1. Noodhulporganisaties
kunnen kiezen uit steeds
meer waterzuiveraars
Rietjes, korrels, tabletten, keramische kaarsen, membranen of UV-licht:
tegenwoordig zijn er voor mensen in noodsituaties veel verschillende
methodes beschikbaar om water te zuiveren. Dit maakt de keuze echter ook
moeilijk. Wat zijn de ervaringen van Artsen zonder Grenzen, het Rode Kruis en
Unicef met een vijftal waterzuiveraars?
Z
onder betrouwbaar drinkwater is Artsen zonder Grenzen tank ondergaat het water één bewerking.
de mens ten dode opgeschreven. Wat voor waterzuiveringsinstallatie gebruikt Je laat het verontreinigde water in de
Dagelijks sterven 5.000 kinderen Artsen zonder Grenzen bij rampen? Marco eerste tank stromen, waarna chemicaliën
onder vijf jaar - op jaarbasis 1,8 miljoen - door Visser, hoofd van de divisie Water en worden toegevoegd om de vaste deeltjes
ziekten als cholera, dysenterie en tyfus. Deze Sanitatie: “Het hangt erg van de context af. in het water te laten neerslaan. Vervolgens
kinderen, voornamelijk in ontwikkelings- Meestal werken we niet met kant-en-klare gebruiken we zuiveringstechnieken als
landen, waren te redden geweest als ze over units, maar bouwen we ter plekke een water- flocculeren en het desinfecteren met chloor.
veilig drinkwater hadden beschikt. Gelukkig zuiveringsinstallatie. Hiervoor gebruiken we Pas als deze bewerkingen hebben plaats-
zijn de afgelopen tien jaar bemoedigende vaste onderdelen, zoals pompen, reservoirs, gevonden, gaat het water naar de kranen
ontwikkelingen te bespeuren op gebied van slangen en kranen. Dit staat allemaal gereed waaruit de mensen hun water tappen.”
waterzuivering. en kan binnen 24 uur ter plekke zijn. Het Indien het water helder genoeg is, is de
principe van de waterzuivering is simpel: eerste stap onnodig en wordt het water
Tsunami verschillende tanks in serie. In elke volgende direct gedesinfecteerd. Dit is vaak het geval
Eén van de weinige positieve ontwikke-
lingen die voortvloeiden uit de tsunami
eind 2004 in het zuidoosten van Azië was Soorten waterzuiveraars
de enorme stimulans in de ontwikkeling
van zuiveringsapparatuur voor water. In Life Straw door een tweede polyester filter met openingen
veel gebieden die door de verwoestende Eén van de opvallendste waterzuiveraars is de van 15 micron. Met deze twee filters worden
vloedgolf werden getroffen, was de drink- Life Straw: een rietje van zo’n 25 cm lengte en de grotere deeltjes en zelfs clusters van
waterinfrastructuur - de waterzuiverings- drie centimeter doorsnede waarmee zelfs het bacteriën uit het water gefilterd. Vervolgens
installatie en het leidingnet - niet langer meest vervuilde water gereinigd wordt. Het komt het water in een kamer met jodium-
te gebruiken. Grote behoefte bestond aan werkt als volgt: de gebruiker stopt het uiteinde parels die bacteriën, virussen en parasieten
betrouwbaar drinkwater. Elke organisatie in de verontreinigde waterbron, plaatst het doden. De hieropvolgende kamer is leeg: het
die maar iets te maken had met waterzui- andere uiteinde in de mond en zuigt het water jodium dat van de parels wordt gewassen,
vering, stuurde waterzuiveringsunits. Deze naar binnen. werkt daar nog even door. De laatste kamer
organisaties wisten dat het beschikbaar bevat actieve koolstofgranulaat. Dit zorgt voor
zijn van betrouwbaar water letterlijk van Het verontreinigde water passeert eerst een verdere zuivering en zorgt er tevens voor dat de
levensbelang was voor de overlevenden. Er filter met openingen van 100 micron, gevolgd jodiumsmaak voor een belangrijk deel wordt
liggen tal van ziektes op de loer, zeker bij geneutraliseerd. Ook blijven de parasieten die
een ramp met de omvang van de tsunami, Het ‘rietje’ Life Straw, waarvan de TU Delft een versie toch door de pre-filters of de ‘jodium-kamer’ zijn
waar veel doden zelfs enkele weken na de voor kinderen gemaakt heeft. gekomen, in deze kamer achter.
ramp nog niet waren geborgen. Om het De TU Delft speelde een rol bij het ontwikkelen
gevaar van grote epidemieën in de getroffen van de Life Straw. Studente Roelie Bottema
gebieden te beteugelen, was het nodig zo ontwierp een kleinere uitvoering (‘Life Straw for
snel mogelijk de drinkwatervoorziening te kids’) voor kinderen. “Die moesten veel te hard
herstellen. zuigen.”
