1. NMG
NEDERLANDS
MILITAIR
GENEESKUNDIG
TIJDSCHRIFT
VERSCHIJNT TWEEMAANDELIJKS
65e JAARGANG
JANUARI 2012 - NR. 1
MINISTERIE VAN DEFENSIE – DIRECTIE MILITAIRE GEZONDHEIDSZORG

2. INHOUD 65E JAARGANG - JANUARI 2012 - AFLEVERING 1
NEDERLANDS MILITAIR Van de redactie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
GENEESKUNDIG TIJDSCHRIFT Inhoud en register van de 64e jaargang, 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2011) 269
Uitgegeven door het Ministerie van Defensie
onder verantwoordelijkheid van de Mededelingen:
Directeur Militaire Gezondheidszorg Directeur Militaire Gezondheidszorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Nieuwsbrief DMG, oktober 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
HOOFDREDACTEUR Nieuwsbrief DMG, november 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
R .P . van der Meulen
kolonel-vliegerarts Oorspronkelijke artikelen:
Het Special Psychosocial Rapid Intervention Team van de Koninklijke Marine (SPRINTKM)
EINDREDACTEUR in 3 afleveringen . Aflevering 2: Axioma’s en procedures
A .H .M . de Bok door kapitein ter zee-arts b.d. J.P.M. de Wit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
De incidentie van erkende, uitzendgerelateerde psychische klachten onder militairen bij
luitenant ter zee van administratie der
pensioenkeuringen van 2008 t/m 2010
tweede klasse oudste categorie b .d .
door kolonel-arts dr. J. de Raad, kolonel-arts R.J.M. Mooren en drs. H.M. de Boer . . . . . . . . . . . . 15
Oorschade na lawaaitrauma: een divers en frequent voorkomend probleem
LEDEN VAN DE REDACTIE door drs. C.E.L. Hoekstra, kapitein ter zee-arts dr. J.A. de Ru en
J . de Graaf kolonel-arts P.A.A. Struyvenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
kolonel-arts Laptop dermatitis
Dr . R .A . van Hulst door dr. E.M. van der Snoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
kapitein ter zee-arts Benigne paroxismale positieafhankelijke duizeligheid, ook een bij militairen frequent
S .P . Janssen voorkomende aandoening . Case report
kolonel-arts door drs. S.M. Winters, kapitein ter zee-arts dr. J.A. de Ru en
H .W .P . Meussen kolonel-arts P.A.A. Struyvenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
luitenant-kolonel-arts Kolonel Quarin Willemier en zijn langdurige verbintenis aan het militairgeneeskundig onderwijs
E .G .J . Onnouw – in het bijzonder het onderwijs in de geneesmiddelleer
luitenant-kolonel-vliegerarts door drs. P.P.A.M. Verhoeven en prof. dr. J.H. Bolk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Dr . J . van der Plas Trainingsmechanismen voor de opleiding tot militaire chirurg
Bioloog door reserve kolonel-arts prof. dr. O.C.K.M. Penn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
R .A .G . Sanches
kapitein-luitenant ter zee-arts
Verslagen:
Het 64e CIOR/CIOMR/NRFC-zomercongres, Warschau, Polen, 2-6 augustus 2011 .
F .J .G . van Silfhout
Prevention and treatment of combat stress
luitenant-kolonel-tandarts door reserve kolonel-arts prof. dr. O.C.K.M. Penn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
N .R . van der Struijs Medic Special Forces is letterlijk van levensbelang
kapitein-luitenant ter zee-arts door sergeant der eerste klasse D.M.F. de Vries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
M .L . Vervelde
kolonel-apotheker Boekbesprekingen:
The Moses of Malaria . Nicolaas Swellengrebel (1885-1970) abroad and at home
ADMINISTRATIE door reserve kolonel-dierenarts B.A. Steltenpool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
majoor b .d . A . Sondeijker
secretaris NMGT Ingezonden mededelingen:
Postbus 20703, 2500 ES 's-Gravenhage Bij- en nascholing van de Netherlands School of Public and Occupational Health . . . . . . . . . . . . . 22, 44
Telefoon 070-3397405 / 06 of 0165-300145 Landelijke Vereniging Veteranen Geneeskundige Diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
E-mailadres:
nmgt@mindef .nl CONTENTS VOLUME 65 - JANUARY 2012 - ISSUE 1
DRUK
DeltaHage bv, Den Haag From the editor: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Postbus 20023, 2500 EA Den Haag Index of volume 64, 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2011) 269
Telefoon 070-7507500
Fax 070-7507578 Announcements:
Surgeon General . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Newsletter Surgeon General, October 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
ADVERTENTIE-EXPLOITATIE
Newsletter Surgeon General, November 2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Publiciteitsbureau Leeuwenbergh b .v .
