1. XX.MENDEKO
ASMAKIZUNAK

2. PENIZILINA
• Antibiotiko betalaktamiko hau, Alexander Fleming mediku
eskoziarrak aurkitu zuen 1929an. Aurkitutako lehen antibiotikoa izan
zen. Penicillium notatum izeneko onddoak sortzen du penizilina era
naturalean.
• Fleming-en aurkikuntza kasualitatearen ondoriotzat jotzen da.
Mediku eskoziarra Staphylococcus aureus bakterioarekin lanean
zebilen. Ustekabean, Penicillium notatum lizunaz bere kultibo
bakteriarrak kutsatu zirenean, Staphylococcus ez zela hazten
ohartu zen. Ondorioz, onddoak bakterioaren hazkuntza galerazten
zuen substantzia bat ekoiztu behar zuela ondorioztatu zuen
Fleming-ek.
• Urte batzuk beranduago Howard Florey eta Ernst Boris Chain
ikertzaileek penizilina purifikatzea lortu zuten. Purifikatu ondoren
laborategiko saguen gaixotasun infekziosoak osatzeko gaitasuna
zuela ikusi zuten, eta hortik abiatuta 1940 urtearen inguruan
arrakasta handiz egin zituzten lehenengo saioak gizakiengan.Nobel
Saria eskuratu zuten Fleming, Florey eta Chain-ek 1945ean.

3. BOMBILA
• Bonbilla goritasunaren bidez argia sortzen duen gailu bat da. Argia harizpi metaliko
• bat berotuz sortzen da korronte elektrikoa harizpitik igarotzean, Joule efektua dela-
eta. Gaur egungoak ez dira erabat eraginkorrak, erabiltzen duten elektrizitatetik
%90a bero bihurtzen dute.
• Argiontzi asmatzea Edisoni eransten zaio, argiontziren garapenera lagunduz 1879-ko
urriaren 21ean erabilgarri eta bideragarri bonbilla batek, 48 ordu jarraian argitu
zuena, sortuz. Gaur egun badakigu, erlojugile batek, Heinrich Goebel izenekoa, hiru
hamarkada aurretik bonbilla baliagarriak egin zituen. Diseinu anitzak beste
asmatzaile batzuetatik garatu izan ziren dagoeneko laborategietan. Joseph Swan,
Henry Woodward, Mathew Evans, James Bowman Lindsay, William Sawyer,
Humphrey Davey eta Goebelek berak.
• Heinrich Goebelek 1854an,askok lehenengo argiontzitzat dute, egin zuen, oxidazio
saihesteko hutsa eginda zeukan beirazko anpulu barruan banbu ikaztutazko harizpi
bat sartuz. Hurrengo bost urtetan zehar bonbillako garapenarekin jarraitu zuen, 400
ordu funtzionamendu arte lortuz. Ez zuen patentea eskatu segidan, baina 1893an,
ber heriotzako urtea hain zuzen ere, bere asmakizuna Edisonena baino lehenagoa
izan zela onartu zen.

4. HEGAZKINA
• Hegazkina aireontzi hegalduna da, hegan egin
dezakeena. Bere pisua airearena
• baino handiagoa da, eta hegan egiteko indar
aerodinamikoan oinarritzen da, hego batetik pasatzen
den airearen presioak ezberdinak baitira behealdean eta
goialdean. Honetarako hegoak forma berezi bat eduki
behar du.
• 1903an Wright anaiek lehenengo hegaldi propultsatu eta
kontrolatua egin zutenetik, asko aurreratu da
hegazkingintzan. Garraio bide nagusienetarikoa da,
egunean milioika pertsonek erabiltzen dutelarik, eta
zamak eramateko bide azkarra ere bada. Aeronautika
deritzan zientzia oso bat garatu da beraien inguruan.

5. PILULA ANTISORGAILUA
• Emakumeek erabiltzen duten aho bidezko antisorgailu
bat da. Emakumearen hormona zikloan du eragina, eta
haurdunaldia ekiditen du. Eraginkortasun handiko
antisorgailua da pilula, eta gaur egun iraganean baino
bigarren mailako ondorio gutxiago ditu. Ez du ordea sexu
bidezko gaixotasunengandik babesten. Bi sustantziek
osaturiko medikamendua da: estrogenoak eta
progesterona, eta emakumezkoen hormonen antzerako
sintetikoak dira. Sustantziak odolaren bitartez gorputz
osoan zehar zabaltzen dira eta ez diete uzten
obulutegieiobulurik sortzen. Medikuak kontrolatu behar
du metodo hau, eta emakume batzuk dituzten
gaixotasen arabera ezin dituzte erabili.

6. PLASTIKOAK
• Plastikoa kimika eta teknologiaren ikuspegitik
material organiko polimerikoak dira. Karbono,
oxigeno eta hidrogenozko (eta neurri txikiagoan
fluor, kloro, nitrogeno edo siliziozko) molekula
erraldoiez osaturik daude eta pisu molekular
altua dute.
• Molekulen sorburua naturala edo sintetikoa izan
daiteke. Naturalen artean zelulosa, argizaria eta
kautxua dugu eta sintetikoetan, besteak beste,
bakelita, polietilenoa eta nylona.

7. AUTOA
• Aurreneko auto antzekoak lurrinez mugitutako
ibilgailuak ziren, XVIII. mendean, baina XIX.
mendera arte ez zuten asmatu eztanda motorra,
eta 1895ean eman zioten lehenbiziko patentea
gasolina auto modernoari, Estatu Batuetan.
Zehatzago, 1891ko irailaren 20an gasolinarekin
zebilen lehen autoa irten zen Springfielden
(Masachusets, AEB), baina 1896an hasi ziren
salmentak. XX mendeak ordura arte egina osatu
eta hobetu egin du eta egunetik egunera aurrera
egiten ari dira bide horretan eta bide berriak
urratzeko ahaleginetan.