W prezentacji pokazuję wybrane wyniki badań nad lokalną pamięcią zbiorową przeprowdzone w latach 2010-2012 w Białymstoku i Lublinie. Artykuł na ten temat mozna znaleźć http://pbc.biaman.pl/Content/15530/Pogranicze_t_XVIII_druk.pdf

1. "(Nie)pamięć miasta czyli o czym
pamięta się i zapomina w historii
Białegostoku i Lublina
Dr Katarzyna Sztop-Rutkowska
Instytut Socjologii
Uniwersytet w Białymstoku

2. Pamięć społeczna/ zbiorowa
Pamięć społeczna to zespół wyobrażeń o
przeszłości grupy, a także wszystkie postacie i
wydarzenia z tej przeszłości, które są w
najróżniejszy sposób upamiętniane, to również
rozmaite formy tego upamiętniania
(B. Szacka).

3. Orientacje temporalne
Z sentymentem • Akceptacja 71% - 66,%
myślę o • Negacja 13% - 14%
przeszłości
Żyję głównie • Akceptacja 52% - 45%
dniem • Negacja 35% - 39%
dzisiejszym
Zawsze z • Akceptacja 81% - 75%
nadzieją patrzę • Negacja 10% -13%
w przyszłość

4. Orientacje temporalne - przyszłość
Czas, o którym
się nie myśli
Czas, przysparzający
kłopotów
Czas, na który się
czeka

5. Tradycja
 Tradycja to ważny element życia, powinno się o
niej pamiętać w pewnych momentach (powyżej
70%)
 Tradycja jest najważniejszym drogowskazem,
według którego powinno się postępować w życiu
(powyżej 20%)
 Tradycja jest we współczesnym świecie zbędnym
balastem, od którego powinno się uwolnić
(powyżej 2%)

6. Erupcja pamięci
 Specyfika krajów postkomunistycznych –
specyfika Polski
 Efekty globalizacji ekonomicznej i kulturowej
 Procesy demokratyzacji i upodmiotowienia
mniejszości
 Przejście od pamięci komunikacyjnej do
kulturowej (II wojna światowa, Zagłada)

7. CBOS, 2009

8. Przemiany pamięci w Polsce
Przywracanie pamięci narodowej
Pluralizacja dyskursu
Teatralizacja upamiętnienia
Komercjalizacja pamięci

9. Badania Procesy kształtowania
się pamięci lokalnej: Białystok-
Lublin 2009-2011
 Zespół: prof. Edmund Dmitrów, dr Katarzyna
Sztop-Rutkowska, mgr Maciej Białous
 Badanie pamięci lokalnej na przykładzie dwóch
wschodnich dużych miast
 urban studies
 4 warstwy źródeł

10. Przestrzeń
miejska
Świadomość
Świadomość Pamięć elit
mieszkańców lokalna symbolicznych
Źródła
zastane

11. Białystok&Lublin
• wielokulturowość,
peryferyjność, wielkość,
Podobieństwa regionalne metropolie,
„wspólnota dziejów”
• Białystok: „miasto o
krótkiej pamięci”?
Różnice • Lublin: „wielokulturowe
miejsce pamięci ”?

12. Czy P. zdaniem w Lublinie/ Białymstoku w wystarczającym
stopniu przypomina się o historii tego miasta?
Lublin Białystok
70
60
50
40
30
20
10
0
Nie przypomina Przypomina się Przypomina się Przypomina się Przypomina się
się w ogóle za mało tyle, ile trzeba za dużo zdecydowanie
za dużo

13. Najważniejsze miejsca
Białystok Lublin
Pałac 92 Zamek Lubelski 79
Branickich
kościół 57 Stare Miasto 64
„farny”
Ratusz 42 Majdanek 50
Kościół św. 36 Kaplica św. 21
Rocha Trójcy
Cerkiew św. 10 Katedra 18
Mikołaja
Pomnik 10 Pomnik Unii 15
Marszałka Lubelskiej
Piłsudskiego

14. Czy są wśród historycznych miejsc lub obiektów w P.
mieście takie, które są P. zdaniem zaniedbane, a
zasługują na ochronę?
nie ma takich miejsc
zabytkowe ulice i place
zabytki Starego Miasta
kamienice sprzed II wojny światowej
pamiątki po społeczności żydowskiej
Lublin
stare obiekty przemysłowe
Białystok
cmentarze wojskowe
stara architektura drewniana
0 10 20 30 40

15. Czy należy chronić starą architekturę
nawet, jeśli stanowi ona przeszkodę w rozwoju
miasta?
LUBLIN
Tak, nawet kosztem rozwoju
12.3 miasta
36.2
Tak, ale tylko wtedy, gdy jest
bardzo wartościowa i nie
stanowi bariery w rozwoju
miasta
51.2 Stara architektura nie
powinna być barierą w
rozwoju miasta.

