1. Interview
Zoek de dialoog
“Succes wordt bepaald door
samenwerking. Zoek de dialoog
als iemand moppert. Luister
naar wat er speelt. In Bernhoven
brengen we de gemeenschap in
sessies van drie dagen met el-
kaar in gesprek. Onze gouden
regel is: ‘We praten niet over
elkaar maar met elkaar’. Als je
het ergens mee oneens bent,
is het onvoldoende te roepen:
‘deugt niet, klopt niet, niet van
mij’. Kom naar voren, zeg wat je
bezwaar is, heb een realistisch
tegenvoorstel waar de groep
iets mee kan. Wijs niet naar de
ander. Neem je verantwoorde-
lijkheid. Zo breng je de gemeen-
schappelijke taal en het respect
voor elkaar terug.”

2. nr. 12 • december 2016 • Skipr 21
E
Roland Koopman:
‘De menselijkheid
is hartverwarmend’
Roland Koopman stond als medisch directeur aan de wieg van grote
veranderingen bij ziekenhuis Bernhoven. Nu is hij patiënt in eigen zie-
kenhuis. “Alles waarvoor ik heb gestaan, zie ik terug.”
Door Willem Wansink. Foto: Amke
De bezielde dermatoloog Roland Koopman
treedt in juli 2016 terug als medisch directeur
van ziekenhuis Bernhoven in Uden om meer tijd
te hebben voor andere bezigheden. Amper twee
weken later krijgt hij te horen dat hij kanker heeft,
zonder zicht op genezing. Een donderslag.
Koopman is een van de drijvende krachten achter
de conceptuele omwenteling in Bernhoven. Bijna
drie jaar geleden kantelde de organisatie.
De raad van bestuur werd vervangen door een
zeshoofdig directiecomité met twee medisch
directeuren. Sindsdien ligt de nadruk op struc-
turele kwaliteitsverbetering. Het uitgangspunt
is ‘betere zorg door minder zorg’. Persoonlijk
contact met de patiënt staat voorop; specialist en
patiënt besluiten samen over de behandeling. An-
der kenmerk: korte lijnen tussen medische staf,
zorgverleners, overige medewerkers, huisartsen
en omringende ziekenhuizen. Tamelijk uniek in
Nederland. Zelfs het woord ziekenhuis is uit de
naam gehaald.
Na de transformatie zijn zowel de wachttijden
als de zorgkosten gedaald. Koopman: “In de zorg
bedient iedereen het systeem door de productie-
motoren aan te zetten. In ons ziekenhuis hebben
we een andere weg gezocht. Mindere zorg, betere
zorg, blijere zorg. Ja, wij zijn blij met 10 tot 15
procent minder schadelast. Op de omzet van
Bernhoven is dat algauw 30 miljoen euro. Wij
gaan ervan uit dat we nu een beter product leve-
ren met minder tweedelijnszorg in het ziekenhuis
en een versterking van de eerstelijnszorg met de
regionale huisartsen.”
Het doel is geld vrij te spelen voor de verzekerden,
dus voor de gemeenschap. Daarvan is hij over-
tuigd. “Als wij dat vermogen niet meer nodig heb-
ben, valt het vrij. Daar kun je andere dingen mee
doen. Dat geld kan naar de eerste lijn gaan of naar
de dure medicijnen die het ziekenhuis wil kopen.
Als je dat doortrekt naar een landelijke schaal,
praten we over miljarden euro’s. Zolang wij de-
zelfde adherente bevolking kunnen bedienen met
een kwaliteit die elke toets kan doorstaan, met
blijere professionals en tegen lagere kosten, mag
je raden waar de zorgverzekeraar uiteindelijk gaat
inkopen.”
Wezensangst
In zijn optiek is de industrialisering van de zorg
‘afgrijselijk’. Resoluut: “We hebben de ge-
Ziekenhuis • Organisatie • Zorgkosten

3. Interview
22 Skipr • nr. 12 • december 2016
Ander gesprek
Roland Jacobus Johannes
Koopman is geboren op 28
augustus 1957 in ’s Hertogen-
bosch. Een katholiek gezin. Na
het Canisiuscollege in Nijmegen
studeert hij geneeskunde in
dezelfde stad. Als dermatoloog
werkt hij achtereenvolgens in
het UMC St.Radboud, bij de
vakgroep dermatologie van het
Medisch Spectrum Twente en
in Ziekenhuis Bernhoven. “Ik
was kind van het systeem. Ik zei
dat de patiënt centraal stond,
maar ook ik bediende jarenlang
het systeem. Pas door de trans-
formatie bij Bernhoven voer ik
met iedere patiënt een ander
gesprek.”
