1. ‫رابرت اوئن‬
‫متولد سال 1771 در نیوتاون ولز و در سال 1811 در لندن چشم از دنیا فروبست. وی یک سوسیالیست و اصالحگر‬
‫انگلیسی بود و از نخستین پیشروان شرکت های تعاونی بود.‬
‫وی در سال 1111 که مدیر کارخانه نیوالنارک شد، توانست اندیشه های اصالحات اجتماعی خود را به کار ببندد.‬
‫برای کارگران خانه و مدرسه ساخت و به آموزش آنها همت گماشت.‬
‫اوئن در تصویب قانون کارگاه ها در سال 1111 نقش بسیار مهمی داشت.‬
‫او در سال 8811 یک تعاونی در اسکاتلند تشکیل داد سپس به امریکا رفت و جامعه تعاونی دیگری در ایالت ایندیانا‬
‫برپا کرد که هردو با شکست روبرو شد.‬
‫رابرت اوئن از معدود آرمانگرایانی است که زندگی مجتمع پیشنهادی اش را قبل مرگ دید.‬
‫از کتاب های رابرت می توان به انقالبی در نظر و عمل (1811)، دنیای اخالق نو (1811)، گزارش به النارک (8111)‬
‫و پژوهش هایی در اصل شکل گیری شخصیات انسان (8111) اشاره کرد.‬
‫وی در سال 8111 نظریه محیط خود را با نام ‪ New Views of Society‬بیان کرد و در سال 7111 کانسپت شهری‬
‫خود را مطرح ساخت. او در واقع اعتقاد داشت که «مرد خود ساخته» که اقتصاددانان لیبرال آن را خلق کرده اند،‬
‫خواب و خیالی بیش نیست، بلکه این شرایط محیطی است که با قاطعیت سرنوشت افراد را تعیین می نماید. او بر‬
‫این باور بود که خوشبختی زمانی دست یافتنی است که همزمان با رسیدن به خوشبختی فردی، خوشبختی‬
‫اجتماعی نیز تقویت شود. شعار اصلی او این بود : «خوشبختی جهانی، از راه آموزش جهانی».‬
‫اوئن کلیسا، ازدواج و مالکیت خصوصی را دشمن انسانیت تلقی می کرد و بر خالف سن سیمون، تجار و صاحبان‬
‫صنایع را جایگزین پذیر می دانست.‬
‫دغدغه ذهنی رابرت در این سال ها این بود که چرا در انگلستان بیکاری وجود دارد؟ او دریافته بود که ماشین‬
‫نقش عمده ای در این رابطه دارد. اون اعتقاد داشت که ماشین و دانش همگی فراخوانده شده اند تا آثار مشقت بار‬
‫و ناپاک خود را برجای بگذارند.‬
‫راه حلی که او پیش گرفت بر این منوال بود که باید کار یا حرفه ای را برای فقیران و بیکاران پیدا کرد. ماشین‬
‫باید فرمانبردار کارگر باشد، نه این که براساس روال فعلی جانشین آنان گردد.‬

2. ‫به اعتقاد اوئن هر برنامه ای در جهت بهبود وضع کارگران باید شیوه هایی را نیز در بر داشته باشد تا بتوان به یاری‬
‫آن، از عادت کردن فرزندان کارگران به رفتارهای زشت جلوگیری نمود و عادت های خوب را به آنان آموخت و‬
‫پیش بینی های الزم را برای آموزش و آمادگی کودکان انجام داد. بچه های بزرگتر از 8 سال به مدرسه خواهند‬
‫رفت، در سفره خانه های عمومی غذا خواهند خورد، در خوابگاه ها خواهند خوابید و پیش از پایان دوره مدرسه،‬
‫همه آن چیزهایی که به عنوان دانش ضروری است دریافت خواهند نمود. بچه های بزرگتر عادت خواهند کرد تا‬
‫در بخشی از روز متناسب با نیرویشان، در باغداری و کارهای صنعتی کمک کنند. تمام افراد در صنعت و کشاورزی‬
‫و هر بخش مفید دیگری به کار گرفته خواهند شد.‬
‫او برای بهبود شرایط محرومان معتقد به جدا نمودن آنان از جامعه شهری آن زمان بود. برای تحول اساسی شرایط‬
