü¸üÖë úß ³ÖÖÑ×ŸÖ ÃÖÓ×“ÖŸÖ ×¾ÖÂÖµÖ ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë êú
†ÃÖß×´ÖŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯Öύú™ü ÆüÖêŸÖê Æïü, ¾Öê ÃÖ²Ö ú²Ö −Ö™ü ÆüÖëÖê ?
þֺþ¯Ö-¬µÖÖ−Ö ŸÖß¾ÖÎ ÆüÖêŸÖê Æüß, ¾Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü Îú´Ö¿Ö: −Öü™ü ÆüÖê •Ö֋ӐÖê …
14. ŒµÖÖ †ÖפüúÖ»Ö ÃÖê “Ö»Öß †Ö ¸üÆüß ×¾ÖÂÖµÖ-¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë úÖ ×¾Ö−Ö™ü
ÆüÖê−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾Öºþ¯Ö ´ÖÖ¡Ö ²Ö−֍ú¸üü ¸üÆü−ÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö Æîü ?
µÖÆü ÃÖÓ³Ö¾Ö Æîü µÖÖ −ÖÆüà, ÃÖÓ¤êüÆü úÖê ãÖÖ−Ö ×¤ü‹ ײÖ−ÖÖ ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü
þֺþ¯Ö-¬µÖÖ−Ö ´Öë ÃÖã¥üœÍü ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … úÖê‡Ô “ÖÖÆêü ׍úŸÖ−ÖÖ ²Ö›ÍüÖ

12. 8 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¯ÖÖ¯Öß ŒµÖÖë −Ö ÆüÖê, “´Öï ŸÖÖê ¯ÖÖ¯Öß ÆæÑü, ´Öê¸üÖ ˆ¨üÖ¸ü îúÃÖê ÆüÖê Ã֍úŸÖÖ
Æîü?”, µÖÖë ¤üß−Ö ÆüÖê ¯ÖÏ»ÖÖ¯Ö −Ö ú¸üŸÖê Æãü‹, ´Öï ¯ÖÖ¯Öß ÆæÑü êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü úÖê
¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ŸµÖ֐֍ú¸ü µÖפü ¾ÖÆü ÃÖŸÖŸÖË Ã¾Öºþ¯Ö-¬µÖÖ−Ö ´Öë ÃÖӻ֐−Ö ¸üÆêüÖÖ
ŸÖÖê ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ Æüß ÃÖ±ú»Ö ÆüÖêÖÖ …
¿Öã³Ö ´Ö−Ö †Öî¸ü †¿Öã³Ö ´Ö−Ö, ‹êÃÖê ¤üÖê ´Ö−Ö −ÖÆüà Æïü … ´Ö−Ö ‹ú
Æüß Æîü … ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ‹Ñ Æüß ¿Öã³Ö ‹¾ÖÓ †¿Öã³Ö ¤üÖê ŸÖ¸üÆü úß ÆüÖêŸÖß Æïü … ´Ö−Ö
•Ö²Ö ¿Öã³Ö ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë êú ¾Ö¿Öß³ÖæŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ˆÃÖê ¿Öã³Ö ´Ö−Ö úÆüŸÖê
Æïü †Öî¸ü •Ö²Ö †¿Öã³Ö ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë êú ¾Ö¿Öß³ÖæŸÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ¾ÖÆü †¿Öã³Ö
´Ö−Ö úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü …
¯ÖϯÖÓ“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖë ´Öë ´Ö−Ö −ÖÆüà »ÖÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ¤æüÃÖ¸êü êú
úÖµÖÖí ´Öë ÆüßցÖê¯Ö −ÖÆüà ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … ¤æüÃÖ¸êü »ÖÖêÖ ׍úŸÖ−Öê ³Öß ²Öã¸êü ŒµÖÖë
−Ö ÆüÖêÓ, ˆ−ÖÃÖê «êüÂÖ −ÖÆüà ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … ¸üÖÖ «êüÂÖ, ¤üÖê−ÖÖë ŸµÖÖ•µÖ Æïü …
¤æüÃÖ¸üÖë úÖê •ÖÖê ãú”û פüµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü (¾ÖÆü ÃÖ²Ö) †¯Ö−Öê †Ö¯ÖúÖê פüµÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü … ‡ÃÖ ÃÖŸµÖ úÖê •ÖÖ−Ö »Öê−Öê êú ²ÖÖ¤ü ³Ö»ÖÖ úÖî−Ö ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê −ÖÆüà ¤êü−ÖÖ
“ÖÖÆêüÖÖ ? †ÆÓüŸÖÖ êú ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê ÃÖ²Ö ãú”ûü ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêÖÖ, †ÆÓüŸÖÖ êú
×¾Ö»Öß−Ö ÆüÖê−Öê ÃÖê ÃÖ²Ö ãú”û ×¾Ö»Öß−Ö ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ … Æü´Ö ו֟Ö−ÖÖ †×¬Öú
×¾Ö−Ö´ÖÏ ÆüÖê †Ö“Ö¸üÖ ú¸ëüÖê, ˆŸÖ−ÖÖ Æüß †×¬Öú Æü´ÖÖ¸üÖ ×ÆüŸÖ ÆüÖêÖÖ … ´Ö−Ö
úÖê ×−֐ÖÏ×ÆüŸÖ ú¸üêú úÖê‡Ô úÆüà ³Öß ¸üÆü Ã֍úŸÖÖ Æîü …
15. †ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂÖÖ úÖ †³µÖÖÃÖ ú²Ö ŸÖú ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ?
•Ö²Ö ŸÖú ´Ö−Ö ´Öë ×¾ÖÂÖµÖ-¾ÖÖÃÖ−ÖÖ‹Ñ ¸üÆüŸÖß Æïü ŸÖ²Ö ŸÖú ‘´Öï úÖî−Ö
ÆæÑü’ úÖ †−¾ÖêÂÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú Æîü … •µÖÖë-•µÖÖë ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆšüŸÖê Æïü, ŸµÖÖë-ŸµÖÖë
(ˆ−֍êú ˆŸ¯Ö×¢Ö Ã£ÖÖ−Ö ´Öë Æüß) †ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂÖÖ «üÖ¸üÖ ˆ−Ö Ãֲ֍úÖ −ÖÖ¿Ö
ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … †ÖŸ´Ö þֺþ¯Ö úß ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ ŸÖú µÖפü úÖê‡Ô ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü

13. 9´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
þֺþ¯Ö-ôָüÖ ´Öë ¸üÆêüÖÖ ŸÖÖê µÖÆü ‹ú ÃÖÖ¬Ö−ÖÖ Æüß ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ Æîü … •Ö²Ö
ŸÖú ¤ãüÖÔ êú ³Öߟָü ¿Ö¡Öã Æïü, ŸÖ²Ö ŸÖú ¾Öê ˆÃÖÃÖê ²ÖÖÆü¸ü †ÖŸÖê ¸üÆëüÖê …
•µÖÖë-•µÖÖë ¾Öê ²ÖÖÆü¸ü †ÖŸÖê Æïü ŸÖ£ÖÖ ˆ−Æëü ´ÖÖ¸üŸÖê ¸üÆëü ŸÖÖê ¤ãüÖÔ Æüß֐֟Ö
ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ …
16. þֺþ¯Ö úÖ Ã¾Ö³ÖÖ¾Ö ŒµÖÖ Æîü ?
µÖ£ÖÖ£ÖÔ ´ÖêÓ •ÖÖê †Ûß֟¾Ö´ÖÖ−Ö Æîü, ¾ÖÆü êú¾Ö»Ö †ÖŸ´Öþֺþ¯Ö Æîü …
•ÖÖŸÖ, •Öß¾Ö †Öî¸ü ‡ÔÀ¾Ö¸ü ‡ÃÖ´Öë ´ÖÖêŸÖß ´Öë “ÖÖѤüß êú †Ö³ÖÖÃÖ úß ³ÖÖÑןÖ
úÛ»¯ÖŸÖ ¯ÖÏŸÖß×ŸÖ Æïü … µÖê ŸÖß−ÖÖë ‹ú Æüß ÃÖ´ÖµÖ ¯Öύú™ü ÆüÖêú¸ü ‹ú Æüß
ÃÖ´ÖµÖ »Öã¯ŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü … וÖÃÖ Ã£ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ´Öï úÖ Øú×“ÖŸÖ ´ÖÖ¡Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü
−ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ, ¾ÖÆüÖÑ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü, ¾ÖÆüß ´ÖÖî−Ö Æîü, þֺþ¯Ö þִÖê¾Ö •ÖÖŸÖ Æîü,
þֺþ¯Ö þִÖê¾Ö ‘´Öï’ Æîü, þֺþ¯Ö þִÖê¾Ö ‡ÔÀ¾Ö¸ü Æîü, ÃÖ²Ö ãú”û ׿־Ö
þֺþ¯Ö Æîü …
17. ŒµÖÖ ÃÖ²Ö ãú”û ‡ÔÀ¾Ö¸ü êú úÖµÖÔ −ÖÆüà Æïü ?
ײÖ−ÖÖ ‡“”ûÖ ÃÖӍú»¯Ö µÖÖ ¯ÖϵÖÖÃÖ êú †ÖפüŸµÖ ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü †Öî¸ü
ˆÃ֍úß ˆ¯ÖÛãÖ×ŸÖ ´ÖÖ¡Ö ÃÖê ÃÖæµÖԍúÖ−ŸÖ ´Ö×Ö ¯ÖŸ£Ö¸ü †Û−Ö ˆÖ»ÖŸÖÖ
Æîü, ú´Ö»Ö ׏ֻ֟ÖÖ Æîü, ¯ÖÖ−Öß ¾ÖÖÛÂ¯ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ, »ÖÖêÖ ×¾Ö×³Ö®Ö úÖµÖÖí ´Öë
¯ÖϾÖé¢Ö ÆüÖêŸÖê ŸÖ£ÖÖ ˆ−Æëü ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü ×−ÖۍÎúµÖ ÆüÖêŸÖê Æïü … וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü
“Ö㴲֍ú êú ÃÖ´ÖÖ ÃÖæ‡Ô ×Æü»ÖŸÖß Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü ÃÖӍú»¯Ö ×¾ÖÆüß−Ö ‡ÔÀ¾Ö¸ü
úß ÃÖ×®Ö×¬Ö ×¾Ö¿ÖêÂÖ ´ÖÖ¡Ö ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ס֍ú´ÖÖí †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÓ“Ö éúŸµÖÖë
ÃÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ Ã֍ú»Ö •Öß¾Ö †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ú´ÖÖÔ−ÖãÃÖÖ¸ü úÖµÖÔ ú¸ü ×¾ÖÁÖÖ´Ö
ú¸üŸÖê Æïü … ‡Ã֍êú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ‘¾ÖÆü’ ÃÖӍú»¯Ö¸ü×ÆüŸÖ Æîü, ¾ÖÆü ׍úÃÖß ú´ÖÔ

