I here by uploaded all original data regarding of Vishweshwaraiah Museum

1. A PROJECT REPORT ON
Sir M Vishweshwaraiah Museum,
Bengaluru
SUBMITED IN PARTIAL FULFILLMENT OF
THE REQUIRMENTS OF
THE MASTER OF ARTS IN HISTORY
BY
SHASHIKUMAR CB
REG NO: HS190211
UNDER THE GUIDANCE OF
SUMA D
Assistant professor
2020-21

2. ಭಾರತ ಸರ್ಾಾರದ ಸಂಸೃತಿ ಸಚಿವಾಲಯದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಜ್ಞಾನ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗ್ಳ ಮಂಡಳಿಯ (ಎನ್
ಸಿಎಸ್ ಎಂ) ಘಟಕ ಘಟಕವಾದ ಬ ಂಗ್ಳೂರಿನ ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ರ್ ೈಗಾರಿರ್ಾ ಮತತು ತಾಂತಿರಕ
ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯವನತು (ವಿಐಟಿಎಂ) ಭಾರತ ರತು ಸರ್ ಎಂ ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ಅವರ ಸಮರಣಾರ್ಾ ಸ್ಾಾಪಿಸಲಾಯಿತತ.
4,000 ಮೀ2 (43,000 ಚದರ ಅಡಿ) ನಿಮಾತ ಪ್ರದ ೀಶ್ವನತು ಹ ಂದಿರತವ ಈ ಕಟಟಡವನತು ಕಬ್ಬನ್ ಪಾರ್ಕಾ ನಲ್ಲಿ
ನಿಮಾಸಲಾಗಿದ . ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ರ್ ೈಗಾರಿರ್ಾ ಮತತು ತಾಂತಿರಕ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯವು ಬ ಂಗ್ಳೂರಿನ ಒಂದತ
ಪ್ರಮತಖ ಪ್ರವಾಸಿ ಸಾಳ ಹಾಗ್ತ ಭಾರತದ ಅತತಯನುತ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗ್ಳಲ್ಲಿ ಒಂದತ. ಇದತ ಭಾರತ ಸರ್ಾಾರದ
'ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವ ೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗ್ಳ ಸಭಾ'ಗ ಸ್ ೀರಿದ . ಬ ಂಗ್ಳೂರಿನ ಕಸ ುಬಾಾ ರಸ್ ುಯಲ್ಲಿ ಈ
ಸಂಗ್ರಹಾಲಯದ ಕಟಟಡವು ನಿಂತಿದ . ಕಬ್ಬನ್ ಉದಾಯನವನತು ಸ್ ೀರಿದಂತಯೀ ಇದ . ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯರವರ ಜನಮ
ಶ್ತಾಬ್ದಿ ಆಚರಣ ಯ ಅಂಗ್ವಾಗಿ ೧೯೬೨ ಇಸವಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಾಾಪಿಸಲಾಗಿದ . ಅಂದಿನಿಂದ ಇಲ್ಲಿಯ ವರಗ ಈ
ಸಂಗ್ರಹಾಲಯವು ಮಕಕಳ ಶಿಕ್ಷಣ ಪ್ರವಾಸಗ್ಳಿಗ ನ ರವಾಗಿದ . ಪ್ರತಿ ವರತಷ ಈ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯರ್ ಕ ಹತತು ಲಕ್ಷ ಜನ
ಬ್ರತತಾುರ ಎಂದತ ಹ ೀಳಲಾಗಿದ . ಕಟಟಡವು, ಕಬ್ಬನ್ ಪಾರ್ಕಾ ನ ೪೦೦೦ ಮೀ ಚದರಡಿ ಪ್ರದ ೀಶ್ದಲ್ಲಿ
ನಿಮಾಸಲಾಯಿತತ. ವಿವಿಧ ವ ೈಜ್ಞಾನಿಕ ಪ್ರಯೀಗ್ಗ್ಳನತು ಮತತು ಎಂಜಿನಗಳನತು, ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಪ್ರಧಾನಿ,
ಪ್ಂಡಿತ್ ಜವಾಹರಲಾಲ್ ನ ಹರ ರವರತ ೧೪ನ ೀ ಜತಲ ೈ ೧೯೬೨ ರಲ್ಲಿ ಪಾರರಂಭಿಸಲಾಯಿತತ. ಸಂಗ್ರಹಾಲಯದ
ಮೊದಲ ಗಾಯಲರಿ 'ಎಲ ಕ್ಟ್ರರಸಿಟಿ' ವಿಷಯದ ಮೀಲ ಸ್ಾವಾಜನಿಕರಿಗ ೨೭ ಜತಲ ೈ ೧೯೬೫ ರಂದತ ತ ರ ಯಲಾಯಿತತ.