‘De professional moet
zich weer
kunnen uitdrukken’
zondheidszorg teruggebracht tot productieproces-
sen die volumina wegzetten waar geld aan vastzit.
Er wordt steeds meer naar efficiency gestreefd,
terwijl dat niet de essentie van zorg is.” Schorre
stem: “Kijk naar het gebouw ziekenhuis. Een plek
in de gemeenschap die 24 uur per dag openstaat
voor al je nood. Daar word je geboren, daar ga je
dood, daar is pijn, diepe wezensangst. Daar zijn
majeure beslissingen te nemen. Dat hele proces
rondom de mens wordt steeds industriëler. Daar-
door raakt de professional onthecht, niet alleen de
medisch specialist maar ook de verpleegkundige.”
Het komt er weloverwogen uit. “In de zorg moe-
ten we de weg terug zien te vinden naar de mens-
gerichte wereld. Niet alleen de mens als patiënt,
maar ook de professional moet zich weer kunnen
uitdrukken.”
Veerkrachtig: “Als de dokter zelf patiënt wordt,
weet die goed wat hij wil, naar wie hij gaat, welke
zorg hij nodig heeft en wil hebben. Hij weet het
ook voor zijn familie. En hij gunt het ieder ander
dat ook weer te kunnen doen.”
Vitaal
Roland Koopman werkt niet meer; zijn vijfde
chemokuur zit er net op. Een sterke, onafhanke-
lijke geest. Hij oogt jeugdig en vitaal; als erva-
ringsdeskundige weet hij nog beter dan voorheen
waarover hij praat.
“De technische kant, wat er aan het infuus hangt,
is van Appingedam tot Zeeuws-Vlaanderen en van
het Antoni van Leeuwenhoek tot in Bernhoven
hetzelfde. Als je de correcte diagnose hebt en in
de juiste categorie valt, krijg je exact de behande-
ling die daarvoor nodig is.”
Die behandeling wordt technisch uitstekend
uitgevoerd, met de juiste infuuszakken. “Maar
wat je als patiënt, als persoon ervaart, is aandacht
en empathie. Dat zit diep in het wezen van onze
dokters en onze verpleegkundigen. Dat integrale
deel van de zorg is de kern van wie wij zijn.”
Hij drukt zich subtiel uit: “Als je verantwoorde-
lijk bent voor tien mensen die je in een uur moet
afhandelen en er gaat er één huilen, moet je stelen
van je tijd. Dan kun je jouw diepe menselijke staat
bijna niet benutten.”
Trotse boeren
Hij wijst op de kracht van de genenpool. Zijn
beide grootvaders zijn trotse boeren in de kop
van Noord-Holland. Grote gezinnen in katholieke
enclaves, egalitair ingesteld, een onderscheid naar
rangen en standen kennen ze niet. “Hard werken,
nuchter. Je moet het met elkaar doen.”
Vader is veearts, gestationeerd in Hedel, bekend
van de paardenmarkt. Later wordt hij veterinair
inspecteur; hij heeft verstand van slachthuizen die
naar Europese normen moeten worden gemoder-
niseerd. “Een abattoir moest onder leiding staan
van een veearts.”
Elke vijf jaar wordt er verhuisd. “Mijn vader sprak
de taal van de boerenzoon, hij kon met iedereen
overweg en debatteerde graag tussen generaties.”
Zelf discussieert Koopman het liefst met vrienden
en familie aan de lange tafel in zijn verbouwde
Brabantse boerderij. “Elkaar horen, het oneens
zijn en na afloop een goed glas.”
Koopman weet wat de hinkstapsprong door het
leven inhoudt. Hij heeft er zijn kracht van ge-
maakt. In zijn jeugd verhuist hij van de Randstad
naar Nijmegen en van Groningen naar Twente.
Als dermataloog switcht hij even gemakkelijk van
het academische ziekenhuis in Nijmegen naar
een topklinisch ziekenhuis in Twente en vervol-
gens naar Bernhoven. “Ik vind de flexibiliteit, de
beweeglijkheid boeiend.”
“Door veel te verhuizen kom je erachter dat er in
elke groep sociale patronen verborgen zitten die
op elkaar lijken. In het begin voel je je de eenling.

4. nr. 12 • december 2016 • Skipr 23
Familiebedrijf
Met 2.113 medewerkers maakt
Bernhoven een omzet van 210
miljoen euro (2015). Een direc-
tiecomité is verantwoordelijk
voor het dagelijks bestuur. Het
bestaat uit verschillende direc-
teuren, de algemeen directeur
is primus inter pares. Tot medio
2016 is Roland Koopman een
van de twee medisch directeu-
ren. “Er is een participatiemodel
ontwikkeld waarbij alle dokters
in dienstverband zijn. Ze beta-
len een aandeel en zijn voor een
stukje eigenaar. Daardoor ver-
bind je je met de toekomst. Net
als in een familiebedrijf, waar
niet wordt ingezet op een enorm
rendement maar op continuï-
teit. Zo zorgt de dokter ervoor
dat het ziekenhuis kan blijven
bestaan.”
