1. สมัยสมบูรณาญาสิทธิราช (พ.ศ.1893-2475)สมัยกรุงศรีอยุธยา
กรุงศรีอยุธยาสถาปนา เมื่อปี พ.ศ.1893 โดยพระเจ้าอู่ทอง(พระรามาธิบดีที่ 1) สมัยกรุงศรีอยุธยามีการปกครองแบบราชาธิปไตยหรือสมบูรณาญา
สิทธิราช โดยสมบูรณ์แบบ คืออานาจอยู่ที่กษัตริย์เพียงพระองค์เดียว โดยเชื่อถือตามคติพราหมณ์ตามแบบพวกเขมรว่ากษัตริย์เป็นผู้ได้รับอานาจจากสวรรค์
ฐานะของกษัตริย์จึงเป็น “สมมติเทพ” ทรงมีอานาจที่จะกาหนดชะตาชีวิตของใครก็ได้จึงเรียกระบบการปกครองนี้ว่า “ระบบเทวสิทธิ์”(Divine Right) ลักษณะ
การปกครองเป็นแบบนายปกครองบ่าว หรือ “เจ้าปกครองไพร่ ฐานะของกษัตริย์กับประชาชนจึงห่างไกลกัน ข้าราชบริพารเป็นสื่อกลางระหว่างกษัตริย์ และ
ประชาชน จึงเกิดเป็นระบบเจ้าขุนมูลนาย หรือศักดินาขึ้นระบบเจ้าขุนมูลนายหรือศักดินาเกิดขึ้นเพราะกรุงศรีอยุธยาอยู่ในสภาวะสงครามตลอดเวลา จึง
จาเป็นต้องให้พลเมืองทุกคนอยู่ในสังกัดของเจ้าขุนมูลนายเพื่อว่าเมื่อมีศึกสงครามพระมหากษัตริย์จะได้สั่งการ ให้เจ้าขุนมูลนายเกณฑ์ไพร่พลมาช่วยทาสงคราม
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

2. ป้องกันบ้านเมืองได้พระเจ้าอู่ทอง (พระรามาธิบดีที่ 1) ทรงวางระบบการปกครองดังนี้ ส่วนกลางเป็นแบบจตุสดมภ์ โดยมีเสนาบดี 4 คน คือ ขุนเมือง ขุนวัง
ขุนคลัง และขุนนา เป็นผู้ดูแลกิจกรรมหลัก 4 ประการของการบริหารราชการแผ่นดิน มีการแบ่งหัวเมือง 3 ระดับ คือ หัวเมืองชั้นใน หัวเมืองชั้นนอก และเมือง
ประเทศราช
สมัยพระบรมไตรโลกนาถ - สมัยรัชกาลที่ 4
ในสมัยพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ.1991-2031)มีการปรับปรุงระบบบริหารใหม่โดยแยกเป็นฝ่ายทหารและพลเรือนหัวหน้าฝ่ายพลเรือน เรียกว่า“สมุ
หนายก” รับผิดชอบด้านการบริหารพลเรือนเกี่ยวกับ เมือง วัง คลัง นา หัวหน้าฝ่ายทหาร เรียกว่า “สมุหกลาโหม” รับผิดชอบด้านการทหารและป้องกัน
ประเทศ เช่น กรมช้าง กรมม้า กรมทหารราบ ส่วนในด้านภูมิภาคได้มีการปฏิรูปการปกครองโดยรวมอานาจไว้ที่ศูนย์กลาง คือ เมืองหลวง มากขึ้นขยายเขตหัว
เมืองชั้นในให้กว้างขวางขึ้น หัวเมืองชั้นนอกให้เรียกเป็นหัวเมืองชั้นเอก โท ตรี ตามลักษณะความสาคัญและขนาดของพื้นที่ และส่งพระราชวงศ์ หรือขุนนางไป
ดูแลต่างพระเนตรพระกรรณ เมืองประเทศราชยังคงให้ปกครองตนเอง และส่งบรรณาการ 3 ปีต่อครั้ง
ปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา(สมัยพระเพทราชา) จึงมีการปรับปรุงระบบการปกครองอีกครั้งหนึ่ง โดยแยกหัวเมืองนอกเขตราชธานีเป็น 2 ภาค หัวเมืองภาคเหนือ
ให้สมุหนายกเป็นผู้รับผิดชอบ ทั้งฝ่ายทหารและพลเรือน หัวเมืองภาคใต้ให้สมุหกลาโหม เป็นผู้รับผิดชอบดูแล ทั้งฝ่ายทหารและพลเรือนเช่นกัน ในด้านการ
ปกครอง มีการปรับปรุงหัวเมืองภูมิภาค 3 ส่วน คือ หัวเมืองฝ่ายเหนือ สังกัดสมุหนายก หัวเมืองฝ่ายใต้ สังกัดสมุหกลาโหม หัวเมืองชายทะเลตะวันออก และ
เมืองท่า สังกัดกรมท่า
ในสมัยกรุงธนบุรีและรัตนโกสินทร์ตอนต้น ยังคงใช้รูปแบบการปกครองแบบอยุธยาตอนปลายแต่บทบาทกษัตริย์ในฐานะสมมติเทพเริ่มค่อย ๆลด
ความสาคัญลง โดยเฉพาะรัชกาลที่ 4 ทรงดื่มน้าพิพัฒน์สัตยาร่วมกับขุนนางข้าราชการทั้งหลาย จึงทาให้ความสัมพันธ์ระหว่างกษัตริย์กับประชาชนมีความ
ใกล้ชิดกันมากขึ้นเหมือนสมัยสุโขทัย
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