3. ಎಂಜಿನ್ ಹಾಲ್
ಎಂಜಿನ್ ಹಾಲ್ ಅನತು 1994 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಾಾಪಿಸಲಾಯಿತತ. 1000 ಚದರ ಮೀಟರ್ ಉದಿಕ ಕ ಜ ೀಡಿಸಲಾದ 50 ಕ ಕ
ಹ ಚತು ಪ್ರದಶ್ಾನಗ್ಳು ಆಧತನಿಕ ತಂತರಜ್ಞಾನದ ಅಡಿಪಾಯವನತು ರ ಪಿಸತವ ರ್ಾಯಾವಿಧಾನಗ್ಳು, ಯಂತರಗ್ಳು
ಮತತು ಸ್ಾಧನಗ್ಳ ವಿರ್ಾಸವನತು ವಿವರಿಸತತುವ .
ಪ್ರವ ೀಶ್ ದಾವರ
ತಾಂತಿರಕ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ ಚಿತರಗ್ಳು - ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ರ್ ೈಗಾರಿರ್ಾ ಮತತು ತಾಂತಿರಕ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದ
ಚಿತರಗ್ಳು ಮತತು ಚಿತರಗ್ಳನತು ಅನ ವೀಷ್ಟ್ಸಿ ಎಚ ುೀಲಾಜಿಕಲ್ ಮ ಯಸಿಯಂ ಚಿತರಗ್ಳು ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ರ್ ೈಗಾರಿರ್ಾ
ಮತತು ತಾಂತಿರಕ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದ ಫೀಟ ೀಗ್ಳು ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ರ್ ೈಗಾರಿರ್ಾ ಮತತು ತಾಂತಿರಕ
ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯ ಚಿತರಗ್ಳು - ವಿಶ ವೀಶ್ವರಯಯ ರ್ ೈಗಾರಿರ್ಾ ಮತತು ತಾಂತಿರಕ ವಸತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದ ಚಿತರಗ್ಳು
ಮತತು ಚಿತರಗ್ಳನತು ಅನ ವೀಷ್ಟ್ಸಿ .

4. ಜೆ. ಜೆ. ಥಾಂಪ್ಸನ್ ಕೆ ೋಣೆ
ಥಾಮಸನ್ ಪ್ರಮಾಣತ ಮಾದರಿ, ಪ್ರಮಾಣತಗ್ಳ ಆಂತರಿಕ ರಚನ ಯ ಆರಂಭಿಕ ಸ್ ೈದಾಧಂತಿಕ ವಿವರಣ , ವಿಲ್ಲಯಂ
ಥಾಮಸನ್ (ಲಾರ್ಡಾ ರ್ ಲ್ಲವನ್) ಸತಮಾರತ 1900 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ಾುಪಿಸಿದರತ ಮತತು ಸರ್ ಜ ೀಸ್ ಫ್ ಜಾನ್ ಥಾಮಸನ್
ಬ್ಲವಾಗಿ ಬ ಂಬ್ಲ್ಲಸಿದರತ, ಅವರತ ಎಲ ರ್ಾರನ್ ಅನತು ಕಂಡತಹಿಡಿದರತ (1897) ಪ್ರತಿ ಪ್ರಮಾಣತವಿನ ನರ್ಾರಾತಮಕ
ಚಾರ್ಜಾ ಮಾಡಿದ ಭಾಗ್. ರ್ ಲ್ಲವನ್ ಮತತು ಇತರರತ 1900 ರ ದಶ್ಕದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರತ ಪ್ರ್ಾಾಯ ಮಾದರಿಗ್ಳನತು
ಮತನುಡ ಸಿದಿರ , ಪ್ರಮಾಣತಗ್ಳು ಧನಾತಮಕವಾಗಿ ಚಾರ್ಜಾ ಆದ ದರವಯದ ಏಕರ ಪ್ದ ಗ ೀಳಗ್ಳಾಗಿವ , ಇದರಲ್ಲಿ
ಎಲ ರ್ಾರನ್ ಗ್ಳು ಹತದತಗಿವ ಎಂದತ ಥಾಮಸನ್ ಅಭಿಪಾರಯಪ್ಟಟನತ.
