Цацраг ба цацрагийн тунг хэмжих (Дозиметр)

1. Дозиметр
ЭТТИ-401 Г.БАТБЯМБА

2. Зориулалт
Дозиметр бол ионжуулагч цацрагийн тунг хэмжихэд ашигладаг хүний бүс,
халааснаас зүүж цацрагийг илрүүлэх төхөөрөмж юм.
Дозиметр нь цацрагийн тунг хэмжих, тооцоолох, тооцоолсон тунг хүмүүст
хуваарилахад чухал түлхэц өгдөг төхөөрөмж. Эд эрхтнүүдийн цацраг туяанд
үзүүлэх биологийн хариу үйлдлээс хамаарч шингээх тунгийн хэмжээ өөр өөр
байдаг.
Амьд организм цацраг туяанд өртөх байдлаар нь 2 төрөл болгон авч үздэг:
 Гадны шарлага(External exposure): Цацрагийн эх үүсвэр эсвэл цөмийн
бодис биеийн гаднаас нөлөөлөх үед үүсдэг.
 Дотоод шарлага(Internal exposure): Цацраг туяа нь биеийн дотор цөмийн
бодисоор цацагдах үед үүсдэг.
Хүний цацрагийн тунг тодорхойлох гурван аргыг ихэвчлэн ашигладаг.
 Хувийн дозиметр(Personal dosimetry)
 Цөмийн бодисын хэмжсэн тун эсвэл агаарын концентрацид хяналт хийх
 Байгаль орчны шинжилгээний аргыг ашиглан хяналт тавих

4. Гадна шарлага
 Гадны шарлага(External exposure)-д дозиметрийн хэмжилт нь биед
гаднаас цацраг нөлөөлж байгаа үед тунг хэмжих явдал юм.
 Радиологид гэвэл цацраг туяа ашиглаж оношлогоо хийдэг
аппаратуудад хүн оношлуулах, цацраг туяанд өртөх зэрэг

5. Personal dosimeter

6. Дотоод шарлага
 Дотоод шарлага(Internal exposure)-д дозиметрийн хэмжилт нь бие
махбодид залгих, амьсгалах, тарих аргаар нэвтэрсэн цөмийн бодисын
нөлөөгөөр хэмжих хэмжүүр юм.
Атомын цахилгаан станц, цөмийн цацраг идэвхит бодис ашиглаж үйл
ажиллагаа явуулдаг үйлдвэрүүдэд осол гарах, дэлбэрэлт болсоны
улмаас цацраг туяа нь байгаль орчин агаар, гол ус, амьтан ургамал зэрэгт
тархдаг. Тэдгээрийг амьд организм амьсгалын замаар, хоол тэжээлийн
замаар хэрэглэснээс бас эмнэлгийн зарим оношлогооны аппаратны
ионжуулагч тодосгогч бодис тариулах зэргээс болж цацраг туяа дотор
эрхтнүүдэд шингэх үйл явцыг дотоод шарлага гэнэ.

7. Тэмдэглэл: Энэхүү зураг нь цөмийн
станцад гарсан осол, ослын үед
гарч болзошгүй үр дагаврыг
ерөнхийд нь харуулсан
Цацрагийн ионжилтийн
энерги өндөртэй бодис

8. Дотоод шарлагын тунг хэмжих байдал

9. Дозиметрийн нэгжүүд
 Бодисын нэгж массад шингэсэн цацрагийн тунгийн хэмжээг gray
(Gy)=жоуль/кг нэгжээр, тунгийн эквивалентийг биологийн эдийн хувьд
sieverts (Sv)=жоуль/кг нэгжээр хэмждэг. Gy (gray) нь ионжуулагч цацрагийн
шингэсэн тунг илэрхийлдэг нэгж юм.

10. Дозиметрийг идэвхгүй ба идэвхитэй
гэсэн 2 үндсэн ангилалд хувааж үздэг.
 Идэвхгүй дозиметр нь цацраг туяанаас үүдэлтэй дохиог гаргадаг бөгөөд
үүнийг төхөөрөмжид хадгалдаг.
 Идэвхитэй дозиметр нь цацраг туянанаас үүдэлтэй дохиог гаргаж, илрүүлсэн
тунгийн хэмжээг дэлгэцэнд харуулдаг.

11. Бүтэц
 Батерей
 Дижитал дэлгэц
 P-channel MOSFET(Metal-oxide-semiconductor field effect transistor)

12. Дозиметрийн төрөл
 EPD-Electronic Personal Dosimeter
 MOSFET Dosimeter
 Film badge dosimeters
 DIS Dosimeter (Direct ion storage dosimeter)
 Self-reading Dosimeter
 TLD-Thermoluminescent dosimeter

13. MOSFET dosimeter

14. Film badge

15. DIS

16. Self-reading(Pocket)

17. Thermo-luminescent dosimeter

18. Дүгнэлт
Цацраг туяа нь эрүүл мэндийн хувьд хүний биед шингэх цацраг туяаны
хязгаараас давж шингэх, нэвчих тохиолдолд бие махбодид хор уршигтай
бөгөөд сөргөөр нөлөөлдөг. Үүнээс сэргийлэхийн тулд цацраг туяаны тунг
хэмжигч дозиметрийг ашиглах нь эрсдлийг бууруулахад чухал нөлөө үзүүлдэг.