5. çözünürlük
Çözünürlük genellikle iki farklı derişim birimiyle
ifade edilir.
Bunlardan biri, 100 g suda ya da 100 g çözücüde
çözünen en fazla madde miktarıdır.
Bu birim, genellikle çok çözünen maddeler için
kullanılan birimdir.
Örneğin 20 °C’ta KOH’in sudaki çözünürlüğü, 112 g
KOH/100 g sudur.
6. Çözeltilerde Çözünen Madde Miktarı Nasıl İfade
Edilir?
Çözeltiler, önceki bölümde de ifade edildiği gibi
çözücü ve çözünenden oluşmaktadır.
Dolayısıyla aşağıda verildiği gibi
Herhangi bir çözeltinin kütlesi (mçözelti), çözücü
kütlesi (mçözücü) ile çözünen kütlesi (mçözünen)
toplamına eşittir.
Benzer şekilde herhangi bir çözeltinin hacmi (Vçözelti),
çözücü hacmi (Vçözücü) ile çözünen hacmi
(Vçözünen) toplamına eşittir.
7. mçözelti = mçözücü + mçözünen
Vçözelti = Vçözücü + Vçözünen
Çözeltilerde Çözünen Madde Miktarı Nasıl İfade
Edilir?
8. Herhangi bir çözeltide çözünen madde
miktarı, derişim ya da konsantrasyon
sözcükleriyle ifade edilir.
Derişim, verilen bir çözücüde ya da
çözeltide bulunan çözünen miktarının
ölçüsü olarak tanımlanır.
Çözeltilerde Çözünen Madde Miktarı Nasıl İfade
Edilir?
9. Kütlece Yüzde
Kütlece yüzde,
“100 g çözeltide çözünen maddenin gram miktarı”
olarak tanımlanır ve %(m/m) şeklinde gösterilir.
%(m/m) = x 100
mçözünen
mçözelti
10. Kimyasal maddelerin saflık dereceleri genellikle
kütlece yüzde birimiyle verilir.
Bu nedenle çoğu zaman parantez içindeki (m/m)
ifadesi yazılmaz.
Dolayısıyla eğer herhangi bir sonuç sadece %
şeklinde gösterilmişse bunun anlamı kütlece
yüzde demektir.
Kütlece Yüzde
11. ÖRNEK
220 g suda 55 g Na2CO3 katısının çözünmesiyle
hazırlanan çözeltinin derişimini %(m/m) olarak
hesaplayınız.
12.
13. Derişimi kütlece %40 olan 250 g KNO3 çözeltisi
hazırlayabilmek için kaç g KNO3 katısı gerekir?
ÖRNEK
14. ALIŞTIRMA
120 g suda 36 g NaCl katısının çözünmesiyle
hazırlanan çözeltinin derişimini kütlece yüzde
olarak hesaplayınız.
Derişimi kütlece %30 olan 150 g KI çözeltisi
hazırlayabilmek için kaç g su gerekir?
15. Kütle/Hacim Yüzdesi
kütle/hacim yüzdesi “100 mL çözeltide
çözünen maddenin gram miktarıdır.” ve
%(m / V) şeklinde gösterilir. Kütle /hacim
yüzdesi aşağıdaki eşitlikle hesaplanabilir:
%(m/V) = x 100
mçözünen
Vçözelti
16. ÖRNEK
180 mL etil alkolde 18 g C6H12O6 katısının çözünmesiyle
hazırlanan çözeltinin derişimini %(m/V) olarak
hesaplayınız.
Çözüm
Katı madde sıvıda çözündüğünde hacmin değişmeyeceği
kabul edilir. Bu nedenle çözeltinin hacmi, çözücünün
hacmine eşittir.
17. ALIŞTIRMA
200 mL eterde 20 g nişastanın
çözünmesiyle hazırlanan çözeltinin
derişimini %(m/V) ve %(m/m) olarak
hesaplayınız (deter= 0,7 g mL—1).
18. Hacimce Yüzde
Hacimce yüzde,
“100 mL çözeltide çözünen maddenin mL
miktarıdır.”
%(V/ V) şeklinde gösterilir
Hacimce yüzde aşağıdaki eşitlikten yararlanılarak
hesaplanabilir:
19. ÖRNEK
150 mL suda 50 mL etil alkolün çözünmesiyle hazırlanan
çözeltinin derişimini %(V/V) ve (%m/m) olarak
hesaplayınız (etil alkol = 0,8 g/mL).
20.
21. ALIŞTIRMA
Derişimi kütlece %59 olan etil alkol-su
çözeltisinin derişimini hacimce yüzde olarak
hesaplayınız (dsu = 1 g/mL; detil alkol = 0,8
g/mL).