ವಿದ್ಯುತ್ ಮಾದ್ರಿ
ವಿದತಯತ್ ಮಾದರಿಅರ್ವಾ ಎನಜಿಾ ಸಿಸಟಮ್ ಮಾಡ ಲ್ಲಂಗ್ ಎಂಬ್ತದತ ಶ್ಕ್ಟ್ರು ವಯವಸ್ ಾಗ್ಳ ಕಂಪ್ಯಯಟರ್ ಮಾದರಿಗ್ಳನತು
ವಿಶ ಿೀಷ್ಟ್ಸತವ ಸಲತವಾಗಿ ನಿಮಾಸತವ ಪ್ರಕ್ಟ್ರರಯರ್ಾಗಿದ . ಅಂತಹ ಮಾದರಿಗ್ಳು ಆಟದ ತಾಂತಿರಕ ಮತತು ಆರ್ಥಾಕ
ಪ್ರಿಸಿಾತಿಗ್ಳ ಬ್ಗ ಗ ವಿಭಿನು ಊಹ ಗ್ಳನತು ತನಿಖ ಮಾಡಲತ ಸನಿುವ ೀಶ್ ವಿಶ ಿೀಷಣ ಯನತು ಹ ಚಾುಗಿ ಬ್ಳಸತತುವ .

5. ಡ ೈನ ೀಸ್ಾರ್
ಡ ೈನ ೀಸ್ಾರ್ ಗ್ಳು ವಾಸಿಸತತಿುದಿ ವಿಭಿನು ರ್ಾಲಾವಧಿಗ್ಳನತು ಅನ ವೀಷ್ಟ್ಸಿ, ಅವು ಏರ್ ಸತುವು ಎಂಬ್ ಮಥ ಯಗ್ಳಿಂದ
ವಾಸುವಾಂಶ್ಗ್ಳನತು ವಿಂಗ್ಡಿಸಿ ಮತತು ಈ ಇತಿಹಾಸಪ್ಯವಾ ದ ೈತಯರ ಬ್ಗ ಗ ನಮಮ ವ ೈಜ್ಞಾನಿಕ ಸಂಶ ೀಧನ ಯತ
ನಮಗ ಏನತ ಕಲ್ಲಸಿದ ಎಂಬ್ತದನತು ಕಂಡತಹಿಡಿಯಿರಿ. ನಕ್ಷತರ ಮಾದರಿಗ್ಳು ಮತತು ಪ್ರದಶ್ಾನಗ್ಳಲ್ಲಿ ಇವು ಸ್ ೀರಿವ :
ಇದತವರ ಗ ಪ್ತ ುರ್ಾದ ಮೊದಲ ಟ ೈರನ ೀಸ್ಾರಸ್ ರ ರ್ಕಸ ಅಸಿಾಪ್ಂಜರದ ಭಾಗ್, ಭ ಮಯ ಮೀಲ ನಡ ದ ಅತಿದ ಡಡ
ಮಾಂಸ್ಾಹಾರಿಗ್ಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ ; ವಿಜ್ಞಾನರ್ ಕ ತಿಳಿದಿರತವ ಇಗ್ತವಾನ ಡಾನ್ ನ ಮೊದಲ ಅಸಿಾಪ್ಂಜರ