Postbus 139, 2170 AC Sassenheim Original contributions:
Telefoon 0252-227505 The Royal Netherlands Navy Sprint (Special Psychosocial Rapid Intervention Team) from 1990-2006
Fax 0252-228358 by surgeon captain (R. Neth. Navy ret.) J.P.M. de Wit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Contactpersoon: Frank van Gils The incidence of RNLA-personnel, declared unfit for duty, due to psychiatric complaints,
related to deployment on a mission between 2008 and 2010
VERSPREIDING by colonel mc Dr J. de Raad, colonel mc R.J.M. Mooren and H.M. de Boer MD . . . . . . . . . . . . . . 15
Het NMGT wordt kosteloos gezonden aan alle Noise-induced hearing loss
beroeps- en reserveofficieren en onderofficieren, by C.E.L. Hoekstra MD, surgeon captain (R. Neth. Navy) Dr J.A. de Ru and
alsmede de daarmee gelijkgestelde colonel mc P.A.A. Struyvenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
burgerambtenaren, van de militair-geneeskundige Laptop dermatitis
diensten, alsmede naar alle militair-geneeskundige by Dr E.M. van der Snoek MD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
eenheden en inrichtingen en naar civiele Benign paroxismal positional vertigo . Case report
geneeskundige instellingen . by S.M. Winters MD, surgeon captain (R. Neth. Navy) Dr J.A. de Ru and
colonel mc P.A.A. Struyvenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
VOORBEHOUD Colonel Quarin Willemier and his sustained commitment to military-medical education
Plaatsing van een artikel in dit tijdschrift houdt niet in, by P.P.A.M. Verhoeven MD and Prof. J.H. Bolk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
dat de inzichten van de schrijver worden gedeeld Mechanisms for the training of military surgeons
door de Directeur Militaire Gezondheidszorg by reserve colonel mc (res.) Prof. O.C.K.M. Penn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
en de redactie .
Het adverteren in dit blad kan het verkrijgen
Reports:
The 64th CIOR/CIOMR/NRFC summer congress . Prevention and treatment of combat stress
van voorkeur voor leveranties aan de
by reserve colonel mc (res.) Prof. O.C.K.M. Penn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Geneeskundige Diensten van de Koninklijke Marine,
Medic SF symposium 2011
de Koninklijke Landmacht en de by staff sergeant D.M.F. de Vries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Koninklijke Luchtmacht niet inhouden .
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd Book reviews:
of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, The Moses of Malaria . Nicolaas Swellengrebel (1885-1970) abroad and at home
zonder schriftelijke toestemming van de redactie by veterinarian colonel (res.) B.A. Steltenpool . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
van dit tijdschrift .
Paragraph advertisement:
NETHERLANDS MILITARY The Netherlands School of Public and Occupational Health . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22, 44
MEDICAL REVIEW LVVGNKD (National Association Veterans Medical Services) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Edited under the responsibility of the
Director of Military Health Care VOORPAGINA
Postbox 20703, 2500 ES The Hague
(The Netherlands) Beschermd tegen lawaai . Oorschade na lawaaitrauma; een nieuw en actueel onderwerp dat de (na)zorg
Telephone 070-3397405 / 06 van met name op uitzending gewond geraakte militairen kan verbeteren .
Foto: AVDD
All rights reserved P . 46 uit het historisch archief: voorpagina van het eerste nummer uit 1877, de voorloper van het NMGT .
ISSN 0369-4844
NM GT 65 - 1- 48 3 JANUARI 2012

3. O O R S P R O NK E L I JK A RTI K E L
Kolonel Quarin Willemier en zijn
door drs . P .P .A .M . Verhoevena en
langdurige verbintenis aan het prof . dr . J .H . Bolkb
militairgeneeskundig onderwijs
– in het bijzonder het onderwijs in de geneesmiddelleer
Samenvatting kringen een grote invloed: zij bracht
De Rijks Kweekschool voor Militaire Geneeskundigen (RKMG) te Utrecht was voorname medische wetenschappers
na de reorganisatie door Inspecteur-Generaal van de Militair-Geneeskundige voort, met als bekendste representant
Dienst P .L . Beckers (1789-1851) een van de beste medische opleidingen in F .C . Donders (1818-1889), maar
Nederland vóór 1865, zij het dat deze opleiding uitsluitend voor militaire bijvoorbeeld ook A . Mathijsen
kwekelingen toegankelijk was . De RKMG heeft behalve Officieren van (1805-1878), uitvinder van het
Gezondheid ook hoogleraren en andere personen van verdienste in het gipsverband, en J .H .C . Basting
Nederlandse medische circuit voortgebracht . Eén van de kwekelingen van de (1817-1870), medeoprichter van het
eerste lichting was dr . G .A .F . Quarin Willemier (1806-1882) . Hij is gedurende latere Nederlandse Rode Kruis . Ook
34 jaar actief verbonden geweest aan de RKMG als docent en hoofd van de speelden afgestudeerden van de
school . Hij schreef een viertal handleidingen voor gebruik in het onderwijs . RKMG een grote rol in de Nederlandse
Als oudgediende volgde hij de nieuwe richting die de getalenteerde overzeese activiteiten . G . Wassink
dr . G .L .H . Ellerman (1817-1849) was ingeslagen in het onderwijs in de (1811-1864) en B .E .J .H . Becking
geneesmiddelleer . Voor zijn langdurige en intensieve inzet voor het (1828-1894) waren beiden Chef van
Nederlandse leger en de RKMG in het bijzonder werd Quarin Willemier de Geneeskundige Dienst in
koninklijk onderscheiden . Nederlands-Indië en
jhr . J .L .C . Pompe van Meerdervoort
Inleiding voor Militaire Geneeskundigen (1829-1908) was oprichter van de
In de negentiende eeuw werd het (RKMG)1 . De RKMG was eerste westerse geneeskundige school
geneeskundig onderwijs aan voortgekomen uit de ‘Hospitalen ter in Japan; zijn opvolger daar was
militairgeneeskundigen in Nederland Instructie’ zoals die achtereenvolgens A .F . Bauduin (1822-1885)5 . Maar liefst
verzorgd door de Rijks Kweekschool in 1803 en 1817 waren opgericht in veertien alumni van de RKMG waren
Leiden en Leuven . In voor langere tijd werkzaam in Japan;
1822 werden deze een aantal van hen stond aan de basis
Hospitalen opgeheven van nog steeds bestaande
en werd in Utrecht het universiteiten en universitaire
Groot Rijks Hospitaal opleidingen6 .