14. 10 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
ÃÖê ²ÖÓ¬ÖÖ −ÖÆüà Æîü … µÖÆü šüߍú ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü Æîü •ÖîÃÖê »ÖÖêú ׍ÎúµÖÖ‹Ñ ÃÖæµÖÔ
úÖê ¯ÖϳÖÖ×¾ÖŸÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖà µÖÖ †−µÖ “ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ2
êú ÖãÖ, †¾ÖÖãÖ ¾µÖ֯֍ú
†ÖúÖ¿Ö ¯Ö¸ü ¯ÖϳÖÖ¾Ö −ÖÆüà ›üÖ»Ö ¯ÖÖŸÖê …
18. ³ÖŒŸÖÖë ´Öë ÁÖêšü úÖî−Ö Æîü ?
þֺþ¯Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ‡ÔÀ¾Ö¸ü úÖê, •ÖÖê þֵÖÓ úÖê ÃÖ´ÖÙ¯ÖŸÖ
ú¸üŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆü ÃÖ²ÖÃÖê ˆ¢Ö´Ö ³ÖŒŸÖ Æîü … ‡ÔÀ¾Ö¸ü úÖê ÃÖ´ÖÙ¯ÖŸÖ ú¸ü−Öê
úÖ †£ÖÔ Æîü ׍ú †ÖŸ´ÖÖ êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖê ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê êú
×»Ö‹ ײÖ−ÖÖ Ã£ÖÖ−Ö ×¤ü‹ •ÖÖê ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü †ÖŸ´ÖÖ ´Öë ¸üÆüŸÖÖ Æîü …
‡ÔÀ¾Ö¸ü êú ‰ú¯Ö¸ü •ÖÖê ³Öß ³ÖÖ¸ü ±ëúêú •ÖÖŸÖê Æïü, ¾ÖÆü ˆ−֍úÖê ¾ÖÆü−Ö
ú¸üŸÖÖ Æîü … •Ö²Ö ¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸ü ¿ÖÛŒŸÖ Ã֍ú»Ö “Öß•ÖÖë úÖê ÃÖÓ“ÖÖ×»ÖŸÖ ú¸üŸÖß
Æîü ŸÖÖê †¯Ö−Öê †Ö¯ÖúÖê ˆÃ֍úÖê ײÖ−ÖÖ ÃÖ´ÖÙ¯ÖŸÖ ×ú‹, ŒµÖÖë Æü´Ö ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü
×¾Ö“ÖÖ¸ü «üÖ¸üÖ ×“Ö−ŸÖÖ ú¸üŸÖê Æïü ׍ú ŒµÖÖ ú¸ü−ÖÖ †Öî¸ü ׍úÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü
ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ? Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ׍ú ¸êü»ÖÖÖ›Íüß ÃÖ³Öß ²ÖÖê—Ö »Öê •ÖÖŸÖß Æîü,
‡ÃÖ×»Ö‹ ˆÃ֍êú ³Öߟָü ¯ÖϾÖê¿Ö êú ˆ¯Ö¸üÖ−ŸÖ Æü´Öê ”ûÖê™üÖ ³ÖÖ¸ü ¸êü»ÖÖÖ›Íüß
´Öë ¸üÖú¸ü †Ö¸üÖ´Ö †−Öã³Ö¾Ö ú¸ü−Öê úß •ÖÖÆü ŸÖú»Öß±ú ÃÖÆüŸÖê Æãü‹
†¯Ö−ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ−Ö ×ÃÖ¸ü ¯Ö¸ü ŒµÖÖë »ÖÖ¤êü ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ?
19. ¾Öî¸ü֐µÖ ŒµÖÖ Æîü ?
•ÖîÃÖê Æüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü, ˆ−Æëü, ˆ−֍êú •Ö−´Ö ãÖÖ−Ö ¯Ö¸ü,
ˆ−֍úÖ ×²Ö−ÖÖ úÖê‡Ô דÖÅ−Ö ”ûÖê›Íêü ŸÖã¸ü−ŸÖ −Ö™ü ú¸ü ¤êü−ÖÖ ¾Öî¸ü֐µÖ Æîü …
2 “ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ :- ¯Ö飾Öß, •Ö»Ö, †Û−Ö, ¾ÖÖµÖã

15. 11´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
•ÖîÃÖê ‹ú ÖÖêŸÖ֏ÖÖê¸ü †¯Ö−Öê ú×™ü ¯Ö¸ü ‹ú ¯ÖŸ£Ö¸ü ²ÖÖѬÖê ÃÖ´Öã¦ü êú ŸÖ»Öü
¯Ö¸ü ŸÖî¸üŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÆüÖÑ ÃÖê ´ÖÖêŸÖß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü Æü´Ö´Öë
ÃÖê ¯ÖÏŸµÖêú úÖê ¾Öî¸ü֐µÖ «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öê þֵÖÓ êú ³Öߟָü ÖÖêŸÖÖ »ÖÖÖ−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹ ŸÖ£ÖÖ †ÖŸ´ÖÖ ºþ¯Öß ´ÖÖêŸÖß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
20. ŒµÖÖ ‡ÔÀ¾Ö¸ü µÖÖ Öã¹ý ׍úÃÖß •Öß¾Ö úÖê ´ÖãÛŒŸÖ −ÖÆüà ¤êü Ã֍úŸÖêü ?
‡ÔÀ¾Ö¸ü µÖÖ Öã¹ý êú¾Ö»Ö ´ÖãÛŒŸÖ úÖ ´Ö֐ÖÔ ×¤üÖ֋ѐÖê, ¾Öê þֵÖÓ •Öß¾Ö
úÖê ´ÖãÛŒŸÖ úß †¾ÖãÖÖ ´Öë −ÖÆüà »Öê •ÖÖ Ã֍úŸÖê …
¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë ‡ÔÀ¾Ö¸ü ‹¾ÖÓ Öã¹ý ×³Ö®Ö −ÖÆüà Æïü … וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü “ÖߟÖê
êú •Ö²Ö›Íêü ´Öë †ÖµÖÖ ×¿ÖúÖ¸ü ²ÖÖÆü¸ü −ÖÆüà ×−֍ú»Ö ¯ÖÖŸÖÖ, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü
•ÖÖê Öã¹ý úß †−ÖãÓú¯ÖÖ-¥üÛ™ü úß ¯Ö׸ü×¬Ö ´Öë †Ö Ö‹ Æïü, ¾Öê −Ö™ü −ÖÆüà
ÆüÖëÖê ²ÖÛ»ú Öã¹ý «üÖ¸üÖ ¸ü×ÖŸÖ ÆüÖëÖê … µÖª×¯Ö Æü¸ü ׍úÃÖß úÖê ‡ÔÀ¾Ö¸ü
µÖÖ Öã¹ý «üÖ¸üÖ ¤ü¿ÖÖÔ‹ Ö‹ ´Ö֐ÖÔ ¯Ö¸ü þֵÖÓ ¯Öϵ֟−Ö ú¸ü−ÖÖ ‹¾ÖÓ ´ÖãÛŒŸÖ
¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹ … þֵÖÓ úÖê þֵÖÓ êú –ÖÖ−Ö-“ցÖã «üÖ¸üÖ •ÖÖ−Ö−ÖÖ
Æîü, úÖê‡Ô ׍úÃÖß ¤æüÃÖ¸êü êú “ցÖã «üÖ¸üÖ îúÃÖê •ÖÖ−Ö Ã֍úŸÖÖ Æîü ? ŒµÖÖ
¾ÖÆü, •ÖÖê ¸üÖ´Ö Æîü ˆÃ֍úÖê µÖÆü •ÖÖ−Ö−Öê êú ×»Ö‹ ׍ú ¾ÖÆü ¸üÖ´Ö Æîü, ‹ú
¤ü¯ÖÔÖ úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ?
21. ´ÖãÛŒŸÖ úß ‡“”ûÖ ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖê ŒµÖÖ ŸÖŸ¾ÖÖë úÖ †−¾ÖêÂ֝Ö
ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹?
וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü úÖê‡Ô æú›Íêü úÖê ±ëúú−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ˆÃ֍úÖ
×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ú¸ü−Öê µÖÖ µÖÆü ¤êüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ׍ú ¾ÖÆü ŒµÖÖ Æîü, úß

16. 12 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
†Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ −ÖÆüßÓ ÆüÖêŸÖß Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü •ÖÖê †¯Ö−Öê þֵÖÓ úÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ
“ÖÖÆüŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê þֺþ¯Ö úÖê œüú−Öê ¾ÖÖ»Öê ŸÖŸ¾ÖÖë úÖê ×−Ö¸üÃŸÖ ú¸ü−Öê
êú ãÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ˆ−֍úß ÃÖӏµÖÖ ×Ö−Ö−Öê µÖÖ ˆ−֍úß ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖÖ‹Ñ •ÖÖ−Ö−Öê
úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ −ÖÆüà Æîü … ÃÖÓÃÖÖ¸ü úÖê þ֯−Ö •ÖîÃÖÖ ´ÖÖ−Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
22. ŒµÖÖ •Ö֐ÖÏŸÖ ‹¾ÖÓ Ã¾Ö¯−Ö ´Öë úÖê‡Ô ³Öê¤ü −ÖÆüà Æîü ?
•Ö֐ÖÏŸÖ úß †¾ÖãÖÖ ¤üß‘ÖÔ ŸÖ£ÖÖ Ã¾Ö¯−Ö úß Öם֍ú ÆüÖêŸÖß Æîü,
‡Ã֍êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ ˆ−Ö´Öë úÖê‡Ô ³Öê¤ü −ÖÆüà Æîü … •Ö֐ÖÏŸÖ ´Öë •Ö֐ÖÏŸÖ úß
‘Ö™ü−ÖÖ‹Ñ ×•ÖŸÖ−Öß ÃÖ“Ö »ÖÖŸÖß Æïü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü þ֯−Ö êú ÃÖ´ÖµÖ Ã¾Ö¯−Ö
úß ‘Ö™ü−ÖÖ‹Ñ ˆŸÖ−Öß Æüß ¾ÖÖßÖ׾֍ú »ÖÖŸÖß Æïü … þ֯−Ö ´Öë ´Ö−Ö ‹ú
¤æüÃÖ¸üÖ ¿Ö¸ü߸ü ¬ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖÖ Æîü … •Ö֐ÖÏŸÖ ‹¾ÖÓ Ã¾Ö¯−Ö ¤üÖê−ÖÖë Æüß †¾ÖãÖÖ†Öë
´Öë −ÖÖ´Ö, ºþ¯Ö êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü Îú´Ö¿Ö: †ÖŸÖê ¸üÆüŸÖê Æïü …
23. ŒµÖÖ ´Öã´ÖãÖ㠍êú ×»Ö‹ ¯Öãß֍ëú (¿ÖÖáÖ) ¯ÖœÍü−ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖß Æîü ?
ÃÖ³Öß ¿ÖÖÃ¡Ö úÆüŸÖê Æïü ׍ú ´ÖãÛŒŸÖ ¯ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö−Ö úÖê
×−֐ÖÏ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ˆ−֍êú ˆ¯Ö¤êü¿ÖÖë úÖ ÃÖÖ¸ü Æîü ׍ú ´Ö−Ö úÖê
¿ÖÖ−ŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … ‹ú ²ÖÖ¸ü ‡ÃÖê ÃÖ´Ö—Ö »Öê−Öê ¯Ö¸ü ¯Öãß֍úÖë êú
†ŸµÖ׬֍ú †¬µÖµÖ−Ö úß úÖê‡Ô †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ −ÖÆüà Æîü … ´Ö−Ö úÖê Ûãָü
ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öê þֵÖÓ êú ³Öߟָü êú¾Ö»Ö †−¾ÖêÂÖÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹
׍ú ¾ÖÆü þֵÖÓ ŒµÖÖ Æîü ? µÖÆü †−¾ÖêÂÖÖ ¯Öãß֍úÖë ´Öë îúÃÖê ׍úµÖÖ •ÖÖ
Ã֍úŸÖÖ Æîü ? †¯Ö−Öê þֵÖÓ úß –ÖÖ−Ö¥üÛ™ü ÃÖê †¯Ö−Öß †ÖŸ´ÖÖ úÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹ … þֺþ¯Ö ¯Öӓ֍úÖê¿ÖÖë êú ³Öߟָü Æîü ׍ú−ŸÖã ¯Öãß֍ëú ˆ−֍êú ²ÖÖÆü¸ü
Æïü … •Ö²Ö †¯Ö−Öê þֵÖÓ úÖ †−¾ÖêÂÖÖ ¯Öӓ֍úÖê¿ÖÖë êú ×−Ö¸üßÖߍú¸üÖ ÃÖê