ಡಿೀಸ್ ಲ್ ಎಂಜಿನ್
ರತಡಾಲ್್ ಡಿೀಸ್ ಲ್ ಹ ಸರಿನ ಡಿೀಸ್ ಲ್ ಎಂಜಿನ್ ಒಂದತ ಆಂತರಿಕ ದಹನರ್ಾರಿ ಎಂಜಿನ್ ಆಗಿದತಿ, ಇದರಲ್ಲಿ ರ್ಾಂತಿರಕ
ಸಂರ್ ೀಚನದಿಂದಾಗಿ ಸಿಲ್ಲಂಡರ್ ನಲ್ಲಿ ಗಾಳಿಯ ಎತುರದ ತಾಪ್ಮಾನದಿಂದ ಇಂಧನದ ಜಾವಲ ಉಂಟಾಗ್ತತುದ ;
ಹಿೀಗಾಗಿ, ಡಿೀಸ್ ಲ್ ಎಂಜಿನ್ ಸಂರ್ ೀಚನ-ಇಗಿುಷನ್ ಎಂಜಿನ್ (ಸಿಐ ಎಂಜಿನ್) ಎಂದತ ಕರ ಯಲಪಡತತುದ . ಇದತ
ಪ ಟ ರೀಲ್ ಎಂಜಿನ್ (ಗಾಯಸ್ ೀಲ್ಲನ್ ಎಂಜಿನ್) ಅರ್ವಾ ಅನಿಲ ಎಂಜಿನ್ (ನ ೈಸಗಿಾಕ ಅನಿಲ ಅರ್ವಾ
ದರವಿೀಕೃತದಂತಹ ಅನಿಲ ಇಂಧನವನತು ಬ್ಳಸತವುದತ) ನಂತಹ ವಾಯತ-ಇಂಧನ ಮಶ್ರಣದ ಸ್ಾಪರ್ಕಾ ಪ್ಿಗ್-ಇಗಿುಷನ್
ಬ್ಳಸತವ ಎಂಜಿನ್ ಗ್ಳೂಂದಿಗ ವಯತಿರಿಕುವಾಗಿದ

6. ಏರ ೀ ಎಂಜಿನ್
ಏರ ೀ ಎಂಜಿನ್ ಎಂದತ ಹ ಚಾುಗಿ ಕರ ಯಲಪಡತವ ವಿಮಾನ ಎಂಜಿನ್, ಏರ್ ರ್ಾರಫ್ಟ ಪ್ರರಪ್ಲಷನ್ ಸಿಸಟಮ್ ನ ಪ್ವರ್
ರ್ಾಂಪ್ರನ ಂಟ್ ಆಗಿದ . ಹ ಚಿುನ ವಿಮಾನ ಎಂಜಿನ್ ಗ್ಳು ಪಿಸಟನ್ ಎಂಜಿನ್ ಗ್ಳು ಅರ್ವಾ ಗಾಯಸ್ ಟಬ ೈಾನ್ ಗ್ಳಾಗಿವ ,
ಆದಾಗ್ ಯ ರ್ ಲವು ರಾರ್ ಟ್ ಚಾಲ್ಲತವಾಗಿವ ಮತತು ಇತಿುೀಚಿನ ವಷಾಗ್ಳಲ್ಲಿ ಅನ ೀಕ ಸಣಣ ಯತಎವಿಗ್ಳು ವಿದತಯತ್
ಮೊೀಟರ್ ಗ್ಳನತು ಬ್ಳಸಿವ .