gevestigd, vanaf 1841
RKMG genaamd2 . Dit Eén van de kwekelingen van de RKMG
instituut werd van het eerste uur was Guillaume
halverwege de Auguste Felix Quarin Willemier
negentiende eeuw door (1806-1882) (figuur 1) . Toen de RKMG
Inspecteur-Generaal na afloop van de Belgische opstand in
van de 1834 weer haar deuren opende,
Militairgeneeskundige maakte hij deel uit van het
Dienst P .L . Beckers docentencorps, samen met onder
(1789-1851) anderen J .F . Kerst (1799-1874) en
gereorganiseerd tot een L .F . Persille (1815-1861) . Hij doceerde
school met een bijna de vakken ‘Geneesmiddelleer’,
volledige ‘Bijzondere pathologie en therapie’ en
geneeskundige ‘Geneeskundige kliniek’ en werd later
opleiding, met veel hoofd van de RKMG7 . Ook schreef hij
aandacht voor de op verzoek van Inspecteur-Generaal
praktijk, geënt op een Beckers verschillende handleidingen
brede basis van voor gebruik bij het onderwijs aan de
theoretische en RKMG, naast een drietal boeken dat hij
toegepaste vakken3 . in het Nederlands uitbracht8 .
De RKMG was na de In dit artikel worden het leven, de
reorganisatie door militairgeneeskundige carrière en het
Beckers een van de gepubliceerde werk van
beste medische Quarin Willemier belicht, in het
opleidingen in bijzonder zijn bijdrage aan het
Nederland vóór 1865, onderwijs in de geneesmiddelleer .
zij het dat deze
opleiding uitsluitend
Fig . 1: Guillaume Auguste Felix Quarin Willemier (1806-1882) . voor militaire
Bron: Jaarboekje der Kweekelingen aan ’s Rijks-Kweekschool voor Militaire kwekelingen
a
Huisarts, Huisartsenpraktijk Zorgpunt
Bezuidenhout, Den Haag .
Geneeskundigen . Utrecht: van Paddenburg, 1856 . toegankelijk was4 . De b
Internist, Afd . Algemene Interne Geneeskunde,
Aanwezig bij: Bibliotheek van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en school had ook buiten Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden .
Volkenkunde (KITLV), Leiden . militairgeneeskundige Artikel ontvangen september 2011 .
NM GT 65 - 1- 48 28 JANUARI 2012

4. Fig . 3: Bekendmaking van het Koninklijk Besluit van 20 april 1821, waarin
G .A .F . Willemier toestemming wordt verleend de geslachtsnaam Quarin aan te nemen
en zich Quarin Willemier te mogen noemen .
Bron: Nederlandsche Staatscourant d .d . 14 mei 1821 (114) .
Aanwezig bij: Koninklijke Bibliotheek, ’s-Gravenhage .
Fig . 2: Doopakte van G .A .F . Quarin Willemier d .d . 20 februari 1806 .
Bron: Noord-Hollands Archief, Doop-, Trouw- en Begraafregisters van Haarlem, zijn medische studie tot OvG der Ie Klasse . Vanaf 1841
toegangsnummer 2142, inventarisnummer 106 . met twee jaar onderwijs doceerde hij aan de RKMG de vakken
in Gouda in de ‘Bijzondere pathologie en therapie’,
Leven en militaire loopbaan anatomie, fysiologie en verloskundei . ‘Geneeskundige kliniek’ en
Guillaume Auguste Felix Willemier Op 23 september 1822 werd hij als ‘Geneesmiddelleer’ . Drie jaar later
werd op 29 januari 1806 geboren te onbezoldigd kwekeling in de eerste werd hem het onderscheidingsteken
Haarlem als zoon van David Willemier lichting kwekelingen toegelaten tot de toegekend wegens langdurige dienst
(1783-1864), rector aan een school, en RKMG, om op 8 juni 1823 te worden als Officier in het Nederlandse leger; in
Louise Bernardine Quarin (1784-1870) benoemd tot bezoldigd kwekeling . Een 1854 volgde bij Koninklijk Besluit
(figuur 2) . Bij Koninklijk Besluit werd jaar later (op 8 juli 1824) volgde de benoeming tot Ridder in de Orde van
hem, op verzoek van zijn ouders, in benoeming tot Officier van Gezondheid de Nederlandse Leeuw .
