;ehyfk

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІ ДІН ІСТЕРІ КОМИТЕТІ
КОМИТЕТ ПО ДЕЛАМ РЕЛИГИЙ МИНИСТЕРСТВА КУЛЬТУРЫ И СПОРТА
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ГОСУДАРСТВО И РЕЛИГИЯ
Астана
2015

4. 2
ББК 86:67.0
Р 31
Р 31 «МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ДІН» Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт
министрлігі Дін істері комитетінің журналы, № 1 (32), 2015– 100 б.
Р 31 «ГОСУДАРСТВО И РЕЛИГИЯ»: Журнал Комитета по делам религий
Министерства культуры и спорта Республики Казахстан, № 1 (32), 2015 – 100 с.
ISBN 978-601-7060-21-3
«Мемлекет жəне дін» журналы орталық жəне жергілікті мемлекеттік органдардың
қызметкерлері, дінтанушылар, саясаттанушылар, əлеуметтанушылар, жоғары оқу
орындарының студенттері, қоғамдық жəне діни бірлестіктер мен БАҚ өкілдері
үшін арналған.
Журнал «Государство и религия» предназначен для сотрудников центральных и
местных органов государственной власти, теологов, политологов, социологов,
студентов вузов, представителей религиозных и общественных объединений и
СМИ.
Басылымға жауапты:
М. Сәрсембаева
Ответственная за выпуск:
М. Сарсембаева

5. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
1 (32) 2015
3
МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
1 (32) 2015
Қазақстан Республикасы
Мәдениет және спорт министрлігі
Дін істері комитетінің басылымы
2008 жылдан бастап әр тоқсан сайын шығады
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ
М.А. Әзілханов Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт вице-министрі
Ғ.Н. Шойкин
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Дін істері комитетінің төрағасы
Б.К. Кулекеев
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Дін істері комитеті төрағасының орынбасары
М.Ө. Иманбаев
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Дін істері комитетінің басқарма басшысы
Журнал Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің
Байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитетінде
04.12.2014 жылы қайта тіркелген.
Тіркеу куәлігі №14777-Ж

6. 4
МАЗМҰНЫ
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт
министрлігінің Кеңейтілген алқа отырысының
материалдары
5
«Ислам – бейбітшілік пен келісім діні»
тақырыбындағы І республикалық имамдар
форумының материалдары
8
Нормативтік құқықтық актілер 18
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт
министрлігі Дін істері комитеті қызметкерлері мен
ғылыми-сарапшылар қауымдастығы өкілдерінің
жарияланымдары
34
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт
министрлігі Дін істері комитетінің оқиғалар
хроникасы
49

7. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
5
2015 жылғы 16 ақпанда Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің орынбасары Бердібек
Сапарбаевтың қатысуымен Қазақстан Республикасы
Мәдениет және спорт министрлігінің кеңейтілген
алқа отырысы өтті. Ведомство жиналысында өткен
жылдың жұмыс қорытындылары мен саланың
2015 жылда даму келешегі қарастырылды.
Алқаның кеңейтілген отырысына саланың барлық
белсенділері – орталық аппарат, комитеттер мен
ведомстволық бағынысты ұйымдардың басшылары
қатысты.
Премьер-Министрдің орынбасары мемлекеттің
әлеуметтік саясатын тиімді жүзеге асырудағы
Мәдениет және спорт министрлігінің ерекше
орнын айшықтады. Ол мәдениет, спорт және дін
секілді стратегиялық маңызы бар салалар әр азамат
үшін бірдей әлеуметтік ортаны қалыптастыруға
бағытталуы қажет екендігін айтты. Бұл міндет, бүгін,
Үкімет экономикамызға сыртқы факторлардың
әсерін тоқтату бойынша шаралар жүргізіп жатқан
кезде әсіресе өзекті болып табылады.
Министр А. Мұхамедиұлы Мәдениет және спорт
министрлігінің 2014 жылы жүргізген жұмыстарының
нәтижелері туралы баяндаған болатын. Мәдениет
саласында 2014 жылғы жобалардың ішінде
ең маңыздысы тәуелсіздік тарихында алғаш
рет қабылданған Қазақстан Республикасының
мәдени тұжырымдамасы болып табылады.
Тұжырымдаманың басым бағыттарының қатарына
мәдениет және өнердің жеке салаларын дамыту,
заманауи мәдени кластерлерді қалыптастыру,
инновациялық технологияларды енгізу, білім беру
саясатын, танымал брендтерді қалыптастыру және
т.б. қосады.
Сала басшылары өз баяндамаларында мәдениет
және өнер саласының бәсекеге қабілеттілігін
арттыру, спортты дамыту саласында жергілікті
атқарушы органдармен және қоғамдық ұйымдармен
ынтымақтастықты күшейту, дінаралық келісімнің
қазақстандық үлгісін насихаттау және архив ісі
жүйесін жетілдіру мәселелеріне тоқталып өтті.
Премьер-Министрдің орынбасары айтып
кеткендей, мәдениет саласындағы басым бағыт
Мәдениет саясаты Тұжырымдамасын жүзеге асыру
бойынша Үкіметпен бекітілген іс-шаралар жоспары
анықтайды. Оны атқарудың сапасы барлық құзырлы
органдардың тығыз байланыстарына тәуелді. Нақты
айтқанда, өнердің барлық бағыттарына дерлігінің
өкілдерін біріктіретін шығармашылық одақтармен
өзара байланыстарды арттыру маңызды болып
табылады.
Үкімет басшысының орынбасары мәдениет және
спорт саласындағы басты міндеттердің бірі ретінде
Елбасының халықтың кең топтарына арналған
қызмет көрсетулердің қолжетімділігін арттыру
бойынша тапсырмасын айтып өтті.
Спорт инфрақұрылымын дамыту үшін спорттық
объектілерді салу кезінде мемлекеттік-жеке
кәсіпкерлік потенциалын пайдалануды кеңейту және
министрліктің жергілікті атқарушы органдармен
өзара байланысын күшейту маңызды.
Қоғамдық-саяси сала мен тілдер саясатын жүзеге
асыру Министрлік жұмысының басты бағыттарының
қатарына жатқызылды. Сонымен бірге, осы жылдан
бастап мәдениет және өнер саласында кәсіби білім
беру мен кадрларды даярлауды жетілдіру мәселелері
де өзектендіріледі.
Отырыс соңында Б. Сапарбаев министрліктің
құзырына жататын салаларда нақты нәтижелерге
қол жеткізу үшін басымдылықты жүйелілік пен
кешендік әдістерге беру қажеттігін басып айтты.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ
МИНИСТРЛІГІНІҢ КЕҢЕЙТІЛГЕН АЛҚА ОТЫРЫСЫНЫҢ
МАТЕРИАЛДАРЫ