16. BIAŁYSTOK
13.5 21.2
Tak, nawet kosztem rozwoju
miasta
Tak, ale tylko wtedy, gdy
jest bardzo wartościowa i
nie stanowi bariery w
rozwoju miasta
Stara architektura nie
powinna być barierą w
63.6 rozwoju miasta.

17. Skąd przede wszystkim czerpie P.
wiedzę na temat przeszłości miasta?
Białystok Lublin
80
70
60
50
40
30
20
10
0
media internet powieści rodzinne
o festyny, obchody świąt i rocznic
książki
wystawy, ekspozycje

18. Tematy poruszane w rozmowach z
rodziną i/ lub znajomymi
Białystok Lublin
 II wojna światowa i  II wojna światowa i
okupacja miasta 40% okupacja miasta 30%
 Historia lokalna 19%  Historia lokalna 25%
 Okres PRL 16%  Okres PRL 12%
 Tematy „rocznicowe” 8%  Wspomnienia rodzinne
 Katyń 7% 10%
 „Solidarność”, stan  Powstanie Warszawskie
wojenny i Okrągły Stół 7% 10%
 Wspomnienia rodzinne  Majdanek 8%
7%%  Tematy „rocznicowe” 8%
 Powstanie Warszawskie  Katyń 7%
6%

19. Duma i wstyd - Białystok
 Ród Branickich 22%  Okres II wojny
 Ruch oporu przeciwko światowej i
okupantowi okupacji, kolaboracja z
sowieckiemu 15% wrogiem, 25%
 Ruch oporu przeciwko  Dyskryminacja i
okupantowi Zagłada Żydów w
niemieckiemu 11% czasie II wojny
światowej 14%
 Powojenna odbudowa
miasta i wyzwolenie  Konflikty etniczne i
11% religijne 9%
 Okres stalinizmu 8%
 Nie wiem/ trudno
powiedzieć 35%  Odpowiedź negatywna
44%

20. Duma i wstyd - Lublin
 Unia Lubelska 68%  Okres PRL, współpraca z
 Lubelski Lipiec władzami i służbą
1980, powstanie bezpieczeństwa 27%
„Solidarności” 15%  Manifest PKWN i okres
 Stolica tzw. Polski tzw. Polski Lubelskiej 23%
Lubelskiej (1944-  Bolesław Bierut 16%
1945)12%  Dyskryminacja i Zagłada
 Renesans lubelski i „złoty Żydów w czasie II wojny
wiek” 11% światowej 12%
 „Cud lubelski” (1949) 10%
 Ruch oporu przeciwko  Odpowiedź negatywna
okupantowi niemieckiemu 47%
9%  Nie wiem, trudno
powiedzieć 16%

21. Znane osoby związane z miastem
 Klemens Branicki  Józef Czechowicz
65% 59%
 Ludwik Zamenhof  Biernat z Lublina 24%
50%  Jan Paweł II 16%
 Ryszard Kaczorowski  Jan Kochanowski
36% 10%
 Izabela Branicka 23%

22. Białystok / Lublin był w przeszłości
przede wszystkim polskim miastem.
40
35
30
25
20 Białystok
15 Lublin
10
5
0
[++] [+] [+-] [-] [--]

23. Białystok / Lublin jest obecnie przede wszystkim
polskim miastem o polskiej historii
45
40
35
30
25
Białystok
20
Lublin
15
10
5
0
[++] [+] [+-] [-] [--]

24. Czy P. zdaniem grupy religijne i narodowe
zamieszkujące Białystok/Lublin mają wspólną
historię, czy raczej każda z nich ma historię
własną?
Trudno powiedzieć 1.2
4.5
Wspólna historia 13.7
7.3
Odzielna historia, ze 56.5
wspólnymi elementami 67.2
Oddzielna historia 28.4
21
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Lublin Białystok