‫و رفتار محرومان، می باید آن ها را از محیطی که هم اکنون تاثیر شومی برایشان دارد بیرون کشید و آنان را در‬
‫شرایط مناسبی قرار داد تا سرشت طبیعی جلوه کند.‬
‫اشتغال اصلی ساکنان در این مجموعه ها باید کشت و کار روی زمین هایی با گستره 1118 تا 1111 مترمربع‬
‫باشد.‬
‫در ایده اوئن هر دهکده از فضای ساختمانی مربع درست شده که برای پذیرفتن 1181 نفر کافی است و زمین‬
‫پیرامون آن دارای چهارصد تا ششصد هکتار گسترده است. در فضای داخلی مربع ساختمان های عمومی جای‬
‫میگیرند.‬
‫ساختمان های مرکزی دربرگیرنده آشپزخانه عمومی، انبارها و کلیه تجهیزات الزم برای آشپزخانه و گرم کردن‬
‫غذا است. در طبقه همکف آن، مدرسه برای بچه های کوچک منظور شده است که سالن مطالعه و مکانی نیز برای‬
‫عبادت در طبقه اول آن قرار دارد و باز، در ساختمانی دیگر، در طبقه همکف، مدرسه ای برای بچه های بزرگتر‬
‫سالنی برای اجتماعات ساخته شده و در طبقه باال، کتابخانه و مکان هایی برای بزرگساالن وجود دارد.‬
‫در فضاهای باز و خالی وسط مربع، قسمت هایی برای ورزش و تفریحات سالم تعیین شد که البته می باید آن ها‬
‫را مشجّر تصور کرد. ساختمان هایی که در سه ضلع دیگر مربع قرار دارند، برای سکونت، به ویژه برای خانواده ها‬
‫در نظر گرفته شده است که هریک دارای چهار دستگاه خانه است. چهارمین ضلع مربع، خوابگاه بچه های بیشتر‬
‫از سه سال است، همچنین هر خانواده که بیش از دو بچه داشته باشد، بچه های اضافی در اینجا می خوابند. در‬
‫وسط این ضلع، خانه های نگهبانان خوابگاه قرار دارد. در یک سر درمانگاه و در سر دیگر مهمانخانه ای برای‬
‫بازدیدکنندگان منظور شده است.‬

3. ‫در وسط دو ضلع دیگر، خانه های ناظر و مسئول، کشیش، معلم مدرسه، پزشک قرار دارند و در سومین ضلع، انبار‬
‫ذخیره برای هرآنچه که مورد نیاز دهکده است، جای دارد. ساختمان های روستایی برای تاسیسات ضروری مانند‬
‫تولید مالت، آبجو سازی، آسیاب برای آرد و در پیرامون زمین های کشاورزی و چراگاه ها قرار دارند که گرداگرد‬
‫آنها را با درختان میوه، حصار کشی کرده اند. هریک از خانه های واقع در اضالع مربع باید یک مرد، همسر و‬
‫فرزندان کمتر از سه سال را در خود جای دهد. ویژگی های آن باید به گونه ای باشد که آسایش بیشتری را نسبت‬
‫به خانه های متداول توده ی مردم تامین نماید.‬
‫اوئن بر پایه ی اندیشه های پیشگفته، در سال 1171 کارخانه ای نمونه در اسکاتلند احداث کرد که در مجموعه‬
‫مسکونی آن 1118 نفر ساکن شدند. با آن که واحدهای مسکونی آن کوچک بود، اما کودکستان و مدرسه ای نیز‬
‫برای این مجموعه ساخته شد.‬
‫وی در سال 1811 به آمریکا رفت تا برای ایده هایش تبلیغ کند. در همین سال در زمین های نیوهارمونی در ایالت‬
‫ایندیانا، مجتمع نیوهارمونی را بنانهاد. در این مجتمع نیز آپارتمان های اعضای تعاونی پیشگفته، در بلوک مسکونی‬
‫مستطیل شکلی طرح شده و در وسط بلوک مجموعه ی خدمات جنبی و زیربنایی قرارداشت. اطراف واحدهای‬
‫مسکونی را باغ ها و فضاهای سبز پوشانده بود. کارگاه ها، صنایع و واحدهای کشاورزی با فاصله در بخش بیرونی‬
‫شهرک شکل گرفته بود.‬
‫این آزمایش سرانجام به خاطر عدم همسازی میان اعضای ناهمگن ساکن در مجموعه 111 نفری‬