Schiphol Het buisje gaat lang genoeg mee om in de
Het provisorisch aanleggen en/of herstellen drinkwaterbehoefte van één persoon voor één
van de toevoer van veilig drinkwater is vaak jaar te voorzien: één rietje kan zo’n 700 à 1.000
één van de eerste dingen die een hulpor- liter verontreinigd water zuiveren. De prijs van
ganisatie onderneemt in een noodsituatie. een rietje bedraagt circa vier euro.
Een organisatie als Artsen zonder Grenzen Het Amerikaanse managementtijdschrift
Nederland heeft in haar depot in Lijnden (bij Forbes was razend enthousiast en noemde de
Schiphol) waterzuiveringsunits klaar staan Life Straw ‘één van de tien producten die onze
die ze direct kan laten overbrengen naar manier van leven drastisch zal veranderen.’
een noodgebied. Hetzelfde geldt voor Rode Begin 2008 ontving Vestergaard Frandsen, de
Kruis Nederland dat op vliegveld Luxemburg Zwitserse fabrikant van de Life Straw, de presti-
- vanwege de kosten niet op Schiphol - gieuze Staatchi en Staatchi prijs voor het rietje
onder andere waterzuiveringsunits heeft als een ‘world changing idea’. Het juryrapport
staan. Inmiddels zijn tal van - onderling loog er niet om: ‘Het zal miljoenen levens
zeer verschillende - systemen op de markt. redden en redt dagelijks al veel levens’, zo
Naar welk apparaat gaat de voorkeur van schreef de jury, en: ‘Deze eenvoudig uitziende
noodhulporganisaties uit? blauwe buis zal de wereld veranderen. De Life
14 H2O / 6 - 2009

2. achtergrond
niet de Life Straw.” Visser is de Life Straw zelfs
nooit tegengekomen in het veld. Hij vindt
het rietje te duur en gebruikersonvriendelijk.
“Zonder het geven van goede voorlichting is
de waarde van de Life Straw wellicht beperkt.
Veel mensen in ontwikkelingslanden weten
niet dat verontreinigd water hen ziek maakt,
dat het zelfs de dood kan veroorzaken. Het feit
dat mensen met de Life Straw zwaar veront-
reinigd water - dus vaak gekleurd en stinkend
- uit een emmer moeten opzuigen, is voor
veel mensen niet te bevatten. In de meeste
culturen moet water kleurloos en bij voorkeur
ook geurloos zijn”, zegt Visser. Daarnaast moet
het rietje goed schoon worden gehouden en
zullen veel gebruikers, vooral kinderen, de
verkeerde kant in hun mond steken, zodat ze
alsnog ziek worden.”
Volgens Visser heeft de grote aandacht die
de Life Straw in de media krijgt, onder meer
te maken met de goede marketing van
Vestergaard. “Artsen zonder Grenzen is een
wanneer grondwater gebruikt wordt en geen vervuiling hier plaatsvindt, doordat mensen noodhulporganisatie, dus duurzaamheid is
oppervlaktewater. bijvoorbeeld vuile containers gebruiken of met niet onze eerste prioriteit. Onze doelstelling
Een andere reden voor het gebruik van chloor, de handen in het water komen. is het menselijk leed zoveel mogelijk te
is dat zoveel chloor wordt toegediend dat altijd verzachten, door het voorkomen van ziekte
een kleine hoeveelheid residu overblijft na de Dit is ook de reden dat de Perfector-E, die en overlijden, maar ook het zoveel mogelijk
desinfecterende werking. Dit voorkomt dat het gebruikmaakt van UV-licht, voor Artsen behouden van de waardigheid van de
water tussen distributie en consumptie alsnog zonder Grenzen nog niet de ultieme oplossing gedupeerden. Dit wil zeggen dat mensen
vervuild raakt. Het is bekend dat de meeste is. “Daarnaast gebruiken we in ieder geval geen ziekmakend water behoren te drinken,
Straw is niet alleen levensreddend voor mensen geplaatste vaten die elk acht liter water kunnen enkele minuten een jerrycan vervuild water
in arme landen, maar kan ook gebruikt worden bevatten. Het zuiveren gebeurt kinderlijk worden gereinigd. De korrels bestaan uit een
in gebieden waar overstromingen of andere eenvoudig door het verontreinigde water in variëteit aan chemicaliën - onder andere aluin,
natuurrampen het drinkwater vervuild hebben’, het bovenste vat te gieten, waarna het via ijzersulfaat en calcium-hypochloride - die
aldus de jury. twee keramische filterkaarsen doorsijpelt naar ziekteverwekkende bacteriën, virussen en
het onderste vat. De reiniging vindt plaats in parasieten aan zich binden. Ze worden uit het
Water4Life (DSM) de kaarsen, waarin ook zilver (een oude, maar water gefilterd door het water door te filteren
De Water4Life is een waterzuiveraar die de beproefde manier om water te zuiveren) is door een theedoek.
