Prezentacija sa medjunarodne konferencije "Kvalitetno obrazovanje za bolje škole, postignuca i buducnost", organizovane u Podgorici, od strane UNICEF-a i Ministarstva prosvjete, od 8. do 10. jula

1. Otvorimo vrata
jednakim
mogućnostima
Studija o ulaganju u rano
obrazovanje djece u Crnoj
Gori
Ivana Prica
Lazar Čolić
Hana Baronijan

2. Značaj predškolskog
obrazovanja

3. Značaj predškolskog obrazovanja
3
 Potvrda u mnogobrojnim empirijskim studijama
Predškolsko obrazovanje igra veoma važnu ulogu u dječjem
razvoju i ima značajne efekte na društvo
djece
 Rezultata analiza na osnovu PISA testiranja u 34
zemlje (Pisa in Focus, 2010) pokazuju da veza
između pohađanja PO i kasnijeg uspjeha postoji i
da je značajnija:
─ kada PO obuhvata širi sloj djece
─ kada PO duže traje
─ kada je odnos između broja djece i broja
vaspitača manji
─ kada se investira više sredstava po djetetu

4. Značaj predškolskog obrazovanja
4
397
411
423
393
408
425
403
422
440
Ne Da, jedna godina i
manje
Da, više od jedne
godine
Veza između postignuća i pohađanja vrtića, PISA
2012, Crna Gora
Matematika Nauka Jezik

5. Povraćaj investicija u ljudski kapital u zavisnosti od uzrasta
5
Školovanje
Predškolski program
Obuke za posao
4-5
Pred-
školsk
i
Školski Nakon završetka školovanja
Uzrast
Inicijalno postavljene stope povraćaja ulaganja u ljudski kapital jednake po uzrastima
Stopepovraćajaulaganjauljudskikapital
Programi usmjereni na najranije godine
0-3
Izvor:"The case for investing in young children."(Heckman, 2012)
ULAGANJE U UČENJE U RANIM GODINAMA DAJE ZNATNO VIŠI
POVRAĆAJ NEGO INVESTICIJE KASNIJE U ŽIVOTU (HECKMAN, 2012)
Značaj predškolskog obrazovanja

6. Povraćaj investicija u ljudski kapital na različitim uzrastima u zavisnosti od
socio-ekonomskog statusa
6
Nivo
povraćaja
Djeca iz niskog socio-
ekonomskog okruženja
Djeca iz višeg socio-
ekonomskog okruženja
Rano
detinjstvo
Osnovna i
srednja škola
Visoko
obrazovanje
Obrazovanje
odraslih
Godine
Izvor:"Efficiency and equity of European education and training policies." (Woessmann, 2008)
Kvalitetni predškolski programi omogućavaju djeci iz
marginalizovanih porodica ujednačen obrazovni početak
Značaj predškolskog obrazovanja

7. Značaj predškolskog obrazovanja
7
 U mnogim zemljama došlo do promjene uloge PU od
prevashodne funkcije čuvanja djece ka prevashodnoj
obrazovnoj ulozi
 U Crnoj Gori prepoznat značaj predškolskog vaspitanja i
obrazovanja i postoji programska osnova za njegovo
širenje
 „Do 2020. najmanje 95% djece između 4. godine i uzrasta
kada počinje obavezno osnovno obrazovanje treba da
učestvuju u programima za rano obrazovanje” (Evropa 2020)
Da za svu djecu u Crnoj Gori, od rođenja do polaska u osnovnu
školu, budu obezbijeđene kvalitetne usluge za rani razvoj i
učenje kako bi ostvarili svoj puni potencijal i postali aktivni i
produktivni članovi društva”
Strategija ranog predškolskog obrazovanja i vaspitanja za
period od 2010. do 2015. godine

8. Cilj studije
 Svrha projekta: kako se usluge predškolskog obrazovanja mogu
proširiti na što veći broj djece, naročito one iz ugroženih i
marginalizovanih grupa
8
 Cilj studije: analiza scenarija finansiranja predškolskog
obrazovanja
 Analizirani su scenariji finansiranja koji
– obezbjeđuju univerzalni obuhvat predškolskim
obrazovanjem djece godinu dana prije polaska u školu,
– obezbjeđuju postepeni rast obuhvata predškolskim
programom djece uzrasta 3-5 godina
 Projekat su pokrenuli
kancelarija UNICEFa u
Crnoj Gori i Ministarstvo
prosvjete Crne Gore

9. Obuhvat djece predškolskim obrazovanjem nije visok.
Stanje predškolskog obrazovanja u Crnoj Gori
 Obuhvat djece od od 0 do 6 godina: 33,2% ili 15.604 djece
 Obuhvat djece od 3 do 6 godina: 52.4% ili 11.641 djece
 Obuhvat varira u zavisnosti od uzrasta djece i u zavisnosti od teritorije
Odnos između stepena
razvijenosti opštine i
stepena obuhvata djece
PO, Crna Gora, 2012