8. 6
Құрметті Бердібек Машбекұлы!
Құрметті Арыстанбек Мұхамедиұлы!
Қадірлі Алқа отырысына қатысушылар!
Мәдениет және спорт министрлігінің Дін
істері комитетінің Елбасының «Қазақстан – 2050»
Стратегиясын іске асыру аясындағы басты мақсаты
– зайырлы мемлекет жағдайында Қазақстанның
2050 жылға дейінгі дамуының ауқымды
жоспарларына сай келетін рухани ахуал
қалыптастыру.
Еліміздегі қазіргі күндегі діни ахуал
тұрақтылығымен сипатталады. Мемлекеттік-
конфессиялық және конфессияаралық қарым-
қатынастар бірқалыпты.
Дін істері комитеті тарапынан діни саладағы
мемлекеттік саясатты жүзеге асыру жұмыстары
қазіргі кезеңде төмендегі негізгі 3 бағытта
ұйымдастырылуда:
• қазақстандық қоғамда конфессияаралық
келісім мен толеранттылықты қамтамасыз ету,
Қазақстан Конституциясына сәйкес зайырлы
қағидаттарын ілгері жылжыту;
• Қазақстан Республикасы «Діни қызмет
және діни бірлестіктер туралы» Заңының
ережелерін мүлтіксіз орындау негізінде
діни бірлестіктермен өзара әрекеттестік пен
ынтымақтастықты ұйымдастыру;
• 2013-2017жылдарғаарналғандіниэкстремизм
мен терроризмге қарсы іс-қимылдың
мемлекеттік бағдарламасы аясында дінді
теріс пиғылды мақсаттарда пайдалануға жол
бермеу.
Комитеттің 2014 жылғы қызметінің кейбір
қорытындыларына тоқтала кетуіме рұқсат етіңіздер.
Бірінші. Мемлекеттік-конфессиялық қатынас-
тардың қайта реттеудің арқасында мемлекет пен
елдегі жетекші діни бірлестіктердің арасында бұрын-
соңды болмаған сындарлы қатынастар құрылды.
Орталық және өңірлер деңгейінде қоғамның
мүддесі үшін діни бірлестіктердің арасында
аса тығыз ынтымақтастық орнату жолында дін
қайраткерлерінің жиналыстары мен клубтары
құрылуда.
Екінші. Өткен жылы Қазақстанда, шын мәнінде,
бірегей діни саладағы идеологиялық жұмыстың
тұрақты әрі кәсіби құралы жасақталды. Бүгінгі
таңда бүкіл ел көлемінде қызмет атқарып отырған
708 ақпараттық-насихат топтарға 4167 адам
тартылып отыр. Олар қажетті әдістемелік-ақпараттық
материалдармен қамтамасыз етілген.
Біздің бастамамыз бойынша 2014 жылы
өңірлерде мемлекеттік және құқық қорғау
органдарының қызметкерлеріне, сондай-ақ
мектептердің басшылығы мен «Дінтану негіздері»
пәні мұғалімдеріне дін саласында 730 оқыту
семинар ұйымдастырылды. Әсіресе мемлекеттік
қызметшілерге-166, құқық қорғау органдарының
қызметкерлеріне-188, учаскелік полиция қызмет-
керлеріне-103, сондай-ақ мектептердің басшылығы
ДІН ІСТЕРІ КОМИТЕТІНІҢ 2014 ЖЫЛҒЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ НЕГІЗГІ
ҚОРЫТЫНДЫСЫ ЖӘНЕ 2015 ЖЫЛҒА АРНАЛҒАН МІНДЕТТЕРІ
Мәдениет және спорт министрлігі
Дін істері комитетінің төрағасы
Ғалым Шойкин
Ақпараттық-түсіндіру жұмыстары
шеңберінде 17 мыңға жуық тікелей іс-
шаралар өткізіліп, онымен
1 млн. 500 мыңнан астам адам
қамтылды. БАҚ-тарда 11 700 әртүрлі
жарияланымдар діни ахуалға оң әсерін
тигізді.
Дін істері комитетінің Қазақстан
мұсылмандары діни басқармасымен
және Орыс православие шіркеуімен,
өткен 2014 жылы қол қойылған
ынтымақтастық туралы Келісімдері
жүзеге асырылуда.

9. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
7
мен «Дінтану негіздері» пәні мұғалімдеріне –
184 семинар өткізілді.
Осыған ұқсас семинарлар Білім және ғылым
министрлігінің «Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық
орталығында «Дінтану негіздері»пәнінің мұғалімдері
мен мектеп басшыларына-23, сонымен қатар
аймақтардағы мемлекеттік қызметкерлерді қайта
дайындау және біліктілігін көтеру орталықтарында -
46 семинар ұйымдастырылды.
Үшінші. 2014 жылы елімізде алғаш рет
экстремистік және террористік қылмыстар бойынша
сотталғандармен және радикалды идеялардың
жетегінде жүрген тұлғаларды шетін көзқарастан
қайтару, оларды байсалды діни көзқарасқа өткізу
бағытында арнайы жұмыстар ұйымдастырылды.
Құрметті әріптестер!
Біз 2015 жылы бірқатар маңызды бағыттарда
жұмысты жалғастырамыз.
Бірінші. «Діни қызмет және діни бірлестіктер
туралы» Заң нормаларын мүлтіксіз орындау
қамтамасыз етіледі.
Екінші. Еліміздегі конфессияаралық келісімді одан
әрі нығайту жұмыстары жалғасын табады.
Үшінші. Орталық мемлекеттік мекемелермен,
жергілікті атқарушы билік және құқық қорғау
органдарымен бірлесіп жасап жатқан жұмысымыз
одан әрі жетілдірілетін болады.
Төртінші. Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасымен қоғамдағы келісімді, өзара
түсіністік пен толеранттылықты сақтау саласындағы
ынтымақтастық жалғасатын болады. Осы жылғы
19 ақпанда Имамдардың І форумын өткізу
жоспарланып отыр.
Бесінші. Халықтың діни сауатын арттыру,
азаматтарға діни мәселелер бойынша кеңес беру
және радикалды идеяларға қарсы насихат жүргізу
мақсатында мәдени-ағартушылық «Е-islam»
ғаламтор-ресурсы және «Қауырт желі-114»
қызметтері әрі қарай жандандырылатын болады.
Алтыншы. Экстремистік және террористік
қылмыстар бойынша сотталғандармен және
радикалды идеялардың жетегінде жүргендермен
жүйелі жұмыс жасайтын «Ақниет» Республикалық
оңалту орталығының қызметі әрі қарай ілгерілейтін
болады.
2015 жылы Әлемдік және дәстүрлі діндер
лидерлерінің V Съезін өткізу аса маңызды іс-шара
болмақ.
Құрметті әріптестер!
Алдымызда тұрған міндеттерді сапалы орындау
үшін Дін істері комитетінің қызметі алдағы уақытта
қарқындай беретініне сендіргіміз келеді.
Назарларыңызға рахмет.
Бұл мақсат үшін 2014 жылы сәуір
айында «Ақниет» Республикалық
оңалту орталығы құрылды және ол
еліміздің 12 облысындағы барлық түзеу
мекемелерінде жұмыс жүргізді.
Бұған Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасының өкілдері де тартылған.
Түзету мекемелерінде
15 мыңнан астам адамды қамтыған түрлі
сипаттағы 1000 жуық іс-шара өткізілді.
туралы» Заң нормаларын мүлтіксіз орындау
қамтамасыз етіледі. Назарларыңызға рахмет.

10. 8
«ИСЛАМ – БЕЙБІТШІЛІК ПЕН КЕЛІСІМ ДІНІ» ТАҚЫРЫБЫНДА
І РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ИМАМДАР ФОРУМЫНЫҢ МАТЕРИАЛДАРЫ
Елімізде тұңғыш рет ұйымдастырылып отырған Имамдар форумының ашылуымен баршаңызды
шын жүректен құттықтаймын!
Бұл форумды Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы қызметіндегі жаңа бір белес деп
бағалауға болады.
Діни басқарма тәуелсіздік тұсындағы сындарлы кезеңде халықтың көңілінен шығатын иманды
істерге ұйытқы болып, қоғам өмірінен өз орнын ала білді.
Мешіт имамдарының қажырлы еңбегі, қайырымдылық істері, ағартушылық жұмыстары
Қазақстан мұсылмандарының рухани сұранысына қалтқысыз қызмет етудің бір көрінісі болып
табылады.
Форумның Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің V Съезі қарсаңында өткізілуі дінаралық
татулықтың нығаюына септігін тигізетініне сенімдімін.
Ислам діні барша қазақтың ел болып қалыптасуы тарихында маңызды рөл атқарған. Бүгінде
Қазақстанда тұрып жатқан көптеген шығыс халықтарының мәдениеті мен салт-дәстүрі осы діннің
құндылықтарына негізделеді.
Этносаралық және дінаралық келісімнің қазақстандық моделі бүгінде өз өміршеңдігін дәлелдеп
отыр. Қазақстан халқы Ассамблеясы жылы аясында өткізілетін маңызды іс-шараларға сіздердің де
белсене атсалысып, қоғамдағы татулық пен келісімді нығайтуға аянбай үлес қосатындарыңызға
сенемін.
Парасаттылық, отансүйгіштік, адамгершілік сынды негізгі рухани құндылықтарды халықтың
санасына сіңіру – өздеріңізге бұйырған абыройлы міндет.
Сіздерді діни тұрақтылықты нығайту, өскелең ұрпақты дін атын жамылған теріс ағымдар
ықпалынан сақтау жолында табанды жұмыс жүргізуге шақырамын.
Осы орайда діни іліммен қатар ел тарихы, ұлт мәдениеті туралы жан-жақты білімді игеріп, зиялы
қауыммен, жастар аудиториясымен тығыз қарым-қатынас орнатқандарыңыз жөн.
Форум отандық мүфтият қызметіне тың серпіліс беріп, дін саласындағы түйіткілді мәселелерді
шешудегі имамдардың рөлін арттыруға себін тигізеді деп сенемін.
Сіздердің жауапкершілігі мен сауабы мол рухани қызметтеріңізге зор табыс тілеймін!
Нұрсұлтан Назарбаев
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІ Н.Ә. НАЗАРБАЕВТЫҢ
ИМАМДАР ФОРУМЫ ҚАТЫСУШЫЛАРЫНА АРНАҒАН
ҚҰТТЫҚТАУ СӨЗІ

11. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
9
2015 жылғы 19 ақпанда Астанадағы Бейбітшілік
және келісім сарайында Қазақстан мұсылмандары
діни басқармасының ұйымдастыруымен тұңғыш рет
«Ислам – бейбітшілік пен келісім діні» тақырыбында
І Республикалық имамдар форумы өтті.
Бұл жиын, жалпы, еліміздегі имамдар қауымының
қоғамдағы рөлін айқындап, аша түскендей әсер
берді. Форумға Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасының еліміздің түкпір-түкпірінен келген
500-ге жуық өкіл имамдары мен аудан, ауыл
молдалары, ҚМДБ Ғұламалар кеңесінің мүшелері,
елімізге танымал дін ғалымдары жиналды. Сонымен
қатар, форумның қонағы ретінде Парламент
Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, бірнеше шет
мемлекеттердің исламдық діни ұйымдарының
басшылары, Қазақстан халқы Ассамблеясының
Қазақстан Православие шіркеуі мен Рим-Католик
шіркеуінің өкілдері және қоғам қайраткерлері
қатысты.
Шараны Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы
Малғажыұлы ашып, қатысушыларға тұңғыш өткелі
отырған форумның мақсат-мүддесі мен маңызы
турасында қысқаша тоқталды. Ол Ислам бейбітшілік
пен татулықтың діні екенін, халқымыздың рухани
өнегелік құндылықтарын бекемдей түсетінін айта
келе: «Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы
1990 жылдан бері елімізге қызмет етіп, халқымыздың
бірлігі жолында жұмыс істеп келеді. Осы аралықта
жоғары деңгейде 5 құрылтай өтті. Бүгін тұңғыш рет
І Республикалық имамдар форумын өткізіп отырмыз.
Бұл – еліміздің діни саласындағы тарихи шара. Имам
қашанда бірліктің ұйытқысы. Ол – рухани тұлға.
Халқымыздың тарихында билер мен діндарлардың
рөлі ерекше болған. Құдайға шүкір, егемендігіміздің
арқасында діндар қауымның мәртебесі артып
келеді. Халықтың рухани танымын байыту үрдісі
қайта жалғасын тапты. Дініміздің жанашыры, Елбасы
Ұлытаудағы ұлағатты сұхбатында: «Бұрынғыдай
жасқанбай, дінге бас иіп, Құдайға құлшылық етіп,
мешіттер салып жатырмыз. Қаншама азаматтарды,
білімді, дінді насихаттайтын молдаларды дайындап
келеміз»,-дегенеді.Бүгінгіайтулыіс-шарабарысында
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің құттықтау
сөзін жолдап отыр. Бұл діндар қауымы үшін үлкен
мәртебе»,-деді Е. Малғажыұлы.
Форумға«Халқымыздыңруханиөміріндегіайтулы
оқиға», деп баға берген Бағлан Асаубайұлы бұдан
кейін Президенттің Құттықтау хатын қатысушыларға
жеткізді.
Наиб-мүфти, «Әзірет Сұлтан» мешітінің бас
имамы Серікбай қажы Ораз өз кезегінде Қазақстан
мұсылмандарының тұғырнамасы жайлы сөз
қозғады. Ол 13 бөлімнен тұратын осы құжатта
негізгі діни ұстанымдар қатарында ең әуелі сенім
мәселесін айқындалғанын, төл мазһабымыз бен
дәстүрлі Әбу Ханифа мазһабына қатысты ұстаным
тұғырнамада нақты көрініс тапқанын айта келе, осы
құжат халқымызды тағаттылық жолын таңдауға,
бірлігімізге бекем болуға үндейтінін және теріс
ағымдарға тойтарыс беріп, имани иммунитетімізді
күшейтетін дәстүрлі бағдарымыз деп баға берді.
Қысқасы, бұл шара өз маңыздылығымен
көпшіліктің көңілінен шықты. Форумға қатысушылар
осындай игі бастамалардың бұдан кейін де жалғасын
табатынына сенім білдірді.

12. 10
ИСЛАМ – БЕЙБІТШІЛІК ПЕН КЕЛІСІМ ДІНІ
Қазақстан мұсылмандары діни
басқармасының төрағасы, Бас мүфти
Ержан қажы Малғажыұлы
Құрметті Бағлан Асаубайұлы!
Қадірменді Форумға қатысушы қонақтар!
Құрметті имамдар!
Тәуелсіз елімізде тұңғыш рет өтіп жатқан
республикалық Бірінші имамдар форумына қош
келіпсіздер. Тарихи шарамызға шақыртуымызды
қабыл алып, бүгінгі алқалы жиынға қатысып отырған
баршаларыңызға шынайы алғысымды білдіремін.
Шетелден келген қонақтар - Қазақстанға қош
келіпсіздер!
Христиандінөкілдерінедеқұрметпеналғысымды
білдіремін!
Бүгін баршамызды исламның бірлік пен
татулықтың діні екенін жаһанға жар салуға,
дін бетпердесімен бүркенген радикализм мен
экстремизмнің көріністерін айыптап, бейбіт
тұрғынның берекетін қашырған оқиғалардан сабақ
алсақ, елдің тұтастығын сақтап, халқымыздың
имандылығы мен бірлігін бекемдей түссек деген ізгі
ниет осы «имамдар форумында» топтастырып отыр.
Еңселі Елордамыздағы келелі кездесуде
Сіздердің тараптарыңыздан айтылар парасатты
ойлар мен мазмұнды баяндамалар Қазақстан
мұсылмандары діни басқармасының жұмыстарына
серпін беріп, діни татулық пен тұрақтылығымыздың
орныға түсуіне септігін тигізеді деген сенімдемін.
Егемен еліміздің татулықты ту еткен тұңғыш
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев әлем дін
қайраткерлерінің басын қосып, асқақ Астанамызды
бейбітшілік пен бірліктің символына айналдырды.
Бүгінгі басқосу осынау әлемдік алқалы жиынның
Діни басқарма деңгейіндегі жалғасы деп есептеймін.
Діни басқарма тәуелсіздік алған жылдардан бері
өзінің 25 жылдық тарихында діни салада ауқымды
іс-шаралар атқарды, берекелі бастамаларға ұйытқы
болды. Еліміздегі бүкіл 2,5 мың мешіттердің басын
қосып, халқымыздың бірлігін ұйыстыратын, дәстүрлі
рухани орталыққа айналды.
Толыққанды кәсіби имамдардың корпусы
калыптасты. Алғашқы уақытта имамдарымыз
мешіттегі 5 уақыт намазды жүргізумен шектелетін
болса, қазіргі уақытта халық арасындағы сұранысқа
жауап бере алатын, қоғамдық мәселеге белсене
араласатын тұлғаға айналды.
Қазір заман өзгерді, уақыт талабы тым басқа.
Ақпараттар ағыны мен технологияның дамыған
дәуірі, адамзат санасының күн санап өзгеруі, бізге,
Діни басқарма қызметкерлеріне зор жауапкершілік
жүктеп отыр.
Қазіргі уақытта әлемдік қауымдастық бүгінгі
кезеңнің жаһандық тегеуріндері, оның ішінде
экономикалық дағдарыс, саяси, ұлтаралық,
дінаралық және конфессияаралық шиеленістер,
аштық, эпидемия және т.б. жиі ұшырауда.
Әсіресе адамзат жаңа ғасырда бұрын-соңды
болмаған діни алауыздықтар, дау-жанжалдар,
ұлтаралық қақтығыстармен бетпе-бет келді. Дінді
саясиландыру арқылы жастар санасын теріс арнаға
бұру үрдісінің куәгері болдық. Дінді өз саяси
мақсаттарына икемдеп түсіндіріп түрлі топтар
әлемнің әрбір жерінен көріне бастады. Радикалды
топтар тек дәстүрлі діни түсініктерді жоққа
шығарумен шектелмей, мемлекетке қарсы шығып,
ашық түрде террорға көшті.
Елімізде де мұндай радикалды діндарлардың
әрекеттері көрініс бере бастады. Мұны мойындауға
мәжбүрміз.
Жер бетінде Ислам халифатын орнатамыз деген
ұранды таратушылар Ирак және Шам елдерінде
адасқан арманның, құр қиялдың жетегінде жүріп,
діни дүрдараздық пен бүлік тудыруда. Дінді
біліммен емес, жалған сезіммен түсінген жастар
олардың қатарына қосылды. Ислам атын жамылған
бүлікшілердің бұл әрекеті, сөз жоқ, дәстүрлі дінімізге
деген анық қарсы әрекет, мұсылмандық былай
тұрсын, адамшылыққа да жат амал.
Қадірлі имамдар!
Әлемдегі осындай күрделі діни ахуалға діндар
қауымы да алаңдайды. Өйткені, бұл жағдай біздің
саламызда да байқалуда. Мәселені айналып өту –
шешім яки нәтиже емес. Діни басқарма жауапты

13. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
11
кезеңде бірнеше ауқымды шараларды жүзеге
асырды. Солардың бірқатарына тоқталып өтуге
рұқсат етіңіздер.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы
2014 жылғы қазан айында Астана қаласына қоныс
аударды.
Бұл жайт ҚМДБ-ның орталықтандырылған
ұйымдастырушылық - басқару әлеуетін күшейтуге
және мемлекеттік орталық органдармен қарым-
қатынасын арттыруға жағдай жасайды.
Осы ретте өткен жылдың қаңтарында біз
дін саласындағы уәкілетті органмен өзара
ынтымақтастық туралы келісімге қол қойып, соның
негізінде белсенді түрде қарым-қатынастамыз.
Біз 2014 жылы бағдарымызды айқындайтын,
мемлекет тұтастығын сақтауға сеп болатын
Діни басқарманың 2020 жылға дейінгі даму
тұжырымдамасын қабылдадық.
ҚМДБ жанынан діни білімі терең, тәжірибесі
мол білікті дін ғалымдарының басын біріктірген
ақпараттық насихат топтары құрылды.
Олар халық арасында түсіндіру жұмыстарын
жүргізді. Жұмыла жасалған жұмыс нәтижесіз емес,
әрине. Жат ағымдағы жастарымыздың беті бері
қарап, қатарымызға қосылды.
ҚМДБ-ның кадрлық әлеуетін күшейту қолға
алынды.
Қазіргі уақытта ҚМДБ құрылымындағы қызмет
атқаратын 4 мыңға жуық діни мамандардың діни
білімін тереңдету жұмысы қолға алынды.
Елбасының қамқорлығымен Алматы қаласында
елімізде тұңғыш рет ашылған имамдар даярлайтын
«Нұр-Мүбарак» университетінің жұмысы жан-
дандыруда. Имамдардың білімін жетілдіру
республикалық Ислам институты жұмыс істейді.
Осыған дейін республика аумағында салынған
9 медресе өз жұмысын белсендіру үстінде.
Имамдардың атқарып жатқан қызметіне
лайықтығын анықтау ретінде мешіт имамдарын
аттестациялау жұмыстарын өткіздік.
Өткен жылы ҚМДБ жанындағы Ғұламалар
Кеңесінің жаңа құрамы жасақталып, жиһад ұғымы
жайлы, теріс ағымдар ақиқаты туралы пәтуалар
шығарды.
Мүфтиятта жаңадан ашылған «Халал өнімдерді
стандарттау», «Жастар ісі», «Баспасөз» бөлімдері
қызметіне кірісті. Республика деңгейінде дін мен
дәстүр сабақтастығы кеңінен насихатталды. Бұл
өміршең бастама қысқа мерзім аралығында халық
пен діндарлар арасында алтын көпірге айналды
деуге болады.
Осында отырған ел ағалары, зиялы қауым
өкілдері бастамаға өздерінің қолдауын білдіріп, үгіт-
насихат жұмыстарына белсене араласты. Сәулелі
сәтті пайдаланып, айрықша алғысымды білдіргім
келеді. Алла разы болсын деймін.
Біз 2014 жылын «Дін мен дәстүр» жылы деп
жариялап, абыроймен атқарып шықтық.
Дәстүрімізді жаңғырту жолында бірқатар
мәселелерге баса назар аудардық. Діни басқармасы
осы бағытта жастардың бойына ұлттық құндылықтар
мен дәстүрлі тәлім-тәрбиені қалыптастыруға ерекше
мән берді.
Жамағатқа дәстүрлі Ханафи мазхабы имам
Матуруди сенімі негізінде әдет-ғұрыптың орны
мен рөлі түсіндіріліп, салт-дәстүрді құрметтеу,
қастерлеу, жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеудің
мән-мағынасы жеткізілді.
Дәстүрлі мазхабымызды кеңінен тарату
мақсатында 2015 жылды «Абу Ханифа жылы»
деп жариялап, бірқатар іс-шаралар жоспарлап
отырмыз. Осының шеңберінде «Нұр-Мүбарак»
университетінің жанынан «Абу Ханифа ғылыми-
зертеу орталығы» ашылып, жұмысты бастап кетті.
Алғашқы ізденістің жемісі болған «Дін мен
дәстүр» кітабының бірінші бөлімі шығарылды.
Діни бірлестігіміз қоғамның әлеуметтік осал
топтарының жағдайына үнемі көңіл бөліп отырады.
Әр түрлі жағдайларымен көмек сұрап келген
мұқтаж кісілерге ақшалай да, заттай да, жылы сөзбен
де қайырымдылық көмек көрсетіп тұрамыз. Бір ғана
Қасиетті Рамазан айында 17 мыңнан астам тұрмысы
төмен отбасына қайырымдылық көмек көрсетілді.
«Мектепке жол» республикалық қайырымдылық
акциясы аясында 7 мыңға жуық отбасынан шыққан
балаларға мектепке керек-жарақтары сатып
әперілді.
Жастар ұйымдарымен бірлесе өткізілетін
спорттық және «Біз таза қаланы қолдаймыз» атты
сенбілік акциялар сияқты шаралар тәрбиелік және
қайрымдылық маңызы зор.
«Ақ түйенің қарны жарылған» осынау тарихи
күнде жеткен жетістіктеріміз бен алда күтіп тұрған
міндеттерімізді таразыға салып, бағытымызды
айқындау үшін бас қосып отырмыз. Бүгін бәрімізді
алаңдататын мәселе – ол болашақ ұрпақтарымызға
исламды қандай деңгейде мұра етіп қалдырамыз
деген уайым.
Жұмылып жасаған жұмысымыз нәтижелі
болса ғана ел көңілінде қалары анық. Ол үшін
әрбір дін қызметкері өзінің атқаратын қызметінің
жауапкершілігін терең сезінуі керек. Ауыл имамы –
өз ауылының, аудан имамы – өз ауданының, облыс
имамы – өз облысының діни тыныс-тіршілігіне
тікелей жауапты.
Мұндай игі қызметтер өскелең ұрпақ үшін,
діндарлар үшін үлкен үлгі, ғибрат болып қала
бермек.
Діни қызметтің сапасын арттыруға
арналған 4 бағытты бекіттік. Олар
– көркем уағыз, жат ағымның
жетегіне кеткен жастармен жұмыс,
қайырымдылық іс-шаралар және
халықты діни сауаттандыру.