1821 toestemming verleend om zijn (OvG) der IIIe Klasse; hij behoorde Quarin Willemier verloor in 1855 zijn
naam te veranderen in daarmee tot een van de eersten die echtgenote, vier jaar nadien zou hij
Quarin Willemier (figuur 3)9 . Hij begon aan de RKMG waren opgeleid . Vanaf hertrouwen met de weduwe Cornelia
23 december 1824 was hij OvG der Petronella Weggeman Guldemont
IIe Klasse . Tijdens de oorlog tegen (1819-1896), met wie hij nog een
België werd hij overgeplaatst naar de dochter kreeg14 .
Afdeling Infanterie (9e, 13e en 10e In 1858 werd hij tot Hoofd van de
divisie)10 . Voor zijn verdiensten in de RKMG benoemd als Eerste OvG der
campagne tegen België zou hij later IIe Klasse (sinds 2 oktober 1856),
worden onderscheiden met het waarna op 13 juli 1862 en 4 oktober
Metalen Kruis11 . 1867 promoties volgden tot
Na zijn deelname in deze veldtocht respectievelijk Eerste OvG der
werd hij op 20 november 1834 Ie Klasse en kolonel . Quarin Willemier
aangesteld als docent aan de RKMG . nam samen met A .W .M . van Hasselt
In eerste instantie gaf hij onderwijs in (1814-1902) het initiatief om de
de anatomie en farmacognosie . Hij brochure ‘Budget van Oorlog’ te
schreef op verzoek van Beckers schrijven en te sturen naar de leden
diverse handleidingen voor gebruik in van de Staten-Generaal . In deze
het onderwijs (zie verder) . Op 23 juni brochure verdedigden de schrijvers de
1835 promoveerde Quarin Willemier opleiding voor militairgeneeskundigen
aan de Utrechtse Universiteit op het en het extra bedrag van ƒ 42 .000 voor
proefschrift ‘Specimen anatomico- de uitbreiding van de laboratoria van
pathologicum inaugurale de otorrhoea, F .C . Donders, omdat door de nieuwe
atque de variis modis, quibus pus wetten op het onderwijs van
effluere, et quorsum delabi soleat’ Thorbecke de RKMG buiten de
(promotor: J .L .C . Schroeder van der erkende opleidingen tot
Kolk) (figuur 4)12 . In zijn dissertatie ging geneeskundige viel15 . Dit protest bleef
hij in op de oorzaken en gevolgen van net als andere protesten echter
otorrhoea . In een recensie werd het zonder resultaat en uiteindelijk werd
proefschrift vrij kritisch beoordeeld, de RKMG in 1868 opgeheven . De
omdat Quarin Willemier de ziekte meer kwekelingen werden overgebracht van
“op gezag van anderen dan uit eigen de RKMG te Utrecht naar het
Fig . 4: Titelpagina van het proefschrift van ondervinding had beschreven en zich garnizoenshospitaal van Amsterdam,
Quarin Willemier: Specimen anatomico- niet uitliet over de behandeling waar ze de algemene medische
pathologicum inaugurale de Otorrhoea, atque de ervan”13 . opleiding genoten aan het Atheneum
variis modis, quibus pus effluere, et quorsum Quarin Willemier trad dat jaar in het Illustre; het praktische en specifiek
delabi soleat [proefschrift Utrecht] . huwelijk met Sara Clasina Elisabeth militaire onderwijs volgden ze in het
Utrecht: N . van der Monde; 1835 . Storm van ’s Gravesande (1801-1855) . garnizoenshospitaal daar16 .
Aanwezig bij: Bibliotheek van TRESOAR Fries Historische Zij kregen een zoon en vier dochters . Quarin Willemier trok zich wegens
en Letterkundig Centrum, Leeuwarden . Op 16 januari 1836 werd hij benoemd lichamelijke gebreken terug
NM GT 65 - 1- 48 29 JANUARI 2012

5. (3 december 1868) en ging per
1 januari 1869 met pensioen . Hij
overleed te Utrecht op 17 juni 1882
(figuur 5)17 .
Publicaties
In zijn carrière als militairgeneeskundig
docent bracht Quarin Willemier een
viertal handleidingen uit voor gebruik in
het onderwijs aan de RKMG, naast een
drietal boeken dat hij in het Nederlands
vertaalde . In tegenstelling tot veel
militaire collegae publiceerde hij niet in
het Nederlandsch Lancet, het belang-
rijkste medische tijdschrift in die tijd18 .