10. Sa druge strane, mnogi roditelji u Crnoj Gori nisu
upoznati sa razvojnom ulogom predškolskih ustanova
Mnoge predškolske ustanove rade preko svojih kapaciteta.
Potrebno je sa jedne strane kroz kampanju upoznati roditelje sa
dobrobitima predškolskog obrazovanja, a sa druge obezbijediti
uslove da sva djeca mogu pohađati predškolsko obrazovanje
 ¼ roditelja smatra da je djetetu bolje kod kuće, ne sagledavajući
pravu korist od pohađanja PO za razvoj djece
„Procjena znanja, stavova i ponašanja vezanih za brigu o djeci”, UNICEF, 2009, Crna Gora
Stanje predškolskog obrazovanja u Crnoj Gori
 3.377 ili 30% prekobrojne djece od 3-6 godina
 Mnoge ustanove nude samo celodnevne programe

11. Procjena troškova
uvođenja predškolskog
pripremnog programa
sa univerzalnim
obuhvatom

12. Uvođenje predškolskog pripremnog programa (PPP)
 Prepoznat značaj predškolskog obrazovanja i dugoročnih
dobrobiti od opšteg obuhvata
 Predškolski pripremni program (PPP)
 3 sata dnevno, 5 dana nedjeljno i 10 mjeseci godišnje, tako
da svako dijete ima najmanje 600 sati PPP godišnje;
 Obuhvatiti svu djecu koja su:
– Godinu dana prije polaska u školu 2015. godine,
– Dvije godine prije polaska u školu 2017. godine, i
– Tri godine prije polaska u školu 2019. godine;
 PPP je besplatan
 Ima jedan obrok (užinu)

13. Ukupni troškovi predškolskog obrazovanja (PO), 2015-
20, EUR
Troškovi
primarnih
programa
Troškovi PPP za
djecu koja ne
pohađaju PO
Ukupni
troškovi PO
Učešće PPP
u uk.
troškovima
2015 16.963.657 989.243 17.952.900 6%
2016 16.876.707 1.034.122 17.910.829 6%
2017 16.719.488 2.033.033 18.752.521 11%
2018 16.679.920 1.955.438 18.635.358 10%
2019 16.814.183 3.461.938 20.276.121 17%
2020 16.870.884 3.433.725 20.304.610 17%

14. Troškovi PO i budžetski izdaci za PO, 2015-20, EUR
Troškovi PO
Budžetski izdaci
za PO (3,8% BDP)
Troškovi –
budž. izdaci
2015 17.952.900 13.209.506 4.743.394
2016 17.910.829 13.525.081 4.385.748
2017 18.752.521 13.879.032 4.873.489
2018 18.635.358 14.257.791 4.377.567
2019 20.276.121 14.646.886 5.629.235
2020 20.304.610 15.046.600 5.258.010

15. Scenariji finansiranja preostalih troškova iz naknada
koje plaćaju roditelji
Trenutno roditelji plaćaju 40 i 20 eura mjesečno, odnosno
1,8 i 0,9 eura dnevno
Naknada za poludnevni je uvijek 1/2 naknade za
cjelodnevni primarni program
Opcije:
Ista naknada za jaslice i vrtić ili viša naknada za jaslice u
odnosu na vrtić
Naknada se ne mijenja tokom 2015-20 ili naknada raste
2017 i 2019
Naknada se realizuje 100% ili se realizuje samo 80%
Naknada je ista ili različita po opštinama…

16. Model različitih naknada po opštinama:
20% viša u opštinama sa visokom stopom obuhvata:
Budva, Tivat, Kotor, Herceg Novi i Cetinje
Prosjek (medijana) za opštine sa prosječnom stopom
obuhvata:
Podgorica, Kolašin, Danilovgrad, Bar, Pljevlja i Žabljak,
Nikšić, Mojkovac, Ulcinj i Plav
20% niža u opštinama sa niskom stopom obuhvata:
Bijelo Polje, Berane, Šavnik, Andrijevica, Plužine i
Rožaje

17. Scenariji finansiranja preostalih troškova iz naknada
koje plaćaju roditelji
A. Ista cijena za jaslice i vrtić
B. Različita cijena za jaslice i vrtić
C. Naknada se plaća za stopu dolaznosti od 80%.

18. Scenariji A: Ista cijena za jaslice i vrtić
Prihodi - troškovi, EUR
A1 A2 A3 A4
2015 741.464 164.110 360.688 60.447
2016 1.062.746 489.220 693.470 394.693
2017 526.600 242.385 164.738 164.738
2018 1.004.718 721.440 649.536 649.536
2019 -202.378 -202.378 -554.515 -256.003
2020 186.850 186.850 -160.244 139.624
A1: 38 eura mjesečno A2: 34, 36 i 38 eura mjesečno
A3: medijana 34 eura mjesečno
A4: medijana 32, 34 i 36 eura mjesečno u 2015, 2017. i 2019.