ಆಕ್ಟ್ರಾಮಡಿೀಸ್ ಸ ಕೂ
ನಿೀರಿನ ಸ ಕೂ, ಸ ಕೂ ಪ್ಂಪ್ ಅರ್ವಾ ಈಜಿಪಿಟನ ಸ ಕೂ ಎಂದ ಕರ ಯಲಪಡತವ ಆಕ್ಟ್ರಾಮಡಿೀಸ್ ಸ ಕೂ, ಎಂಬ್ತದತ ನಿೀರಿನ
ತಗ್ತಗ ಪ್ರದ ೀಶ್ದಿಂದ ನಿೀರಾವರಿ ಕಂದಕಗ್ಳಿಗ ನಿೀರನತು ವಗಾಾಯಿಸಲತ ಬ್ಳಸತವ ಯಂತರವಾಗಿದ . ಪ ೈಪ್ ಒಳಗ ಸ ಕೂ
ಆರ್ಾರದ ಮೀಲ ೈಯನತು ತಿರತಗಿಸತವ ಮ ಲಕ ನಿೀರನತು ಪ್ಂಪ್ ಮಾಡಲಾಗ್ತತುದ . ಕ್ಟ್ರರ.ಪ್ಯ. 234ರ ಸತಮಾರಿಗ
ಇದನತು ಮೊದಲತ ವಿವರಿಸಿದ ಗಿರೀರ್ಕ ತತವಜ್ಞಾನಿ ಆಕ್ಟ್ರಾಮಡಿೀಸ್ ನ ಹ ಸರನತು ಇದರ್ ಕ ಇಡಲಾಗಿದ , ಆದಾಗ್ ಯ ಈ
ಸ್ಾಧನವನತು ಪಾರಚಿೀನ ಈಜಿಪ್ಟ ನಲ್ಲಿ ಅವನ ಸಮಯಗಿಂತ ಬ್ಹಳ ಮೊದಲ ೀ ಬ್ಳಸಲಾಗಿದ ಎಂಬ್ತದರ್ ಕ ಪ್ುರಾವ ಗ್ಳಿ

7. ಉಗಿ ಎಂಜಿನ್
ಉಗಿ ಎಂಜಿನ್ ಒಂದತ ಶಾಖ ಎಂಜಿನ್ ಆಗಿದತಿ, ಇದತ ಉಗಿಯನತು ಅದರ ರ್ ಲಸದ ದರವವಾಗಿ ಬ್ಳಸಿರ್ ಂಡತ
ರ್ಾಂತಿರಕ ರ್ ಲಸವನತು ನಿವಾಹಿಸತತುದ . ಒಂದತ ಸಿಲ್ಲಂಡರ್ ಒಳಗ ಪಿಸಟನ್ ಅನತು ಹಿಂದರ್ ಕ ಮತತು ಮತಂದರ್ ಕ ತಳಳಲತ
ಉಗಿ ಒತುಡದಿಂದ ಉತಪತಿುರ್ಾಗ್ತವ ಬ್ಲವನತು ಉಗಿ ಎಂಜಿನ್ ಬ್ಳಸತತುದ . ಈ ತಳುಳವ ಬ್ಲವನತು ಸಂಪ್ಕ್ಟ್ರಾಸತವ
ರಾರ್ಡ ಮತತು ಫ ಿೈವಿೀಲ್ ಮ ಲಕ ರ್ ಲಸರ್ಾಕಗಿ ತಿರತಗ್ತವ ಶ್ಕ್ಟ್ರುರ್ಾಗಿ ಪ್ರಿವತಿಾಸಬ್ಹತದತ. "ಸಿಟೀಮ್ ಎಂಜಿನ್" ಎಂಬ್
ಪ್ದವನತು ಸ್ಾಮಾನಯವಾಗಿ ರ್ ೀವಲ ವಿವರಿಸಿದಂತ ಪ್ರತಿವತಾನ ಮಾಡತವ ಎಂಜಿನ್ ಗ್ಳಿಗ ಮಾತರ
ಅನವಯಿಸಲಾಗ್ತತುದ , ಉಗಿ ಟಬ ೈಾನ್ ಗ ಅಲಿ
ರ ೈಟ್ ಸಹ ೀದರರತ
ರ ೈಟ್ ಸಹ ೀದರರತ - ಆವಿಾಲ ಿ (ಆಗ್ಸ್ಟ 19, 1871 - ಜನವರಿ 30, 1948) ಮತತು ವಿಲಬರ್ (ಏಪಿರಲ್ 16, 1867 -
ಮೀ 30, 1912) - ಇಬ್ಬರತ ಅಮೀರಿಕನ್ ವಾಯತರ್ಾನ ಪ್ಯನಿೀಯರ್ ಗ್ಳು ಸ್ಾಮಾನಯವಾಗಿ ವಿಶ್ವದ ಮೊದಲ
ಯಶ್ಸಿವ ಮೊೀಟಾರತ ಚಾಲ್ಲತ ವಿಮಾನವನತು ಆವಿಷಕರಿಸತವ, ನಿಮಾಸತವ ಮತತು ಹಾರಿಸತವ ಮ ಲಕ[೩][೪][೫]
ಶ ರೀಯಸಸನತು ಪ್ಡ ದರತ. ಅವರತ ಡಿಸ್ ಂಬ್ರ್ 17, 1903 ರಂದತ ರ ೈಟ್ ಫ ಿೈಯರ್ ನ ಂದಿಗ ಶ್ಕ್ಟ್ರುಯತತ, ಭಾರವಾದ
ವಿಮಾನಕ್ಟ್ರಕಂತ ಮೊದಲ ನಿಯಂತಿರತ, ನಿರಂತರ ಹಾರಾಟವನತು ಮಾಡಿದರತ, ಉತುರ ರ್ ರ ಲ್ಲನಾದ ಕ್ಟ್ರಟಿಟ ಹಾರ್ಕ
ನಿಂದ ದಕ್ಷಿಣರ್ ಕ 4 ಮ (6 ಕ್ಟ್ರ.ಮೀ).