Het ‘Handboek der plaatsbeschrijvende
en heelkundige ontleedkunde’ van
H .M . Edwards (1800-1885) werd door
Quarin Willemier vertaald en door Fig . 5: Overlijdensakte van Guillaume Auguste Felix Quarin Willemier d .d . 17 juni 1882 . Per abuis zijn in
A .G . van Onsenoortii (1782-1842) van deze akte zijn tweede en derde voornaam verwisseld .
een voorrede voorzien19 . In 1836 Bron: Het Utrechts Archief, toegangsnummer 481, inventarisnummer 459, aktenummer 916 .
bracht Quarin Willemier de
‘Beschouwing van de menselijke hand’ 1837, toen hij het boek ‘Raadgeving achttien handleidingen uitgegeven .
uit, een vertaling van het originele werk aan moeders, voortvloeijende uit de Quarin Willemier nam met vier stuks
van C . Bell (1774-1842)20 . Een curieus beschouwing der oorzaken van de een behoorlijk deel voor zijn rekening:
werk bracht Quarin Willemier uit in onnatuurlijke sterfte der kinderen, ‘Handleiding tot de herkenning der
gedurende het eerste enkelvoudige geneesmiddelen naar
levensjaar’ van W . Rau hunnen uitwendige eigenschappen’
(1804-1861) vertaalde . (1840), ‘Handleiding der bijzondere
Curieus, omdat natuurkunde van den zieken mensch
onderwijs in en der heelkundigen
kindergeneeskunde en behandelingswijze der ziekten’ (1852),
vrouwenziekten geen ‘Handleiding der geneesmiddelenleer’
deel uitmaakte van het (1854) en ‘Militaire geneeskundige
onderwijs aan de velddienst voor officieren van
RKMG21 . Er zijn geen gezondheid van het Nederlandsche
recensies van deze leger’ (1856) .
boeken bekend . Als Quarin Willemier gaf in twee episodes
laatste bestaat nog een onderwijs in de geneesmiddelleer aan
dictaat van Quarin de RKMG: van 1834 tot 1843 en van
Willemier van zijn 1853 tot 1860 . In de jaren 1843-1849
onderwijs in de en 1849-1852 werd het
‘Bijzondere ziekteleer geneesmiddelleeronderwijs gegeven
en therapie’ . Dit werk door respectievelijk
betreft een manuscript dr . G .L .H . Ellerman (1817-1832) en
dat is opgeschreven R . van Raalten (1815-1891) . In de
door OvG jhr . periode vóór 1843 gebruikte Quarin
J .L .C . Pompe van Willemier in zijn onderwijs het
Meerdervoort tijdens de handboek van J .A . van de Water (door
lessen van Quarin H .W . Plagge bewerkt in 1834) en later
Willemier (1848); ook het handboek van W .H . de Vriese
hiervan zijn echter geen (1837)22,23 . Het boek van Van de Water
verwijzingen in de was geschreven door een praktiserend
literatuur bekend . arts op basis van de werking van
geneesmiddelen, terwijl het boek van
Vóór de hervorming van De Vriese was geschreven door een
het onderwijs door botanicus/arts en was gebaseerd op
Beckers was het natuurhistorisch/scheikundige
gebruikelijk dat de principes . De handleiding die
docenten hun lessen Quarin Willemier schreef voor het
voor de klas dicteerden . onderwijs in de geneesmiddelleer werd
Om dit tijdrovende werk waarschijnlijk later ook door zijn
te stoppen, verzocht opvolger M .R . Timmerman
Beckers de leraren hun (1821-1896) gebruikt .
dictaten als handleiding
Fig . 6: Titelpagina van Quarin Willemier G .A .F . Handleiding der in boekvorm uit te Handleiding der geneesmiddelenleer
geneesmiddelenleer . Utrecht: Broese; 1854 . geven3 . Tussen 1840 Quarin Willemier constateerde in zijn
Aanwezig bij: Universiteitsbibliotheek Groningen . en 1856 werden er ‘Handleiding der geneesmiddelenleer’
NM GT 65 - 1- 48 30 JANUARI 2012

6. (figuur 6) “…dat de leer der alternatieven te voorzien die in de Quarin Willemier dan ook ingedeeld bij
geneesmiddelen steeds meer rationele praktijk (te velde) van pas konden de klasse der ‘Vlugtige oliën, hars en
gronden kreeg en zich ontwikkelde tot komen; zo maakte hij zijn handleiding balsem bevattende middelen’, orde
een echte wetenschap, omdat er in de dus meer van toepassing op het ‘Scherpe vlugtige oliën bevattende
voorafgaande jaren steeds meer militaire karakter van de opleiding aan middelen’ .