14. 12
Құрметті форумға қатысушылар!
ҚМДБ өз қызметін дамыту тұрғысынан
Стратегиялық және қоғамдық маңызы бар құжаттар
дайындады.
Атап айтқанда ҚМДБ-ның 2020 жылға дейінгі
қызметін даму тұжырымдамасы әзірленіп,
қабылданды. Бұдан бөлек, еліміз мұсылмандарын
біріктіруші негізгі идеялық мақсаттарды белгілейтін
Қазақстан мұсылмандарының тұғырнамасы
дайындалды.
Осы тұғырнама еліміздегі мұсылман үмбетінің
түрлі діни пікіралуандығына байланысты бөлінуіне
жол бермеуді мақсат етеді.
Тұғырнама мұсылман қауымының Құран Кәрім
мен хазіреті Мұхаммед пайғамбар (Оған Алланың
салауаты мен сәлемі болсын) көрсеткен дұрыс
жолдан таймауына, мәзһаб пен сенімге (ақидаға)
байланысты жік-жікке бөлінбеуіне, Ислам дінінің
бейбітшілік пен бірлікке шақырған тура жолымен
жүруіне ықпалы етеді деп сенеміз.
Аталған құжат Діни басқарманың қызметін
келешекте жаңа сатыға көтеретін бағдарламалық
құжаты болады деп күтілуде.
Бүгінгі басқосуымыздың тағы бір маңызды
тұсы – «Мұсылманның тұлғалық бейнесі» тәлімдік
құжатымызды қабылдау. Дұрыс сенімде болу, білім
алу, Отанды сүю, дінаралық татулықты нығайту,
басшыны құрметтеу, еңбекқор болу, көркем мінез
қалыптастыру, ысырапқа жол бермеу сынды асыл
қасиеттер – мұсылманға тән сипаттар.
Алла Елшісінен: «Жақсы адам кім?» деп
сұрағанда, пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.):
«Қоғамға пайдасы тиген пенде», – деп жауап берген
екен. Мұсылманның шынайы келбетін бейнелейтін
құжатымыз осыны мақсат тұтады.
Жуырда Ұлт көшбасшысы халқымызды
ысырапқа жол бермеуге, үнемшілдікке, қолда барға
қанағат етуге шақырып, мұсылмандықтың үлгісін
көрсетті. Алла Тағала қасиетті Құранда: «Егер шүкір
етсеңдер, арттыра беремін», – деп, адамзат баласын
қанағатшыл болуға үндеген.
Біз барға – қанағат, жоққа – шүкір еткен халықпыз.
Иманым – жиғаным деп білген бабаларымыз
байлықтың өлшемін қанағат деп білген. Ал мұсылман
дегеніміз – ысырап та жасамайтын, сараңдық та
танытпай, орта жолды ұстанатын пенде.
Қазіргі заман талабына сай, білімі мен білігі
толысқан жан-жақты қабілетке ие діни мамандар
санын арттыру – менің жіті назарымда.
Сондықтан бабаларымыздың бәтуалы сөзімен
үндесетін қолымыздағы «Имамның тұлғалық
келбеті» тәлімдік құжатымыз қазіргі таңдағы
қоғамда сұранысы мол, жалпы жұртымыздың бүгінгі
тіршілігінде маңызды рөл атқарады деген үміттеміз.
Одан бөлек «Дін қызметкерінің этикасын»
әзірлеп, осы форумда қабылдауымыздың мәні
ерекше. ХХІ ғасыр имамын тек мешітке қатысты
құлшылық-амалдармен елестету өткен күннің
еншісінде қалды деуге болады.
Бүгінгі имам, бәлкім біз күткен дәрежеден де
биік тұруы тиіс. Әрбір имам қарапайым адамнан
бастап, қоғамның түрлі саладағы тұлғаларымен тең
дәрежеде сұхбаттасын рухани көшбасшыға айналуы
керек. «Дін қызметкерінің этикасы» деп аталатын
құжатымыз осынау талаптарды ескереді.
Имам дегеніміз – ол ұстаз, тәрбиеші, психолог,
сөз шебері, бірлік пен береке ұйытқысы, бір сөзбен
айтқанда, діннің айнасы дер едім. Діндарға қарап,
дінді танимыз. Бұл құжаттың көтерер жүгі осындай.
Діни қызмет – мәртебелі міндет және имам-
молдалардан жоғары адамгершілік құндылықтар
талап етеді. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) өз
үмбетін: «Алла Тағала кімге жақсылықты қаласа,
соған дінді үйретеді», – деп сүйіншілеген.
Барлықтарыңызға мәлім Мемлекет басшысы
Н.Ә. Назарбаев былтырғы жылдың 11 қарашасында
«Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Қазақстан
халқына Жолдауын жариялады.
Бұл Жолдаудың әр қазақстандық үшін
маңыздылығы зор, себебі ол еліміздің ары қарай
прогрессивті түрде дамуы бағдары болып табылады,
елдің экономикасын ары қарай дамытуға және
барлық Қазақстан халқының жағдайын жақсартуға
бағытталған стратегиялық құжат.
Біздің азаматтарымыздың жағдайын арттыруға
бізде атсалысу керекпіз. Біздің негізгі құралымыз
- діни, рухани сөз болғандықтан, біз еліміздің
дамуын халқымыздың рухани тірегін қатайтуымен
қамтамасыз ету керекпіз. Қоғамның рухани
салаласын тиісті деңгейде дамытпай елдің
экономикалық жағынан гүлденуі мүмкін емес болар.
Барлық орта-азиялық кеңістікте ғибадат
үйлерінің саны бойынша ең көп сандық көрсеткіш
біздің елдің еншісінде. Сондай-ақ, бізде мешіттер
мен христиандық шіркеулері, басқа діндердің
ғибадатханалары тең жағдайда қызмет етуде.
Елімізде мұсылмандармен бірге православие,
католицизм және басқа конфессиялардың өкілдері
бейбітшілік пен келісімде өмір сүруге барлық
мүмкіншіліктер қамтылған.
Осыны ескере тұра дінаралық, конфессияаралық
келісімімізді ары қарай дамытып, жалпы еліміздің
дамуының пайдасына жеткізуіміз қажет.
Рухани және діни құндылықтар қоғамда
толеранттылық пен түрлі конфессия өкілдерінің
арасындағы өзара құрметті қамтамасыз ете отырып,
еліміздің өркендеуіне және мемлекеттің дамуына
қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік идеяны жамағат
арасында насихаттау керекпіз.
Қымбатты бауырлар!
Биыл еліміздің рухани саласында мемлекеттік
деңгейде айтулы игі іс-шаралар өтетіні баршаңызға
белгілі.
Еліміз биыл Қазақстан халқы Ассамблеясының
жылын, Конституциямыздың 20 жылдығы, Ұлы

15. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
13
Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығы, Қазақ
хандығының құрылғанына 550 жыл секілді тарихи
даталарды кеңінен атап өткелі отыр. Ол ұлттар
мен ұлыстарды бірлікке ұйыстыратын, татулыққа
үндейтін елеулі мерекелі шаралары.
Бейбіт заманды басты байлығы санаған халқымыз
қашан да татулықты ту етіп келеді. Тарихтан белгілі,
халықтың болашағын ойлаған дін қайраткерлері де
татулық пен бірлікті басты бағдар еткен. Халықтар
бірлігі – бәрінен қымбат қазына деп санаған.
Ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.)
мұсылмандықтың іргетасын бірлікпен бекіткен.
Алла Елшісінің тайпалар мен руларды бір мақсатқа
біріктіруі – кез келген басшыға басқару ісінде үлкен
бағдар болары хақ.
Діни татулық пен ынтымақты нығайтуда
имамдардың қызметі де үлкен мәнге ие. Мешіт
қызметкерлері халықты имандылыққа шақырып
қана қоймай, ұлттарды бірлікке ұйытып отырады.
Халқымызда: «Байлық – байлық емес, бірлік
– байлық», - деген қанатты сөз бар. Алла Тағала
адамзат баласын: «Бөлінбеңдер», - деп бауырмал
болуға бұйырған.
2015 – әсіресе, діндар қауымы үшін маңызды
оқиғалар жылы. Өйткені, биыл Елбасының тарихи
бастамасымен Сарыарқа төсінде бой көтерген,
рухани келісімнің ордасы – Астанамызда әлемдік дін
көшбасшыларының дәстүрлі құрылтайы өтеді.
Әрбір парасатты пенде әлемдегі қаржылық
дағдарыс пен адамдар арасындағы әділетсіздік,
отбасылық күйреу, әлеуметтік келеңсіздіктер секілді
мәселеден құтылудың бір ғана жолын түсінді. Ол –
рухани құндылықтарды бірінші орынға шығару.
Бүгінде қоғам діннің адамгершілік құндылық-
тарына ауадай мұқтаж. Ал осындай рухани күйзеліс
сәттерінде дін, зиялы қауым өкілдерінің белсенді
жұмыстарына үміт артылады. Қамыққанға қамқор –
ол да мұсылманшылықтың асыл парызы.
Ардақты ағайын!
Халқымыздың біртуар перзенттерінің бірі Ахмет
Байтұрсынұлы: «Қазіргі заман – өткен заманның
баласы, болашақ заманның атасы», – дейді. Ортақ
Отанымыз – Қазақстан халқының бірлігі мен
татулығы – болашақ заман үшін үлгі-өнеге, өсиет
болып қала бермек. Бүгінгі берекелі басқосуымыз
тарих беттерінде алтын әріптермен жазылары хақ.
Еліміздің түкпір-түкпірінен келген 500 ас-
там имамдарымыз Елорданың төрінде бүгін
қабылданған 4 тарихи құжатқа куә болдыңыздар.
Діни басқарманың тарихында тасқа таңба
басқандай болып қалатын осынау тарихи күн –
XXI ғасырдың имамын, еліміздегі дін исламды жаңа
белеске жетелейтін болады. Бүгін осыған қатысып
отырған имамдарымыз елге осыны жеткізуді
мойындарыңызға міндет деп қабылдаңыздар.
Жуырда Қазақстан халқы Ассамблеясының Кеңес
мүшелері халқымызға мерзімінен бұрын Президент
сайлауын өткізу туралы Үндеу жолдады. Зиялы қауым
өкілдері, ел азаматтары бұл ұсыныстың күрделі
кезең үшін керек ұйғарым, шешуші сәттегі қажетті
қадам екенін бірауыздан қолдап отыр. Халықтың
бірлігі мен діни татулықты ту еткен Қазақстан
мұсылмандары діни басқармасы да Ассамблея
мүшелерінің осы ұсынысын қолдай тұра, елімізде
жүргізіліп жатқан «Нұрлы жол - болашаққа бастар
жол» бағдарламасының өзінің межесіне Елбасының
бүгінгі саяси бағытымен жалғасын тапқанын
қалаймыз. Бүгінгі күні Біз Елбасымызға балама
көріп отырған жоқпыз. Қазіргі таңда әлемдегі түрлі
дағдарыстар алдында Елбасы төңірегінде топтаса
түсуіміз керек. Барлық имамдарды осы бастаманы
қолдауға шақырамын.
Алла Тағала халқымызға бақ-береке бергей.
Тәуелсіздігімізді мәңгілік етіп, болашаққа басқан
қадамымызды берекелі еткей! Тілегіміз қабыл,
мұратымыз асыл болғай! Әмин!
Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