17. 13´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
ú¸ü−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ŒµÖÖ ‡Ã֍úÖê ¯Öãß֍úÖë ´Öë ú¸ü−ÖÖ ¾µÖ£ÖÔ −ÖÆüà Æîü ? ‹ú
ÃÖ´ÖµÖ †Ö‹ÖÖ •Ö²Ö ˆÃÖê ÃÖ´ÖÃŸÖ ÃÖߏÖß Æãü‡Ô “Öß•ÖÖë úÖê ³Öæ»Ö−ÖÖ ÆüÖêÖÖ …
24. ÃÖãÖ ŒµÖÖ Æîü ?
ÃÖãÖ, †ÖŸ´ÖÖ úÖ ÃÖÆü•Ö þֳÖÖ¾Ö Æîü … ÃÖãÖ ‹¾ÖÓ Ã¾Öºþ¯Ö †»ÖÖ −ÖÆüà
Æîü … ÃÖÓÃÖÖ¸ü úß ×úÃÖß ¾ÖßÖã ´Öë úÖê‡Ô ÃÖãÖ −ÖÆüà Æîü … Æü´Ö †¯Ö−Öê †×¾Ö¾Öêú
êú úÖ¸üÖ ú»¯Ö−ÖÖ ú¸üŸÖê Æïü ׍ú ¯ÖϯÖÓ“Ö ¾ÖßÖã†Öë ÃÖê ÃÖãÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸üŸÖê
Æïü … ´Ö−Ö •Ö²Ö ²ÖÆãü´ÖãԏÖß ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¤ãü:Ö †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ Æîü … ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë
•Ö²Ö ‡Ã֍úß ‡“”ûÖ‹Ñ ¯ÖæÖÔ ÆüÖêŸÖß Æïü ŸÖÖê µÖÆü †¯Ö−Öê ÄÖÖêŸÖ ãÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¾ÖÖׯÖÃÖ
»ÖÖî™üŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ êú¾Ö»Ö †ÖŸ´ÖÃÖãÖ †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ Æîü •ÖÖê ׍ú †ÖŸ´ÖÖ
Æîü … ‡ÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü úß ÛãÖ×ŸÖ ÖÆü¸üß −Öà¤ü, ÃÖ´ÖÖ×¬Ö µÖÖ ´Öæ”ûÖÔ úß †¾ÖãÖÖ
´Öë ÆüÖêŸÖß Æîü †Öî¸ü •Ö²Ö ‹êÛ“”ûú ¾ÖßÖ㠍úß ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ µÖÖ †−ÖîÛ“”ûú ×´Ö™ü
•ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ´Ö−Ö †−ŸÖ´ÖãԏÖß ÆüÖêú¸ü êú¾Ö»Ö †ÖŸ´ÖÃÖãÖ †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ
Æîü … ׍ú−ŸÖã ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ´Ö−Ö ×²Ö−ÖÖ †Ö¸üÖ´Ö êú ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ×¾Ö“Ö×»ÖŸÖ
¸üÆüŸÖÖ, Îú´Ö¿Ö: †ÖŸ´ÖÖ êú ²ÖÖÆü¸ü •ÖÖŸÖÖ ¯Öã−Ö: ‡ÃÖ´Öë ¾ÖÖׯÖÃÖ »ÖÖî™üŸÖÖ
Æîü … ¯Öê›Íü êú −Öß“Öê ”ûÖµÖÖ ÃÖãÖú¸ü »ÖÖŸÖß Æîü •Ö²Ö׍ú Öã»Öê ãÖÖ−Ö úß
Ö´Öá ÃÖÆü−Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß … ‹ú, •ÖÖê ÃÖæµÖÔ úß ŸÖ×¯Ö¿Ö ´Öë ”ûÖµÖÖ ”ûÖê›Íüú¸ü
³Ö™üúŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÖׯÖÃÖ ”ûÖµÖÖ ´Öë »ÖÖî™üŸÖÖ Æî, †×¾Ö¾Öêúß Æîü … ‹ú
×¾Ö¾Öêúß ¾µÖÛŒŸÖ ãÖÖµÖß ºþ¯Ö ÃÖê ”ûÖµÖÖ ´Öë ¸üÆüŸÖÖ Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü –ÖÖ−Öß
úÖ ´Ö−Ö ²ÖÎÉ úÖê −ÖÆüà ”ûÖê›ÍüŸÖÖ … •Ö²Ö׍ú ‡Ã֍êú ˆ»™üÖ ‹ú †–ÖÖ−Öß
úÖ ´Ö−Ö ÃÖÓÃÖÖ¸ü ´Öë ‘Öæ´ÖŸÖÖ ¸üÆüŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¤ãü:Ö úß †−Öã³Öæ×ŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü
†Öî¸ü †»¯Ö ÃÖ´ÖµÖ êú ×»Ö‹ †Ö−Ö−¤ü úß †−Öã³Öæ×ŸÖ êú ×»Ö‹ ²ÖÎÉ ´Öë
¾ÖÖׯÖÃÖ »ÖÖî™üŸÖÖ Æîü … ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë וÖÃÖê •ÖÖŸÖ úÆüÖ ÖµÖÖ Æîü, ¾ÖÆü êú¾Ö»Ö
×¾Ö“ÖÖ¸ü Æîü … •Ö²Ö •ÖÖŸÖ ×¾Ö»Öã¯ŸÖ ÆüÖêŸÖÖ, •Ö²Ö úÖê‡Ô ×¾Ö“ÖÖ¸ü −ÖÆüà ¸üÆüŸÖÖ

18. 14 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
ŸÖÖê ´Ö−Ö †Ö−Ö−¤ü úß †−Öã³Öæ×ŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü †Öî¸ü •Ö²Ö •ÖÖŸÖ ¯Öύú™ü ÆüÖêŸÖÖ
Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ¤ãü:ÖÖë úß †−Öã³Öæ×ŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü …
25. –ÖÖ−Ö-¥üÛ™ü ŒµÖÖ Æîü ?
´ÖÖî−Ö ¸üÆü−ÖÖ –ÖÖ−Ö¥üÛ™ü Æîü … ´ÖÖî−Ö ¸üÆü−Öê úÖ †£ÖÔ ´Ö−Ö úÖê
†ÖŸ´Öþֺþ¯Ö ´Öë »Öß−Ö ú¸ü−ÖÖ Æîü … µÖÆü †¾ÖãÖÖ Æüß –ÖÖ−Ö¥üÛ™ü úÆü»ÖÖŸÖß
Æîü … ¤æüÃÖ¸üÖë êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖœÍü−ÖÖ µÖÖ •ÖÖ−Ö−ÖÖ, ³ÖæŸÖ, ³Ö×¾Ö嵅 ‹¾ÖÓ ¾ÖŸÖÔ´ÖÖ−Ö
úÖ ×¡ÖúÖ»Ö –ÖÖ−Ö, ¤æü¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ¯Ö¤üÖ£ÖÖí úÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ µÖÖ ÖÏÆüÖ
ú¸ü−ÖÖ ; ‡−Ö Ãֲ֍úÖê ú³Öß –ÖÖ−Ö-¥üÛ™ü −ÖÆüà úÆüÖ •ÖÖ Ã֍úŸÖÖ …
26. ¾Öî¸ü֐µÖ ŸÖ£ÖÖ –ÖÖ−Ö êú ²Öß“Ö ŒµÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü ?
¾Öî¸ü֐µÖ þֵÖÓ –ÖÖ−Ö Æîü … ¾Öî¸ü֐µÖ ‹¾ÖÓ –ÖÖ−Ö †»ÖÖ −ÖÆüà Æîü … ¾ÖßÖãŸÖ:
¤üÖê−ÖÖë ‹ú Æïü … ¾Öî¸ü֐µÖ †ÖŸ´ÖÖ ÃÖê ´Ö−Ö úÖê ׍úÃÖß ¾ÖßÖ㠍úß †Öê¸ü •ÖÖ−Öê
ÃÖê ¸üÖêúŸÖÖ Æîü … –ÖÖ−Ö úÖ †£ÖÔ †ÖŸ´ÖÖ êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ ׍úÃÖß ¾ÖßÖ㠍úÖ
¯Öύú™ü −Ö ÆüÖê−ÖÖ Æîü … ¤æüÃÖ¸êü ¿Ö²¤üÖë ´Öë ׍úÃÖß †−µÖ “Öß•Ö ´Öë ¯ÖϾÖé¢Ö −Ö
ÆüÖê−ÖÖ ¾Öî¸ü֐µÖ Æîü … þֺþ¯Ö úÖ ú³Öß ¯Ö׸üŸµÖÖÖ −Ö ú¸ü−ÖÖ –ÖÖ−Ö Æîü …
27. †−¾ÖêÂÖÖ ‹¾ÖÓ ¬µÖÖ−Ö ´Öë ŒµÖÖ ³Öê¤ü Æîü ?
þֵÖÓ úß †ÖŸ´ÖÖ ´Öë ´Ö−Ö úÖê ÛÃ£ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ, †−¾ÖêÂÖÖ Æîü … Æü´Ö
þֵÖÓ ²ÖÎÉ Æïü, ÃÖÛ““Ö¤üÖ−Ö−¤ü Æïü, úÖ ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ³ÖÖ¾Ö ¬µÖÖ−Ö Æîü …