8. ಎಲೆಕೆ ರೋಮಾುಗ್ೆೆಟಿಸಂ
ವಿದತಯತಾಕಂತವು ಒಂದತ ರಿೀತಿಯ ರ್ಾಂತವಾಗಿದತಿ, ಇದರಲ್ಲಿ ರ್ಾಂತಿೀಯ ಕ್ ೀತರವು ವಿದತಯತ್ ಪ್ರವಾಹದಿಂದ
ಉತಪತಿುರ್ಾಗ್ತತುದ . ವಿದತಯತಾಕಂತಗ್ಳು ಸ್ಾಮಾನಯವಾಗಿ ತಂತಿಗಾಯವನತು ಸತರತಳಿರ್ಾಗಿ ಒಳಗ ಂಡಿರತತುವ .
ತಂತಿಯ ಮ ಲಕ ವಿದತಯತ್ ಪ್ರವಾಹವು ರ್ಾಂತಿೀಯ ಕ್ ೀತರವನತು ಸೃಷ್ಟ್ಟಸತತುದ , ಅದತ ರಂಧರದಲ್ಲಿ
ರ್ ೀಂದಿರೀಕೃತವಾಗಿದ , ಸತರತಳಿಯ ಮಧಯಭಾಗ್ವನತು ಸಂರ್ ೀತಿಸತತುದ . ವಿದತಯತ್ ಪ್ರವಾಹವನತು ಆಫ್ ಮಾಡಿದಾಗ್
ರ್ಾಂತಿೀಯ ಕ್ ೀತರವು ಕಣಮರ ರ್ಾಗ್ತತುದ .
"ಸ್ಪಿರಿಟ್ ಆಫ್ ದಿ ಟೆಂಪೆಸ್ಟ್
ಅವರತ ಎಚ್ಎಎಲ್ ಎಚ್ಎಫ್-24 ಮಾರತತಿ ("ಸಿಪರಿಟ್ ಆಫ್ ದಿ ಟ ಂಪ ಸ್ಟ") 1960 ರ ಭಾರತಿೀಯ ಫ ೈಟರ್-
ಬಾಂಬ್ರ್ ವಿಮಾನವಾಗಿತತು. ಹಿಂದ ಸ್ಾುನ್ ಏರ್ ರ್ಾರಫ್ಟ ಲ್ಲಮಟ ರ್ಡ (ಎಚ್ಎಎಲ್) ಅಭಿವೃದಿಧಪ್ಡಿಸಿದ , ಕಟ್ಾ
ಟಾಯಂರ್ಕ ಪ್ರಮತಖ ವಿನಾಯಸಕರಾಗಿ. ಇದತ ಮೊದಲ ಭಾರತಿೀಯ ಅಭಿವೃದಿಧ ಹ ಂದಿದ ಜ ಟ್ ವಿಮಾನವಾಗಿದ , ಮತತು
ಪ್ರಿೀಕ್ಾ ಹಂತವನತು ಮೀರಿ ಯಶ್ಸಿವ ಉತಾಪದನ ಮತತು ಸಕ್ಟ್ರರಯ ಸ್ ೀವ ಗ ಹ ೀದ ಮೊದಲ ಏಷಯನ್ ಜ ಟ್ ಫ ೈಟರ್
(ರಷ್ಾಯ/ಸ್ ೀವಿಯತ್ ಒಕ ಕಟದ ಹ ರಗ ). 1961ರ ಜ ನ್ 17ರಂದತ ಈ ಪ್ರರ್ಾರವು ತನು ಮೊದಲ ಹಾರಾಟವನತು.

9. THANK YOU