16. 14
ДІН ҰСТАЙ АЛСАҢ ҚАСИЕТІҢ
Қоғам қайраткері, көрнекті ғалым
Мырзатай Жолдасбеков
Соңғы кездері дінге бет бұрдым деп, дәстүрге де,
салтқа да қырын қарап, ел ішін алатайдай бүлдіріп
жүргендер жоқ емес. Шындығын айтқанда, дін
дегеніміз адамды парасаттылыққа, адамгершілікке,
ұстамдылыққа тәрбиелейтін құдіретті күш емес пе?
Құдіреттің құдіреттілігін біле алмасақ шатысамыз.
Дін – ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің
болады. Мен мұны әркез айтып жүрем. Қасиетін
қадірлей алмаған ел қасіретке ұшырайды. Мұны
тарихтан жақсы білеміз. Дін – біле білгенге рухани
азық.
Біз неге сан ғасырдан бері жалғасып келе жатқан
дәстүрімізді мансұқтауымыз керек? Сонда біздің
мұсылманшылығымыз қайда қалмақ?
Діни басқармаға Ержан бауырым келгелі бері,
Дін мен дәстүр деген мәселе жиі айтыла бастағаны
менің өкпе-назымды басқандай болды. Бұл өте
дұрыс идея. Мұны бір жылдың көлемімен шектемеу
керек. Өткенде мүфтидің өзімен кездескенімде, «Дін
мен дәстүр» идеясын 2018 жылға дейін созатынын
айтты. «Құптарлық іс болған екен», - дедім.
Мұны бүкіл зиялы қауым өкілдері қос қолдап
қолдауымыз қажет. Өйткені, дәстүр халықпен бірге
туады, бірге қалыптасады, бірге дамиды. Ұлттың
дәстүрі ұлтпен бірге жасасады. Сондықтан дәстүрге
қанып өскен жастар алтын қазығынан алыстап
кетпейді.
Жақында Діни басқарманың әзірлеген
«Мұсылманның тұлғалық бейнесі» деген құжатын
оқып шықтым. Тәлім десе тәлім екен. Қазір біз оны
қабылдайын деп отырмыз. Менің ойымдағы кейбір
мәселелерді дөп басыпты. Тіпті, кейбіріне тоқтап,
ерекше айтып өтсем деймін.
«Мұсылманның міндеті – білім талап ету», –
деп жазылыпты онда. Білім болғанда да, діни һәм
заманауи білім. Өте дұрыс. Осы білімсіздіктен ғой,
кейбір жастардың: «Анау дұрыс емес, мынау олай
емес» деп жүргені. Бәрі шетінен пәтуа бергіш.
Алланың қазаққа берген ақыны Мұқағали өз
өлеңінде: «Дін – ғылымның анасы, Дін – ғылымның
әкесі, Ғылым – діннің баласы, Дін – ғылымның
көкесі» деп ой түйеді. Дін дегеніміз – тұнып тұрған
білім мен ғылым емес пе? Ал білімді адам, парасатты
кісі ешқашан өзінің ішкен құдығына түкірмейді.
Бұл да менің көңілімнен шықты. Мұсылман неге
қоғамнан алшақтап, өзінше бөлек өмір сүруі тиіс?
Керісінше, мұсылман өзі еліне, халқына өзгелерге
қарағанда екі есе пайдасын тигізуі керек емес пе?
Өткен жолы мүфти бауырыммен кездесуімде бір
сөзінде: «Мырзатай аға, бізге иманды дәрігер,
иманды мұғалім, иманды бухгалтер, иманды
экономистер, иманды ғалымдар керек»-деді. Міне,
мұсылман деген осындай болу керек, әсілінде.
Иманды қоғам сонда ғана орнайды.
Исламды біздің халық баяғыдан-ақ жақсы
ұстанған. Біз кеше түгел ислам дінін ұстаған заманды
көрдік. Бес уақыт намазын, 30 күн оразасын қаза
етпеген аталарымызды, әкелерімізді, әжелерімізді
білеміз. Қазір осы үрдіс арасы үзілмеген секілді
қайта жалғасып жатыр. Бұл туралы Ұлытауда берген
сұхбатында Елбасы әдемі айтып кетті. Оны баршаңыз
білесіздер.
Соңғы кездері мүфтият мені қобалжытып жүрген
тағы бір үлкен мәселені қолға алып, ол мәселе оң
шешімін тапты. Алланы «Аллаһ» деп айтатындардың
бұл сөзі менің көкейіме қонбайтын. Дінге терең ден
қойған Абай атамыз да, Шәкәрім бабамыз да Алла
деген атауды қолданған. «Алланың өзі де рас, сөзі де
рас» деп жырлайды хакім Абай. Діни басқарманың
Ғұламалар Кеңесі мұсылман қауымға үндеу тастап:
«Бұдан былай Алла деп айтайық»,-деген пәтуа
шығарыпты. Бұл құптарлық іс болды. Бүгінгі сәтті
пайдаланып, Бас мүфтиге өз ризашылығымды
білдіргім келеді.
Қазіргі біздің басты байлығымыз – Тәуелсіздік.
Осы үлкен қарардың алтыншы бөлімінде:
«Шынайы мұсылман – қоғамға пайдасын
тигізуі керек», – деп көрсетілген.

17. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
15
Тәуелсіздік алдымен қазаққа керек. Қазақтың
болашағы – қазақтың қолында. Қазақтың жерінің
де, тарихының да, дәстүрінің де иесі – өзіміз.
Әрине, ортақ мүддеге біріккен көпұлтты мемлекет
екеніміз де рас. Дегенмен, қазақ алдымен өзін-
өзі тануы керек, ділін, кісілігін түсінуі қажет. Біз
опық жесек, алауыздықтан опық жеген халықпыз.
Мұны біз тарихтан жақсы білеміз. Сондықтан да, ең
алдымен, бізге керегі – ағайынның ынтымақ-бірлігі.
Онсыз тарих көшіне ілесе алмай қаламыз. Ұлы
бабаларымыздан қалған аманат осы.
Шүкір, жиырма жылдан бері жұдырықтай
жұмылған сол бірлігіміздің арқасында биікке
көтерілдік, әлемге танылдық. Ендігі жерде оны
өміріміздің мұратына айналдыру, жалғастыра беру
үлкенімізге де, кішімізге де парыз. Бізге қазақ болып
тұтаса түсу, ұлт болып ұйыса түсу қажет. Сөйтіп, өзіміз
сыртынан қызығатын елдердің дәрежесіне жетуге
тиістіміз. Ол үшін алдымен өзімізді-өзіміз сыйлай,
қадірлей білуіміз керек. Теріс пиғыл, жарамсыз
әдеттерден, кері тартатын, елдің шырқын бұзатын
жағымсыз мінездерден арылуымыз керек.
АҚСАҚАЛЫН АРДАҚТАҒАН ЕЛМІЗ
«Ардагерлер ұйымы» республикалық қоғамдық
бірлестігі орталық кеңесінің төрағасы
Өмірзақ Озғанбаев
Бүгінгі таңда имандылыққа бет бұрып, Алланың
ақ жолына түсіп жатқан жас буынның қатары артты.
Бұл, әрине, жүйелі жүргізілген жұмыстың жемісі.
Бағытымыз айқын, мақсатымыз анық. Ол - біз күн
кешіп жатқан, шапса тұлпардың тұяғы талатын кең
байтақ қазақ еліндегі бірлікті сақтау.
Еліміздің ең асыл қазынасы, халқымыздың
баға жетпес байлығы – ынтымақ пен бірлік екенін
айтудан талмаймыз. Елдің болашағы баянды,
келешегі кемелді болуы үшін жас буынның білімді
де білікті болып қалыптасқаны керек. Жақсы күтім
көрген жас шыбық та биікке бой түзейтіні анық.
Осы орайда бүгінгі жастың тәрбиесіне терең мән
беріп отырған діни басқарманың ұстанымы көңілге
қуаныш ұялатады. Мектептерде, орта және жоғары
оқу орындарында жүйелі түрде өткізіліп келе жатқан
кездесулер, дөңгелек үстелдер мен келелі кеңестер
уақыт келе өте өз жемісін беретіні сөзсіз. «Балам
деген ел болмаса, елім деген бала қайдан болсын»
- дегенді халқымыз текке айтпаса керек-ті. Бала
тәрбиесін бесіктен қолға алған дана халқымыздың
салт-дәстүрі шариғатпен ұштасып жатыр.
«Ұяда нені көрсе, ұшқанда соны ілетін» адамзат
баласын бесіктен бастап имандылыққа баулысақ,
көк жүзінде еркін самғайтыны айдан анық.
Біз – үлкеннің алдын кеспеген, сөзінен аттап
өтпеген, ақсақалын ардақ тұтқан елміз. Сондықтан
қазақ қоғамында ақсақалдардың алар орны, атқарар
қызметі өте ерекше. Кешегі кеңес үкіметі тұсында
қол үзіп қалған ұлттық құндылықтарымызды
қайтарар сәт туғанда, нақ осы ақсақалдар алқасын
немесе билер кеңесін құру қажеттілігі туралы сөз
қозғамақпын. Себебі, кейде имам уағызынан гөрі,
ақсақалдардың ақылы немесе билердің кесек
кесімі керек болатын кез туындайды. Сондай шақта
арнайы дайындалған билер кеңесінің беделі өтімді
болатыны сөзсіз. Өйткені, біз ердің құнын екі ауыз
сөзбен шешкен халықтың ұрпағымыз. Біздер үшін
ата сөзінен аттап кету – ақылға сыймайтын нәрсе,
бидің билігіне бағынбау – болмысымызға жат дүние.
Әріге бармай-ақ, ата-бабаларымыз ұланғайыр
атырапты ешбір түрмесіз-ақ билегенін еске алсақ,
би-шешендердің, ақсақалдардың айтқаны, олардың
шешімі қаншалықты маңызды болғанын көреміз.
Заман қанша өзгерді дегенмен, бұл қасиет біздің
қанымызда әлі де бар. Тек соны қайта тірілтіп,
Президентіміз Н.Ә. Назарбаев «Біздің
бір ғана Отанымыз бар, ол – қасиетті
қазақ елі» деген болатын.