19. Scenariji B: Naknada za jaslice viša nego za vrtić
Prihodi - troškovi, EUR
B1 B2 B3 B4
2015 366.778 587.899 572.726 272.486
2016 693.666 912.280 907.628 608.851
2017 163.519 379.284 380.075 344.185
2018 644.441 858.959 866.083 829.992
2019 -566.385 -349.841 -336.730 -110.812
2020 -178.108 39.069 58.763 285.629
B1: 40 cjelod. jaslice i 34 vrtić B2: 40 cjelod. jaslice i 36 vrtić
B3: medijana 40 cjelod. jaslice i 34 vrtić
B4: medijana za cjelod. jaslice 38, 39 i 40, a 32, 34 i 36 eura za vrtić

20. Scenariji C: Naplaćuje se 80% naknade od roditelja
Prihodi - troškovi, EUR
C1 C2 C3
2015 -124.567 568.258 587.899
2016 202.458 890.688 912.280
2017 -326.045 356.071 379.284
2018 154.883 834.751 858.959
2019 -1.059.250 -373.753 -349.841
2020 -672.865 14.907 39.069
C1: 40 eura mjesečno za cjelodnevni program
C2: 46 eura mjesečno za cjelodnevni program
C3: 50 eura za cjelodnevne jaslice i 45 eura za vrtić

21. Scenariji C: Naplaćuje se 80% naknade od roditelja
Prihodi - troškovi, EUR
C4 C5 C6
2015 106.375 540,832 60.447
2016 431.868 872,737 355.002
2017 128.699 342,557 105.464
2018 608.128 826,963 590.393
2019 -373.753 -375,408 -375.408
2020 19,677 19,677 16,534
C4: 42, 44 i 46 eura mjesečno za cjelodnevni porgram
C5: medijana 44 eura mjesečno za cjelodnevni program
C6: medijana iznosi 40, 42 i 46 eura mjesečno za cjelodnevne
programe u 2015, 2017. i 2019.

22. Glavni nalazi
Kod C scenarija stopa naplate od 80% uslovljava povećanje
iznosa naknade koju roditelji treba da plate za oko 20%
Generalno su efikasniji programi gdje se naknada mijenja
tokom godina
Od svih A scenarija, scenarij A4 pokazuje najmanju razliku
između ukupnih prihoda i ukupnih troškova, a za njim slijedi
scenarij A2
Od svih scenarija B, scenarij B4 za rezultat ima najmanju
razliku između prihoda i troškova i time je superiorniji
Od svih scenarija C, scenarija C4 i C6 pokazuju najniža
odstupanja prihoda od troškova
Pored navedenog, izbor scenarija zavisi i od visine naknade
koja se plaća u tim scenarijima…

23. Opštine 2015 2017 2019
Naknade po scenariju A2 34 36 38
Naknade po
scenariju A4
Visoki obuhvat djece 38 41 43
Prosječni obuhvat djece 32 34 36
Niski obuhvat djece 26 27 29
Naknade po scenariju C4 42 44 46
Naknade po
scenariju C6
Visoki obuhvat djece 48 50 53
Prosječni obuhvat djece 40 42 44
Niski obuhvat djece 32 34 35
Mjesečne naknade za cjelodnevne programe, EUR

24. Mjesečne naknade za cjelodnevni program u scenariju
B4, EUR
Opštine sa
višim obuhv.
Opštine sa pros-
ječnim obuhv.
Opštine sa
nižim obuhv.
2015 jaslice 46 38 30
vrtić 38 32 26
2017 jaslice 47 39 31
vrtić 41 34 27
2019 jaslice 48 40 32
vrtić 43 36 29
24

25. Zaključci
Troškovi PPP čine 6%-17% ukupnih troškova PO
Budžet pokriva 75% ukupnih troškova PO za 2015-2020
Ostatak bi plaćali roditelji kroz naknadu, u skladu sa
predloženim scenarijima
Visina naknade u različitim scenarijima varira u zavisnosti
od:
godine implementacije programa;
toga da li su u pitanju jaslice ili vrtić;
toga da li je u pitanju opština sa prosječnom, nižom ili višom
stopom obuhvata djece PO; i, ključno
stope naplate naknade od strane roditelja.

26. Zaključci
Scenariji koji najefikasnije pokrivaju troškove PO su
scenariji A2, A4, B4, C4 i C6.
Izbor, idealno jednog od ovih 5 scenarija, će zavisiti od
konkretnih okolnosti i potreba donosioca odluka:
Osnovno pitanje je pitanje stepena naplate naknade od
roditelja
Jedan od faktora koji utiče na izbor scenarija jeste i visina
naknade koju plaćaju roditelji u različitim scenarijima
Pri tome treba imati u vidu da stepen realizacije naknada od
roditelja ima suprotan efekat na opšti nivo naknada koje
plaćaju roditelji – što je niža stopa naplate to je viša ukupna
naknada koju plaćaju roditelji.

27. Hvala na pažnji!
27