Download to read offline
Technology of excursion service preparation
- 1. 4-mavzu. EKSKURSIYA XIZMATINITAYYORLASH TEXNOLOGIYASI 4.1. Yangi ekskursiyani tayyorlash jarayoni 4.2. Ekskursiya xizmatining maqsadi, vazifasi va mavzusini aniqlash 4.3. Ekskursiya xizmati ma’lumotlari uchun manbalar izlash 4.4. Ekskursiya xizmatining asosiy va individual matnini tayyorlash 4.5. «Gid portfeli» ni tahlash
- 2. 4.1. Yangi ekskursiyanitayyorlash jarayoni Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash ijodiy guruhga topshirilib, uning tarkibida mavzuning murakkabligiga qarab 3-7 nafar gid kiradi. Ko‘pincha maslahatchi sifatida turli soha mutaxassislari, muzey ilmiy xodimlari, OTM va o‘rta maktab o‘qituvchilari, shuningdek, boshqa mutaxassislar ham taklif etilishi mumkin. Odatda ijodiy guruhning har bir qatnashchisiga ekskursiya xizmatining bir bo‘limi, biron-bir mavzusi yoki mavzuning bir nechta kichik mavzuostilarini tayyorlash topshiriladi. Mazkur ijodiy guruh ishining nazorati esa mas’ul rahbarga topshiriladi.
- 3. «Ekskursiya xizmatini tayyorlashbosqichi» tushunchasi birinchi marotaba 1976 yilda amaliyotga qo‘llanila boshlandi va unda quyidagi 15 ta bosqich ajratildi: Ekskursiya xizmatining maqsad va vazifalarini aniqlash; Ekskursiya xizmati mavzusini tanlash; Zaruriy adabiyotlar ro‘yxatini tuzish; Ekskursiya ma’lumoti manbalarini aniqlash. Mavzu bo‘yicha muzey, arxiv fondlari va ekspozitsiyalari bilan tanishish; Ekskursiya ob’ektlarini tanlash va o‘rganish; Ekskursiya marshrutini tuzish; Marshrutni ko‘zdan kechirish; Ekskursiyaning asosiy matnini tayyorlash; «Gid portfeli» ni tahlash; Ekskursiya xizmatini o‘tkazishning usullarini aniqlash; Ekskursiya xizmatini olib borish texnikasini aniqlash; Uslubiy ishlanmalarni tayyorlash; Ekskursiya xizmatining individual matnini tuzish; Sinov ekskursiyasini o‘tkazish; Ekskursiya xizmatini tasdiqlash.
- 4. Ekskursiya xizmatinio‘tkazish tartibi uning mavzusi, turi va o‘tkazish shaklidan qat’iy nazar bir xil bo‘ladi: tanishuv qismi, asosiy qism va yakuniy qism. Tanishuv qismi – qoidaga ko‘ra 2 qismdan iborat: - tashkiliy, ya’ni gid guruh bilan tanishadi, xavfsizlik qoidalari, marshrutda o‘zini tutishi bo‘yicha yo‘riqnoma o‘tkazadi; - axborot, ya’ni gid ekskursantlarga mavzu haqida, marshrutning masofasi, davomiyligi, jo‘nash va qaytish vaqti, sanitar bekatlar va ekskursiya xizmatining tugash joyi haqida ma’lumot beradi.
- 5. Asosiy qism– aniq ekskursiya ob’ektlarini ko‘rsatish va hikoya qilish asosida tuziladi. Asosiy qism bir nechta mavzuostilardan iborat bo‘lib, bitta umumiy mavzuda umumlashadi va ob’ektlarda yoritiladi. Mavzuostilar odatda 5 tadan 12 tagacha bo‘lishi mumkin. Ekskursiya xizmatini tayyorlashda shunday ob’ektlarni tanlash kerakki, vaqt bo‘yicha aniq rejalashtirilgan va ekskursiya xizmati mavzusining mazmunini yoritishga yordam qilsin. Yakuniy qism – bu qism ham tanishuv qismi kabi 5-7 daqiqali bo‘lib, ekskursiya ob’ektlari bilan bog‘liq emas. Bu yerda ekskursiya xizmatining mavzusi bo‘yicha yakuniy xulosalar qilinadi, bugungi yoritilgan mavzuni kengaytirishi, chuqurlashtirishi mumkin bo‘lgan boshqa ekskursiya mavzulari haqida ma’lumotlar beriladi. Yakuniy qism ham tanishuv va asosiy qism kabi muhimdir.
- 7. 4.2. Ekskursiya xizmatiningmaqsadi, vazifasi va mavzusini aniqlash Bir xil ekskursiyalar bo‘lmaydi, ular eng avvalo mavzusi bilan farqlanadi. Mavzu biror nimaning mazmuniga tegishli tushunchadir. Ekskursiya xizmatining mavzusi ob’ektni ko‘rsatish va hikoya qilishning predmeti hisoblanadi.
- 8. Ekskursiya xizmatimavzusi uning mazmunini qisqa va lo‘nda ifodalaydi. Mavzuni tanlash potensial talabga, aniq buyurtmaga maqsadli yo‘naltirilgan bo‘lishi mumkin. Mavzu ekskursiya xizmatining ob’ekti va mavzuostilarni birlashtiruvchi negiz hisoblanadi. Ijodiy guruh ekskursiya xizmatini tayyorlash jarayonida ob’ektlarni mavzuga oid ma’lumotlar bilan solishtiradi. Ob’ektlar tanlash masalaning bir tomoni, mavzuni to‘liq va ishonchli yoritib beruvchi aniq ma’lumotlarni topish ham muhimdir. Ishchi guruhning ko‘p oylik mehnati natijasida yangi mavzudagi ekskursiya xizmati tayyor bo‘ladi. Ekskursiya xizmati mavzusi ob’ektlarni ko‘rsatish va mazmunli hikoya qilish bilan uzviy bog‘langan bo‘ladi va uning mazmunini boyitadi. Ekskursiya xizmatining tarqoq qismlarini mavzu birlashtiradi, ob’ektni qanday ko‘rsatish va qaysi ma’lumotni hikoya qilish kerakligiga yo‘naltiradi.
