(PL) Początek wsi i parafii pw. św. Barbary w Golcowej sięga XV wieku. Szczególne miejsce w lokalnej społeczności zajmuje Zespół Kościelny, który jest znakiem kultury duchowej i materialnej mieszkańców Golcowej, ale też wizytówką wioski oraz świadectwem jej dziejów i tożsamości kulturowej. ----------- (EN) St. Barbara Parish in Golcowa and the village date back to the fifteenth century. A special place in the local community is the Church Complex, which is a sign of the spiritual and material culture of the inhabitants of Golcowa, but also a showcase of the village and a testimony of its history and cultural identity.

1. WIĘŹBA DACHOWA
na kościele pw. św. Barbary
w Golcowej
CIESIELSKIE ZNAKI MONTAŻOWE
Opracowanie:
Regionalny Ośrodek
Badań i Dokumentacji Zabytków w Rzeszowie
oprac. Barbara Potera
fot. Ryszard Kwolek
2007
„OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA”

2. Początek wsi i parafii w Golcowej sięga XV wieku.
Szczególne miejsce w lokalnej społeczności zajmuje
zabytkowy kościół parafialny pw. św. Barbary z XV w.

3. Jest to kościół drewniany w stylu gotyckim, zbudowany z
drzewa modrzewiowego. Przy jego budowie zastosowano
system więźbowo-zaskrzynieniowo-zaczepowy należący do
najstarszych typów konstrukcyjnych kościołów drewnianych.
Mimo, że wielokrotnie był modernizowany, do dziś
jednak zachował fragmenty dawnej konstrukcji..

4. Na szczególną uwagę zasługuje bardzo dobrze
zachowana storczykowa konstrukcja więźby dachowej.

5. 1. Ogólny opis więźby dachowej na
kościele pw. św. Barbary w Golcowej
Więźba dachowa na kościele p.w. św.
Barbary w Golcowej nie jest jednorodna.
Nad prezbiterium i nawą zachowała się
oryginalna, z czasów budowy kościoła z 2
połowy XV wieku, nad częścią
dobudowaną, przedłużeniem nawy,
zachowała się więźba z czasów rozbudowy
z 2 połowy XIX wieku.

6. Więźba nad prezbiterium i starszą częścią nawy
jest storczykowa pełna (o wszystkich wiązarach
pełnych), jednostorczykowa, jednojętkowa, ze
storczykiem zawieszonym na jednej parze
zastrzałów, belki wiązarowe podwieszone do
krokwi parą zastrzałów, a do storczyka parą mieczy
stopowych (storczyka poprzecznych). Rama
storczykowa jednoryglowa, z ryglami
odcinkowymi, na podwalinie, stężona rzędem
zastrzałów w formie krzyży św. Andrzeja na
wysokości rygla. Podwalina podwieszona jest do
storczyka za pomocą długich, krzyżujących się
mieczy stopowych (storczyka podłużnych).

7. Nad nawą i prezbiterium do krokwi
przybite przypustnice. Połączenia
ciesielskie są kołkowane. Na tej części
więźby widoczny jest jeden system
znaków ciesielskich w postaci nacięć
o długości 3 – 4 cm dłutem w ilości
odpowiadającej kolejności wiązara
licząc od prezbiterium (od wschodu
ku zachodowi).

8. Nad częścią dobudowaną od zachodu zachowała
się XIX- wieczna więźba dachowa storczykowa w
postaci siedmiu wiązarów. Jest to więźba
jednostorczykowa, jednojętkowa, zredukowana
podwójnie (podłużnie i poprzecznie), ze
storczykiem w co drugim wiązarze zawieszonym
na jednej parze zastrzałów, belki wiązarowe
podwieszone do krokwi parą zastrzałów, do
storczyka za pomocą pary mieczy stopowych
(storczyka poprzecznych), do krokwi przybite
przypustnice. Rama storczykowa jednoryglowa,
z ryglami odcinkowymi, stężona zastrzałami na
wysokości podwaliny i rygla.

9. 2. Opis oznakowań ciesielskich
Na starszej części więźby, z czasów budowy kościoła,
zachował się komplet oznakowań. Znaki ciesielskie
w postaci nacięć dłutem o półokrągłym zakończeniu,
długości 3 – 4 cm i głębokości ok. 0,5 cm oraz ilości
odpowiadającej kolejności wiązara, umieszczone są
zawsze od strony wiązania i zazwyczaj w niedalekiej
odległości od niego.
Nad nowszą częścią więźby znaków ciesielskich
brak, widoczne są jedynie numery wiązarów
(cyfry arabskie 1, 3, 5, 7) na storczykach.