bijdragen tot een meer rationele de RKMG . Het resultaat van zijn werk was een
opvatting van de werking van Net zoals Ellerman koos gemengd fysiologisch/scheikundige
geneesmiddelen geleverd waren”24 . De Quarin Willemier voor een gemengd classificatie van geneesmiddelen, zo
samenstelling van zijn handleiding fysiologisch/scheikundige indeling van opgesteld omdat voor de praktiserende
moest volgens Quarin Willemier in de geneesmiddelen, omdat hij ook van OvG de werking van een geneesmiddel
vorm en geest aansluiten bij de andere mening was dat een classificatie alléén het belangrijkste motief was voor de
handleidingen van de RKMG . Het werk gebaseerd op werking met de keuze van een behandeling . Dit blijkt
moest kort genoeg zijn om in een toenmalige kennis niet haalbaar was: ook uit de wijze waarop de
beperkte tijd door te kunnen nemen, de indeling in klassen en ordes was geneesmiddelleer door
maar wel alles bevatten wat mogelijk gebaseerd op de fysiologische Quarin Willemier werd gedefinieerd:
voor de kwekeling nuttig kon zijn, en de eigenschappen en de scheikundige “de wetenschappelijke beschouwing
kwekelingen tevens aanzetten tot samenstelling van de geneesmiddelen . der bovengenoemde ligchamen,
verdere studie . Om aan deze eisen te Als we in detail het vóórkomen van medicamenta of pharmaca, zij
voldoen, moesten in de handleiding geneesmiddelen uit de klassen beschouwt de afkomst, de bereiding,
geneesmiddelen opgenomen worden ‘Amara’, ‘Acriae’ en ‘Narcotica’ van de natuur- en scheikundige
die in andere handboeken niet Ellerman in de diverse klassen in de eigenschappen, de uitwerkselen door
voorkwamen, omdat de OvG handleiding van Quarin Willemier dezelve op de gezonde en zieke
genoodzaakt kon worden, door de aard vergelijken, zien we een grote mate bewerktuiging voortgebragt, de
van zijn werk, deze door andere te van overeenkomst, respectievelijk geneeskrachtige werking, alsmede de
vervangen (vooral in de koloniale 88%, 75% en 81% (figuur 7) . Er is wijze waarop zij toegepast, de plaats
dienst) . gekozen voor analyse van deze waar en de hoeveelheid waarin zij
Quarin Willemier vermeldde dat hij bij drie klassen omdat deze werden aangewend worden”24 .
het samenstellen van zijn handleiding samengesteld op basis van
gebruik had gemaakt van het overeenkomsten in scheikundige Tot slot
collegedictaat dat was vervaardigd samenstelling (‘Amara’), werking Het leven van Quarin Willemier stond
naar aanleiding van het onderwijs van (‘Acriae’) of beiden (‘Narcotica’) . in het teken van de medische dienst
zijn (indirecte) voorganger Ellerman, Quarin Willemier gebruikte dus evenals van de Nederlandse strijdkrachten en
die met zijn keuze voor de Ellerman de werking van vooral van het onderwijs aan de
geneesmiddelleer van Fr . Oesterlen geneesmiddelen in combinatie met de militaire kwekelingen aan de RKMG .
(1812-1877) een nieuwe, op scheikundige samenstelling vaak als Hij maakte deel uit van de eerste
natuurwetenschappelijke denkwijzen argument om geneesmiddelen in een lichting kwekelingen van de militaire
gebaseerde richting had gegeven aan bepaalde klasse of orde in te delen . kweekschool en vervulde vanaf de
het onderwijs in de Wolferleywortel bijvoorbeeld bevatte heropening van de RKMG in 1834 tot
geneesmiddelleer18,25 . In totaal werden “een vluchtige, scherpe olie en werkte aan de sluiting in 1868 zijn rol als
461 van de 479 (96%) van de door ook vluchtig, doch scherp prikkelend”, docent en later als hoofd van de
Ellerman beschreven geneesmiddelen evenals Lavaswortel24 . Zij werden door school . Daarmee heeft hij in het
ook door Quarin Willemier opgenomen
in zijn handleiding; slechts 18 (4%) van
de geneesmiddelen uit Ellermans
dictaat kwam in Quarin Willemiers
handleiding niet terug . Quarin Willemier
liet deze geneesmiddelen weg, omdat
deze weinig gebruikt werden (bijv .
Walraatolie), maar weinig effect
sorteerden (bijv . Rode Sandelhout),
vooral in het buitenland werden
gebruikt (bijv . Berkenbladen) of (om
onbekende redenen) door Ellerman
slechts waren vermeld (bijv .
Manzanillaboom) .
De handleiding van Quarin Willemier
vermeldde naast de besproken
geneesmiddelen een groot aantal (450)
middelen, die als alternatief konden
dienen voor de beschreven
geneesmiddelen . Van deze
geneesmiddelen waren er 175 ook al
door Ellerman beschreven of genoemd
als alternatief voor de besproken Fig . 7: Grafische weergave van de plaats van middelen uit de klassen ‘Amara’, ‘Acriae’ en ‘Narcotica’ uit
geneesmiddelen, 275 geneesmiddelen Ellermans ‘Artsenijmiddelleer’ in de ‘Handleiding der geneesmiddelenleer’ van Quarin Willemier . Van elk
waren door Quarin Willemier geneesmiddel uit deze drie klassen van Ellerman is bepaald waar dit middel was ondergebracht in de
toegevoegd . Hij nam meer middelen in handleiding van Quarin Willemier . Op de y-as staan de drie klassen van Ellerman, op de x-as het percentage
zijn werk op om de OvG van (%) waarin de geneesmiddelen in verschillende klassen in Quarin Willemiers handleiding voorkwamen .