19. 15´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
28. ´ÖãÛŒŸÖü ŒµÖÖ Æîü ?
²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ¯Ö›Íêü †Æü´ÖË úÖ †−¾ÖêÂÖÖ ú¸ü−ÖÖ ŸÖ£ÖÖ ²ÖÓ¬Ö−Ö ÃÖê ´Ö㌟Ö
†¯Ö−Öê þֵÖÓ êú µÖ£ÖÖ£ÖÔ Ã¾Öºþ¯Ö úÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ ´ÖãÛŒŸÖ Æîü …

20. ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
(»ÖêÖ ºþ¯Ö ´Öë)
Ã֍ú»Ö •Öß¾Ö ¤ãü:Ö×¾ÖÆüß−Ö ÆüÖê, ÃÖ¤îü¾Ö ÃÖãÖß ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê ŸÖ£ÖÖ
Ãֲ֍úÖê †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ÃÖê ÃÖ¾ÖÖÔ׬֍ú ¯ÖÏê´Ö Æîü, •ÖÖê ‡ÃÖ ŸÖ£µÖ êú úÖ¸üÖ
Æîü ׍ú ÃÖãÖ ˆ−֍úß ¾ÖÖßÖ׾֍ú ¯Öύéú×ŸÖ Æîü … ‡ÃÖ×»Ö‹ ÃÖãÖ •ÖÖê þÖ-
þֳÖÖ¾Ö Æîü ŸÖ£ÖÖ ×•ÖÃ֍úß †−Öã³Öæ×ŸÖ ´Ö−Ö-×¾ÖÆüß−Ö ×−Ö¦üÖ ´Öë ¯ÖÏןÖפü−Ö
ÆüÖêŸÖß Æîü, ˆÃ֍úÖê ¯ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öê †Ö¯ÖúÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú
Æîü … ‡Ã֍êú ×»Ö‹ ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü’ úÖ –ÖÖ−Ö×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖÏ´ÖãÖ ÃÖÖ¬Ö−Ö Æîü … ‘´Öï
úÖî−Ö ÆæÑü ?’ ÃÖ¯ŸÖ ¬ÖÖŸÖã†Öë (¸üÃÖ, ¸üŒŸÖ, ´ÖÖÑÃÖ, ´Ö••ÖÖ, ´Öê¤ü, †ÛãÖ,
¿ÖãÎú) ÃÖê ²Ö−ÖÖ Ã£Öæ»Ö ¿Ö¸ü߸ü ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … ¿Ö²¤ü, ïֿÖÔ, ºþ¯Ö, ¸üÃÖ, Ö−¬Ö,
‡−Ö ¯ÖÖÑ“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖë úÖê ¯Öé£Öú-¯Öé£Öú ÖÏÆüÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß (Îú´Ö¿Ö:) úÖÔ,
Ÿ¾Ö“ÖÖ, −Öê¡Ö, וÖžÖÖ †Öî¸ü −ÖÖ×Ã֍úÖ- µÖê ¯ÖÖÑ“ÖÖë –ÖÖ−ÖêÛ−¦üµÖÖÑ ³Öß ´Öï −ÖÆüà
ÆæÑü … ¾Ö“Ö−Ö, Ö´Ö−Ö, ÖÏÆüÖ, ´Ö»Ö×¾ÖÃÖ•ÖÔ−Ö, †Ö−Ö−¤ü- µÖê ¯ÖÓ“Ö×¾Ö¬Ö ×ÎúµÖÖ‹Ñ
ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß (Îú´Ö¿Ö:) ¾Ö֍Ëú, ¯ÖÖ¤ü ¯ÖÖםÖ, ¾ÖÖµÖã †Öî¸ü ˆ¯ÖãÖ- µÖê ¯ÖÖÑ“ÖÖë
ú´ÖìÛ−¦üµÖÖÑ ³ûÖß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … À¾ÖÖÑÃÖÖפü ¯Öӓ֍ú´ÖÔ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯ÖÏ֝ÖÖפü
¾ÖÖµÖã¯Öӓ֍ú ³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … ÃÖӍú»¯Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ´Ö−Ö ³Öß ´Öï −ÖÆüà
ÆæÑü … ÃÖ¾ÖÔ ×¾ÖÂÖµÖÖë ‹¾ÖÓ ÃÖ¾ÖÔ ú´ÖÖí ÃÖê ¸ü×ÆüŸÖ ŸÖ£ÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë ÃÖê
µÖãŒŸÖ †–ÖÖ−Ö ³Öß ´Öï −ÖÆüà ÆæÑü … ˆ¯ÖµÖãÔŒŸÖ ÃÖ´ÖÃŸÖ úÖê “´Öï −ÖÆüà ÆæÑü, ´Öï
−ÖÆüà ÆæÑü” (−Öê×ŸÖ −ÖêןÖ) ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü ‹úÖӐÖß (†¾Ö׿Ö™ü) ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ
“ÖîŸÖ−µÖ ´Öï ÆæÑü, “ÖîŸÖ−µÖ úÖ Ã¾Öºþ¯Ö ÃÖÛ““Ö¤üÖ−Ö−¤ü Æîü …
´Ö−Ö •ÖÖê Ã֍ú»Ö –ÖÖ−Ö ‹¾ÖÓ ÃÖ´ÖÃŸÖ ×ÎúµÖÖ†Öë úÖ ÆêüŸÖã (†Öî¸ü †Ö¬ÖÖ¸ü)
Æîü, µÖפü »Öß−Ö ÆüÖê •ÖÖ‹ ŸÖÖê •ÖÖŸÖ-¥üÛ™ü ¤æü¸ü ÆüÖê •ÖÖ‹Öß … וÖÃÖ

21. 17´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¯ÖύúÖ¸ü úÛ»¯ÖŸÖ ÃÖ¯ÖÔ–ÖÖ−Ö ¤æü¸ü Æãü‹ ײÖ−ÖÖ †×¬ÖšüÖ−Ö ¸ü••Öã-–ÖÖ−Ö −ÖÆüà
ÆüÖêŸÖÖ, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü úÛ»¯ÖŸÖ •ÖÖŸÖ-¥üÛ™ü ¤æü¸ü Æãü‹ ײÖ−ÖÖ †×¬ÖšüÖ−Ö
(þֺþ¯Ö-¤ü¿ÖÔ−Ö) ÃÖÓ³Ö¾Ö −ÖÆüà Æîü …
´Ö−Ö, †ÖŸ´ÖÖ ´Öë ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»Öß ‹ú †¤Ëü³ÖãŸÖ ¿ÖÛŒŸÖ Æîü … ¾ÖÆü Ã֍ú»Ö
×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖê ˆŸ¯Ö−−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü … ÃÖ´ÖÃŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖê ¤æü¸ü ú¸ü ¤êüÖ−Öê
¯Ö¸ü ´Ö−Ö •ÖîÃÖß úÖê‡Ô ¾ÖßÖã ¯Öé£Öú −ÖÆüà ¸üÆüŸÖß ; †ŸÖ: ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æüß ´Ö−Ö
úÖ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü … ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ •ÖÖŸÖ •ÖîÃÖß úÖê‡Ô ׳Ö−−Ö
¾ÖßÖã −ÖÆüà Æîü … ÃÖãÂÖãÛ¯ŸÖ ´Öë ×¾Ö“ÖÖ¸ü −ÖÆüà Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ •ÖÖŸÖ ³Öß −ÖÆüà
Æîü, •Ö֐ÖÏŸÖ ‹¾ÖÓ Ã¾Ö¯−Ö ´Öë ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æïü, †ŸÖ‹¾Ö •ÖÖŸÖ ³Öß Æîüêü … וÖÃÖ
¯ÖύúÖ¸ü ´Öú›Íüß †¯Ö−Öê ³Öߟָü ÃÖê ŸÖ−ŸÖã ²ÖÖÆü¸ü ×−֍úֻ֍ú¸ü •ÖÖ»Ö ²Öã−ÖŸÖß
Æîü †Öî¸ü ×±ú¸ü ˆÃÖê †¯Ö−Öê ³Öߟָü Öà“Ö »ÖêŸÖß Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü ´Ö−Ö ³Öß
†¯Ö−Öê ³Öߟָü ÃÖê •ÖÖŸÖ ¯Öύú™ü ú¸üŸÖÖ, ¯Öã−Ö: ˆÃÖê †¯Ö−Öê ³Öߟָü »Öß−Ö
ú¸ü »ÖêŸÖÖ Æîü, ´Ö−Ö •Ö²Ö †ÖŸ´Ö þֺþ¯Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ×−֍ú»ÖŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö
•ÖÖŸÖ ¯Öύú™ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ×»Ö‹ •ÖÖŸÖ êú ¯Öύú™ü ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü þֺþ¯Ö
פüÖÖ‡Ô −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ •Ö²Ö þֺþ¯Ö ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö •ÖÖŸÖ
פüÖÖ‡Ô −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ … ´Ö−Ö êú þֺþ¯Ö úß ”ûÖ−Ö²Öß−Ö ú¸üŸÖê •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü
µÖÆü ´ÖÖ»Öæ´Ö ÆüÖêÖÖ ×ú †ÖŸ´ÖÖ Æüß ´Ö−Ö Æîü … ‘þֵÖÓ’ úÖ †£ÖÔ †ÖŸ´ÖÖ
Æüß Æîü … ´Ö−Ö ÃÖ¤îü¾Ö ׍úÃÖß ‹ú ãÖæ»Ö úÖ †¾Ö»Ö´²Ö ×»Ö‹ Æüß ×™üú
Ã֍úŸÖÖ Æîü ; ¾ÖÆü ‹ú֍úß ×™üú −ÖÆüà Ã֍úŸÖÖ … ´Ö−Ö Æüß ÃÖæ´Ö ¿Ö¸ü߸ü
µÖÖ •Öß¾Ö úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü …
‡ÃÖ ¤êüÆü ´Öë •ÖÖê ‘´Öï’ êú ºþ¯Ö ´Öë ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆü ´Ö−Ö Æîü …
‘´Öï ×¾Ö“ÖÖ¸ü’ ¤êüÆü ´Öë ÃÖ¾ÖÔ¯ÖÏ£Ö´Ö úÆüÖÑ ÃÖê ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, µÖÆü †−¾ÖêÂ֝Ö
ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ×¾ÖפüŸÖ ÆüÖêÖÖ ×ú ¾ÖÆü Çü¤üµÖ ÃÖê ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ¾ÖÆüß ´Ö−Ö
úÖ ˆ¤ËüÖ´Ö ãÖÖ−Ö Æîü … ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ‘´Öï’, ‘´Öï’ úÖ ×“Ö−ŸÖ−Ö ú¸üŸÖê ¸üÆü−Öê
ÃÖê ³Öß µÖÆü ‘¾ÖÆüÖÑ’ ¯ÖÆãÑü“ÖÖ ¤êüÖÖ … ´Ö−Ö ´Öë ˆšü−Öê ¾ÖÖ»Öê Ã֍ú»Ö ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë

22. 18 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
´Öë ‘´Öï-×¾Ö“ÖÖ¸ü’ Æüß ¯ÖÏ£Ö´Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æîü … ˆÃ֍êú ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü
Æüß †−µÖ ÃÖ´ÖÃŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü … ˆ¢Ö´Öü ¯Öã¹ýÂÖ êú ˆ×¤üŸÖ
ÆüÖê−Öê êú ¯Ö¿“ÖÖŸÖ Æüß ´Ö¬µÖ´Ö ¯Öã¹ýÂÖ †Öî¸ü †−µÖ ¯Öã¹ýÂÖ ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü ;
ˆ¢Ö´Ö ¯Öã¹ýÂÖ êú ײÖ−ÖÖ ´Ö¬µÖ´Ö ¯Öã¹ýÂÖ †Öî¸ü †−µÖ ¯Öã¹ýÂÖ −ÖÆüà ×™üúŸÖê …
‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’ †−¾ÖêÂÖÖ ÃÖê Æüß ´Ö−Ö ×−Ö¹ý¨ü ÆüÖê Ã֍úŸÖÖ
Æîü … ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’- †−¾ÖêÂÖÖ †−µÖ ÃÖ´ÖÃŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖ −ÖÖ¿Ö ú¸ü,
¿Ö¾Ö úÖê •Ö»ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß »ÖÖšüß úß ³ÖÖÑ×ŸÖ Ã¾ÖµÖÓ ³Öß ²ÖÖ¤ü ´Öë ×¾Ö−Ö™ü ÆüÖê
•ÖÖ‹ÖÖ … †−µÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆšü−Öê ¯Ö¸ü ˆ−֍úÖê ¯Öæ¸üÖ ÆüÖê−Öê úÖ ×²Ö−ÖÖ †¾ÖÃÖ¸ü
פü‹ µÖÆü †−¾ÖêÂÖÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ׍ú ‘µÖê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ׍úÃÖê ˆšêü?’ “ÖÖÆêü
׍úŸÖ−Öê Æüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ŒµÖÖë −Ö ˆšëü? ¯ÖÏŸµÖêú ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú ˆšüŸÖê Æüß, Ã֟֍Ôú
ÆüÖê, ‘µÖÆü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ׍úÃÖê ˆšüÖ, ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü †−¾ÖêÂÖÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ´ÖÖ»Öæ´Ö
ÆüÖêÖÖ’-´Öã—Öê ˆšüÖ … ŸÖ²Ö, ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’ †−¾ÖêÂÖÖ ÃÖê ´Ö−Ö †¯Ö−Öê
ˆ¤ËüÖ´Ö ãÖÖ−Ö úÖê »ÖÖî™ü †Ö‹ÖÖ … ˆ×¤üŸÖ Æãü†Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü ³Öß »Öß−Ö ÆüÖê
•ÖÖ‹ÖÖ … ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü †³µÖÖÃÖ ú¸üŸÖê ¸üÆü−Öê ¯Ö¸ü ´Ö−Ö úß †¯Ö−Öê ˆ¤ËüÖ´Ö
Ã£Ö»Ö ´Öë ÃÖãÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆü−Öê úß ¿ÖÛŒŸÖ ²ÖœÍüŸÖß •ÖÖŸÖß Æîü … ÃÖæ´Ö ´Ö−Ö •Ö²Ö
´ÖÛß֍ú ‹¾ÖÓ ‡Û−¦üµÖÖë «üÖ¸üÖ ²Ö×Æü´ÖãԏÖß ÆüÖêŸÖÖ Æîü •Ö²Ö ãÖæ»Ö −ÖÖ´Ö ºþ¯Ö
¥ü¿µÖ´ÖÖ−Ö ÆüÖêŸÖê Æïü ; ¾ÖÆü •Ö²Ö Çü¤üµÖ ´Öë ×™üúÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü, ŸÖ²Ö −ÖÖ´Ö ºþ¯Ö
ןָüÖê×ÆüŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖê Æïü … ´Ö−Ö úÖê ²ÖÖÆü¸ü ×−֍ú»Ö−Öê −Ö ¤êüŸÖê Æãü‹ Çü¤üµÖ
´Öë ÃÖãÛÃ£ÖŸÖ ¸üÖ−ÖÖ †ÆÓü´ÖãÖŸÖÖ µÖÖ †−ŸÖ´Öãԏ֟ÖÖ úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ
ŸÖ¸üÆü ´Ö−Ö •Ö²Ö Çü¤üµÖ ´Öë †¾ÖÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü, ŸÖ²Ö ´Öï, •ÖÖê Ã֍ú»Ö
×¾Ö“ÖÖ¸üÖë úÖ ´Öæ»Ö Æîü, ×¾Ö−Ö™ü ÆüÖê, ÃÖ¤îü¾Ö ×¾Öª´ÖÖ−Ö Ã¾ÖµÖÓ Ã¾Öºþ¯Ö Æüß
¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ … •ÖÆüÖÑ ´Öï-×¾Ö“ÖÖ¸ü »Öê¿Ö ´ÖÖ¡Ö ³Öß −ÖÆüà ¸üÆüŸÖÖ, ¾ÖÆü
þֵÖÓ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü … ¾ÖÆüß ´ÖÖî−Ö úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ×−Ö¿“Ö»Ö
¸üÆü−Öê úÖ Æüß −ÖüÖ´Ö –ÖÖ−Ö¥üÛ™ü Æîü … Û−Ö¿“Ö»Ö ¸üÆü−ÖÖ †£ÖÖÔŸÖ ´Ö−Ö úÖê
†ÖŸ´Öþֺþ¯Ö ´Öë ×¾Ö»Öß−Ö ú¸ü−ÖÖ Æüß Æîü … ‡Ã֍êú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ¤æüÃÖ¸üÖë êú

23. 19´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
×¾Ö“ÖÖ¸ü •ÖÖ−Ö−ÖÖ ; ס֍úÖ»Ö úß •ÖÖ−֍úÖ¸üß ¸üÖ−ÖÖ, ¤æü¸ü ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‘Ö™ü−Öê
¾ÖÖ»Öß ²ÖÖŸÖë •ÖÖ−Ö−ÖÖ - µÖê ÃÖ²Ö –ÖÖ−Ö¥üÛ™ü −ÖÆüà ÆüÖê Ã֍úŸÖê …
‹ú ´ÖÖ¡Ö †ÖŸ´ÖÖ µÖ£ÖÖ£ÖÔ ´Öë †Ûß֟¾Ö´ÖÖ−Ö Æîü … •ÖÖŸÖ, •Öß¾Ö ‹¾ÖÓ
‡ÔÀ¾Ö¸ü ÃÖß¯Ö ´Öë “ÖÖѤüß úß ŸÖ¸üÆü, ˆÃÖ´Öë †¬µÖÖ¸üÖê¯ÖÖ Æïü … µÖê ŸÖß−ÖÖë ‹ú
Æüß ÃÖ´ÖµÖ ´Öë ¥ü¿µÖ´ÖÖ−Ö ÆüÖêŸÖê ŸÖ£ÖÖ ‹ú úß ÃÖ´ÖµÖ ´Öë †¥ü¿µÖ ÆüÖêŸÖê ÆîÓ ;
†ÖŸ´Öþֺþ¯Ö Æüß •ÖÖŸÖ Æîü ; †ÖŸ´Ö þֺþ¯Ö Æüß ‘´Öï’ Æîü, †ÖŸ´Öþֺþ¯Ö
Æüß ‡ÔÀ¾Ö¸ü Æîü ; ÃÖ²Ö ãú”û ×¿Ö¾Ö Ã¾Öºþ¯Ö Æîü …
´Ö−ÖÖê×−Ö¸üÖê¬Ö êú ×»Ö‹ †ÖŸ´Ö †−¾ÖêÂÖÖ êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ †Öî¸ü úÖê‡Ô
ÃÖ´Öã×“ÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖ −ÖÆüà Æîü … †−µÖ ˆ¯ÖÖµÖÖë «üÖ¸üÖ ×−Ö¸üÖê¬Ö ׍úµÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê
´Ö−Ö ×−Ö¹ý¨ü ÃÖÖ ¸üÆüú¸ü ¯Öã−Ö: ²ÖÖÆü¸ü ×−֍ú»Ö †Ö‹ÖÖ … ¯ÖÏ֝ÖÖµÖÖ´Ö ÃÖê ³Öß
´Ö−Ö ×−Ö¹ý¨ü ÆüÖêÖÖ ; ׍ú−ŸÖã ¯ÖÏÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ×−֐ÖÏ×ÆüŸÖ Æîü, ŸÖ²Ö ŸÖú ´Ö−Ö
³Öß ×−Ö¹ý¨ü ¸üÆêüÖÖ, ¯ÖÏÖÖ ²ÖÖÆü¸ü ×−֍ú»ÖŸÖê Æüß ´Ö−Ö ³Öß ²Ö×ÆüÖÖÔ´Öß ÆüÖêú¸ü
¾ÖÖÃÖ−ÖÖ ¾Ö¿Öß³ÖæŸÖ ÆüÖê ³Ö™üêúÖÖ … ´Ö−Ö ‹¾ÖÓ ¯ÖÏÖÖ ¤üÖê−ÖÖë êú ˆ¤ËüÖ´Ö ãÖÖ−Ö
‹ú Æüß Æîü … ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æüß ´Ö−Ö úÖ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü … ‘´Öï’ ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æüß ´Ö−Ö
úÖ ¯ÖÏ£Ö´Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æîü … ¾ÖÆüß †ÆÓüúÖ¸ü Æîü … †ÆÓüúÖ¸ü •ÖÆüÖÑ ÃÖê ˆ×¤üŸÖ
ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆüà ÃÖê À¾ÖÖÑÃÖ ³Öß ×−֍ú»ÖŸÖÖ Æî … •Ö²Ö ´Ö−Ö úÖ »ÖµÖ ÆüÖêŸÖÖ
Æîü, ŸÖ²Ö ¯ÖÏÖÖ úÖ ³Öß »ÖµÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü •Ö²Ö ¯ÖÏÖÖ úÖ »ÖµÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü,
ŸÖ²Ö ´Ö−Ö úÖ ³Öß »ÖµÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ׍ú−ŸÖã ÃÖãÂÖãÛ¯ŸÖ ´Öë µÖª×¯Ö ´Ö−Ö »Öß−Ö
¸üÆüŸÖÖ Æîü ׍ú−ŸÖã ¯ÖÏÖÖ úÖ »ÖµÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ … ¤êüÆü úß ¸üÖÖ ÆêüŸÖã ŸÖ£ÖÖ
‘¤êüÆü ´Ö¸ü ŸÖÖê −ÖÆüà Ö‡Ô Æîü’- µÖÆü ÃÖÓ¤êüÆü ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê −Ö ÆüÖê, ‡ÃÖ×»Ö‹
‡ÔÀ¾Ö¸ü úß ‹êÃÖß ×−ÖµÖ×ŸÖ Æîü … •Ö֐ÖÏŸÖ ‹¾ÖÓ ÃÖ´ÖÖ×¬Ö ´Öë •Ö²Ö ´Ö−Ö »Öß−Ö
ÆüÖêŸÖÖ Æî ŸÖ²Öú ¯ÖÏÖÖ ³Öß »ÖµÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æî … ¯ÖÏÖÖ ´Ö−Ö úÖ Ã£Öæ»Ö ºþ¯Ö
úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü … ´Ö韵Ö㠍êú ÃÖ´ÖµÖ ŸÖú ´Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ úÖê ¿Ö¸ü߸ü ´Öë ×™üúÖ‹
¸üÖŸÖÖ, ¿Ö¸ü߸ü êú ´Ö¸üŸÖê ÃÖ´ÖµÖ ˆÃÖê Æü¸ü »Öê •ÖÖŸÖÖ Æîü … †ŸÖ: ¯ÖÏ֝ÖÖµÖÖ´Ö
´Ö−ÖÖê×−Ö¸üÖê¬Ö ´Öë ÃÖÆüֵ֍ú Æîü, ׍ú−ŸÖã ¾ÖÆü ´Ö−ÖÖê−ÖÖ¿Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ …

24. 20 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¯ÖÏ֝ÖÖµÖÖ´Ö úß ŸÖ¸üÆü ´ÖæÙŸÖ ¬µÖÖ−Ö, ´ÖÓ¡Ö •Ö¯Ö †Öî¸ü †ÖÆüÖ¸ü ×−ÖµÖ´Ö
³Öß ´Ö−ÖÖê×−Ö¸üÖê¬Ö ´Öë ÃÖÆüֵ֍ú ÆîüÓ … ´ÖæÙŸÖ¬µÖÖ−Ö †Öî¸ü ´ÖÓ¡Ö •Ö¯Ö ÃÖê ´Ö−Ö
‹ú֐ÖÏ ÆüÖêŸÖÖ Æîü … ÃÖ¤îü¾Ö ×Æü»ÖŸÖß ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»Öß ÆüÖ£Öß úß ÃÖæÑ›Íü ´Öë µÖפü
‹ú •ÖÓ•Ö߸ü ¤êü ¤üß •ÖÖ‹ ŸÖÖê •ÖîÃÖê ¾ÖÆü ÆüÖ£Öß ×úÃÖß ¤æüÃÖ¸üß “Öß•Ö úÖê
¯Öú›Íü−Öê úÖ ¯ÖϵÖÖÃÖ ×ú‹ ײÖ−ÖÖ, ˆÃÖ •ÖÓ•Ö߸ü úÖê Æüß ¯Öú›Íêü “Ö»ÖŸÖÖ
¸üÆüŸÖÖ Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü ÃÖ¤üÖ “ÖÓ“Ö»Ö ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»Öê ´Ö−Ö úÖê ³Öß ×úÃÖß
−ÖÖ´Ö µÖÖ ºþ¯Ö ´Öë †³µÖÃŸÖ ×úµÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ¾ÖÆü ˆÃÖß úÖê ÖÏÆüÖ ׍ú‹
¸üÆêüÖÖ … “ÖæÓ׍ú ´Ö−Ö †ÃÖӏµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ±îú»ÖŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖêú
×¾Ö“ÖÖ¸ü †ŸµÖ−ŸÖ ¤ãü²ÖÔ»Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü … †³µÖÖÃÖ ÃÖê ¿ÖÛŒŸÖ¿ÖÖ»Öß ²Ö−Öê ´Ö−Ö
úÖê †ÖŸ´Ö †−¾ÖêÂÖÖ ÃÖã»Ö³ÖŸÖÖ ÃÖê ×ÃÖ¨ü ÆüÖêÖÖ … Ã֍ú»Ö ×−ÖµÖ´ÖÖë ´Öë
ÁÖêšü-×´ÖŸÖ ÃÖÖÛŸ¾Öú †ÖÆüÖ¸ü ÃÖê ´Ö−Ö ´Öë Ã֟֐ÖãÖ úß ¾Öéרü ÆüÖêŸÖß •ÖÖê
†ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂÖÖ ´Öë ÃÖÆüֵ֍ú Æîü …
†×ŸÖ ¤üß‘ÖԍúÖ»Ö ÃÖê “Ö»Öß †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ×¾ÖÂÖµÖ-¾ÖÖÃÖ−ÖÖ‹Ñ ÃÖ´Öã¦ü
úß ŸÖ¸ÓüÖÖë úß ŸÖ¸üÆü ³Ö»Öê Æüß †ÃÖß×´ÖŸÖ ×¤üÖÖ‡Ô ¤ëü, ×±ú¸ü ³Öß ¾Öê ÃÖ²Ö
êú ÃÖ²Ö Ã¾Öºþ¯Ö êú ¯ÖύúÖ×¿ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê-ÆüÖêŸÖê ×¾Ö−Ö™ü ÆüÖê •Ö֋ѐÖß … “ŒµÖÖ
µÖê ÃÖ´ÖÃŸÖ ×¾ÖÂÖµÖ ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ‹Ñ ×¾Ö−Ö™ü ÆüÖëÖß ŸÖ£ÖÖ ´Öï ‘Ã¾Öºþ¯Ö’ ´ÖÖ¡Ö ´Öë
ÃÖãÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆü Ã֍úŸÖÖ ÆæÑü ?”- ‡ÃÖ ÃÖÓ¤êüÆü´ÖµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü úÖê ³Öß Ã£ÖÖ−Ö ×¤ü‹
ײÖ−ÖÖ Ã¾Öºþ¯Ö ¬µÖÖ−Ö ´Öë ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü ÃÖã¥üœÍü ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … úÖê‡Ô “ÖÖÆê
ו֟Ö−ÖÖ ²Ö›ÍüÖ ¯ÖÖ¯Öß ŒµÖÖë −Ö ÆüÖê, ‘´Öï ŸÖÖê ¯ÖÖ¯Öß ÆæüÑ, ´Öê¸üÖ ˆ¨üÖ¸ü îúÃÖê
ÆüÖê Ã֍úŸÖÖ Æîü ?- ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ¤üß−Ö ÆüÖêú¸ü ¯ÖÏ»ÖÖ¯Ö −Ö ú¸üŸÖê Æãü‹, ´Öï
¯ÖÖ¯Öß ÆæÑü, µÖÆü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ³Öß ×²Ö»ãú»Ö ŸµÖÖÖ ú¸ü µÖפü ¾ÖÆü þֺþ¯Ö-¬µÖÖ−Ö
´Öë ÃÖŸÖŸÖ ÃÖӻ֐−Ö ¸üÆêüÖÖ ŸÖÖê ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ Æüß ˆÃ֍úÖ ˆ¨üÖ¸ü ÆüÖêÖÖ …’
•Ö²Ö ŸÖú ´Ö−Ö ´Öë ×¾ÖÂÖµÖ-¾ÖÖÃÖ−ÖÖ‹Ñ Æïü, ŸÖ²Ö ŸÖú ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü ?’
†−¾ÖêÂÖÖ ³Öß †Ö¾Ö¿µÖú Æîü … •µÖÖë-•µÖÖë ×¾Ö“ÖÖ¸ü ˆšüŸÖê Æïü, ŸµÖÖë-ŸµÖÖë
ˆ−֍êú ˆŸ¯Ö×¢Ö Ã£ÖÖ−Ö ´Öë Æüß †−¾ÖêÂÖÖ «üÖ¸üÖ ˆ−Ö Ãֲ֍úÖ −ÖÖ¿Ö ú¸ü−ÖÖ