10. Wiązary numerowane były kolejno, licząc od prezbiterium,
czyli od wschodu ku zachodowi. Przy kilku pierwszych
wiązarach system jest następujący: numerem storczyka
oznaczone są wszystkie elementy w płaszczyźnie wiązara
(widoczne na przekroju poprzecznym) oraz położone na
wschód od niego aż do następnego wiązara; zmiana
następuje przy szóstym wiązarze, gdzie elementy na
wschód od storczyka oznaczone są sześcioma nacięciami,
ale sześcioma nacięciami oznaczone są także wszystkie
elementy „wychodzące” ze storczyka (także ku zachodowi),
czyli zastrzał na wysokości rygla i miecz stopowy storczyka
podłużny. Od szóstego wiązara system numerowania jest
następujący: wszystkie elementy w płaszczyźnie wiązara
(widoczne na przekroju poprzecznym) a także elementy
„wychodzące” ze storczyka mają ten sam numer.

11. 3. Widoki ogólne więźby dachowej
Fot.1. Widok ogólny więźby
dachowej z zachodniej części
na wschodnią;
a pierwszym planie widoczny
pierwszy storczyk
dobudowanej w 2 poł.
XIX w. części;
fot. R. Kwolek;

12. Fot.2. Widok ogólny więźby dachowej
w kierunku wschodnim, widoczna rama
storczykowa; fot. R. Kwolek

13. Fot.3. Widok ogólny więźby dachowej w kierunku
zachodnim, widoczna górna część ramy usztywnienia
wzdłużnego, jętki, zastrzały; fot. R. Kwolek

14. Fot.4. Miejsce połączenia dwóch rodzajów więźby dachowej na wysokości belki
wiązarowej; część oryginalna z czasów budowy świątyni (po prawej stronie,
z widocznymi znakami montażowymi) i więźba nad dobudowaną w XIX wieku częścią
(po lewej stronie); Na starszej konstrukcji widoczne oznakowania na storczyku (w
jego dolnej części) pomiędzy mieczami stopowymi wiązara poprzecznymi, na mieczu
stopowym wiązara poprzecznym prawym oraz na podwalinie (częściowo przesłonięte
przez deskowanie); fot. R. Kwolek

15. 8.Ciesielskie znaki montażowe na poszczególnych
elementach więźby dachowej na przykładzie wiązara 11
Fot.5. Ciesielskie znaki
montażowe na krokwi
prawej (południowej)
i mieczu stopowym
wiązara prawym;
fot. R. Kwolek.

16. Fot.6. Ciesielskie
znaki montażowe na
krokwi lewej
(północnej) i mieczu
stopowym wiązara
lewym;
fot. R. Kwolek.

17. Fot.7. Znaki ciesielskie na dolnej części storczyka
i mieczach stopowych storczyka poprzecznych prawym
i lewym; fot. R. Kwolek

18. Fot.8. Znaki ciesielskie na jętce, storczyku pomiędzy
ramionami, zastrzale (ramieniu storczyka) prawym
i mieczu górnym prawym; fot. R. Kwolek

19. Fot.9. Znak montażowy na mieczu górnym
prawym; fot. R. Kwolek

20. Fot.10. Znak montażowy na mieczu
górnym lewym; fot. R. Kwolek

21. Fot.11. Znaki montażowe w górnej części storczyka, na
zastrzale (ramieniu) storczyka prawym i na zastrzale
zachodnim usztywnienia wzdłużnego; fot. R. Kwolek

22. Fot.12. Znaki
ciesielskie w
górnej części
storczyka,
na zastrzale
(ramieniu)
storczyka
lewym;
fot. R. Kwolek

23. Fot.13. Znaki ciesielskie na storczyku oraz na mieczu
stopowym storczyka podłużnym prawym (wschodnim)
i lewym (zachodnim); fot. R. Kwolek

24. Fot. 14. Znak
ciesielski na
ryglu;
fot. R. Kwolek

25. Fot.15. Znak ciesielski na zastrzale prawym
(wschodnim) z usztywnienia wzdłużnego, z
ramy storczykowej; fot. R. Kwolek

26. Fot.16. Znak ciesielski na zastrzale lewym
(zachodnim) z ramy storczykowej;
fot. R. Kwolek

27. Oprócz znaków ciesielskich warte odnotowania
jest istnienie pod dachem pulpitowym nawy
północnej (i zapewne również południowej)
ozdobnych, profilowanych zaczepów
(wsuniętych na wpust i przytwierdzonych
kołkami do wystających ostatków belek
wiązarowych również dekoracyjnie
zakończonych – podobnie jak to ma miejsce przy
zaczepach istniejących w prezbiterium), a także
sfazowań ze śmigą na zewnętrznej dolnej
krawędzi płatwi stopowej przy czym, co istotne,
odrębna faza ze śmigą występuje na odcinku
każdego przęsła. Wskazuje to dość
jednoznacznie, że te elementy były kiedyś
widoczne z zewnątrz a tym samym sugeruje
pierwotne przekrycie naw bocznych odrębnym
dachem pulpitowym.

28. Fot.17. Zaczepy pod dachem nawy południowej.
Na fotografii widoczny fragment płatwi stopowej
o sfazowanej krawędzi zewnętrznej zakończonej
śmigą; fot. R. Kwolek

29. Wnętrze kościoła 2018

30. Wnętrze kościoła 2018

31. Zabytkowy kościół parafialny
w Golcowej - A.D. 2018

32. KONIEC