- 9. Ekskursiya xizmatining nomi(nomlanishi) – bu bevosita yoki bilvosita shaklda ekskursiya xizmatining mazmunini anglatuvchi uning tildagi ifodasidir. Ekskursiya xizmatining nomi aniq mazmunda bo‘lishi, ikki xil talqin qilinmasligi kerak. Ekskursantlar tarkibi, ekskursiya xizmati vazifasidan kelib chiqib, bitta mavzudagi ekskursiya xizmatining bir nechta nomi bo‘lishi mumkin. Masalan, «Samarqand – Amir Temur davlati poytaxti» nomli ekskursiya xizmatini «Tungi Samarqand», «Samarqand– Sharq gavhari», «Samarqand – Sharq Rimi» deb nomlash ham mumkin.
- 10. 4.3. Ekskursiya xizmatima’lumotlari uchun manbalar izlash Yangi mavzudagi ekskursiya xizmatini tayyorlash jarayonida mavzuni yoritishga yordam beruvchi kitoblar, broshyuralar, gazeta va jurnallarda chop etilgan maqolalar, internet sahifalari ro‘yxati taxlanadi. Ushbu ro‘yxatda gidlarga matn tayyorlash uchun zarur bo‘ladigan amaliy va nazariy ma’lumotlarning adabiy manbalari kiritiladi. Ijodiy guruhga ishlash qulay bo‘lishi uchun adabiyotlar ro‘yxati bir necha nusxada ko‘paytirib, muallifi, nashriyotning nomi, chop etilgan yili, shuningdek, boblar, bo‘limlar, betlar berilishi kerak. Adabiy manbalarning ro‘yxatini «asosiy adabiyotlar» va «qo‘shimcha adabiyotlar»ga bo‘lish tavsiya etiladi.
- 11. 4.3. Ekskursiya xizmatima’lumotlari uchun manbalar izlash Matbuotda chop etilgan ma’lumotlardan tashqari, boshqa masalan, davlat arxivlari, muzeylar, xronik- hujjatli va ilmiy-ommabop kinofilmlar va shu kabi manbalardan ham foydalanish mumkin. Bunday manbalar ro‘yxatini ekskursiya xizmati mualliflari tuzadi. Manba sifatida tarixiy voqea, hodisalar ishtirokchilarining xotiraviy hikoyalaridan ham foydalanish mumkin. Biroq, noaniqliklardan va chalkashliklardan qochish maqsadida xotiraviy ma’lumotlardan ehtiyotkorona foydalanish tavsiya etiladi. Ekskursantlarga hikoya qilib berish uchun ishonchli, mukammal tekshirib ko‘rilgan fakt va ma’lumotlardan foydalanish zarur.
- 12. 4.4. Ekskursiya xizmatiningasosiy va individual matnini tayyorlash Matn quyidagi talablarga javob berishi lozim: qisqa va lo‘ndaligi; fikrlar aniqligi; mavzuga oid axborotlarning yetarliligi; mavzu to‘liq yoritilganligi; mavzu oid axborotlar adabiy tilda berilganligi.
- 13. 4.5. «Gid portfeli»ni tahlash «Gid portfeli» deb, ekskursiyani o‘tkazish jarayonida foydalanadigan ko‘rgazmali vositalar jamlanmasiga aytiladi. Bu ko‘rgazmali vositalar odatda bitta papka yoki portfelda joylashtiriladi. «Gid portfeli»ning vazifasi ob’ektlarni ko‘rsatish qatoridagi «bo‘shliq»larni to‘ldirishdir.
- 14. Ko‘rgazmali vositalarnitanlab olishda quyidagi mezonlar inobatga olinadi: ulardan foydalanishning zaruriyati va maqsadliligi; ilmiy ahamiyati, ya’ni qanchalik ushbu ko‘rgazmali vosita ekskursiya xizmatini boyitishi, ko‘rsatish va hikoyani ko‘rgazmali va tushunarli qilishi mumkin; jozibadorligi; aniqligi; saqlanganlik holati.
- 15. Fotosuratlar, xarita sxemalar, reproduksiyalar18x24sm o‘lchamli karton asosli, aniq va tiniq bo‘lishi, avtobusda ko‘rsatishga mo‘ljallangani esa 24x30smga kattalashtirilishi zarur. Ijodiy guruh yangi ekskursiya mavzusini tayyorlashda to‘plangan ko‘rgazmali vositalardan mavzuni yoritishga gidga yordam beradigan eng yorqinlarini tanlaydi va marshrutda ularni ko‘rsatish metodikasini tekshirib olishadi. Keyin «portfel»dagi vositalarni qo‘llash bo‘yicha tavsiyalarni uslubiy ishlanmaga kiritishadi.
- 16. Tayanch so‘z vaiboralar: ekskursiya xizmatini tayyorlash jarayoni, ekskursiya xizmatining maqsadi, vazifasi, mavzusi, ekskursiya mavzusi ma’lumoti manbalari, ekskursiya mavzusining asosiy va individual matni, mantiqiy o‘tishlar, «gid portfeli».