22. ppm ve ppb
Bazı çözeltilerde çözünen madde miktarı çok azdır.
Çözünen maddenin derişimi kütlece yüzde, molarite
gibi birimlerle ifade edilmeye çalışıldığında çok küçük
değerler bulunur.
Bu sorunu ortadan kaldırmak için “ppm” ve “ppb”
birimleri tanımlanmıştır.
ppm, İngilizce milyonda kısım anlamına gelen
kelimelerin ilk harflerinin kısaltmasıdır
ve “106 g çözeltide çözünen maddenin gram miktarı”
olarak tanımlanır.
23. • ppb ise yine İngilizce ama bu kez milyarda kısım
anlamına gelen kelimelerin ilk harflerinin
kısaltmasıdır ve
• “109 g çözeltide çözünen maddenin gram miktarı”
olarak ifade edilmektedir.
ppm ve ppb
25. ppm ve ppd
6.10-6 gram Ca(NO3)2 katısının suda çözünmesiyle
hazırlanan 1 kg çözeltinin derişimi kaç ppb’dir?
A.0,6 B.0,8 C.2 D.2,8 E.6
Ocak ayı verilerine göre Ankara’da yapılan
ölçümlerde solunan havada 20 ppm SO2 gazı
ölçüldüğüne göre 130 gram havada kaç gram SO2
gazı bulunur?
A.1,3.10-3 B.2,6.10-3 C.3,9.10-3 D.5,2.10-3 E.6,9.10-3
26. 2.4. Çözeltilerin Günlük Yaşamla İlgili Özellikleri
Çözüneni katı olan çözeltilerin donma sıcaklığı, çözücünün
donma sıcaklığından daha düşüktür.
Çözüneni katı olan çözeltilerin kaynama sıcaklığı,
çözücünün kaynama sıcaklığından daha yüksektir.
Çözeltilerin donma sıcaklığı ile saf çözücünün donma
sıcaklığı arasındaki fark ya da çözeltinin kaynama sıcaklığı
ile çözücünün kaynama sıcaklığı arasındaki fark, derişime
bağlıdır.
Çözeltilerin donma sıcaklığının saf çözücülere daha düşük
olması önemli bir özelliktir. Günlük yaşamda bu özellikten
çok fazla yararlanılır. Örneğin buzlanmayı önlemek için
kışın yollarda tuzlama yapılır ya da taşıtların
radyatörlerindeki suya antifriz katılır.
27. 2.4. Çözeltilerin Günlük Yaşamla İlgili Özellikleri
Çözeltilerin günlük yaşamla ilgili diğer bir önemli
özelliği, osmoz olayı sonucunda oluşan osmotik
basınçtır.
28. 2.4. Çözeltilerin Günlük Yaşamla İlgili Özellikleri
Osmoz, temelde çözücü maddelerin çok yoğun
ortamdan az yoğun ortama geçmesi şeklindeki bir
difüzyondur.
Difüzyon, dolayısıyla da osmoz olayı kendiliğinden
gerçekleşen bir olaydır.
Bu olayın tersine çevrilebilmesi için bir dış etki gerekir.
Bu dış etki basınçtır.
Eğer osmoz olayının gerçekleştiği sistemde derişik
çözeltinin olduğu bölgeye osmotik basınçtan daha
büyük bir basınç uygulanırsa olay tersine çevrilir.
Bu olaya ters osmoz denir
29. 2.4. Çözeltilerin Günlük Yaşamla İlgili Özellikleri
Ters osmoz yöntemi özellikle
demir çelik sanayisi, kaplama
sanayisi ve tekstil sanayisinde
yaygın olarak kullanılmaktadır.
Meyve suyu ve salça sanayisinde daha konsantre
ürün elde etmek için de ters osmoz yöntemi
uygulanmaktadır.
30. DEĞERLENDİRME
Çözücü-çözünen arasındaki etkileşimler, çözünen-çözünen arasındaki
etkileşimlerden daha büyükse çözünme olayı gerçekleşir. D
KNO3 tuzu suda çözünürken çözücü-çözünen arasındaki etkileşimler
dipol-dipol etkileşimleri olarak sınıflandırılır. Y
5 gram şekerin 45 gram suda çözünmesiyle oluşturulan çözeltinin
derişimi kütlece %10'dur. D
30 gram şekerin 170 gram suda çözünmesiyle hazırlanan çözeltinin
derişimini kütlece yüzde olarak hesaplayınız.
Aşağıdaki maddelerin kaynama sıcaklıklarını büyükten küçüğe doğru
sıralayınız.
a) %10 şekerli su b) Saf su c) %20 şekerli su
%20 şekerli su > %10 şekerli su > Saf su