‘Ook in ons huis
was er
wantrouwen’
Kwetsbaar. Maar zodra je de regels van het spel
leert, vind je aansluiting. Een actief proces. Als
je achterover leunt, gebeurt het niet. Als jij naar
voren stapt, breng je iets op gang. Je brengt ook
iets nieuws mee: de new kid in town, je spreekt
anders. Doordat je af en toe verhuist, leer je bo-
vendien afscheid te nemen. En soms kun je jezelf
opnieuw uitvinden op een nieuwe plek.”
Balans
De meeste medisch specialisten en verpleegkun-
digen blijven hun hele leven verbonden aan één
ziekenhuis. “Dat getuigt enerzijds van een enorme
verbondenheid met hun huis en de sector. Prima.
Aan de andere kant verbaas ik me erover hoe vast
sommigen zitten in een situatie waarin ze niet
meer blij zijn. Wat is erop tegen als een specialist
elke zeven jaar de balans opmaakt en bij zichzelf
te rade gaat of die nog blij is met zijn keuze? Het
is heilzaam als je dat jezelf toestaat en daaraan
consequenties durft te verbinden.”
Het gestolde wantrouwen dat in de gezondheids-
zorg vaak de kop opsteekt, is niet aan hem be-
steed. Openheid, oprechtheid, problemen uitspre-
ken, vrijheid van denken, grensoverschrijdende
oplossingen zoeken, dat is de leef- en denkwereld
van Koopman. “Je doet het met elkaar. Ook in de
top van Bernhoven. Je draagt elkaar. Dat maakt
verschil en geeft veel plezier. Toen we een nieuw
ziekenhuis konden bouwen, heeft de hele groep
dokters, managers en verpleegkundigen bedacht
welke kant we met zijn allen op wilden gaan. ‘Wie
zijn we in de toekomst, hoe verhouden wij ons tot
elkaar, wat zijn onze systemen? Waarom doen we
een half jaar over een eenvoudig besluit? Welke
hindermachten zijn er buiten het zicht van de be-
stuurders?’ Daarin hebben we elkaar gevonden.”
Goede relatie
De relatie met de zorgverzekeraars is boven
verwachting goed. Koopman constateert een
verschil tussen de ‘inkooporganisatie van een
zorgverzekeraar die met een bepaald doel op
pad wordt gestuurd’ en de top. “Wij hebben lang
gepraat met Wim van der Meeren van CZ en Ab
Klink van VGZ en elkaar diep in de ogen gekeken.
‘Is jullie plan solide?’, vroegen zij. ‘Hebben jullie
doorzettingskracht om het uit te voeren, hebben
jullie de managementcapaciteit?’ Zij zijn naar ons
toegekomen en voor zalen met specialisten gaan
staan. Ook in ons huis was er wantrouwen. Dan
helpt het enorm als de top van een verzekeraar de
moeite neemt dat gesprek met ons te voeren.”
“De kracht van Bernhoven is dat we niet zo groot
zijn: 150 specialisten, geworteld in de gemeen-
schap, één op één verbonden met de huisartsen-
kring. Wij zijn onderdeel van een netwerk. Dat
is de toekomst. Een ziekenhuis is niet langer het
centrum voor een of andere behandeling. Het is
een netwerkorganisatie waarbij je lidmaatschap
wordt bepaald door de kwaliteit die je levert. We
zijn er nog lang niet, maar er is geen weg terug.”
Hartverwarmend
Nog steeds praat hij in de wij-vorm. Het valt hem
zelf op als hij vertelt dat hij er bewust voor heeft
gekozen zich in het eigen ziekenhuis te laten
behandelen. “Alles waarvoor ik heb gestaan, zie ik
terug. De warmte, de betrokkenheid. De mense-
lijkheid is hartverwarmend. We hebben in huis
bekendgemaakt dat ik ernstig ziek ben en niet
meer terugkom. Normaal stap je aan het eind van
je carrière op met een receptie. Dan komt ieder-
een langs. ‘Vrolijke vent, heeft het goed gedaan.
Hier, nog een fles wijn’. Ik heb al maandenlang
een afscheidsreceptie. De vele brieven die ik krijg,
zijn overweldigend. Van de schoonmaak tot de
receptie en de patiënten: de mensen staan even
bij je stil.”
Ziekenhuis • Organisatie • Zorgkosten