25. 21´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
“ÖÖ×Æü‹ … †−µÖ ×¾ÖÂÖµÖÖë ¯Ö¸ü ¬µÖÖ−Ö −Ö ¤êü−ÖÖ ¾Öî¸ü֐µÖ †£Ö¾ÖÖ ×−ÖïÖéÆüŸÖÖ
Æîü … †¯Ö−Öê †ÖŸ´Öþֺþ¯Ö úÖê −Ö ŸµÖ֐Ö−ÖÖ –ÖÖ−Ö Æîü … ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë µÖê ¤üÖê−ÖÖë
‹ú Æüß Æîü … וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ÖÖêŸÖ֏ÖÖê¸ü »ÖÖêÖ †¯Ö−Öß ú´Ö¸ü ´Öë ¯ÖŸ£Ö¸ü
²ÖÖѬ֍ú¸ü ›ãü²Öúß »ÖÖÖŸÖê ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´Öã¦ü êú ŸÖ»Ö ´Öë ¯Ö›Íêü Æãü‹ ´ÖÖêŸÖß ×−֍ú»ÖŸÖê
Æïü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü Æü¸ü úÖê‡Ô ¾Öî¸ü֐µÖ ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü, †¯Ö−Öê †−¤ü¸ü ÖÆü¸üß
›ãü²Öúß »ÖÖ֍ú¸ü †ÖŸ´Ö-´ÖÖêŸÖß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü Ã֍úŸÖÖ Æîü … Ã¾Ö Ã¾Öºþ¯Ö
¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê ŸÖú µÖפü úÖê‡Ô ×−Ö¸ü−ŸÖ¸ü Ã¾Ö Ã¾Öºþ¯Ö ôָüÖ ´Öë ÃÖӻ֐−Ö
¸üÆêüÖÖ ŸÖÖê ¾ÖÆü ‹ú Æüß ¯ÖµÖÖÔ¯ŸÖ Æîü … •Ö²Ö ŸÖú ¤ãüÖÔ êú †−¤ü¸ü ¿Ö¡Öã
Æïü ŸÖ²Ö ŸÖú ¾Öê ˆÃÖÃÖê ²ÖÖÆü¸ü †ÖŸÖê ¸üÆëüÖê … •µÖÖë-•µÖÖë ¾Öê ²ÖÖÆü¸ü †ÖŸÖê
Æïü, ˆ−Æëü ´ÖÖ¸üŸÖê ¸üÆëü ŸÖÖê ¤ãüÖÔ ÆüÃŸÖÖŸÖ ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ …
‡ÔÀ¾Ö¸ü ‹¾ÖÓ ÃÖ¤üÖã¹ý ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë ×³Ö®Ö −ÖÆüà Æïü … וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ¾µÖÖ‘ÖÐ
êú ´ÖãÖ ´Öë ÖµÖÖ Æãü†Ö ׿֍úÖ¸ü ²Ö“Ö −ÖÆüßÓ Ã֍úŸÖÖ, šüߍú ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü
וÖ−Ö ¯Ö¸ü ÃÖ¤üÖã¹ý úß éú¯ÖÖ ¥üüÛ™ü ¯Ö›Íü •ÖÖŸÖß Æîü, ¾Öê †¾Ö¿µÖ Æüß ¸üׁ֟Ö
ÆüÖëÖê, ú³Öß −Ö™ü −ÖÆüà ÆüÖëÖê ¯Ö¸ü Ãֲ֍úÖê ÃÖ¤üÖã¹ý «üÖ¸üÖ ×−Ö¤ìü×¿ÖŸÖ ´Ö֐ÖÔ
úÖ †“Öæú †−ÖãÃÖ¸üÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
†ÖŸ´ÖדÖ−ŸÖ−Ö êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ †Öî¸ü úÖê‡Ô דÖ−ŸÖ−Ö ˆšü−Öê êú ×»Ö‹
؍ú×“ÖŸÖ ³Öß †¾ÖúÖ¿Ö ×¤ü‹ ײÖ−ÖÖ †ÖŸ´Ö×−ÖšüÖ ´Öë ¸üÆü−ÖÖ Æüß, †¯Ö−Öê úÖê
‡ÔÀ¾Ö¸ü úÖê ÃÖ´ÖÙ¯ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ Æîü … ‡ÔÀ¾Ö¸ü ¯Ö¸ü “ÖÖÆêü ו֟Ö−ÖÖ ³Öß ³ÖÖ¸ü
›üÖ»Öë, ¾ÖÆü ÃÖ´ÖÃŸÖ ³ÖÖ¸ü úÖ ¾ÖÆü−Ö ú¸ü »ÖêŸÖÖ Æîü … •Ö²Ö ‹ú ¯Ö¸ü´ÖêÀ¾Ö¸ü
¿ÖÛŒŸÖ Ã֍ú»Ö úÖµÖÖí úÖ ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ú¸üŸÖß ¸üÆüŸÖß Æîü, ŸÖ²Ö ³Öß, Æü´Ö
ˆÃ֍êú †¬Öß−Ö ÆüÖê ¸üÆêü ײÖ−ÖÖ, ‘‹êÃÖÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ¾ÖîÃÖÖ ú¸ü−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹’-‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ÃÖ¤îü¾Ö ŒµÖÖë ÃÖÖê“ÖŸÖê ¸üÆëü? ¸êü»ÖÖÖ›Íüß Ã֍ú»Ö ³ÖÖ¸ü
¾ÖÆü−Ö ú¸ü »Öê •ÖÖŸÖß Æîü, µÖÆü •ÖÖ−ÖŸÖê Æãü‹ ³Öß ˆÃÖ´Öë µÖÖ¡ÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê
Æü´Ö, †¯Ö−Öß ”ûÖê™üß Öšü¸üß ³Öß ÖÖ›Íüß ´Öë ¸üÖ †Ö¸üÖ´Ö ÃÖê ¸üÆêü ײÖ−ÖÖ, ˆÃÖê
†¯Ö−Öê ×ÃÖ¸ü ¯Ö¸ü œüÖêŸÖê Æãü‹ ŒµÖÖêÓ ú™ü ˆšüÖŸÖê ¸üÆëü ?

26. 22 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
ÃÖãÖ †ÖŸ´ÖÖ úÖ Ã¾Öºþ¯Ö Æîü ; ÃÖãÖ ‹¾ÖÓ †ÖŸ´Ö þֺþ¯Ö ×³Ö®Ö −ÖÆüà
Æîü … †ÖŸ´ÖÃÖãÖ ‹ú Æüß Æîü ; ¾ÖÆüß ÃÖŸµÖ Æîü … ¯ÖϯÖÓ“Ö êú ׍úÃÖß ³Öß ¾ÖßÖã
´Öë ÃÖãÖ −ÖÆüà Æîü … †¯Ö−Öê †×¾Ö¾Öêú êú úÖ¸üÖ Æü´Ö ÃÖÖê“ÖŸÖê Æïü ׍ú ˆ−ÖÃÖê
ÃÖãÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü … ´Ö−Ö •Ö²Ö ²ÖÖÆü¸ü ×−֍ú»ÖŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ¤ãü:Ö úÖ †−Öã³Ö¾Ö
ú¸üŸÖÖ Æîü … ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë •Ö²Ö ú³Öß Æü´ÖÖ¸êü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖæÖÔ ÆüÖêŸÖê Æïü, ŸÖ²Ö ¾ÖÆü
†¯Ö−Öê ˆ¤ËüÖ´Ö ãÖÖ−Ö ¯Ö¸ü »ÖÖî™üú¸ü †ÖŸ´ÖÃÖãÖ úÖ Æüß †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ Æîü …
ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü ÃÖãÂÖãÛ¯ŸÖ, ÃÖ´ÖÖ×¬Ö †Öî¸ü ´Öæ”ûÖÔ êú ÃÖ´ÖµÖ ´Öë ŸÖ£ÖÖ ‡Û“”ûŸÖ ¾ÖßÖã
úß ¯ÖÏÖÛ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü †Öî¸ü †−ÖîÛ“”ûú êú ¤æü¸ü ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ³Öß ´Ö−Ö †−ŸÖ´ÖãԏÖß
ÆüÖê †ÖŸ´ÖÃÖãÖ úÖ Æüß †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ´Ö−Ö †ÖŸ´ÖÖ úÖê
”ûÖê›Íüú¸ü ²ÖÖÆü¸ü •ÖÖŸÖÖ Æãü†Ö ŸÖ£ÖÖ †−¤ü¸ü »ÖÖî™ü †ÖŸÖÖ Æãü†Ö †×¾ÖÁÖÖ´Ö
³Ö™üúŸÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü … ¾ÖéÖ êú −Öß“Öê ¯Öê›Íü úß ”ûÖµÖÖ ÃÖãÖ´ÖµÖ Æîü … ²ÖÖÆü¸ü
ÃÖæ¸ü•Ö úß ¬Öæ¯Ö ú›Íüß Æî … ²ÖÖÆü¸ü ³Ö™üú−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ´Ö−Öã嵅 ”ûÖµÖÖ ´Öë •Ö֍ú¸ü
¿Öߟֻ֟ÖÖ †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ Æîü … £ÖÖê›Íüß ¤êü¸ü ²ÖÖ¤ü, ²ÖÖÆü¸ü ×−֍ú»Öú¸ü, Ö´Öá
úß ³ÖßÂ֝֟ÖÖ ÃÖÆü −Ö ¯ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ¯Öã−Ö: ¯Öê›Íü êú −Öß“Öê •ÖÖŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü
¾ÖÆü ”ûÖµÖÖ ÃÖê ¬Öæ¯Ö ´Öë †Öî¸ü ¬Öæ¯Ö ÃÖê ”ûÖµÖÖ ´Öë †ÖŸÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü … ‹êÃÖÖ ú¸ü−Öê
¾ÖÖ»ÖÖ †×¾Ö¾Öêúß Æîü … ׍ú−ŸÖã ×¾Ö¾Öêúß ”ûÖµÖÖ ”ûÖê›Íüú¸ü −ÖÆüà •ÖÖŸÖÖ … ˆÃÖß
¯ÖύúÖ¸ü –ÖÖ−Öß úÖ ´Ö−Ö ³Öß ²ÖÎÉ ÃÖê †»ÖÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ … ׍ú−ŸÖã †–ÖÖ−Öß
úÖ ´Ö−Ö ŸÖÖê ¯ÖϯÖÓ“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖë ´Öë ³Ö™üúŸÖê Æãü‹ ¤ãü:Ö ³ÖÖêÖŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾Ö»¯Ö
ÃÖ´ÖµÖ êú ×»Ö‹ ²ÖÎÉ ´Öë »ÖÖî™ü †Ö−Öê ¯Ö¸ü ÃÖãÖ ¯ÖÖŸÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü … •ÖÖŸÖ,
×¾Ö“ÖÖ¸ü Æüß Æîü … •Ö²Ö •ÖÖŸÖ †¥ü¿µÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü †£ÖÖÔŸÖ •Ö²Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü −ÖÆüà
¸üÆüŸÖê, ŸÖ²Ö ´Ö−Ö †Ö−Ö−¤ü úÖ †−Öã³Ö¾Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ; •Ö²Ö •ÖÖŸÖ ¥ü¿µÖ´ÖÖ−Ö
ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ŸÖ²Ö ¾ÖÆü ¤ãü:Ö ³ÖÖêÖŸÖÖ Æîü …
וÖÃÖ ¯ÖύúÖ¸ü ׍úÃÖß ‡“”ûÖ, ÃÖӍú»¯Ö µÖÖ ¯ÖϵÖÖÃÖ êú ײÖ−ÖÖ ˆ×¤üŸÖ
ÃÖæµÖÔ êú ÃÖÖ×−−Ö¬µÖ ´ÖÖ¡Ö ÃÖê ÃÖæµÖԍúÖ−ŸÖ ´Ö×Ö †ÖÖ ˆÖ»ÖŸÖß Æîü, ú´Ö»Ö
׏ֻ֟ÖÖ, •Ö»Ö ¾ÖÖ×Âü¯ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, •ÖÖŸÖ êú »ÖÖêÖ †¯Ö−Öê úÖµÖÖí ´Öë