3. ลาดับพระมหากษัตริย์ในสมัยอยุธยา
ราชวงศ์อู่ทอง (ครั้งที่ 1)
พระบรมรูป พระบรม
ลาดับ พระนาม พระราชสมภพ เริ่มครองราชย์ สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
สาทิสลักษณ์
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1
1 พ.ศ. 1855 พ.ศ. 1893 พ.ศ. 1912 20 ปี
(พระเจ้าอู่ทอง)
2 พ.ศ.
สมเด็จพระราเมศวร พ.ศ. 1885 พ.ศ. 1912 พ.ศ. 1913 ไม่ถึง 1 ปี
(1) 1938
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

4. ราชวงศ์สุพรรณภูมิ (ครั้งที่ 1)
ลาดับ ตราแผ่นดิน พระนาม พระราชสมภพ เริ่มครองราชย์ สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
สมเด็จพระบรม
3 ราชาธิราชที่ 1 ? พ.ศ. 1913 พ.ศ. 1931 18 ปี
(ขุนหลวงพะงั่ว)
สมเด็จพระเจ้าทองลัน
4 ? พ.ศ. 1931 7 วัน
(เจ้าทองจันทร์)
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

5. ราชวงศ์อู่ทอง (ครั้งที่ 2)
ลาดับ พระบรมสาทิสลักษณ์ ตราแผ่นดิน พระนาม พระราชสมภพ เริ่มครองราชย์ สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
2
สมเด็จพระราเมศวร พ.ศ. 1885 พ.ศ. 1931 พ.ศ. 1938 7 ปี
(2)
สมเด็จพระราม
5 พ.ศ. 1899 พ.ศ. 1938 พ.ศ. 1952 ? 15 ปี
ราชาธิราช
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

6. ราชวงศ์สุพรรณภูมิ (ครั้งที่ 2)
ลาดับ พระบรมสาทิสลักษณ์ ตราแผ่นดิน พระนาม พระราชสมภพ เริ่มครองราชย์ สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
สมเด็จพระอินทราชา
6 พ.ศ. 1902 พ.ศ. 1952 พ.ศ. 1967 15 ปี
(เจ้านครอินทร์)
สมเด็จพระบรม
7 ราชาธิราชที่ 2 ? พ.ศ. 1967 พ.ศ. 1991 24 ปี
(เจ้าสามพระยา)
สมเด็จพระบรมไตร
8 พ.ศ. 1974 พ.ศ. 1991 พ.ศ. 2031 40 ปี
โลกนาถ
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

7. สมเด็จพระบรม
9 ? พ.ศ. 2031 พ.ศ. 2034 3 ปี
ราชาธิราชที่ 3
10 สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 พ.ศ. 2015 พ.ศ. 2034 พ.ศ. 2072 38 ปี
สมเด็จพระบรม
11 ราชาธิราชที่ 4 ? พ.ศ. 2072 พ.ศ. 2076 4 ปี
(หน่อพุทธางกูร)
12 พระรัษฎาธิราช พ.ศ. 2072 พ.ศ. 2077 5 เดือน
13 สมเด็จพระไชยราชาธิราช ? พ.ศ. 2077 พ.ศ. 2089 13 ปี
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