25. Cyberpamięć
Białystok&Lublin.pl

26. Internauta made in Poland
54,2 % Polaków (16,32
mln)
kobiety=mężczyźni
72% korzysta codziennie
NetTrack (grudzień 2010 - luty 2011)

27. Wiek internautów
87%
60%
52% 50%
udział internautów w
35% kategorii wiekowej
12%
Polski internet
[7-15] [16-24] [25-34] [35-44] [45-54] [55+]
2008, Gemius

28. Dyskurs pamięci w internecie
 Pamięć społeczna jako dyskurs
 Specyfika cyberpamięci:
o Wielość dyskursów hyde park pamięci
(włączanie dyskursów
prywatnych, niszowych, kontrdyskursów)
o Wzmożona interdyskursywność
(fora, komentarze)
o Kontrsepizacja tego, co zapominane czy
zniekształcane w dominującym dyskursie
o Szybka reakcja na zmiany

29. W Google to użytkownicy są Bogiem,
a ich dane - Biblią ;)
 wybór z pierwszych wskazań w Google 22 stron
do analizy
 nie są to artykuły w gazetach
 nie są to blogi i fora
 nie są to specjalistyczne strony dotyczące
mniejszości
 są to strony samorządów, portale
miejskie, przewodniki, wikipedia

30. Megapanel Gemius/PBI, sierpień 2010

31. Wielokulturowa pamięć w liczbach
• Żydzi 115 • Żydzi 115
• judaizm, synagoga 54 • judaizm, synagoga 40
• Zagłada 18 • Zagłada 32
• protestanci 20 • idea wielokulturowości 12
• idea wielokulturowości 15 • prawosławie 11
• prawosławie 10
Lublin Białystok

32. Syjonizm
2
Białystok Chanajki 4
Bund 5
Główna synagoga 10
Pogrom białostocki 11
Powstanie w getcie 12
Ludwik Zamenhof 21
Esperanto 34

33. Syjonizm
1
Jarmarki
3
Lublin
Drukarnia
żydowska 4
Chasydyzm 6
Sejm Czterech Ziem 8
Majdanek 10
Jesziwa Mędrców Lublina 11
„dzielnica żydowska” 21

34. Pamięć online
LUBLIN BIAŁYSTOK
 Konkretne miejsce w  Esperanto i Ludwik
przestrzeni Zamenhof
 Judaizm  Powstanie w getcie
(jesziwa, chasydzi, sy  Pogrom białostocki
nagogi)
 Zagłada (Majdanek)

35. Pamięć offline
LUBLIN BIAŁYSTOK
 Świecka kultura  Świecka kultura
żydowska żydowska
 Okres powojenny  Okres powojenny
 Widzący z Lublina  Żydzi a przemysł
 Stosunki pl.-żyd. w  Konflikty etniczne
czasie II wojny  Stosunki pl.-żyd. w
światowej czasie II wojny
światowej

36. Cyberpamięć - podsumowanie
 Dominuje klasyczny typ pamięci lokalnej „region –
naród”: Widoczna wciąż jest polskocentryczność:
martyrologia polska od powstań do II wojny
światowej; podkreślanie polskości terenów
wschodnich; odniesienie się do struktur państwa
polskiego; skupienie się na polskiej kulturze;
 Wielokulturowość jest elementem włączanym, ale nie
jest to „naturalna” część narracji historycznej
 Lublin: wielokulturowość w przeszłości, Białystok:
wielokulturowość obecnie
 Białystok: nowe „miejsce pamięci” – powstanie
Esperanto i Ludwik Zamenhof
 Idealizacja wielokulturowości

37. Miejsca puste
„Przestrzeń lubelska mówi. To przestrzeń tego co
jest, co istnieje, co wypełnia, oraz przestrzeń
miejsc pustych. I w przeciwieństwie do formuły
sera szwajcarskiego, gdzie puste miejsce nie daje
smaku, w Lublinie miejsca te znaczą. A może
nawet mówią jeszcze bardziej niż te wypełnione.
Tak się złożyło - i to jest przestrzeni lubelskiej
właściwość podstawowa, że właśnie miejsca
centralne, o największej nośności semantycznej i
semiotycznej są dzisiaj puste”
Władysław Panas

38. Dziękuję za uwagę
sztop@yahoo.com