27. 23´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
¯ÖϾÖé¢Ö ÆüÖê ˆ−Æëü ú¸üêú ×−ÖۍÎúµÖ ÆüÖêŸÖê Æïü †Öî¸ü •ÖîÃÖê “Ö㴲֍ú êú ÃÖ´´ÖãÖ
ÃÖæ‡Ô ×Æü»ÖŸÖß Æîü, ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü ÃÖӍú»¯Ö ¸ü×ÆüŸÖ ‡ÔÀ¾Ö¸ü êú ÃÖ×®Ö¬ÖÖ−Ö ´ÖÖ¡Ö
ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ס֍ú´ÖÖí †£Ö¾ÖÖ ¯Öӓ֍éúŸµÖÖë ÃÖê ×−ÖµÖÓ×¡ÖŸÖ Ã֍ú»Ö •Öß¾Ö
†¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ú´ÖÖÔ−ÖãÃÖÖ¸ü úÖµÖÔ ú¸ü ×¾ÖÁÖÖ−ŸÖ ú¸üŸÖê Æïü … ‡Ã֍êú ×¾Ö¯Ö¸üߟÖ
‘¾ÖÆü’ ÃÖӍú»¯Ö ¸ü×ÆüŸÖ −ÖÆüà Æîü … úÖê‡Ô ³Öß ú´ÖÔ ˆüÃÖê −ÖÆüà »ÖÖŸÖÖ,
šüߍú ˆÃÖß ¯ÖύúÖ¸ü •ÖîÃÖê ÃÖÖÓÃÖÖ׸üú ú´ÖÔ ÃÖæµÖÔ úÖê ïֿÖÔ −ÖÆüà ú¸üŸÖê
†Öî¸ü †−µÖ “ÖŸÖã³ÖæÔŸÖÖë êú ÖãÖ-†¾ÖÖãÖ ¾µÖ֯֍ú †ÖúÖ¿Ö úÖê −ÖÆüà ”æûŸÖê …
“ÖæÑ׍ú ÃÖ³Öß ¿ÖÖáÖÖë ´Öë µÖÆü úÆüÖ ÖµÖÖ Æîü ׍ú ´Öã׌ŸÖ ¯ÖÖ−Öê ÆêüŸÖã
´Ö−ÖÖê×−֐ÖÏÆü ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … µÖÆü •ÖÖ−Ö−Öê êú ²ÖÖ¤ü ׍ú ´Ö−ÖÖê×−֐ÖÏÆü Æüß
Ã֍ú»Ö ¿ÖÖáÖÖë úÖ †Ó×ŸÖ´Ö ˆ¯Ö¤êü¿Ö Æîü, ¿ÖÖÃ¡Ö ÖÏ−£ÖÖë úÖ †¯Ö׸ü×´ÖŸÖ
ºþ¯Ö ÃÖê †¬µÖµÖ−Ö ú¸üŸÖê ¸üÆü−Öê úÖ úÖê‡Ô ¯ÖϵÖÖê•Ö−Ö −ÖÆüà Æîü … ´Ö−ÖÖê×−֐ÖÏÆü
ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‘´Öï úÖî−Ö ÆæÑü?’ êú «üÖ¸üÖ †¯Ö−ÖÖ †−¾ÖêÂÖÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
¿ÖÖÃ¡Ö ÖÏ−£ÖÖë ´Öë µÖÆü †−¾ÖêÂÖÖ îúÃÖê ׍úµÖÖ •ÖÖ Ã֍úŸÖÖ Æîü ? †¯Ö−Öê
†Ö¯ÖúÖê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö “ցÖã ÃÖê •ÖÖ−Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ … ŒµÖÖ ¸üÖ´Ö úÖê ‘´Öï úÖî−Ö
ÆæÑü?’ •ÖÖ−Ö−Öê êú ×»Ö‹ ¤ü¯ÖÔÖ úß †Ö¾Ö¿µÖúŸÖÖ Æîü ? †ÆÓü ¯Öӓ֍úÖê¿ÖÖë
êú ³Öߟָü Æîü ; ¿ÖÖÃ¡Ö ÖÏ−£Ö ŸÖÖê ˆ−֍êú ²ÖÖÆü¸ü Æîü … †ŸÖ: †¯Ö−Öê úÖê
וÖÃ֍úÖ †−¾ÖêÂÖÖ ¯Öӓ֍úÖê¿ÖÖë úÖê ³Öß ¤æü¸ü ú¸ü ׍úµÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹,
¿ÖÖÃ¡Ö ÖÏ−£ÖÖë ´Öë œæÑüœü−ÖÖ ¾µÖ£ÖÔ Æüß Æîü … ‘²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ¯Ö›ÍüÖ Æãü†Ö’ ‘´Öï úÖî−Ö
ÆæÑü?’ ÖÖê•Ö «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öê µÖ£ÖÖ£ÖÔ Ã¾Öºþ¯Ö úÖê •ÖÖ−Ö »Öê−ÖÖ Æüß ´ÖãÛŒŸÖ
Æîü … ÃÖ¤üÖ ÃÖ¾ÖÔ¤üÖ ´Ö−Ö úÖê †ÖŸ´ÖÖ ´Öë ÃÖãÛÃ£ÖŸÖ ¸üÖ−ÖÖ Æüß †ÖŸ´Ö-†−¾ÖêÂ֝Ö
úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü … ¬µÖÖ−Ö ´Öë †¯Ö−Öê úÖê ÃÖÛ““Ö¤üÖ−Ö−¤ü úß ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ú¸ü−ÖÖ
Æîü … •ÖÖê ãú”û ÃÖߏÖÖ ÖµÖÖ Æîü, ¾ÖÆü ÃÖ²Ö ‹ú פü−Ö ³Öæ»Ö−ÖÖ ÆüÖêÖÖ …
µÖפü úÖê‡Ô, ²ÖÖÆü¸ü ±ëúú−Öê µÖÖꐵÖ, ‹ú×¡ÖŸÖ æú›ÍüÖ-ú¸üú™ü úß
•ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê »ÖÖê ŸÖÖê ¾ÖÆü וÖÃÖ ŸÖ¸üÆü ²ÖêúÖ¸ü Æîü, šüߍú ˆÃÖß ŸÖ¸üÆü
úÖê‡Ô ¾µÖÛŒŸÖ וÖÃÖê †¯Ö−Öê úÖê •ÖÖ−Ö »Öê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, †¯Ö−Öê úÖê †Ö¾ÖéŸÖ

28. 24 ´Öï úÖî−Ö ÆæÑ ?
׍ú‹ Æãü‹ Ã֍ú»Ö ŸÖŸ¾ÖÖë úÖê ‹ú ÃÖÖ£Ö ¤æü¸ü ׍ú‹ ײÖ−ÖÖ, µÖפü ˆ−֍úß
ÖÖ−ÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü µÖÖ ˆ−֍êú ÖãÖÖë úÖê ×¾Ö¾Öê“Ö−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ¾µÖ£ÖÔ
Æîü … ¯ÖϯÖÓ“Ö úÖê ‹ú þ֯−Ö •ÖîÃÖÖ ´ÖÖ−Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ …
•Ö֐ÖÏŸÖ ¤üß‘ÖÔ Æîü †Öî¸ü þ֯−Ö Öם֍ú Æîü ; ‡Ã֍êú †×ŸÖ׸üŒŸÖ ‡−Ö´Öë
úÖê‡Ô ³Öê¤ü −ÖÆüà Æîü … •Ö֐ÖÏŸÖ ´Öë ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ו֟Ö−Öê ¾ÖÖßÖ׾֍ú
´ÖÖ»Öæ´Ö ÆüÖêŸÖê Æïü, þ֯−Ö ´Öë ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü ³Öß ˆÃÖß ŸÖ¸üÆü ˆŸÖ−Öê
Æüß ¾ÖÖßÖ׾֍ú פüÖÖ‡Ô ¤êüŸÖê Æïü … •Ö֐ÖÏŸÖ ŸÖ£ÖÖ Ã¾Ö¯−Ö ¤üÖê−ÖÖë †¾ÖãÖÖ†ÖêÓ
´Öë ×¾Ö“ÖÖ¸ü ‹¾ÖÓ −ÖÖ´Ö ºþ¯Ö ‹ú Æüß ÃÖ´ÖµÖ ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ¸üÆüŸÖê Æïü …
¿Öã³Ö ´Ö−Ö †Öî¸ü †¿Öã³Ö ´Ö−Ö ¤üÖê −ÖÆüà Æïü … ´Ö−Ö ‹ú Æüß Æîü … ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ‹Ñ
Æüß ¿Öã³Ö ‹¾ÖÓ †¿Öã³Ö ¤üÖê ¯ÖύúÖ¸ü úß ÆüÖêŸÖß Æïü … ´Ö−Ö •Ö²Ö ¿Öã³Ö ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†Öë êú
¾Ö¿Öß³ÖæŸÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ¾ÖÆü ¿Öã³Ö ´Ö−Ö ŸÖ£ÖÖ †¿Öã³Ö ¾ÖÖÃÖ−ÖÖ†ÖÓê êú ¾Ö¿Öß³ÖæŸÖ
¸üÆüŸÖÖ Æîü ŸÖ²Ö ¾ÖÆü †¿Öã³Ö ´Ö−Ö úÆü»ÖÖŸÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü »ÖÖêÖ “ÖÖÆêü ו֟Ö−Öê
³Öß ²Öã¸êü פüÖÖµÖß ¤ëü, ×±ú¸ü ³Öß ˆ−ÖÃÖê ‘ÖéÖÖ −ÖÆüà ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹ … ¸ü֐Ö
‹¾ÖÓ «êüÂÖ ¤üÖê−ÖÖë Æüß ²Öã¸êü Æïü … ¯ÖϯÖÓ“Ö ×¾ÖÂÖµÖÖë ´Öë ´Ö−Ö †×¬Öú −ÖÆüà »ÖÖÖ−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹ … •ÖÆüÖÑ ŸÖú ÆüÖê Ã֍êú, ¤æüÃÖ¸êü êú úÖµÖÖí ´Öë ÆüßցÖê¯Ö −ÖÆüà ú¸ü−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹ … ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê •ÖÖê ãú”û פüµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆüß †¯Ö−Öê úÖê ³Öß ×¤üµÖÖ
•ÖÖŸÖÖ Æîü, µÖÆü ÃÖŸµÖ •ÖÖ−Ö »Öê−Öê ¯Ö¸ü úÖî−Ö ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê פü‹ ײÖ−ÖÖ ¸üÆêüÖÖ …
†ÆÓüŸÖÖ ˆ×¤üŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ÃÖ²Ö ãú”û ˆ×¤üŸÖ ÆüÖêÖÖ ; †ÆÓüŸÖÖ »Öß−Ö
ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ÃÖ²Ö ãú”û ×¾Ö»Öß−Ö ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ … Æü´Ö ו֟Ö−ÖÖ †×¬Öú ×¾Ö−Ö´ÖÏ
ÆüÖê, †Ö“Ö¸üÖ ú¸üŸÖê ÆüîÓ, ˆŸÖ−ÖÖ Æüß †×¬Öú Æü´ÖÖ¸üÖ ×ÆüŸÖ ÆüÖêÖÖ … µÖפü
´Ö−Ö ×−֐ÖÏ×ÆüŸÖ ׍ú‹ ¸üÆëü, ŸÖÖê “ÖÖÆêüÓ úÆüà ³Öß ¸üÆü Ã֍úŸÖê Æïü …