8. พระยอดฟ้า
14 พ.ศ. 2078 พ.ศ. 2089 พ.ศ. 2091 2 ปี
(พระแก้วฟ้า)
42 วัน
- ขุนวรวงศาธิราช ? พ.ศ. 2091 (ไม่ได้รับการ
ยกย่อง)
สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ
15 พ.ศ. 2048 พ.ศ. 2091 พ.ศ. 2111 20 ปี
(พระเจ้าช้างเผือก)
7 สิงหาคม
16 สมเด็จพระมหินทราธิราช พ.ศ. 2082 พ.ศ. 2111 1 ปี
พ.ศ. 2112
เสียกรุงครั้งที่ 1
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

9. ราชวงศ์สุโขทัย
ลาดับ พระบรมสาทิสลักษณ์ พระบรมรูป ตราแผ่นดิน พระนาม พระราชสมภพ เริ่มครองราชย์ สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
สมเด็จพระมหา
ธรรมราชาธิราช
17 พ.ศ. 2059 พ.ศ. 2112 พ.ศ. 2133 21 ปี
(สมเด็จพระสรร
เพชญ์ที่ 1)
สมเด็จพระ
นเรศวรมหาราช 29 กรกฎาคม 25 เมษายน
18 พ.ศ. 2098 15 ปี
(สมเด็จพระสรร พ.ศ. 2133 พ.ศ. 2148
เพชญ์ที่ 2)
สมเด็จพระเอกา
ทศรถ 25 เมษายน
19 พ.ศ. 2153 พ.ศ. 2153 5 ปี
(สมเด็จพระสรร พ.ศ. 2148
เพชญ์ที่ 3)
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

10. พระศรี
เสาวภาคย์
20 ? พ.ศ. 2153 2 เดือน
(สมเด็จพระสรร
เพชญ์ที่ 4)
สมเด็จพระเจ้า
ทรงธรรม 12 ธันวาคม
21 ? พ.ศ. 2154 17 ปี
(สมเด็จพระบรม พ.ศ. 2171
ราชาที่ 1)
สมเด็จพระ
22 ? พ.ศ. 2171 พ.ศ. 2173 1 ปี 8 เดือน
เชษฐาธิราช
23 พระอาทิตยวงศ์ พ.ศ. 2161 พ.ศ. 2173 36 วัน
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

11. ราชวงศ์ปราสาททอง
พระบรมรูป พระบรม พระราช
ลาดับ พระนาม เริ่มครองราชย์ สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
สาทิสลักษณ์ สมภพ
สมเด็จพระเจ้า
ปราสาททอง
24 พ.ศ. 2143 พ.ศ. 2173 พ.ศ. 2199 25 ปี
(สมเด็จพระสรร
เพชญ์ที่ 5)
สมเด็จเจ้าฟ้าไชย
25 (สมเด็จพระสรร ? พ.ศ. 2199 9 เดือน
เพชญ์ที่ 6)
สมเด็จพระศรีสุธรรม 2 เดือน
26 ราชา ? พ.ศ. 2199
(พระสรรเพชญ์ที่ 7) 17 วัน
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

12. สมเด็จพระนารายณ์
มหาราช 11 กรกฎาคม
27 พ.ศ. 2175 พ.ศ. 2199 พ.ศ. 2231 32 ปี
(สมเด็จพระ พ.ศ. 2231
รามาธิบดีที่ 3)
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

13. ราชวงศ์บ้านพลูหลวง
พระราช เริ่ม
ลาดับ พระบรมรูป พระบรมสาทิสลักษณ์ พระนาม สิ้นรัชกาล สวรรคต รวมปีครองราชย์
สมภพ ครองราชย์
28 สมเด็จพระเพทราชา พ.ศ. 2175 พ.ศ. 2231 พ.ศ. 2246 15 ปี
สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8
29 (สมเด็จพระสุริเยนทราธิบดี) พ.ศ. 2204 พ.ศ. 2246 พ.ศ. 2251 5 ปี
(พระเจ้าเสือ)
สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9
30 ? พ.ศ. 2251 พ.ศ. 2275 26 ปี
(สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระ)
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕

14. 31 สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ? พ.ศ. 2275 พ.ศ. 2301 26 ปี
สมเด็จพระเจ้าอุทุมพร
32 ? พ.ศ. 2301 พ.ศ. 2339 2 เดือน
(ขุนหลวงหาวัด)
สมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อัมริ 7 เมษายน 26 เมษายน
33 นทร์ ? พ.ศ. 2301 9 ปี
(พระเจ้าเอกทัศ) พ.ศ. 2310 พ.ศ. 2311
เสียกรุงครั้งที่ 2
©ห้ องสมุดโรงเรี ยนปิ ยะบุตร์ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๕