18. 16
өмірімізге қайта енгізуіміз қажет.
Ұйымшыл болып ұйысқан, бір шаңыраққа
сыйысқан, барлық ұлтқа кең құшағын ашатын,
бір Алла деп алға қадам басатын қазақ
елінде бейбітшіліктің болуы да заңдылық деп
есептеймін. Жұмылып көтерген жүк жеңіл, деген
бабаларымыздың бізге қалдырған аманатын
келер ұрпаққа табыстау қасиетті міндетіміз. Бүгінгі
имамдар форумын «Ислам – бейбітшілік пен келісім
діні» деп атаудың да зор мәні бар.
ЖОҒАРЫ БІЛІМДІ ИМАМДАРДЫ ДАЙЫНДАУ УАҚЫТ ТАЛАБЫ
«Нұр-Мүбарак» Египет ислам
мәдениеті университетінің проректоры
Шамшидин Керім
«Нұр-Мүбарак» ислам мәдениеті университеті
- тікелей Қазақстан Республикасы Президентінің
қолдаумен елімізде жоғары білімді имамдар,
исламтанушылар дайындау мақсатында Египет
пен Қазақстан үкіметтерінің арасындағы келісім
негізінде ашылған. Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы
университетімізге арнайы келіп, ұстаздармен,
студенттермен жүздескенде болашақ имамдардың
білім деңгейі қандай болуы керектігі, оларға қазақ
қоғамынан қандай талаптар қойылатындығы туралы
өз ойын білдірген болатын.
Президент студенттерге: «Біз тәуелсіздік
жылдары ғана мұсылманшылыққа қайта оралдық.
Молдалар жетіспегендіктен кейін мешіттерде
неше түрлі адамдар істейді, елімізге исламның
неше түрлі ағымдары келіп жатады, олармен
сөйлесетін, түсіндіретін, нағыз исламды, нағыз
Құранды білетін мамандар аз. Сіздер тек ислам дінін
біліп қойсаңдар болмайды. Көп білім алуларыңыз
керек. Философияны да, тарихты да, мәдениетті де,
әдебиетті де білулерің керек. Жай молдалықпен
қалып қоймауларың қажет, жассыңдар ғой» – деді.
Одан әрі болашақ имамдарға дін атын жамылып,
жазықсыз адамдардың қанын төгетіндерге, қазақы
дәстүрлерді тәрк ететіндермен күресу керектігін
айтты. Университет 2001 жылы қыркүйек айынан
бастап алғашқы шәкірттерді қабылдап, елімізде
жоғары деңгейдегі дін мамандарын дайындауға
мүмкіндік алдық. Жастардың терең білім алуға
деген ынтасын, талап-тілегін өз ата жұртында
қанағаттандыруға қол жеткіздік. Осы мүмкіндіктер
бізде тікелей Елбасының, үкіметіміздің қолдауы
арқасында туып отыр. Себебі, жастар дінді
терең білетін мамандардан тәлім алғысы, әрі
дәрістерді Құран Кәрімнің тілі араб тілінде тыңдап,
суысындағысы келеді. Біздің университет 14 жылдан
бері өзінің осы міндетін атқарып келеді.
Қазақстанда негізінен имамдардың білімін
көтеру-ерекше маңызды мәселе. Бұл дініміздің
мәртебесін көтерумен қатар, діни жұмыстардың
сапасын арттырып, түрлі жат пиғылды ағымдарға
тойтарыс беру және ел жастарының шетелге білім
іздеп кетушілердің санын азайту мақсатын көздейді.
Түлектеріміз Қазақстанның дін саласында, Қазақстан
мұсылмандары діни басқармасында, мешіттерде
әртүрлі салаларда жұмыс істеп жүр. Олардың
арасында Өкіл имам деңгейіне көтерілгені де аз
емес.
Имамдар араб тілдерін жетік біліп, хадистерді
өз түпнұсқасында оқып, Құранды жан-жақты
тәпсірлеуге қол жеткізе бастады. Олардың бәрі ұзақ
уақытты, үлкен машықтануды талап етеді. Біздің
студенттер бірінші курстан бастап, араб тілінен
дәрісті араб елінен келген ұстаздардан оқиды.
Мен басқа сырт елдердің оқу орындарын, соның
ішінде діни білім беру ордаларын жиі аралаймын.
Діни оқу жүйесіне арналған конференциялар мен
басқосуларға көп қатысамын. Солардан түйгенім,
біз ТМД аумағында діни білім жүйесін құруда,
қалыптастыруда алдыңғы орындамыз деп сеніммен
айта аламын.
Имам дайындау–еліміз үшін аса жауапкершілігі

19. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
17
жоғары іс. Себебі қазіргі имамдардың жұмыс
ауқымы жаназа мен намаздан әлдеқайда кең. Олар
бүгінде қоғамда өзіндік салмағы бар рухани тұлғаға,
ағартушыға айналды. Өйткені мешіттерімізде
мыңдаған адам имамдардың сөзін тыңдайды.
Исламтану мамандығын бітірушілер тек діни
салада ғана емес, мемлекеттік құрылымдарда
түрлі діни сарапшылық, дінмен байланысты
қызметтерді атқара алады. Сонымен қатар
ғылыми, шығармашылық, баспа, жұмыстарында
да исламтанушыларға деген сұраныс артып келе
жатыр. Исламтанушыларды дайындау тек санмен
ғана емес сапаға да көңіл бөлуді қажет етеді. Осы
мақсатта «Нұр-Мүбарак» университеті көбіне
медресе түлектерін қысқартылған бағдарламамен
алуға көңіл бөлуде. Келешекте кем дегенде 1 жылдық
дайындық курстарынан өткен талапкерлерді оқуға
қабылдасақ, оң нәтиже береді деген сенімдеміз.
«Нұр-Мүбарак» университеті республикада ғана
емес ТМД аумағында өзіндік орны бар, бакалавр,
магистратура, докторантура, яғни үш сатылы оқу
жүйесін жүзеге асырып келе жатқан оқу ордасы.
Осы орайда мемлекет тарапынан исламтанушы
докторанттар мен магистранттарын дайындауға
қолдау мен мемлекеттік тапсырыстарды оң
бағалауымыз қажет. Себебі, күні бүгінге дейін
біз Қазақстанда жоғары, ғылыми дәрежесі бар
білікті ұстаздар мен ғалымдарға аса зәруміз. «Нұр-
Мүбарак» университетінің ерекшелігі Египет
тарапынан профессор, доктор ұстаздардың тікелей
араб тілінде дәріс беруінде. Қазір оқу орнымызда
профессор Жуда Абдулғани Басюни бастаған
14 ғылым докторы сабақ береді. Бұл да біздің
Қазақстандық жастардың діни білімге деген рухани
сұраныстарын, талап-тілектерін қанағаттандыру
жолындағы Үкіметіміздің қолдауы арқылы жүзеге
асып отырған жоба деп есептейміз.
Қазақстандағы дін мамандарын дайындауға
Қазақстан Республикасы Президенті әкімшілігіне
көрсетіп отырған қолдаулары үшін аса риза-
шылығымды білдіремін. Исламтану мамандығының
еліміздегі мамандықтар жіктеуішіне кіру, мемлекеттік
тапсырыстардың бөліне бастауы мешіттердегі
жоғары білімді имамдар санының көбеюіне көмегін
тигізді.
Бұл бағыттағы жұмыстардың жалғасын табуға
сіздің тарабыңыздан әлі де қамқорлық керек.
Қазір республика көлеміндегі мешіттерде діни
қызмет етушілердің саны 3900. Олардың 11
пайызының ғана арнайы жоғары білімі бар, орта
кәсіби медресе түлектерін қосқанда 26 пайызы
ғара арнайы білімді мамандар мешіттерде қызмет
атқаруда.
Демек, біздің мешіттерімізге әлі 3500-ге тарта
жоғары білімді маман қажет. Қазір «Нұр-Мүбарак»
университетінде исламтану мамандығында грант пен
ақылы бөлімде оқып жатқан бакалаврлар саны аз.
Егер елімізде әр жыл сайын 300 жігіт қолына диплом
алып, дін қызметіне тағайындалған жағдайда да
дәл бүгінгі мешіттерімізді толықтай жоғары білімді
мамандармен қамтамасыз етуге ондаған жылдар
кетеді екен.
Сол себепті жыл сайын «Нұр-Мүбарак»
университетіне бөлінетін исламтанушы бакалавр-
ларға бөлінетін гранттар саны азаймау қажет.