dagelijkse waterbehoefte van een gezin kan verwerkt.
produceren. Het bestaat uit twee op elkaar Lees verder op de volgende pagina
In samenwerking met Philips en Oxfam-Novib
Het zuiveringsapparaat Water4Life van DSM met heeft Water4Life in 2004 een eerste prototype De waterzuiveringskorrels PuR van Procter &
twee keramische filterkaarsen in het midden. waterzuiveraar getest in enkele steden in Gamble.
India. Tegenwoordig worden de vaten en
keramische kaarsen ter plekke gemaakt in
lokale werkplaatsen, niet alleen in India, maar
ook in 18 andere landen waar Water4Life actief
is. Alleen al aan de oostkust van India zijn
de afgelopen twee jaar 13.000 exemplaren
geproduceerd. Alex Vrinzen, ontwikkelaar en
promotor van de Water4Life: “Het is expliciet de
bedoeling om de kennis van het produceren
van onze waterzuiveraar aan iedereen die het
wil weten door te vertellen. Daarom hebben wij
er ook nooit octrooi op aangevraagd. Wij willen
er niet aan verdienen, sterker nog, wij hopen
dat heel veel mensen in de Derde Wereld het
systeem namaken.”
PuR (Procter & Gamble)
Het Amerikaanse was- en levensmiddelen-
concern Procter & Gamble (onder meer
producent van Pampers, Ariel en Oil of Olaz)
kwam enkele jaren geleden met waterzuive-
ringskorrels voor gebruik in ontwikkelings-
landen op de markt.
Door het toevoegen van een suikerzakje van
zuiveringskorrels, PUR genaamd, kan binnen
H2O / 6 - 2009 15

3. maar ook dat ze een schone en veilige plek bacteriën en virussen, die diarree, tyfus, Unicef met veel andere organisaties water-
hebben om hun behoeften te doen en dat ze cholera en dysenterie kunnen veroorzaken. zuiveringsmiddelen, meestal in de vorm
beschikking hebben over zeep om zichzelf Deze eigenschappen maken de Perfector-E van tabletjes, korrels of poeder, direct aan
schoon en gezond te houden”, aldus Visser. ook uitermate geschikt voor gebruik in huishoudens. “In meer normale situaties is dit
“Vaak realiseert men zich te weinig dat goede dunbevolkte en verafgelegen gebieden, waar niet wenselijk, omdat dit tot afhankelijkheid
hygiëne en sanitatie meer ziekte kunnen waterleiding ontbreekt.” en marktverstoring leidt. Waterzuivering is
voorkomen dan (uitsluitend) het leveren van De kritiek op de Perfector is dat het een dan een onderdeel van hygiëne-onderwijs
schoon drinkwater. Wanneer voor Artsen handig apparaat is voor het lenigen van de en -promotie (samen met handen wassen
zonder Grenzen het werk erop zit, worden eerste nood, maar absoluut niet duurzaam. met zeep en toiletgebruik door iedereen).
de installaties vaak achtergelaten of - indien De membramen moeten regelmatig Er wordt dan verwacht dat huishoudens zelf
nodig - overgedragen aan een andere worden vervangen evenals de UV-lampen. de methode voor waterzuivering kiezen die
non-gouvernementele organisatie of een Niet iedereen is in staat het onderhoud het best past bij hun voorkeuren en bij hun
lokale gezondheidskliniek.” te verrichten; daarvoor is behoorlijk wat middelen. Te denken valt, bijvoorbeeld, aan
technische kennis nodig. de aanschaf van een filter en/of de aankoop
Rode Kruis van tabletten of poeders die dagelijks
De ontwikkeling van de Perfector-E kwam Unicef moeten worden gebruikt. Het is daarbij
in een stroomversnelling na de tsunami. Unicef werkt met verschillende waterzui- noodzakelijk dat deze producten in de winkel
Koolstoffabrikant Norit schonk het veraars, onder andere Procter & Gamble en liggen, niet te ver van de gebruikers”, aldus
Nederlandse Rode Kruis vlak na de ramp British Berkefeld, aldus woordvoerder Martin Van Norden.
