1. Сейдалиева Лейла Камидуллаевна, магистр, аға оқытушы
Тақырып 9. Өндірістік жарақаттану және
кәсіби аурулар, талдау әдістері
Тіршілік қауіпсіздігінің
негіздері және еңбекті
қорғау
2. 1. Өндірістік жарақаттану және кәсіби аурулар түсініктемесі оларды
сипаттау және себептері
2. Өндірістік жарақаттануға зерттеу жасау әдістері
Дәріс мақсаты:
өндірістік жарақат пен оның түрлерімен, кәсіби науқастың пайда болу себептері
мен алдын алу жолдарын таныстыру .
өндірістегі жағдаяттарды талдай отырып студенттер бойында кәсіптік бағдарға
қызығушылығын арттыру, ой-өрісін кеңейту, білімдерін іс - жүзінде
көрсетуге ықпал ету.
3. 1. Өндірістік жарақаттану және кәсіби аурулар түсініктемесі оларды
сипаттау және себептері
Өндірістік жарақаттану кәсіпорында механикалық, физикалық, химиялық
факторлардың әсер етуі нәтижесінде кенеттен пайда болған тіндердің
зақымдалулары, ағзаның немесе мүшенің қызметінің бұзылуы.
Кәсіптік ауру - бұл еңбек жағдайының және жағымсыз өндірістік факторлардың
организмге және қосарланып жүретін сырқаттылықты айтамыз.
4. Өндірістегі кәсіби ауруларды туғызатын жайттар: өндірістегі шаң-тозаңдар,
химиялық, биологиялық және физикалық өндiрiстiк факторлар.
Адам ағзасына өндiрiстiк ортаның әсері, технологиялық процестің
ерекшеліктерімен (өндiрiстiк процесстердi автоматтандыру және
механикаландыру дәрежесі, қызмет көрсету кезіндегі ыңғайлылық және т.б.),
еңбек процесінің сипатына (жұмыс жағдайы, нервті-эмоционалды дәрежесі және
т.б.) және жұмыстың санитарлық жағдайларымен (метрологиялық жағдай, ауаны
зиянды газдармен және шаңдармен ластау, шудың, дірілдің, және т.б. болуы)
байланысты болады.
Өндірісте жарақаттану себептерін былайша біріктірілген сипаттамаларға бөлуге
болады:
Ұйымдастырушылық
Техникалық
Санитарлық-гигиеналық
5. Ұйымдастырушылық:
Нұсқау өткізудің және оқытудың сапасыз өткізілуі немесе мүлде болмауы; жұмыс
жобасының, еңбек қауіпсіздігі нұсқауының болмауы; жұмыс орнын ұстаудың және
ұйымдастырудың қанағатсыз болуы; көлік құралдарының іс кезінде техника
қауіпсіздігінің ережелерін бұзуы.
1. Технологиялық процестің бұзылуы;
2. Жұмысты дұрыс ұйымдастырмау;
3. Жұмыс орнын және құрылғыларды дұрыс ұйымдастырып орналастырмау;
4. Жұмыс процесінде сәйкес келмейтін құрылғыларды, құрал-саймандарды
пайдалану;
5. Еңбек өндірісінде жетекшілік пен қадағалаудың болмауы, жұмысқа мамандығы
жоқ адамдарды қабылдау, қауіпті жұмыс әдістерін қолдану, жұмысшылардың іс-
әрекеттерінің келімсіз жүргізілуі, қауіпсіз жұмыс әдістерін жеткіліксіз оқыту;
6. Жеке қорғану құралдарының сапасыз болуы немесе олардың мүлде болмауы.
6. Техникалық:
- Энергетикалық және көлік құралдардың конструктивтік кемшілігі;
- Өндірістік құрылғылардың конструктивтік кемшілігі мен техникалық
жетілдірмеуі;
- Технологиялық процестердің жетілдірмеуі;
- Қауіпсіздік құралдарының жеткіліксіздігі немесе болмауы.
7. Санитарлық-гигиеналық:
- Метеорологиялық жағдайдың қауіпсіздігі (ауа қозғалысының ылғалдылығы, жылу
бөлінуі);
- Жарықтандырудың дұрыс болмауы;
- Ауаның ластануы: мөлшерден артық зиянды бу, газ, шаңдардың болуы;
- Шуыл мен діріл;
- Зиянды бөлінулер (электромагниттік, радиоактивтік, иондық, сәуле және т.б.);
- Өндірістік бөлмелердің тарлығы;
- Жеке гигиена ережелерінің бұзылуы, өндірістік және тұрмыстық бөлмелердің
антисанитарлық жағдайы;
- Медициналық қадағалаудың қанағатсыз болуы немесе мүлде болмауы.
8. 2. Өндірістік жарақаттануға зерттеу жасау әдістері
Жарақаттануға зерттеу жасаудың негізгі мақсаты бақытсыз жағдайды
тудыратын себептердің заңдылығын жасау, соның негізінде тиімді
профилактикалық іс-шараларды құрастыру. Жалпы зерттеу жасаудың 4
әдістері бар.
Олар:
- статистикалық
- топографиялық
-монографиялық
- экономикалық.
9. Статистикалық әдіс – белгілі бір кезенде бақытсыз жағдай тіркелетін құжаттардағы
зардап шегудің себептерін зеттеуге негізделген.
Жарақаттану деңгейін бағалау үшін, жиілік пен ауырлықтың салыстырмалы
статикалық көрсеткішін пайдаланады.
Жарақаттанудың жиілігінің көрсеткіші КЖ белгілі бір кезенде (ай, тоқсан немесе жыл
арасында) 1000 жұмысшыға келетін бақытсыз жағдайдың санын анықтайды:
КЖ = Н 1000/ Р
Мұндағы: Н– белгілі бір кезендегі алынған зақымдануы;
Р – жұмысшылардың орташа тізімі;
Жарақаттанудың ауырлығының көрсеткіші - бір бақытсыз жағдайға келетін еңбекке
жарамсыздық күндерінің орташа ұзақтығын сипаттайды.
Кауырлық = Д / Н
Д – есеп мерзіміндегі жұмысқа қабілетсіздігі күндерінің жалпы саны.
10. Топографиялық әдіс – бақытсыз жағдай орын алған жерге байланысты себептерді
қарастырады. Барлық бақытсыз жағдайдың орын алған жері цехтың жоспарында
арнайы шартты белгілермен белгіленеді, нәтижесінде қауіпті жұмыс орындары анық
көрініп тұрады.
Монографиялық әдіс – бақытсыз жағдай болған кешенді еңбек жағдайын жіктеп-
жіліктеп зерттейді, яғни еңбек және технологиялық процестерді, жұмыс орнын,
көмекші және негізгі құрылғыларды, жеке және коллективті қорғану құралдарын т.с.с.
Монографиялық әдіс кезінде техникалық әдістер мен құралдар да кенінен
қамтылады. Соның нәтижесінде болған бақытсыз жағдай себептері ғана емес,
бақытсыз жағдайды тудыратын себептер де анықталады.
Экономикалық әдіс - өндірістік зарақаттану әсерінен болған шығынды анықтаумен
қорытындалады, және бақытсыз жағдайды ескертуге бағалаумен сипатталады.
Өндірістік ғимараттарын және құрылымдарын жобалағанда, қайта өңдеу
технологиясын қолданғанда, машиналар мен механизмдердің құралдарын жасау
кезінде еңбек қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың талаптарына сәйкес болмаса
олар іске қосылмайды.