20. 18
НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР
Қазақстан Республикасы
Мәдениет және спорт министрі
А. Мұхамедиұлының
2014 жылғы 30 желтоқсандағы
№ 162 бұйрығы
Дінтану сараптамасын жүргізу
қағидаларын бекіту туралы
«Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы
Заңының 4-бабының 10-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Дінтану сараптамасын жүргізу қағидалары бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің Дін істері комитетіне белгіленген
заңнамалық тәртіпте:
1) осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуді;
2) осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуден кейін 10 күнтізбелік күн ішінде мерзімді баспа басылымдарына
және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жолдауды;
3) осы бұйрықты ресми жарияланғаннан кейін Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт
министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.
3. Күші жойылды деп танылсын:
1) Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасының 2012 жылғы 30 қазандағы № 112 «Дінтану
сараптамасын жүргізетін сарапшыларды іріктеу жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» бұйрығы (Нормативтік
құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу реестрінде № 8116 тіркелген, 2013 жылғы 16 қаңтардағы № 22 (27961)
«Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған);
2) Қазақстан Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасының 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 50
«Дінтану сараптамасын жүргізетін сарапшыларды іріктеу жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» Қазақстан
Республикасы Дін істері агенттігі Төрағасының 2012 жылғы 30 қазандағы № 112 бұйрығына өзгерістер
енгізу туралы» бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу реестрінде № 9103 тіркелген,
2014 жылғы 27 наурыздағы № 59 (28283) «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған).
4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Мәдениет және спорт вице-министрі М.А. Әзілхановқа жүктелсін.
5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен он күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа
енгізіледі.
Министр А. Мұхамедиұлы
Қазақстан Республикасы
Мәдениет және спорт министрі
А. Мұхамедиұлының
2014 жылғы 30 желтоқсандағы
№ 162 бұйрығымен
бекітілген
Дiнтану сараптамасын жүргiзу қағидалары
1. Жалпы ережелер
1. Дiнтану сараптамасын жүргiзу қағидалары дiнтану сараптамасын жүргiзу тәртiбiн айқындайды.
2. Дiнтану сараптамасының (бұдан әрі – сараптама) жүргізілуін діни қызмет саласындағы мемлекеттік
реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) қамтамасыз етеді.
2. Дінтану сараптамасын жүргізудің объектілері мен субъектілері
3. Сараптама объектілеріне:

21. МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ДІН
ҚазақстанРеспубликасыМәдениетжәнеспортминистрлігіДіністерікомитетініңжурналы
1 (32) 2015
19
діни бірлестіктердің құрылтай құжаттары;
діни мазмұндағы құжаттар (діни бірлестіктердің құрылымын, діни ілімінің негіздерін, діни практикасын
айқындайтын құжаттар, сондай-ақ діни қызметтің нысандары мен әдістерін сипаттайтын құжаттар);
діни білім беру бағдарламалары;
діни мазмұндағы ақпараттық материалдар мен әдебиет және діни мақсаттағы заттар жатады.
4. «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы
Заңының 6-бабының 3-тармағына сәйкес дінтану сараптамасын дінтану саласында арнайы білімі бар
адамдар, қажет болған жағдайда мемлекеттік органдардың өкілдерін және өзге мамандарды тарта отырып,
жүргізеді.
3. Сараптама жүргізудің негіздері
5. Сараптама жүргізудің негіздері:
1) жеке және (немесе) заңды тұлғалардың уәкілетті органға өтініштері;
2) Қазақстан Республикасы ұйымдарының кітапхана қорларына, сондай-ақ уәкілетті органға діни
әдебиеттің, діни мазмұндағы өзге де ақпараттық материалдардың келіп түсуі;
3) жеке тұлғалардың миссионер ретінде тіркеу және діни бірлестіктерді тіркеу туралы өтініші;
4) жеке өзі пайдалануға арналған материалдарды қоспағанда, діни мазмұндағы ақпараттық
материалдардың әкелінуі;
5) уәкілетті орган басшысының бұйрығы болып табылады.
4. Дінтану сараптамасын жүргізу тәртібі
6. Сараптамаға:
1) объект мазмұнының нақты діни ілімге тиесілігін анықтау, объектінің мазмұнында аксиологиялық
бейтараптықтың сақталуын зерттеу, сондай-ақ діни көзқарастар мен діни тәжірибесінің ілімді ұстанушыларға
және қоғамның өзге мүшелеріне негативті ықпал ету мүмкіндігіне баға беру;
2) уәкілетті орган тарапынан қойылған сұрақтарды ескере отырып, сараптама объектілерін қарастыру.
Діни бірлестіктердің құрылтай құжаттарын қарастыру барысында діни бірлестіктердің қызметін, оның ішінде
оның іс жүзіндегі қызметінің нысандары мен әдістерін зерделеу жүргізіледі;
3) сараптама объектісінде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңнамасының нормаларына
қайшылықтардың, сондай-ақ Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын
бұзылуын зерделеу.
7. Сараптаманы жүргізу үшін уәкілетті органның кеңсесіне мынадай құжаттар ұсынылады:
1) осы Қағидаларға қосымшаға сәйкес нысан бойынша өтініш;
2) жеке тұлғалар үшiн – жеке басын куәландыратын құжаттың көшiрмесi немесе заңды тұлғалар үшiн
салыстырып тексеру мақсатында құжаттардың түпнұсқасын міндетті түрде ұсына отырып – діни бірлестікті
мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің* немесе анықтаманың көшiрмесi;
Ескертпе:* «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар
енгізу туралы» 2012 жылғы 24 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы қолданысқа енгізілгенге
дейін берілген заңды тұлғаны (филиалды, өкілдікті) мемлекеттік (есептік) тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәлік
заңды тұлға өз қызметін тоқтатқанға дейін жарамды болып табылады;
3) сараптама объектісінің Қазақстан Республикасы ұйымдарының кітапхана қорларына түскенін растайтын
құжаттың көшірмесі не миссионерлерді немесе діни бірлестікті тіркеу үшін берілген өтініштің көшірмесі, не
Қазақстан Республикасының аумағына әкелінгенін растайтын құжаттың көшірмесі;
4) сараптама объектілері. Ұсынылған материал шет тілінде болған жағдайда, оның мемлекеттік не орыс
тілдеріндегі нотариалды куәландырылған теңтүпнұсқалы аудармасы беріледі. Объект жинақталған, ақаусыз
және зақымдалмаған күйде ұсынылады.
8. Сараптама осы Қағидалардың 7-тармағында көрсетілген құжаттар ұсынылған күннен бастап отыз
күнтізбелік күн ішінде жүргізіледі.
9. Уәкілетті орган сарапшыны (сарапшыларды) тағайындайды. Мемлекеттік органдардың өкілдері және
басқа мамандар тартылған жағдайда, сондай-ақ үш сарапшыдан артық тағайындалған кезде уәкілетті орган
сарапшылар тобын құрады.
10. Уәкілетті орган сарапшыға (сарапшыларға) объект бойынша сараптама жүргізу үшін сұрақтар тізбесін
ұсынады.
11. Сарапшыда (сарапшыларда) қолда бар объект бойынша материалдар толық болмаған жағдайда
уәкiлеттi орган мүдделi дiни бiрлестiктерге, Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдарына, ұйымдар
мен қоғамдық бiрлестiктерге, халықаралық ұйымдарға (Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгi
арқылы) сұрау салулар жiберу арқылы қосымша материалдар мен ақпараттар алуға жәрдем көрсетедi.