in Azië onder meer tien Perfector-E-instal- de Beer. “Met beide firma’s zijn langtermijn-
laties (ook wel Emergency Respons Units afspraken gemaakt over het gebruik van hun Conclusie
genoemd). Deze zijn uitermate geschikt om waterzuiveraars in noodsituaties.” Met de Life De conclusie die hij trekt is “dat als water-
te worden ingezet in noodsituaties. In overleg Straw, de Perfector-E en de Water4Life heeft zuiveringsproducten bewezen hebben dat
met het Rode Kruis werden de Perfector-E- Unicef op het niveau van het hoofdkantoor ze goed functioneren onder verschillende
installaties vorig jaar gestationeerd in onder in New York geen ervaring. “In noodgevallen omstandigheden, ze op de markt moeten
andere Afrika en Midden-Amerika. Volgens hebben we twee grote waterzuiveringsunits worden gebracht. In crisissituaties zullen
een woordvoerder van PWN betreft het (één voor 5.000 en één voor 15.000 mensen. Unicef en andere humanitaire instellingen
een zeer innovatieve installatie. “Het mooie Daarnaast gebruiken we ‘family-kits’ voor behoorlijke hoeveelheden van zulke
ervan is dat er alleen maar een aan- en tien families per ‘doos’. Volgens Henk van producten kopen en vrij van kosten aan
uitknop aan zit. Het apparaat kan zonder Norden, medewerker van de afdeling Water, de getroffen bevolking uitdelen. Maar in
onderhoud drie maanden optimaal functio- Sanitation en Hygiëne op het hoofdkantoor normale omstandigheden is dit niet mogelijk
neren. Toezicht en technische experts zijn de van Unicef hecht de organisatie veel waarde en wordt er aan de hand van vraag en
eerste drie maanden niet nodig. De geavan- aan het gebruik van waterzuiveraars, aanbod gewerkt, waarbij de vraag gestimu-
ceerde membraantechnologie van Norit vooral in situaties waarin geen duurzame leerd wordt door voorlichting en promotie.”
zorgt voor een betrouwbare bescherming oplossingen voorhanden zijn en snel
tegen micro-organismen in water, zoals handelen vereist is. In crisissituaties verstrekt Peter Conradi
British Berkefeld tank gegooid, waarna het via een filterende schoon drinkwater per uur. De installatie wordt
Het Britse bedrijf Berkefeld werkt met een keramische kaars door de zwaartekracht naar onder andere gebruikt in projecten in Oeganda,
draagbare, zwaartekracht geleide waterzui- de onderste tank gaat. In feite is het hetzelfde Pakistan, Nigeria en Ghana.
veraar met een keramische kaars om het water systeem als de Water4Life. Het verschil is dat Norit zuivert met haar technologie dagelijks
te zuiveren. Het geheel bestaat uit twee tanks: deze zuiveraar op commerciële basis wordt 15 miljard kubieke meter water voor ruim acht
het vervuilde water wordt in de bovenste geproduceerd. Eén zuiveraar kost ongeveer 200 procent van de wereldbevolking, meer dan een
tot 300 euro; een prijs die niet is op te brengen half miljard mensen.
De commerciële versie van de Water4Life van het door de armen.
Britse bedrijf Berkefeld. De Perfector-E, ontwikkeld door PWN en Norit.
Perfector-E
Deze draagbare waterzuiveraar kan uit sterk
verontreinigd water per uur 2.000 liter schoon
drinkwater produceren. Dit is genoeg om 5.000
mensen structureel van water te voorzien. Het
apparaat is ontwikkeld door het Provinciaal
Waterleidingbedrijf Noord-Holland (PWN) en
Norit (één van de marktleiders op het gebied
van membranen).
Het water wordt opgepompt door middel
van een dompelpomp, voorzien van een
zeef. Vervolgens passeert het water twee
parallel geschakelde microzeven die, indien
nodig, handmatig gereinigd kunnen worden.
De hoofdzuivering bestaat uit twee parallel
geschakelde ultrafiltratie elementen. Deze
elementen verwijderen alle troebelma-
kende bestanddelen, alle bacteriën, virussen
en overige ziekmakende organismen. Na
deze zuiveringstap is het water helder en
betrouwbaar. Als extra veiligheid is één
UV-desinfectiezuiveringsstap toegevoegd. Deze
dubbele desinfectiestap garandeert hygiënische
betrouwbaarheid onder alle omstandigheden.
Zonder onderhoud produceert de Perfector-E
zeker drie maanden achtereen 2.000 liter
16 H2O / 6 - 2009