‫نیوهارمونی(ممنوعیت باده نوشی و شرایط دشوار مذهبی حاکم) به شکست انجامید.‬
‫پیروان اوئن مجموعه در ساوتمپتن با نام هارمونی هال پی افکندند که تجربه ای موفق تر از نیوهارمونی بود.‬
‫موفقت های اوئن در بخش تعلیم و تربیت، سازماندهی نیروی کار و گرایش به تساوی حقوق در شهرسازی به‬
‫دست آورد. در پی تالش های او بود که نخستین مهد کودک و کودکستان، اولین مدرسه حرفه ای و اولین نظام‬
‫آموزش جمعی(شبیه مدارس شبانه روزی امروزی) پاگرفت. نخستین مدرسه خودگردان و نخستین کتابخانه عمومی‬
‫ایجاد شد و زمان کار کودکان و زنان نیز محدود گشت. او همچنین بر جنبش زنان تاثیر گذار بود. اوئن تالش کرد‬
‫در زمینه شهرسازی، جنبه های اجتماعی، اقتصادی، معماری و مالی را در هم آمیزد. در واقع او از نخستین کسانی‬
‫است که به سرشت فرایندی برنامه ریزی آگاهی داشت و متوجه رابطه بین آرایش فضایی و رفتارهای اجتماعی نیز‬
‫شده بود.‬
‫دیدگاه اوئن درباره فرد و جمع، در تعریف او از خوشبختی نمایان است. به نظر او خوشبختی در سایه ی همسو‬
‫بودن گرایش فرد با گروه به دست می آید. اوئن فردی مساوات طلب بود و عمال میخواست همه افراد را به یک‬

4. ‫گونه تبدیل نماید. چندان که نسبت به تفاوت های فردی در عالم واقعیت بی توجه می ماند. شیوه ساماندهی‬
‫کمون اوئن نیز برپایه ساختار مستبدانه بود به نحوی که عمال هیچ حد واسطی میان خوشبختی جمعی و فردی،‬
‫فضای عمومی و خصوصی قائل نبود. او از این موضوع غافل بود که انسان هایی با خاستگاه های گوناگون و دلبستگی‬
‫ها و سطح سواد مختلف را نمیتوان به یک نوع زندگی همانند راضی نموند.‬
‫اوئن کوشید تا فعالیت های جامعه را به شش بخش کشاورزی، پیشه وری، صنعت، ادبیات، علوم طبیعی و تعلیم و‬
‫تربیت تقسیم نماید و برای هرکدام مدیری مسئول قرار دهد. این کار او بیشتر به تالشی مذبوحانه می ماند تا‬
‫جلوی فروریختن مدلش را بگیرد. کمون پیشنهادی او گذشته از اینکه ساختار اجتماعی محکمی نداشت و اعضای‬
‫آن پیوسته عوض می شدند، ناگزیر به ارتباط با پیرامون خود هم بود و نمی توانست از جامعه اطراف خود گسسته‬
‫بماند.‬
‫سرانجام باید گفت که عدم موفقیت های او تنها به خاطر مشکالت اقتصادی، نارسایی مدیریتی و اختالفات داخلی‬
‫نبود، بلکه از کلی نگری او درباره ی شیوه ی زندگی گروهی نیز ناشی می شد.‬
‫منابع‬
‫6381 ,‪1. The book of The New Moral World, Londres‬‬
‫6181 ,‪2. An Adress Delivered to The Inhabitants of New Lanark‬‬
‫‪3. 3. Courte exposition d’un systeme social rattionnel, Libelle adresse en Francias a‬‬
‫8481 ‪Thiers, paris‬‬
‫,‪4. Repport au comiti de L’association pour le soulagement des Classes defavorisee‬‬
‫7181‬
‫,‪5. Bertels, Lothar ; Gemeinschaftsformen in der modernen stadt 1, Fern Universitat‬‬
‫8891‬
‫9591 ,‪6. Egli, Ernst ; Geschichte des stadtebaues, bye Eugen Rentsch Velag‬‬
‫.0691 ,‪Encyclopedia International, Gloriedl, val, 19, NewYork‬‬
‫محمد حسین صیادی نژاد‬
‫کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری‬