NM GT 65 - 1- 48 31 JANUARI 2012

7. onderwijs aan de RKMG een 34 years, first as a teacher and later as 10 . Nationaal Archief, Den Haag, Stamboeken der
prominente en constante plaats director of the school . He wrote also Officieren 1814-1929, nummer toegang 2 .13 .06,
ingenomen . Hij schreef voor de RKMG four manuals that were used in several inventarisnummer 341 .
11 . Nationaal Archief, Den Haag, Stamboeken der
een viertal handleidingen, naast een medical courses . As a veteran-teacher
Officieren 1814-1929, nummer toegang 2 .13 .06,
drietal boeken dat hij vertaalde in het he followed the new direction in the
inventarisnummer 349 .
Nederlands en zo voor de Nederlandse teaching of pharmacology that was 12 . Quarin Willemier G .A .F .: Specimen anatomico-
medische wereld beschikbaar stelde . outlined by his talented predecessor dr . pathologicum inaugurale de otorrhoea, atque de
Er zijn geen overige wetenschappelijke G .L .H . Ellerman (1817-1849) . For his variis modis, quibus pus effluere, et quorsum
activiteiten van hem bekend . sustained and intensive contribution for delabi soleat [proefschrift Utrecht] . Utrecht:
De besproken ‘Handleiding der the Dutch army and the RKMG in N . van der Monde; 1835 .
Geneesmiddelenleer’ van particular Quarin Willemier received 13 . Vaderlandsche letter-oefeningen, of tijdschrift
Quarin Willemier vertoont grote royal decorations . van kunsten en wetenschappen, waarin de
boeken en schriften, die dagelijks in ons
overeenkomsten met het dictaat van
vaderland en elders uitkomen, oordeelkundig
het onderwijs van Ellerman, die aan de Noten: tevens en vrijmoedig verhandeld worden:
RKMG een op moderne i Er is geen informatie over de instelling waar hij benevens mengelwerk, tot fraaije letteren,
natuurwetenschappelijke grondslagen dit onderwijs genoot; gezien de locatie zal dit kunsten en wetenschappen, betrekkelijk
gebaseerde geneesmiddelleer stedelijk dan wel provinciaal geneeskundig Mengelwerk, tot fraaije letteren, kunsten en
introduceerde . Niet alleen nam onderwijs zijn geweest . wetenschappen, betrekkelijk (Vaderlansche
Quarin Willemier 96% van de door ii Anthonius Gerardus van Onsenoort (1782-1842) Letteroefeningen) . Amsterdam: G .S . Leeneman
Ellerman besproken middelen over, was het eerste hoofd van de RKMG en ook Van der Kroe & J .W . IJntema . 1836; 153: 151-5 .
oprichter van het Nederlandsch Lancet, dat 14 . Quarin Willemier, Guillaume Auguste Felix . Uit:
ook de classificatie die hij hanteerde
verscheen van 1838 tot 1857 . Personalia Archief van Kroon . Bibliotheek
was grotendeels in overeenstemming Museum Boerhaave, Leiden .
met die van Ellerman . Literatuur: 15 . Quarin Willemier G .A .F ., Van Hasselt A .W .M .:
Quarin Willemiers handleiding was 1 . Langeveld A .: Van applicatiecursus tot Budget van oorlog: gelden voor de Kweekschool
gericht op het verstrekken van kweekschool . De beginjaren van de van militaire geneeskundigen: aan de leden van
hanteerbare, maar ook complete militairgeneeskundige opleiding in Nederland In: de Staten-Generaal / [door G .A .F . Quarin
informatie aan de kwekelingen van de De Moulin D ., ed .: ’s-Rijks Kweekschool voor Willemier en A .W .M . van Hasselt] . Utrecht, 1867 .
RKMG . Bij het opstellen liet hij zich net Militaire Geneeskundigen te Utrecht (1822-1865): 16 . Koninklijk Besluit van 17 september 1868 .
verslag van een symposium gehouden te Bijvoegsel tot het Staatsblad van het Koninkrijk
als Ellerman leiden door de
Nijmegen op 26 september 1987 . Amsterdam: der Nederlanden 1868; 5 .
fysiologische en scheikundige
Rodopi; 1988, 17-34 . 17 . Overlijdensakte G .A .F . Quarin Willemier . Het
eigenschappen van de 2 . Koninklijk Besluit van 30 maart 1822 . In: Utrechts archief, toegangsnummer 481,
geneesmiddelen; wel maakte hij het Engelbronner CCE d’ . Nieuwe uitgave van het inventarisnummer 459, aktenummer 916 .
werk meer geschikt voor gebruik in de Bijvoegsel tot het Staatsblad van het Koninkrijk 18 . Verhoeven P .P .A .M ., Bolk J .H .: Officier van
militairgeneeskundige praktijk . Voor der Nederlanden, inhoudende alle besluiten, Gezondheid Ellerman: docent geneesmiddelleer
zijn vele werk en langdurige inzet voor resolutiën, dispositiën . . . voor zoo verre deze in en redacteur van het Nederlandsch Lancet . Ned
het Nederlandse leger en de RKMG in het Staatsblad niet opgenomen zijn, en mitsdien Tijdschr Geneesk . 2011; 155: A2736 .
het bijzonder ontving Quarin Willemier daarmede uitmakende: eene volledige 19 . Edwards H .M ., Quarin Willemier G .A .F .:
verzameling van alle verordeningen, betrekkelijk Handboek der plaatsbeschrijvende en
meerdere onderscheidingen .
het Nederlandsch staatsbestuur, met een zakelijk heelkundige ontleedkunde / H .M . Edwards; naar
alphabetisch register . Gorinchem: Noorduyn; het Fransch, met aanmerkingen en bijvoegselen
Met dank aan prof . dr . A .F . Cohen en 1822 (37), 115-6 . van G .A .F . Quarin Willemier; met eene voorrede
dr . R . Vugs voor de waardevolle 3 . Ghert J .M .E .: Levensschets van Dr . P .L . Beckers, van A .G . van Onsenoort . Utrecht:
adviezen, en dhr . G . Manchia voor het in leven Inspecteur-Generaal van de N . van der Monde, 1835 .
optimaliseren van de afbeeldingen . geneeskundige dienst der land- en zeemagt . 20 . Bell C ., Quarin Willemier G .A .F .: Beschouwing
’s-Gravenhage: W .P . van Stockum; 1854 . der menschelijke hand / Charl . Bell ; uit het Eng .
Financiële ondersteuning: niet gemeld . 4 . Verhoeven P .P .A .M .: Het onderwijs aan de en Hoogd ., met eene voorr . van Quarin
Rijkskweekschool voor Militaire Willemier . Utrecht, C . van der Post jr ., 1836 .
Belangenverstrengeling: niet gemeld .
Geneeskundigen . Ned Mil Geneeskd Tijdschr . 21 . Rau W ., Quarin Willemier G .A .F .: Raadgeving
2009; 62: 205-8 . aan moeders, voortvloeijende uit de
SUMMARY
5 . Beukers H ., Ishida S ., Kerkhoff A .H .M .: beschouwing der oorzaken van de onnatuurlijke
’s Rijks Kweekschool voor Militaire sterfte der kinderen, gedurende het eerste
COLONEL QUARIN WILLEMIER AND Geneeskundigen 165 jaar geleden opgericht . levensjaar / naar het Hoogduitsch van W . Rau;
HIS SUSTAINED COMMITMENT TO Ned Mil Geneesk Tijdschrift . 1987; 40: 181-5 . [vert .] door G .A .F . Quarin Willemier . Utrecht:
MILITARY-MEDICAL EDUCATION 6 . Ishida S .: The Utrecht Training College for Van der Post, 1837 .
The Military Medical Training College military surgeons and the introduction of its 22 . Vriese W .H .: Handboek voor de kennis der
(RKMG) in Utrecht was after the system in Japan . Journal of the Japan- geneesmiddelen, ten behoeve van beoefenaars
Netherlands Institute . 1989; 1: 39-57 . der genees-, heel- en artsenijbereidkunde, naar
reorganisation by Inspector-General
7 . Beukers H .: Bloei en kritiek . Het onderwijs onder de tegenwoordige vorderingen der natuur- en
P .L . Beckers (1789-1851) one of the inspecteurs Beckers en Snabilié . In: geneeskundige wetenschappen, zamengesteld .
best medical courses in The De Moulin D ., ed .: ’s-Rijks Kweekschool voor Militaire ’s Gravenhage: Van Cleef; 1837 .
Netherlands before 1865, albeit that Geneeskundigen te Utrecht (1822-1865): verslag van 23 . Pereira J ., Fock L .C .E .E .: De beginselen der
this course was only accessible for een symposium gehouden te Nijmegen op 26 Materia Medica en der therapie / door Jonathan
military apprentices . The RKMG has september 1987 . Amsterdam: Rodopi; 1988, 35-48 . Pereira; naar de tweede Engelsche uitg . voor
also, except for Medical Officers, 8 . Groustra F .N .: Het preklinisch onderwijs in zijn Nederland bew . door L .C .E .E . Fock . Amersfoort:
delivered professors and other natuurwetenschappelijke aspecten . In: W .J . van Bommel van Vloten; 1849 .
De Moulin D, ed .: ’s-Rijks Kweekschool voor 24 . Quarin Willemier G .A .F .: Handleiding der
significant persons to the Dutch
Militaire Geneeskundigen te Utrecht geneesmiddelenleer . Utrecht: Broese; 1854 .
medical circuit . One of the first Medical 25 . Verhoeven P .P .A .M .: Van Oesterlen naar
(1822-1865): verslag van een symposium
Officers that received his training at the gehouden te Nijmegen op 26 september 1987 . Ellerman - van vertaling naar verdeling . Bulletin
RKMG was dr . G .A .F . Quarin Willemier Amsterdam: Rodopi; 1988, 49-65 . de la Cercle Benelux d’histoire de la pharmacie /
(1806-1882) . He was actively involved 9 . Koninklijk Besluit van 20 april 1821 . Nederlandsche Kring voor de Geschiedenis van de Pharmacie in
in military-medical education during Staatscourant 14 mei 1821 (114): 1 . Benelux . 2008; 58 (115): 9-18 .
NM GT 65 - 1- 48 32 JANUARI 2012